شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى لي چۇنشيا
”7 - ايدىڭ ورتا شەنىندە، مەن بيىلعى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن تاپسىردىم، 3000 يۋاندىق دەڭگەيدى تاڭدادىم. قارتايعاننان كەيىن زەينەتاقى قامتاماسىزداندىرۋى بار، ارتقى ۋايىمىم جوق. بارلىق جەردى ارالاپ، دوڭگەلەك داۋلەتتى تۇرمىستان يگىلىكتەنەمىن“، - دەدى 8 - ايدىڭ 29 - كۇنى ساۋان اۋدانى داچۋان اۋىلى ياڭجياجۋاڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى شىن گوشيۋ تىلشىگە.
قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ − جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ ماڭىزدى بەلگىسى، حالىق بۇقاراسىن ۋايىمنان ارىلتۋداعى نەگىزگى تۇزىمدىك ورنالاستىرۋ. بۇل كۇندەرى ەلىمىز دۇنيە جۇزىندەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن، قامتىعان ادامدار شوعىرى ەڭ كوپ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ءتۇزىم جۇيەسىن ورناتىپ ۇلگىردى.
ياڭجياجۋاڭ قىستاعىنداعى 700دەن استام ادام قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسىپ، 60 جاستان اسقان 200دەن استام قارت اي سايىن زەينەتاقى الىپ جاتتى. شىن گوشيۋدىڭ ءسوزى بويىنشا ايتقاندا، ”بۇرىن قارتايعانداعى تۇرمىسىمىزعا سەنىمسىزدەۋ ەدىك، بالا - شاعاعا عانا سۇيەنەتىنبىز، قازىر اي سايىن اقشا الىپ، كوڭىلىمىز ورنىعىپ، تۇرمىسىمىز بارعان سايىن جاقسارا ءتۇستى“.
”كەشكى شاپاق ادەمى، قارتايعان ءومىر ارايلى“. قارتتاردىڭ كۇتىمدەلەتىن ورنى بولىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ، ساۋ - سالامات ۇزاق ءومىر ءسۇرۋى − ادامداردىڭ ورتاق تىلەگى. 1986 - جىلى رايونىمىزدىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن اتقارعانىنان باستاپ، قالا مەن اۋىل ءبىر تۇتاس جوسپارلانعان، جالپى حالىقتى قامتىعان قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن ورناتقانىنا دەيىن، زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى سونىڭ ىشىندەگى ءبىر ماڭىزدى مازمۇن رەتىندە جوقتان بار بولىپ، السىزدەن كۇشەيىپ، قالا - قالاشىقتان اۋىل - قىستاققا دەيىن، قىزمەتشى قاۋىمنان قالا، اۋىل تۇرعىندارىنا دەيىن ۇزدىكسىز رەفورمالاندى، دامىتىلدى جانە كەمدەلدەندىرىلدى.
پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، رايونىمىز زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمى رەفورماسىن جەدەل ىلگەرىلەتتى، اسىرەسە، 2014 - جىلدان باستاپ بىرلىككە كەلگەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمىن ورناتىپ، ادامداردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن ارمانىن اسقاقتاتتى.
توردى ءجيى توقىدى: زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى قالا مەن اۋىلدى قامتىدى
”بۇرىن قىزمەتى بار ادامداردا عانا زەينەتاقى بار، ءبىز شارۋالار قىزىعا قاراپ قانا قوياتىنبىز. قازىر بىزدە دە بولدى، تۇسىمىزگە دە كىرمەگەن ءىس قوي“. ءۇرىمجى اۋدانى بانفاڭگوۋ قالاشىعى حىشىڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ما شيۋحۋا بيىل 63 جاستا، جۇبايى 66 جاستا، ەكى قارت اي سايىن زەينەتاقى الىپ تۇرادى. ”اي سايىن دەر كەزىندە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتچكاسىنا سالىنادى، كوڭىلىمىز جايلى، بالالارىمىزدىڭ اۋىرتپالىعى دا جەڭىلدەدى، پارتيانىڭ ابزال ساياساتىنا ەرەكشە العىس ايتامىز“، - دەدى ما شيۋحۋا.
2009 - جىلى رايونىمىز جاڭاشا اۋىل - قىستاق زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى سىناق ءتۇيىنىن ىسكە قوسىپ، اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى تۇزىمىندە ءنولدى جارۋدى جۇزەگە اسىردى، ءۇرىمجى اۋدانى العاشقى توپتا سىناق ءتۇيىنى بولعان اۋدان - قالالاردىڭ ءبىرى. شارۋالار دا قارتايعاندا زەينەتاقى الاتىن بولدى، بۇل ما شيۋحۋا مەن جۇبايىن قاباعات قۋاندىردى، ولار جىل سايىن 500 يۋاندىق اقى تاپسىرۋ دەڭگەيىن تاڭداپ، 60 جاسقا دەيىن تاپسىرىپتى.
2018 - جىلى 1 - ايدا 60 جاسقا تولعان ما شيۋحۋا دەر كەزىندە زەينەتاقىسىن الدى. ”جيىنى 8 جىل تاپسىردىق، جالپى 4000 يۋان تاپسىردىق. قازىر ءبىر جىلدا تاراتىلاتىن اقشا بۇرىن تاپسىرعان اقشامىزدان دا كوپ“. ما شيۋحۋا ءبىر - بىرلەپ ەسەپتەپ كورسەتتى، ”زەينەتاقى كەيىن تاعى وسەدى دەيدى، ءبىزدىڭ سوڭعى تۇرمىسىمىز قامتاماسىزدىققا يە بولاتىن بولدى“.
2010 - جىلى رايونىمىز 300 مىڭ ”ۋ چيگۇڭ جۇمىسشىلارىن“، ”قىزمەتشى وتباسىنداعىلاردان شىققان جۇمىسشىلاردى“ قالا - قالاشىق كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنىڭ ءبىر تۇتاس جوسپارىنا الىپ، تالاي جىلدىق تاريحتان قالعان ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشتى؛ 2011 - جىلى رايونىمىز قالا - قالاشىق تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىن اتقارىپ، قالا، اۋىل زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى تۇزىمىمەن جاپپاي قامتۋدى بىردەي جۇزەگە اسىردى... رايونىمىزدىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىمەن قامتۋ كولەمى ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، يگىلىككە كەنەلگەن ادامدار بارعان سايىن مولايدى.
پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، رايونىمىز زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمى رەفورماسىن جاپپاي تەرەڭدەتتى، 2014 - جىلى اۆتونوميالى رايون جاڭاشا اۋىل - قىستاق قوعامدىق زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى مەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ەكى ءتۇزىمدى بىرىكتىرىپ اتقارىپ، بىرلىككە كەلگەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمىن ورناتىپ، قالا، اۋىل قامالىن بۇزىپ، قالا، اۋىل الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋىن بىركەلكىلەندىرۋدە ۇلكەن ءبىر قادام باسۋدى جۇزەگە اسىردى.
ورگانداردىڭ، ءىسورىنداردىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمى رەفورماسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتشىلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى قورىن ءبىر تۇتاس جيناپ، ءبىر تۇتاس تولەۋدى جاپپاي اتقاردى ... ”رايونىمىز كوپ ساتىلى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى ءتۇزىمى جۇيەسى قۇرىلىسىن زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، زەينەتكە شىققاندارعا جاسالاتىن مامىلە دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسىن ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىردى“، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مەڭگەرمەسى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى باسقارماسىنىڭ تەكسەرىپ - زەرتتەۋشىسى سۇن جانشۋە.
ساناق بويىنشا، 2020 - جىلى 6 - ايعا دەيىن، تۇتاس رايونداعى قالا - قالاشىق جۇمىسشى - قىزمەتشىلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسقان ادام سانى 5 ميلليون 773 مىڭ 900 ادام بولىپ، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسقان ادام سانى 7 ميلليون 187 مىڭ ادام بولىپ، قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ سالىستىرماسى ％95تەن اسقان.
مامىلەنى جوعارىلاتتى: زەينەتاقى جىل سايىن جوعارىلادى
”بيىل مەنىڭ زەينەتاقىم اي سايىن 200 يۋاننىڭ ۇستىندە جوعارىلادى، قارتايعاندا كۇتىمدەلۋگە قامتاماسىزدىق بار، تۇرمىسىمىز جايلى ءوتىپ جاتىر“، - دەدى شونجى اۋدانىنداعى كاسىپورىن زەينەتكەرى پىڭ يۇيليان قۋانىشپەن.
2010 - جىلى پىڭ يۇيليان زەينەتكە شىققاندا، ءار ايداعى زەينەتاقىسى 1500 يۋان بولدى. 10 جىل وتە شىقتى، ونىڭ اي سايىن الاتىن زەينەتاقىسى ءبىر ەسەدەن ارتىق كوبەيدى. ”قازىر باردام تۇرمىس كەشىرىپ جاتىرمىن، جەيتىن، ىستەتەتىن، كيەتىن دەگەندەردى العىم كەلسە الا بەرەتىن بولدىم“، - دەدى پىڭ يۇيليان قۋانىشتى تۇردە.
پىڭ يۇيلياننىڭ سەنىمى زەينەتاقىنى جىل سايىن ءوسىرۋ سىندى جاقسى ساياساتتان كەلگەن. بيىل رايونىمىز كاسىپورىن مەن ورگان، ءىسورىن زەينەتكەرلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسىن رەتتەپ جوعارىلاتتى، ءبىر ميلليون 477 مىڭ زەينەتكەر يگىلىككە كەنەلدى. بۇل 2005 - جىلدان بەرى رايونىمىزدىڭ كاسىپورىن زەينەتكەرلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسىن ءۇرتىس 16 جىل رەتتەپ جوعارىلاتۋى، سونداي - اق ورگان، ءىسورىن زەينەتكەرلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسىن ءۇرتىس 5 جىل ءبىر تۇتاس جوبامەن رەتتەپ جوعارىلاتۋى.
”زەينەتاقىنى رەتتەپ جوعارىلاتۋ ’كوپ تاپسىرىپ كوپ الۋ، ۇزاق ۋاقىت تاپسىرىپ كوپ الۋ‘ پرينسيبىن ايگىلەپ، زەينەتاقى مەن قىزمەت ستاجىنا بايلانىستى رەتتەلەتىن ولشەمدەردى ۇيلەسىمدى تۇراقتاندىرىپ، قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقان ادامداردى اقىنى ۇزاق ۋاقىت تاپسىرۋعا، كوپ تاپسىرۋعا جىگەرلەندىردىك“. سۇن جانشۋە بىلاي دەدى: سونىمەن بىرگە، رايونىمىز تۇزىمدىك ادىلدىكتى ايگىلەۋگە دەن قويىپ، كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتشىلەرىنە، تومەن كىرىستەگى قاۋىمعا بەيىمدەلىپ، كاسىپورىن زەينەتكەرلەرىنە، اسىرەسە، تومەن كىرىستى قاۋىمعا رەتتەۋ سالىستىرماسىن جوعارىلاتىپ، ورگان، ءىسورىن ءارقايسى دارەجەدەگى مامىلە پارقىنا بىردەي ءمان بەرىپ، ءتۇرلى زەينەتكەرلەردىڭ تابىس سەزىمىنىڭ ءبىرشاما جاقسى بەينەلەنۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى دە اناعۇرلىم كەمەلدەندى. 2018 - جىلى رايونىمىز زەرتتەۋ ارقىلى اۆتونوميالى رايوننىڭ قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى مامىلەسىن تۇراقتاندىرۋ جانە نەگىزگى زەينەتاقىسىن قالىپتى رەتتەۋ مەحانيزمىن ورناتتى، اۆتونوميالى رايوننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋى مەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كىرىسىنىڭ ارتۋ جاعدايىنا نەگىزدەلىپ، نەگىزگى زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى ولشەمىن ۇيلەسىمدى تۇراقتاندىرىپ، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى قامتاماسىزدىق دەڭگەيىن ورنىقتى جوعارىلاتتى.
تومەننەن جوعارىعا دەيىن زەينەتاقى مامىلە دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاتىلىپ، ءار ۇلت بۇقاراسى تۇرمىسىنىڭ بارعان سايىن ورنىعا تۇسۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. ءۇرىمجى قالاسىنداعى كاسىپورىننان زەينەتكە شىققان قىزمەتشى ۋاڭ فۋليڭ 1995 - جىلى زەينەتكە شىققاندا ءبىر ايداعى زەينەتاقىسى ارەڭ 200 نەشە يۋان عانا بولاتىن، قازىر 3400 يۋانعا ءوسىپ، بۇرىنعىسىنىڭ 10 نەشە ەسەسىندەي بولدى. بيىل نەمەرە قىزى داشۋەگە وتكەندە، قىزىل كانۆەرتكە نەشە 1000 يۋان اقشا سالىپ قولىنا ۇستاتىپتى. كەيدە ول تاعى ۇيىندەگىلەرمەن بىرگە ساياحاتقا شىعادى ەكەن، ”بەيجيڭ، جياڭسۋلاردىڭ بارىنە باردىم، جاس كەزىمدە باراتىن ۋاقىتىم دا، اقشام دا بولمادى، زەينەتكە شىققان سوڭ ۋاقىتىم دا، اقشا دا بار، قايدا بارعىم كەلسە سوندا بارامىن“.
تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ: كەدەي حالىقتىڭ قامتاماسىزداندىرىلۋعا تيىستىلەرى مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا قامتاماسىزداندىرىلدى
جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك − جالپى حالىققا تيىمدىلىك جەتكىزەتىن دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك. جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك جولىندا بىردە - ءبىر كەدەي بۇقارانى قاتاردان قالدىرماۋ كەرەك.
تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى مارياڭ اۋىلىنىڭ ءپىلال قىستاعى پامير ءۇستىرتىنىڭ قويناۋىنداعى تاۋلى قىستاق. بيىل 5 - ايدا قىستاق تۇرعىنى نازار بايىقتىڭ ايەلى 60 جاسقا تولعاندا، قىستاق كادرلارى وعان بۇدان كەيىن ونىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتچكاسىنا اي سايىن 155 يۋان زەينەتاقى ءتۇسىپ تۇراتىنىن ايتتى.
2019 - جىلى رايونىمىز قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەيلەردىڭ قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋىمەن جاپپاي قامتۋ قىزمەتىن ءتۇيىندى تۇردە تياناقتاندىردى. ءبىر جاعىنان، 16 جاستان 59 جاسقا دەيىنگى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەيلەرگە ۇكىمەتتىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى قاراجاتىن تاپسىرىپ بەرۋى ساياساتىن اتقاردى؛ ەندى ءبىر جاعىنان، 60 جاسقا تولعان ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەيلەردەگى، بۇرىن اقشانىڭ جوقتىعىنان تاپسىرا الماعان نەمەسە اقى تاپسىرعان جىل شەگى 15 جىلعا تولماعاندارىن تولىقتاپ تاپسىرماسا دا زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنان تىكەلەي يگىلىكتەندىرىپ، اي سايىن زەينەتاقى تاراتتى.
”وسى حاباردى ەستىگەندە، ەكەۋىمىز دە سەنبەي قالدىق، بۇل اسپاننان تۇسكەن ماي شەلپەك قوي“! نازاردىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن كەدەي بولعاندىقتان ولاردىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن تاپسىرۋ قۋاتى بولماعان، تاعى ۇنەمى قارتايعانداعى كۇتىمدەرى ءۇشىن الاڭداپ جۇرگەن، پارتيانىڭ ابزال ساياساتى ولاردىڭ قارتايعانداعى ومىرلەرىن قامتاماسىزداندىردى.
نازاردىڭ ايتۋىنشا، بيىل 7 - ايدا ول 60 جاسقا تولىپ، جۇبايىمەن ۇقساس اي سايىن زەينەتاقى الىپتى، ەكەۋىنىكىن قوسقاندا، ءبىر جىلدا 3700 يۋاننان استام الادى ەكەن. قولدارىندا اقشا بولعان سوڭ، نەگىزگى تۇرمىستارى قامتاماسىزداندىرىلعان.
”رايونىمىز كەدەيلەردىڭ قالا، اۋىل تۇرعىندارى نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى بويىنشا قامتاماسىزداندىرىلۋعا تيىستىلەرىن مۇمكىندىگىنشە قامتاماسىزداندىرىپ، 60 جاستان اسقان كەدەيلەردىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىن تاراتۋعا تيىستىلەرىنە مۇمكىندىگىنشە تاراتۋدى جۇزەگە اسىردى“. اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق قامسىزداندىرۋدى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى فان اييىن بىلاي دەدى: ”ءبىز كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، حالىق ىستەرى سياقتى تاراۋلارمەن ساندى مالىمەتتەردى ورتاقتاسۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، كەدەي حالىقتى يكەمدى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ شارالارىنىڭ بارلىق كەدەي وڭىرلەر مەن كەدەي بۇقارانى قامتۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تابىستارىن ونان ارى بەكەمدەدىك.
رايونىمىز قوعامدىق قامسىزداندىرۋدى بىتىرۋگە قىزمەت ەتۋدى ونان ارى ساپالىلاندىرىپ، زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى مامىلەسىن شوعىرلى كۋالاندىرۋدى كۇشىنەن قالدىرىپ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كارتچكاسىن ءبىتىرۋ، اۋىستىرۋ ءۇشىن اۋىلدان اتتاپ شىقپاۋعا، زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ كاسىپتەرىن ءبىر تەرەزەدە قابىلداپ تۇتاس رايوندا ءبىرىڭعاي بىتىرۋگە، بيىل جىل سوڭىنان بۇرىن قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتچكاسىمەن زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى مامىلەسىن تاراتۋمەن جاپپاي قامتۋعا مۇمكىندىك جاسادى... شىن مانىندەگى حالىققا قولايلى، حالىققا ءتيىمدى شارالار ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى مەن باقىت سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ، توردى ءجيى توقۋ، مەحانيزم ورناتۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ تورىن ونان ارى بەرىك توقۋ ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باياندى باقىتىن اسقاقتاتتى.
