شينجياڭ دامو سىلۋحۇڭ جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ تەحنيكتەرى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ شىلان اعاشىن بۇتاۋىنا ءجون كورسەتۋدە (سۋرەت 4 - ايدىڭ 17 - كۇنى تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
شەريا اۋدانىنىڭ تاريحى ۇزاققا سوزىلعان شىلان ەگۋ تاريحى بار، ”شەريا“ ۇيعۇر تىلىندە ”شىلان“ دەگەن ماعىنادا.
سوڭعى جىلدارى شەريا اۋدانى وسى زامانعى جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىن دامىتۋ وي جەلىسىمەن ءداستۇرلى شىلان شارۋاشىلىعىنا قايتالاي ءۇڭىلىپ، شىلان شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىندە تولقۋ پايدا بولعان جاعدايدا، ەرەكشە جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ، اسىرەسە، شىلان شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدى ماڭىزدى مىندەت ەتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلىپ كىرىستى ارتتىرۋدىڭ جاڭا جولىن قاراستىردى.
قازىر شەريا اۋدانىندا شىلان ەككەن جەر اۋدانى 150 مىڭ مۋدان اسىپ، جىلدىق ءونىم مولشەرى 30 مىڭ توننادان اسىپ، جالپى ءونىم قۇنى 400 ميلليون يۋاننان استى. شىلان شارۋاشىلىعى الدەقاشان جەرگىلىكتى كەدەي بۇقارالاردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كىرىستەرىن ارتتىرۋداعى ماڭىزدى نەگىزىنە اينالىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ بارىسىندا اتقارعان باستاماشىلدىق ەتۋ، جەتەكتەۋ رولى ۇزدىكسىز كورنەكتىلەندى.
شارۋالار كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىمەن ىشكەرىلەي توعىستى
6 - اي كىرىسىمەن شىلاننىڭ گۇلىن قورعاۋدىڭ، جەمىسىن قورعاۋدىڭ شەشۋشى ەگىس قاربالاستىعىنا وتەدى، شەريا اۋدانى شەريا اۋىلى سەداكولى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى سەيدىمامۇت مومىننىڭ تۇرمىسى قاربالاسقا ءتۇستى. شينجياڭ دامو سىلۋحۇڭ جەمىس ورمان كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ تەحنيكا باسقارۋشىسى رەتىندە، شىلان وسىرۋشىلەردىڭ جاپىراققا سەبەتىن تىڭايتقىشتى عىلمي ۇيلەسىمدى شاشۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋ، شىلاننىڭ ءونىم مولشەرىن جوعارىلاتۋ ونىڭ جاقىنداعى قىزمەتىنىڭ ءتۇيىنى، سونداي - اق تۇتاس جىلداعى شىلاننىڭ ءونىم مولشەرىنە قاتىستى ماڭىزدى بۋىن.
قاراپايىم سۋارۋشى جۇمىسكەردەن كاسىپورىننىڭ تەحنيكا باسقارۋشىسى بولىپ جەتىلىپ شىققان سەيدىمامۇتتىڭ ۇيرەنگەنى تەك شىلان ەگۋ تەحنيكاسى عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، شىلان شارۋاشىلىعىنىڭ عىلمي دامۋ ۇلگىسى.
”بۇرىندارى وتباسى سايىن شىلان ەگەتىنبىز، الايدا كولەم قالىپتاستىرا المادىق، تەحنيكامىز دا جەتىلمەگەن، قازىر كاسىپورىننىڭ باستاۋىندا ءبىز عىلمي جولمەن ەگە الاتىن بولدىق، شىلاننىڭ ونىمدىلىگى دە بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر ارتتى“. سەيدىمامۇت كاسىپورىنمەن سەلبەستىك جاساسىپ تيجارات جۇرگىزگەن شارۋالاردىڭ سالاۋاتىندا دا وزگەرىس تۋىلعاندىعىن ايتتى.
شىنىندا، شىلاندى قالاي ەگۋدى ۇيرەنگەنمەن سالىستىرعاندا، جەرگىلىكتى كەدەي بۇقارانىڭ كاسىپورىن جۇمىسشىسىنا اينالعاننان كەيىنگى وزگەرىسى اناعۇرلىم تىكە بولدى. سەيدىمامۇت سياقتى تەحنيكانى جەتىك مەڭگەرگەن شارۋالار تەحنيك بولىپ قانا قالماستان، تاعى كوپتەگەن قاراپايىم شارۋالار كاسىپورىننىڭ ءوندىرىس بازاسىندا اتىز باسقارۋ جۇمىسشىسىنا اينالدى.
شينجياڭ دامو سىلۋحۇڭ جەمىس ورمان كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى چىڭ شياۋحۇي بىلاي دەپ تانىستىردى: شەريا اۋدانىنداعى شىلان شارۋاشىلىعىن دامىتۋداعى باستاماشى كاسىپورىن رەتىندە، سەرىكتەستىگىمىز كاسىپورىن مەن شارۋالاردىڭ ەتەنە مۇددە بايلانىس مەحانيزمىن ورناتۋ، كاسىپورىن مەن شارۋالاردىڭ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋىن جۇزەگە اسىرۋ جاعىندا ۇزبەي ىزدەنىس جاساۋدا.
”ءبىز كوتەرمەگە الۋ تاسىلىمەن شارۋالاردى كاسىپورىننىڭ ءوندىرىس بازاسىنا كەلىپ اتىز باسقارۋ قىزمەتىن ىستەۋگە ۇسىنىس ەتتىك، كاسىپورىن تەحنيكالىق جاقتان جەتەكشىلىك ەتتى ءارى قورعامالى باعادا شىلاندى ساتىپ الدى، ال ءوندىرىس قىزمەتىن شارۋالاردىڭ وزدەرى ورنالاستىردى“. چىڭ شياۋحۇي بىلاي دەدى: وسىنداي پايدادان بىرگە يگىلىكتەنۋ ءتاسىلى ارقىلى كاسىپورىننىڭ ءوندىرىس بۋىنىنداعى قىسىمىن جەڭىلدەتىپ قانا قالماستان، شارۋالاردىڭ ءوندىرىس بەلسەندىلىگىن قاۋلاتىپ، شارۋالاردى ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا كۇش ۇستەۋگە باستادىق.
شەريا اۋدانى گۇلاقما قالاشىعى توعراوستەڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى نۇرگۇل وبۇلقاسىم بيىل كۇيەۋىمەن بىرگە 100 مۋ شىلان ورمانىن كوتەرمەگە الىپ، سىلۋحۇڭ سەرىكتەستىگىندە اتىز باسقارۋ جۇمىسشىسى بولدى. ءار كۇنى تاڭەرتەڭ نۇرگۇل كۇيەۋىمەن بىرگە ەلەكتروسيكلگە ءمىنىپ، 10 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى ۇيىنەن ءوندىرىس بازاسىنا ۋاعىندا جۇمىسقا بارىپ، كوتەرمەگە العان شىلان ورمانىن زەيىن سالا باپتايدى.
”كاسىپورىننىڭ تەحنيكالىق جاقتان جەتەكشىلىك ەتۋىندە، شىلانىمىزدىڭ ءوسۋى جاقسى، مەجەمەن بيىلعى كىرىسىمىز 70 مىڭ يۋانعا جەتەدى“. نۇرگۇلدىڭ ايتۋىنشا، بيىل وتباسىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىندا ماسەلە جوق ەكەن.
شارۋالاردى شىلان شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ءارقايسى سالالارىنا قاتىستىرۋ الدەقاشان شەريا اۋدانىنىڭ شىلان شارۋاشىلىعى دامۋىنىڭ جارقىن تۇيىنىنە اينالعان. سوڭعى جىلدارى شەريا اۋدانى 40تان ارتىق جەمىس ورمان سەلبەستىك كووپەراتيۆىن (تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ اترەتى) قۇردى، كووپەراتيۆ مۇشەلەرىنىڭ ءبارى كەدەي وتباسىلارى، ولارعا ءبىر تۇتاس تەحنيكالىق باۋلۋ ورىستەتىلدى، ”سەرىكتەستىك + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ اترەتى + كەدەي شارۋا وتباسى“ ۇلگىسى ارقىلى اتىز باسىنا بارىپ جەمىس ورمانىن عىلمي ەگۋ تەحنيكاسىن جالپىلاستىردى، بۇل جەمىس ورمانىنا تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ ورەسىن جوعارىلاتىپ قانا قالماستان، كەدەي وتباسىلارىنىڭ جۇمىستانۋ ارناسىن دا كەڭەيتىپ، كىرىستەرىن ارتتىردى.
ءونىم ساپاسىن جوعارىلاتىپ، مۋ باسىندىق ورتاشا كىرىستى 400 يۋاننىڭ ۇستىندە ارتتىردى
شەريا اۋدانىنىڭ ءداستۇرلى باسىمدىققا يە شارۋاشىلىعى رەتىندە، شىلان شارۋاشىلىعىنىڭ قايتكەندە قيان - كەسكى بازار باسەكەسىندە ءوز ورنىن ءدال تاۋىپ، كاسىپ ونىمدىلىگىن جالپى بەتتىك جوعارىلاتۋدى جۇزەگە اسىرا الۋى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ناتيجەسىنە قاتىستى.
بيىل سىلۋحۇڭ سەرىكتەستىگىنىڭ 10 مىڭ مۋلىق شىلان ەگىمشىلىك بازاسىنىڭ 4700 مۋدان ارتىق جەرى جاسىل ازىق - تۇلىك بازاسى دەپ تانىلىپ، حيميالىق تىڭايتقىش، ەگىس دارىلەرىن ىستەتۋدى قاتاڭ شەكتەپ، وندىرىلگەن شىلان جاسىل ازىق - تۇلىك ولشەمىنە جەتتى.
”حيميالىق تىڭايتقىش، ەگىس دارىلەرىن ىستەتۋ مولشەرىن شەكتەگەندىكتەن، شىلاننىڭ ءونىم مولشەرى ادەتتەگى شىلاننان تومەن بولدى، الايدا ءونىم ساپاسىنىڭ جوعارىلاۋىنان كەلگەن پايدا ارقىلى ءونىمنىڭ ازايۋىنان تۋىلعان زياندى تولىقتاۋعا، ءتىپتى ودان اسىرۋعا بولادى“. چىڭ شياۋحۇي بىلاي دەدى: تۋتىنۋشىلاردىڭ تۇتىنۋ تانىمى الدەقاشان ”جەي الۋدان“ ”جاقسىسىن جەۋگە“ بۇرىلىس جاسادى، تەك ۇقساس ونىمدەردىڭ اراسىندا ساپا باسىمدىلىعىن قالىپتاستىرعاندا عانا، قاتاردان ىعىسۋ حاۋپىنەن ساقتانۋعا بولادى. ءونىم ساپاسى اكەلگەن ونىمدىلىكتى جاي عانا قانشالىقتى پايدالانعانمەن ولشەۋگە كەلمەيدى، قايتا دامۋ كوز اياسىمەن قاراۋ كەرەك.
بىلتىر سىلۋحۇڭ سەرىكتەستىگى مانەرلەپ وندىرگەن شىلان تاناشاسى جاسىل ازىق - تۇلىك كۋالىگىن تابىسپەن ءوتىنىش ەتىپ الدى، كاسىپورىننىڭ شىلان ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋ باعاسى دا جوعارىلاپ، جالپى ەكونوميكالىق ونىمدىلىك مولشەرمەن ％20 جوعارىلادى. ەكونوميكالىق ونىمدىلىك نەگىزىندە كاسىپورىن كەدەيلەردى جەتەكتەۋ، كەدەيلەرگە پايدا جەتكىزۋ جاعىندا ارشىندى قادام تاستادى.
”ءبىز توڭىرەكتەگى قىستاقتارمەن كەلىسىم جاساسىپ، بەلگىلى ۋاقىتتا ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىلارىن كاسىپورىنعا بارىپ جۇمىس ىستەۋگە ورنالاستىرىپ، كىرىستەرىن ارتتىردىق“. چىڭ شياۋحۇي بىلاي دەدى: قازىر كاسىپورىن 110 ادام قابىلداپ، ولاردىڭ ۇزاق ۋاقىت ورنىقتى جۇمىستانۋىن جۇزەگە اسىردى، 1000نان ارتىق شارۋانى شىلان ەگىمشىلىگى وندىرىسىمەن اينالىسۋعا باستادى، جىل سايىن 10 مىڭ ادام - رەتتەن ارتىق شىلان مانەرلەۋ، ءۇزۋ سياقتى ماۋسىمدىق وندىرىسكە باستادى.
ونىمدىلىكتىڭ جوعارىلاۋى شىلان شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ءورىسىن كەڭەيتتى. سوڭعى جىلدارى شەريا اۋدانى جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدى ءتارتىپتى ىلگەرىلەتىپ، ەرەكشە جەمىس ورمانىن تولىقتاپ ەگۋ مەن تومەن ءونىمدى جەمىس باعىن وزگەرتۋدى كۇشەيتتى. سونىمەن بىرگە، تۇتاس اۋدان جەمىس ورمانىنىڭ ولشەمدەنگەن ۇلگى كورسەتۋ تۇيىنىنەن 160ىن قۇرىپ، ۇلگى كورسەتۋ، باستاماشىلىق ەتۋ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، جەمىس ورمانىنىڭ ولشەمدەنگەن ءوندىرىس تەحنيكالىق شارالارىن جالپىلاستىردى. ساناققا نەگىزدەلگەندە، جەمىس ورمان ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ينجەنەرياسىن ورىستەتۋ ارقىلى شەريا اۋدانىندا شىلاننىڭ بىرلىك ءونىم مولشەرى كورنەكتى ارتىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ كىرىسىن ورتا ەسەپپەن مۋ باسىنا 400 يۋاننىڭ ۇستىندە ارتتىردى.
وندىرگەن جەردە مانەرلەۋ دامۋداعى كەدەرگىنى تالقاندادى
جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى كاسىپ سالالاندىرۋدىڭ پارمەندى قولداۋىنان ايرىلا المايدى، وندىرىلگەن جەردە باستاپقى مانەرلەۋ كاسىپ سالالاندىرۋدىڭ ءبىرىنشى قادامى ءارى شىلاننىڭ ەگىن شارۋاشىلىعى ونىمىنەن تاۋارعا اينالۋىنىڭ ماڭىزدى قادامى.
بيىل شەريا اۋدانى شەريا اۋىلىنىڭ ارىش قىستاعىندا شينجياڭ شامو شىلان شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ سالعان جەر اۋدانى 80 مىڭ شارشى مەترلىك شىلاننىڭ باستاپقى مانەرلەۋ سەحى ىسكە قوسىلدى، شىلاندى باستاپقى مانەرلەۋدىڭ 3 ءوندىرىس لەنياسى ازىرلەنىپ، شىلاننىڭ مول ءتۇسىمىن كۇتىپ وتىر.
شينجياڭ شامو شىلان شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى لي پىڭ بىلاي دەدى: مانەرلەۋ قۋاتىنىڭ جەتىسپەۋى شەريا اۋدانىنىڭ شىلان شارۋاشىلىعى دامۋىنداعى تۇساۋ، تەك مانەرلەۋ ورەسىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، شىلاننىڭ كاسىپ تىزبەگىن ۇزارتقاندا عانا، شەريا شىلانىنىڭ بايلىق ابزالدىلىعىن شىن مانىندە كاسىپ سالاسى ابزالدىلىعىنا اينالدىرۋعا بولادى.
قازىر شامو شىلان شارۋاشىلىعى سەرىكتەستىگى جىلىنا 8000 توننا شىلاندى باستاپقى مانەرلەۋ قابىلەتىن ازىرلەپ بولدى، كاسىپورىننىڭ ءوز ءونىمىن مانەرلەۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرىپ قانا قالماستان، تاعى اۋدان كولەمىندەگى وزگە شىلان وسىرۋشىلەردىڭ شىلانىن وكىلەتتى مانەرلەپ، تۇتاس اۋداننىڭ شىلاندى باستاپقى مانەرلەۋ ورەسىن جوعارىلاتتى.
”تازالاپ جۋۋ، كەپتىرۋ سياقتى باستاپقى مانەرلەنگەن شىلاننىڭ باعاسى ％5 جوعارى بولادى“. لي پىڭ بىلاي دەدى: باستاپقى مانەرلەۋ كەلەسى قادامداعى جىنتىكتەي مانەرلەۋدىڭ باستالۋ ءتۇيىنى ءارى نەگىزى، كاسىپورىن شىلاننىڭ وندىرىلگەن جەردە باستاپقى مانەرلەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋدى نەگىز ەتىپ، شىلان شارۋاشىلىعىنىڭ كاسىپ تىزبەگىن جانە قۇن تىزبەگىن بىرتىندەپ ۇزارتىپ، شىلاندى ناعىز شەريا اۋدانىنىڭ بايۋداعى كاسىپ سالاسىنا اينالدىرادى.
سوڭعى جىلدارى ءوندىرىس بۋىنىندا ساپانى جوعارىلاتىپ ءونىمدى ارتتىرۋ نەگىزىندە، شەريا اۋدانى جەرگىلىكتى باستاماشى كاسىپورىنعا ارقا سۇيەپ، شىلان، جاڭعاق سياقتى جەمىس ورمان ونىمدەرىن وندىرىلگەن جەردە باستاپقى مانەرلەۋدى بەلسەنە ورىستەتتى ءارى شىلان جارمەڭكە بازارى ارقىلى بىرلىككە كەلگەن ولشەم بەلگىلەپ، جەمىس ورمان ونىمدەرىنىڭ، اسىرەسە، شىلاننىڭ ساپاسىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا جانە ءونىم مولشەرىنىڭ، ءونىم قۇنىنىڭ ورنىقتى ارتۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى. قازىر جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى كىرىسى شەريا اۋدانىنداعى شارۋالاردىڭ جان باسىندىق كىرىسىنىڭ ％20ىن ۇستادى، شىلان، جاڭعاق سياقتى جەمىس ورمان ءوندىرىس بازاسىن العاشقى ادىمدا قۇردى، جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى تۇتاس اۋداننىڭ تىرەكتى كاسىپ سالاسى ەسەبىندەگى ماڭىزدى ورنى اناعۇرلىم بەكەمدەلىپ، كەدەي بۇقارانى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، اۋقاتتانۋعا باستايتىن ماڭىزدى تىرەككە اينالدى.
