شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ۋاڭ يۇيجاۋ
كۇركەشەدەن، داۋال سوعۋدان توپىراق كەرپىش ۇيگە، تاس كەرپىش ۇيگە دەيىن، ودان قابات ۇيگە، ليفتتى بيىك عيماراتقا دەيىن... رايونىمىزداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ دوڭگەلەك داۋلەتتى تۇرمىسقا بەت الۋى بارىسىندا، ىشەر اس، كيەر كيىم، تۇرار جاي، ءجۇرىس - تۇرىسىنداعى سان الۋان وزگەرىستەردىڭ ىشىندە تۇرعىن ۇيدەگى وزگەرىس ەڭ كورنەكتى، اسەرى ەڭ وزگەشە بولدى.
”ءسىڭىرى شىققان الەمدە وقىعان كەدەي جاندارعا، كەڭىرەك ۇيدە ەلمەن تەڭ قۋاناتىن كۇن قايدا“. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مىڭداعان جىلداردان بەرگى ”تۇراقتى باسپانا بولۋ“ ارمانى ۇلى وزەننىڭ ار جاق - بەر جاعىندا، ۇلى قورعاننىڭ ءىشى - سىرتىندا ءىس جۇزىندىككە اينالدى، جۇڭگونىڭ باتىس شەكارا وڭىرىنە ورنالاسقان شينجياڭ مۇنىڭ ەڭ جاقسى دالەلى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، رايونىمىز ”تۇرعىن ءۇي حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىزداندىرۋ“ نىساناسى مەن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ مىندەتىن تىعىز ارقاۋ ەتىپ، دالمە - ءدال شارا قولدانىپ، قامال الىپ، قيىندىقتاردى جەڭىپ، ميلليونداعان ءار ۇلت حالقى قاتەرلى كونە ۇيلەر مەن لاشىقتى اۋماقتارعا قوش ايتىپ، بارعان سايىن كەڭىگەن، بارعان سايىن جايلى بولعان ۇيلەردە تۇراتىن بولدى.
بۇل كۇندەرى تيانشان الابىنا كوز جىبەرسەڭىز، قالا اۋماقتارىنان قالا اۋماقتارىنىڭ ومىرشەڭدىگىن، اۋىل - قىستاقتاردان اۋىل - قىستاقتاردىڭ وزگەشەلىگىن بايقايسىز، ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرعىن ءۇي شارت - جاعدايى مەن ساپاسىندا عالامات وزگەرىستەر تۋىلىپ، ”تۇراتىن ءۇيى بولۋدان“ ”جاقسى ۇيدە تۇرۋعا“ دەيىنگى قارىشتاۋدى جۇزەگە اسىردى.
”لاشىق ۇيلەردەن شىعىپ، عيماراتقا كىرىپ“، جايلى تۇرمىس كەشىردى
كەشقۇرىم، حوتان قالاسى كونە كوشە اۋماعىنىڭ تۋانچىڭگىزى تار كوشەسىندە بالالار اسىر سالىپ ويناپ ءجۇر، قولونەر شەبەرحاناسى جۇمىسىن جالعاستىرۋدا، كوشەنىڭ كىرە بەرىسىندە ايالداپ تىنىعىپ وتىرعان 50 نەشە جاستاعى ابدۇروزى مامەتتىڭ جۇزىنەن كۇلكى ەسەدى.
ابدۇروزى تۋانچىڭدا ۇزاق تۇرعان، تۋانچىڭداعى تۇرعىن ۇيلەر وزگەرىسىنىڭ كۋاگەرى. ونىڭ ەسىندە قالۋىنشا، بۇرىنعى تۋانچىڭگىزى تار كوشەسىنىڭ قۇرىلىستارى كونە، كوشە جولدارى لات ەكەن، ۇزىن دا تار كوشەلەردە جوندەلمەگەنىنە ۇزاق جىل بولعان كوپتەگەن حاۋىپتى، كونە ۇيلەر بار بولىپ، بارلىق جەردەن ىعى - جىعى سالىنعان جاڭا، كونە ۇيلەر كوزگە شالىنادى ەكەن.
تۋانچىڭ بۇقاراسىنىڭ تاماشا تىڭ تۇرمىسىن حاۋىپتى، كونە ۇيلەرگە قوش ايتۋدان باستاۋعا تۋرا كەلەدى. 2016 - جىلى تۋانچىڭدى جاڭالاۋ باستالدى، ەرەكشە تۇرارجايلار الاسا، كونە جاتاعان ۇيلەردىڭ ورنىن باسىپ، كەزىندەگى ”لات، بىلىققان، ناشار“ گىزى كوشەسى قالانىڭ جاڭا كورىنىسىنە اينالىپ، ءداستۇرلى تۇرارجايلار، ەرەكشە دۇكەندەر، قولونەر بۇيىمدارى دۇكەنى جاعالاي ورنالاستى. قازىر حوتان قالاسىنداعى گىزى تار كوشەسىن نەگىز ەتكەن تۋانچىڭدى جاڭالاۋ نىسانى ءالى دە ءجۇرىلىپ جاتىر، ”ءبىر كوشەنى ءبىر جوسپارمەن، ءبىر تۇرعىن ءۇيدى ءبىر جوبامەن“ جاڭالاۋ ويى بويىنشا ءاربىر كوشە، ءاربىر تۇرعىن ءۇي ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن كورىنۋدە.
”ەندىگارى كونە ۇيگە قايتقىم كەلمەيدى“. بۇراتالا قالاسى شويىڭپان قالاشىعىنىڭ تۇرعىنى جياڭ يوۋلي بىلتىر 10 - ايدا لاشىقتى اۋماقتاردى جاڭالاپ سالعان ۇيگە كوشىپ كىردى، 10 نەشە جىل تۇرعان ”كونە، ەسكى، كىشكەنە“ ءۇيى 80 شارشى مەتر كەلەتىن ەكى جاتىن بولمەلى، ءبىر قوناق بولمەلى تۇرعىن ۇيگە اينالدى، ىشتەي ءدان ريزا بولعان جياڭ يوۋليدىڭ جۇزىنەن قۋانىش كۇلكىسى ەسەدى.
جياڭ يوۋليدىڭ تۇرعىن ءۇيىنىڭ وزگەرىسى رايونىمىز اتقارعان قالا - قالاشىق قامتاماسىزدىق سيپاتتى بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىنان باستالعان. وسى ينجەنەريا لاشىقتى اۋماقتاعى تۇرعىندار مەن ورتا، تومەن كىرىستى، باسپانا قيىنشىلىعى بار بۇقاراعا نەگىزگى تۇرعىن ءۇي قامتاماسىزدىعىن ازىرلەپ، بۇقارانىڭ تۇرعىن ءۇي شارت - جاعدايىن جاقسارتتى. ساندى مالىمەتتەردە كورسەتىلۋىنشە، 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن رايونىمىز جيىنى قالا - قالاشىق قامتاماسىزدىق سيپاتتى بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى بويىنشا ءبىر ميلليون 715 مىڭ 300 ءۇي سالعان، مۇنىڭ ىشىندە جاڭادان دايىندالعان الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ۇيلەر 440 مىڭ 700 (مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستا 306 مىڭ)، لاشىقتى اۋماقتاردا جاڭالانعان ۇيلەر ءبىر ميلليون 274 مىڭ 600 (مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستا 383 مىڭ) بولىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قونىستانۋ شارت - جاعدايى كورنەكتى جاقسارعان.
اۆتونوميالى رايوندىق تۇرعىن ءۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مەڭگەرمەسى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ باسقارماسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەپ تانىستىردى: قازىر رايونىمىزدىڭ تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋ قابىلەتى كورنەكتى ارتتى، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋدىڭ قامتۋ كولەمى ۇزدىكسىز كەڭەيدى، قالا - قالاشىقتاعى تومەن كىرىستى، تۇرعىن ءۇي قيىنشىلىعى بار وتباسىلارىنىڭ قامتاماسىزداندىرىلۋعا تيىستىلەرى مۇمكىندىگىنشە قامتاماسىزداندىرىلىپ، ورتاشا، تومەندەۋ كىرىستى، تۇرعىن ءۇي قيىنشىلىعى بار وتباسىلارىنىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى تارتىپپەن شەشىم ەتىلىپ، جاڭادان جۇمىستانعان، باسپاناسىز جۇمىسشى - قىزمەتشىلەر، قالا - قالاشىقتا جۇمىستانعان سىرتتان جۇمىس ىستەۋگە كەلۋشىلەر سياقتى جاڭا قالا تۇرعىندار قاۋىمىنىڭ تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرىلۋى ورنىقتى كەڭەيىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى جوعارىلادى.
قازىرگە دەيىن رايونىمىزداعى قالا - قالاشىق قامتاماسىزداندىرۋ سيپاتتى بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى جيىنى 4 ميلليون 580 مىڭ ادامعا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، تۇتاس رايونىمىزداعى قالا - قالاشىق جالپى جان سانىنىڭ ％48ىن يەلەدى.
اۋىل - قىستاق تۇرعىندارى الاڭسىز تۇرىپ جاتىر
پارتيا ورتالىق كوميتەتى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە جەتۋ دابىلىن قاققاننان بەرى، رايونىمىز نازاردى اۋىر كەدەي وڭىرلەرمەن ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قاۋىمعا شوعىرلاندىرىپ، اۋىل - قىستاقتارداعى تۇرعىن ۇيلەرى ەڭ حاۋىپتى، ەكونوميكالىق جاقتا ەڭ كەدەي شارۋالاردى قاداعالاپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى ”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ءۇشتى قامتاماسىز ەتۋ“ بويىنشا تۇرعىن ءۇي حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەت نىسانالارىمەن تىعىز بايلانىستىرىپ، اۋىل - قىستاق بەيقۇت ءۇي ينجەنەريا قۇرىلىسىن بەلسەندى ىلگەرىلەتىپ، شارۋالاردىڭ نەگىزگى تۇرعىن ءۇي حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
كەلپىن اۋدانى گەزلىك قالاشىعىنىڭ گەزلىك قىستاعىنداعى كەدەي وتباسى ماريام جەليل ءۇشىن ايتقاندا، ءبىر ءۇيلى جاننىڭ بەيقۇت ۇيگە كىرۋى باقىتتى تۇرمىستارىنىڭ ارى قاراي جالعاسۋى بولدى.
بىلتىر 6 - ايدا ماريام قاراڭعى، توزىعى جەتكەن كونە ۇيىمەن قوشتاسىپ، ازعانتاي اقشا جۇمساپ جىلى دا جايلى، كەڭ دە جارىق جاڭا ۇيگە كوشىپ كىردى. كەرپىش - بەتون قۇرىلىمدى ۇيگە ەدەندىك كەرپىش جاتقىزىلىپ، اليۋمين قوسپالى تەرەزە جاقتاۋى ءۇيدىڭ ساڭلاۋسىزدىعى مەن جىلۋ ساقتاعىشتىعىن جوعارىلاتىپ، ەسىك - تەرەزە جابىلىسىمەن قۇمدى بوران مەن جاڭبىر سۋىنىڭ كىرۋىنەن الاڭدامايتىن بولدى.
”ءۇي وسىنشاما جاقسى سالىنعاندىقتان، تۇرمىس ساپاسى دا جوعارىلاۋى كەرەك“. جاڭا ءۇيىن اشەكەيلەيتىن كەزدە ادەمى دە ارمانداعىداي ورنەكتى توبەلىكپەن ءۇيىن اسەمدەۋ ءۇشىن، سول جەردەگى اشەكەيلەۋ دۇكەندەرىنىڭ ءبارىن ارالاپ شىققانى ماريامنىڭ ءالى ەسىندە.
بۇل كۇندەرى تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندەگى 8000نان استام قىستاقتا حاۋىپسىز دە سەنىمدى، شىت جاڭا بەينەدەگى، فۋنكتسياسى تولىق، وزگەشەلىككە يە بەيقۇت ۇيلەر ىركەس - تىركەس بوي كوتەردى. ”تۇراتىن ءۇيى بولۋدان“ ”جاقسى ۇيدە تۇرۋعا“ دەيىن اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيلەرى بارعان سايىن كورىكتەنە ءتۇستى.
اۋىل - قىستاق بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىن اتقارۋ بارىسىندا رايونىمىز ءۇي سالۋ جەر كولەمىن قاتاڭ مەڭگەرىپ، شارۋالاردى شابىتتاندىرىپ، جەتەكتەپ، ”شارۋالاردىڭ ءوزى سالۋ، جۇمىسقا، ەڭبەككە قاتىناسۋ، ءوزارا كومەكتەسۋ، قوعامدىق دەمەۋ، كاسىپورىنداردىڭ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋى“ سياقتى ادىستەر ارقىلى ءوزى ءۇي سالا الاتىن قيىنشىلىعى بار بۇقارانىڭ ”اقشا شىعارماي، از اقشا شىعارىپ“ جاڭا ۇيگە كىرۋىنە، ءوزى ءۇي سالا المايتىن قيىنشىلىعى بار بۇقارانىڭ ”سومكەسىن كوتەرىپ“ جاڭا ۇيگە كىرۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، شارۋالاردىڭ ءۇي سالۋداعى ەكونوميكالىق اۋىرتپالىعىن مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا تومەندەتتى.
اۆتونوميالى رايوندىق تۇرعىن ءۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مەڭگەرمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەپ تانىستىردى: اۋىل - قىستاق بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىن زور كۇشپەن اتقارۋ ارقىلى رايونىمىز ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 675 مىڭ 600 كەدەي وتباسىنىڭ تۇرعىن ءۇي حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن ءتۇيىندى تۇردە شەشتى، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى اۋىر كەدەي وڭىرلەردەگى 584 مىڭ 900 وتباسى بار. 2019 - جىلدىڭ سوڭىندا رايونىمىز اۋىل - قىستاقتاعى كەدەي حالىقتىڭ حاۋىپتى ۇيلەردە تۇرۋ تاريحىن تۇبەگەيلى اياقتاتىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ تۇرعىن ءۇي حاۋىپسىزدىگىندە قامتاماسىزدىق بولۋ نىسانا - مىندەتتەرىن جاپپاي جۇزەگە اسىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتۋگە، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزۋگە بەرىك نەگىز قالادى.
قونىس جاڭالاپ، تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىردى
توقتاۋ سۋ ءىشىپ، تاستاق جولدا جۇرەتىن نۇراليدا قۇربان وتباسى اۋدان قالاشىعىنا نە بارى 10 نەشە كيلومەتردەي عانا جەردە تۇرسادا كەدەيلىكتەن ارىلتۋ شەگىنىڭ ار جاعىندا قالدى. نۇراليدا ءاسىلى لوپ اۋدانى بۇيا اۋىلى تامەعىل قىستاعىنىڭ ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي شارۋا بولاتىن، بۇل ءوزى ۇلى تابيعاتتىڭ قاباعىنا قاراپ كۇن كورەتىن اۋىر كەدەي قىستاق ەدى، جەرى قۇنارسىز بولعاندىقتان قانشا ەگىن ەگىلسە دە ءونىمى ماردىمسىز - تۇعىن.
بىلتىر 8 - ايدا ۇكىمەت قوسىمشا قاراجات بەرىپ، قىستاقتاعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 10 نەشە كەدەي وتباسىن توبىمەن لوپ اۋدانىنىڭ قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قونىستاندىرۋ ءتۇيىنى − بەشتوعىراق اۋىلىنىڭ چاۋياڭ قىستاعىنا كوشىردى. جاڭا ۇيگە كوشىپ كىرگەن كۇنى نۇراليدا قىستاق كادرىنىڭ قولىن قىسىپ تۇرىپ العىس ايتا بەردى. 80 شارشى مەترلىك ۇيگە ازعانتاي اقشامەن كوشىپ كىرگەن ءبىر ءۇيلى جان 10 نەشە جىل تۇرعان تام ۇيگە سول بەتى قوشتاستى.
اۆتونوميالى رايوندىق تۇرعىن ءۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مەڭگەرمەسىنىڭ، اۆتونوميالى رايوندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ كەڭسەسىنىڭ ساناق مالىمەتتەرىندە كورسەتىلۋىنشە، 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن رايونىمىز اۋىل - قىستاق حاۋىپسىز تۇرعىن ۇيىنەن 3 ميلليون 287 مىڭ 218 وتباسىن شەشىم ەتتى، مۇنىڭ ىشىندە قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرۋ ينجەنەرياسى ارقىلى 40 مىڭ 149 وتباسىنىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى شەشىم ەتىلىپ، 170 مىڭعا جۋىق ادام قۋانىشپەن جاڭا ۇيگە كىردى.
نۇراليدا سەكىلدى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ 4 ايماق - وبلىسىندا تاعى دا كوپتەگەن ەگىنشى - مالشىلار قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قونىستاندىرۋ وڭىرىنە كوشىرىلگەن سوڭ، قونىستانۋ شارت - جاعدايى ايىرىقشا جاقسارىپ، ”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ءۇشتى قامتاماسىز ەتۋ“ ماسەلەسى شەشىم ەتىلىپ، جۇمىستانۋ ارناسى مولايىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ كىرىسى ارتتى.
شىڭگىل اۋدانىنىڭ ساسىرلى قۇبا تۇزىندەگى اقدالا قالاشىعىنىڭ قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قونىستاندىرۋ تۇيىنىندە قاز - قاتار عيماراتتار قىزارىپ كوز تارتسا، ون مىڭ مۋلىق قۇنارلى ەگىستىك جاپ - جاسىل بولىپ كوز تارتادى. شىڭگىل اۋدانىنىڭ زور كۇشپەن قولداۋىندا بىرنەشە كاسىپورىن بىرەر جىل وتپەي - اق قىستاقتا زاۆود قۇردى. ىلە - شالا قىستاققا تابيعي گاز جەتكىزىلىپ، ءۇي بىتكەن سۋ جىلىتقىش ىستەتەتىن بولدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ دامۋ قىزعىندىلىعى دا ارتا ءتۇستى، ەگىن شارۋاشىلىعىن، مال شارۋاشىلىعىن دامىتتى، زاۆودتارعا كىرىپ جۇمىس ىستەدى، بۇل كۇندەرى ەسەپ جاساعانداردىڭ ءبارى قاناعاتپەن جىمياتىن بولدى.
تىنىش ءومىر سۇرۋدەن شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرۋگە ويىسقان تۇرعىن ارىس التايحان قاتتى تەبىرەنىستە. 2016 - جىلى وسى اراعا كوشىپ كەلگەندە ارىسقا ەكى جاتىن بولمەلى، ءبىر قوناق بولمەلى ءۇي ءبولىندى، تاعى ەڭبەككۇش دەلدالى بولدى، ءار جىلى كوكتەمگى قاربالاستىق پەن كۇزگى جيىن - تەرىن كەزىندە جۇمىس ىستەۋدىڭ قاۋىرت كەزىندە توڭىرەكتەگى قىستاق تۇرعىندارىن جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋعا ۇيىمداستىراتىن ونىڭ بۇگىنگى تۇرمىسى بۇرىنعىدان مۇلدە باسقاشا.
جاڭا ۇيگە كىرىپ، جاقسى تۇرمىس كەشىرگەن رايونىمىزداعى ءار ۇلت بۇقاراسى تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە قاراي قارىشتاپ العا تارتۋدا.
