حوتانداعى 65 مىڭ مۋ جەردەگى روزا گۇلى 12 مىڭ شارۋا وتباسىن كىرىستەرىن ورنىقتى ارتتىرۋعا جەتەكتەدى
حوش ءيىستى روزا گۇلى بارشا وتباسىن شاتتىققا بولەدى
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ءپاريزات ابدۇل
5 - ايدىڭ 11 - كۇنى شارۋالار كەريا اۋدانى ويتوعىراق اۋىلىنىڭ ەرەكشە روزا گۇلى ەگىمشىلىگىنەن ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىندا روزا گۇلىن ۇزۋدە. سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
بيىلعى 3 - كەزەكتى روزا كوركى مادەنيەت - ساياحات مەرەكەسىندە 24 جاستاعى ارزىگۇل ءماتتۇردى قول تەلەفونىنىڭ ەكرانىنا قاراپ تۇرىپ روزا گۇلى توسابىن قىزۋ ىنتامەن تانىستىرىپ جاتتى، كوپ وتپەي وسى روزا گۇلى توساپتارى، روزا گۇلى شايى جەدەل جەتكىزۋ ارقىلى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنە جەتكىزىلدى.
سوڭعى جىلدارى حوتان ايماعى روزا گۇلى كاسىپ سالاسىنا سۇيەنىپ، جەتىلدىرۋ، ەگۋ، جيناۋدان ساتىپ الۋ، مانەرلەۋ، ساتۋعا دەيىنگى كەمەلدى كاسىپ سالاسى تىزبەگىن قالىپتاستىردى، حوش ءيىستى روزا شارۋالاردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلاتىن، بايۋ جولىنا تۇسەتىن باقىت كاسىبىنە اينالدى.
قازىر حوتان ايماعىندا روزا گۇلى ەگىلگەن جەر اۋماعى 65 مىڭ مۋعا جەتىپ، سول جەردەگى 12 مىڭ شارۋا وتباسىن كىرىستەرىن ورنىقتى ارتتىرۋعا جەتەكتەدى. اۋىزدان ”كەرمەك ءدام“ كەتپەۋدەن جىنتىكتەي مانەرلەۋدىڭ، اشۋدىڭ ”ءبالزامىنا“، ونان سول جەردەگى كەدەي قاۋىمنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا، كىرىستى ارتتىرۋىنا تىرەك بولۋعا دەيىن روزا گۇلى كاسىپ سالاسى ”3 قادامداپ سەكىرۋدى“ ءساتتى جۇزەگە اسىرىپ، كاسىپ سالاسى ارقىلى حالىقتى بايىتۋ جولىن اشتى.
دالاعا تاستالعان روزا گۇلى
كەريا اۋدانى ارال اۋىلى بەستوعىراق قىستاعىندا ەرتەدەن روزا گۇلىن ەگۋ ءداستۇرى بار، ءۇيدىڭ الدى - ارتىنا، ەگىنجايلارداعى تاقتا قىرلارىنا تۇگەلدەي روزا گۇلى ەگىلەدى. گۇل اشاتىن مەزگىلدە ءۇي - ءۇيدىڭ بارلىعى جۇرت ەڭ ۇناتاتىن تابەت اشقىش ازىق − روزا گۇلى توسابىن جاسايدى. ءبىر نان، ءبىر شاۋگىم شاي مەن ءبىر تارەلكەگە سالىنعان روزا گۇلى توسابى جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ داستارقانداعى ءدامدى تاعامى بولاتىن.
قىستاق تۇرعىنى ءانيپا ابدۇعىنيدىڭ اتاسى مەن اجەسى، اكەسى مەن شەشەسى روزا گۇلىن ەككەن، كەزەك وعان كەلگەندە ول دا روزا گۇلىن ەكتى. ”بۇل روزا گۇلى توساپتارىن كەلەسى جىلدارعا دەيىن جەپ تاۋىسا المايتىنبىز، كورشى - قولاڭ، تۋىس - تۋعاندارىمىزدىڭ ءبارى ەگەتىندىكتەن، بىرەۋگە بەرۋدىڭ دە ءجونى كەلمەيتىن“، - دەيدى ءانيپا.
روزا گۇلى توسابىن جاساۋدان اسىپ قالعان گۇلدەردى قىستاق تۇرعىندارى بازارعا اپارىپ ساتاتىن. تۇستەن بۇرىن ۇزىلگەندە جايناپ تۇرعان روزا گۇلىنىڭ ءتۇسى تۇستەن كەيىن سولعىنداپ، ساتىلۋى قيىنعا سوعاتىن. گۇل ساتىپ الاتىن ادام از، ساتىپ الاتىن مولشەر دە ماردىمسىز بولىپ، ءار كيلوگرامىنىڭ ساتىپ الۋ باعاسى ءبىر يۋانعا دا جەتپەيتىن. ءۇمىتى ۇزىلگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەيبىرى ساتىلماي قالعان گۇلدەردى كەريا وزەنىنە تاستاسا، كەيبىرى ەككەن گۇلدەرىن جۇلىپ تا تاستايتىن.
1997 - جىلدان بەرى، روزا گۇلى جەرگىلىكتى ەرەكشە كاسىپ سالاسى رەتىندە زور كۇشپەن جالپىلاستىرىلىپ، ءانيپا مەن قىستاق تۇرعىندارى روزا گۇلىن ۇلكەن اتىزدارعا اپارىپ ەگىپ، ”قۇمدى ءشول روزا گۇلى“ دەگەن ات بەردى. ”قازىر جاعداي باسقاشا، بازارعا اپارىپ ساتۋدىڭ تۇك قاجەتى جوق، تالاي ادام اتىز باسىنا ىزدەپ كەلىپ ساتىپ الادى، جاڭا گۇلدەر، كەپتىرىلگەن گۇل قاۋىزدارىنىڭ بارلىعىن جاقسى باعامەن ساتۋعا بولادى“، - دەيدى ءانيپا.
ءوتىمدى روزا گۇلى
روزا گۇلىندەگى وزگەرىس كولەمدەندىرىپ ەگۋدەن، تاپتەشتەپ باپتاۋدان جانە گۇل ەگۋشىلەردىڭ ەگىس تەحنيكاسىنىڭ جوعارىلاۋىنان كەلدى. بۇل ءتۇيىن جونىندە، شىنحۋا شينجياڭ حيميا ونەركاسىپ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كەريا اۋدانى ارال اۋىلى ادىراڭ قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيى، ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى گو يۇڭنىڭ اسەرى ەڭ تەرەڭ.
ادىراڭ قىستاعىنداعى ءار وتباسى تۇگەل روزا گۇلىن ەككەنىمەن، الايدا شارۋالاردىڭ ەگىس تەحنيكاسى بىركەلكى بولماعاندىقتان، ءار مۋ جەردەن تۇسەتىن تابىستا زور ايىرماشىلىق بولدى. بۇل جونىندە شىنحۋا شينجياڭ حيميا ونەركاسىپ شەكتى سەرىكتەستىگى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسىنەن تەحنيك شاقىرىپ، قىستاقتان 25 مۋلىق جوعارى ءتۇسىمدى ۇلگى باقشاسىن اشىپ، جۇمىس باسىندا ۇيرەتۋ جانە شوعىرلى ساباق بەرۋ ارقىلى قىستاقتان روزا گۇلىن ەگەتىن تىرەكتىلەردى باۋلىدى.
”قازىر قىستاق بويىنشا روزا گۇلى ەگىلگەن جەر اۋماعى 2000 مۋعا جەتىپ، مۋ باسىندىق تابىس 3000 يۋاننان استى، روزا گۇلى قىستاقتاعى جەتەكشى كاسىپ سالاسىنا اينالدى“، - دەيدى گو يۇڭ.
جۇيەلى تۇردە ورنالاستىرۋ ارقىلى ءداستۇرلى شاعىن ءارى بىتىراڭقى روزا گۇلى كاسىپ سالاسى بىرتىندەپ ”كاسىپورىن + بازا + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + شارۋا وتباسى“ سىندى وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ تاسىلىنە قاراي تيبىن وزگەرتتى، كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋ دەڭگەيى مەن ونىمدىلىگى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. قازىر تۇتاس اۋداندا روزا گۇلى ەگىلگەن جەر اۋماعى 46 مىڭ مۋعا جەتىپ، جىلدىق ءتۇسىم 7000 توننادان استى، ”كەريا قۇمدى ءشول روزاسى“ مەملەكەتتىك ايگىلى، ەرەكشە، ساپالى، جاڭا اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى تىزىمىنە ەنگىزىلدى.
سىپىرىمحان ءماتتوحتى ادىراڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، 5 مۋ جەرگە روزا گۇلىن ەككەن. ”بۇرىن تەحنيكا بىلمەگەندىكتەن، گۇل بۇتاقتارىن بۇتاۋعا قيمايتىنبىز. روزا گۇلىن ەگۋ تەحنيكاسىنا باۋلۋ كۋرسىنا قاتىناسقان سوڭ، مەن تەحنيكالىق تالاپتاردى قاتاڭ اتقارا وتىرىپ تىڭايتقىش بەرىپ، گۇل بۇتاقتارىن بۇتادىم. ناتيجەدە گۇل ەگۋدەن 15 مىڭ يۋان، گۇل ۇزۋدەن 4000 يۋانعا تاياۋ تابىس تاپتىم، سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە جۇمىستانىپ ايىنا 2000 يۋان الامىن، بيىل روزا گۇلى ماعان 40 مىڭ يۋاننان استام كىرىس اكەلدى“، - دەيدى سىپىرىمحان جايراڭداي كۇلىپ.
تۇرلەنگەن روزا گۇلى
حوتان قالاسىنداعى شينجياڭ حوتان ياڭگۋاڭ قۇمدى ءشول روزاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كورمە ۇيىنە كىرسەڭىز، ادەمى قوراپتالعان روزا گۇلى ونىمدەرىن كورىپ تاڭداناسىز.
”روزا گۇلى توسابى، روزا گۇل شايى، روزا مايى، روزا شىرىنى... ءبىز زەرتتەپ اشقان ونىمدەر 5 ۇلكەن توپقا، 100دەن استام تۇرگە جەتەدى. قاراڭىز، مىناۋ روزا گۇلىنەن الىنعان روزا گۇل ءسولى، ءبىزدىڭ الارماندارىمىز بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندە بار، ساتىلىمى وتە جاقسى“، - دەيدى شينجياڭ حوتان ياڭگۋاڭ قۇمدى ءشول روزاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى لي يۇيچيڭ ءوز ”ونىمدەرىن“ ماقتانىشپەن تانىستىرىپ.
روزا گۇلىن ءتۇرلى - ءتۇستى ادەمى ونىمدەرگە قۇبىلتۋ جىنتىكتەي مانەرلەۋگە سۇيەنەدى.
2009 - جىلى شينجياڭ حوتان ياڭگۋاڭ قۇمدى ءشول روزاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ 2000 كيلوگرام روزا مايىن الۋ جانە اۋاسى رەتتەلىپ تۇراتىن 7000 توننالىق جاس كۇيدە سۋىق ساقتاۋ قويماسى نىسانى روزا گۇلىن جىنتىكتەي مانەرلەۋ جولىن اشتى. قازىرگى تاڭدا، سەرىكتەستىك ەگۋ، مانەرلەۋ، ساتۋ، زەرتتەۋ - اشۋ ءبىر تۇلعالاندىرىلعان روزانى جىنتىكتەي مانەرلەۋشى كاسىپورىنعا اينالعان.
روزا گۇلىمەن بىرگە تولىسىپ، وركەندەگەندەردەن تاعى شينجياڭ كەريا مەيمي بيوتەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىن اتاۋعا بولادى. جەرگىلىكتى روزا گۇلى كاسىپ سالاسىن دامۋعا جەتەكتەيتىن باستاماشى كاسىپورىن رەتىندە، سەرىكتەستىك كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتۋدى، ۇستەمە قۇندى جوعارىلاتۋدى قامال الۋ ءتۇيىنى ەتىپ، زەرتتەۋ - اشۋ سەرپىنىن ارتتىرىپ، روزا گۇلىن جىنتىكتەي مانەرلەۋ بويىنشا جەلىلەس ونىمدەر قالىپتاستىردى، قازىر ءونىم تۇرلەرى 65تەن اسىپ، بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنە ساتىلۋدا.
باستاماشى كاسىپورىننىڭ جەتەكتەۋىنەن سىرت، كەريا اۋدانى تاعى 14 روزا گۇلى شارۋالار سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، كولەمدەنگەن ەگۋ، عىلمي باپتاۋ ارقىلى سول جەردە ءونىپ - وسەتىن روزا گۇلىن دارا ەرەكشەلىككە يە روزا گۇلى ونىمدەرىنە ”تۇرلەندىرىپ“، جەرگىلىكتى شارۋالاردىڭ روزا گۇلى كاسىپ سالاسىن دامىتۋىنداعى جاندى كۇشكە اينالدىردى.
جالعاپ وقۋ
رايونىمىزدا روزا گۇلىن ەگۋ تارىم ويپاتىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىندەگى حوتان ايماعىنىڭ كەريا اۋدانىنا، حوتان قالاسىنا، حوتان اۋدانىنا، قاراقاش اۋدانىنا، لوپ اۋدانىنا ءتۇيىندى تۇردە ورنالاستىرىلعان. 2022 - جىلعا بارعاندا بۇكىل رايوندا حوش ءيىستى وسىمدىكتەردىڭ (جۇپار ءشوپ، روزا، بارقىت ءشوپ، زيرا سياقتىلار) ەگىس اۋماعى 350 − 450 مىڭ مۋعا جەتەدى. 2025 - جىلعا بارعاندا بۇكىل رايوندا حوش ءيىستى وسىمدىكتەردىڭ ەگىس اۋماعى 400 − 500 مىڭ مۋعا جەتىپ، حوش ءيىستى وسىمدىكتەردى ەگۋ، ءوندىرۋ، مانەرلەۋ بازاسى قۇرىلادى.
