(2020 - جىلى 9 - اي)
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك كەڭەس اقپارات كەڭسەسى
مازمۇنى
العى ءسوز
ءبىرىنشى، شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ نەگىزگى جاعدايى
ەكىنشى، بەلسەندى جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن بار كۇشپەن اتقاردى
ءۇشىنشى، ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستانۋ تىلەگىنە تولىق قۇرمەت ەتتى
ءتورتىنشى، ەڭبەكشىلەردىڭ نەگىزگى ۇقىعىن زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتتى
بەسىنشى، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرىپ تاماشا تۇرمىس جاراتتى
التىنشى، حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىن بەلسەندىلىكپەن امالياتتا ايگىلەدى
سوڭعى ءسوز
العى ءسوز
ەڭبەك ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءتاسىلى ءارى ادامزاتتىڭ ماندىك قيمىلى. ەڭبەك تاماشا تۇرمىس جاراتادى، ادامداردىڭ جان - جاقتى دامۋىن جانە ادامزات وركەنيەتىنىڭ العا باسۋىن جەبەيدى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭىندا» ازاماتتارعا ەڭبەك ىستەۋ ۇقىعى جانە بورىشى جۇكتەلگەن. ەڭبەك ۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ − ادامداردىڭ ابىرويىن قورعاۋ، ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
جۇڭگو جان سانى مول ءىرى ەل ءارى ەڭبەككۇش مول ءىرى ەل. ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ ەڭبەكشىلەردىڭ نەگىزگى ۇقىعىنا جانە باقىتتى تۇرمىسىنا قاتىستى، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىنا قاتىستى، مەملەكەتتىڭ كوركەيۋىنە، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنە قاتىستى. جۇڭگو حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنە ايرىقشا ءمان بەرىپ، جۇمىستاندىرۋدى الدىمەن ويلاسۋ ستراتەگياسىن جانە بەلسەندى جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن بار كۇشپەن اتقاردى. ەڭبەكشىلەردىڭ تىلەگىنە تولىق قۇرمەت ەتىپ، ازاماتتاردىڭ ەڭبەك ۇقىعىن زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتىپ، حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىن بەلسەندىلىكپەن امالياتتا ايگىلەپ، بارلىق ادامنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىمەن باقىتتى تۇرمىس جاراتۋىنا، ءوزىن دامىتۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا قۇلشىندى.
مەملەكەتتىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ جونىندەگى كەلەلى ساياساتتارى مەن باعىتتارىنا جانە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىنا ساي، جۇڭگونىڭ شينجياڭى ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋدى ەڭ ۇلكەن حالىق تۇرمىسى ينجەنەرياسى، حالىق تىلەگى ينجەنەرياسى، ءتۇبىرلى نەگىز ينجەنەرياسى ەتىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ جۇمىستانۋىن، بازاردىڭ جۇمىستانۋدى رەتتەۋىن، ۇكىمەتتىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋىن جانە شارۋاشىلىق قۇرۋعا ىنتالاندىرۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، كوپ ارنامەن جۇمىستانۋدى ارتتىرىپ، امالدىڭ بارىنشا جۇمىستانۋدى ورنىقتىردى. بەلسەندى ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ زاتتىق، مادەنيەت تۇرمىس دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، ءتۇرلى ادامدىق ۇقىعى ءونىمدى قامتاماسىز ەتىلىپ جانە دامىتىلىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ بۇكىل ەل حالقىمەن بىرگە جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامعا قادام تاستاۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن جۇزەگە اسىرۋعا بەرىك نەگىز قالادى.
ءبىرىنشى، شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ نەگىزگى جاعدايى
شينجياڭ جۇڭگونىڭ باتىس سولتۇستىك شەكاراسىنا ورنالاسقان، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، تاريحي جانە جاراتىلىس قاتارلى فاكتورلاردىڭ ىقپالىنا ۇشىراعاندىقتان، دامۋى سالىستىرمالى كەنجە قالدى، كەدەي حالىق سانى ءبىرشاما كوپ بولدى. اسىرەسە، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستىڭ (حوتان ايماعى، قاشقار ايماعى، اقسۋ ايماعى، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى) ەكولوگيالىق ورتاسى ناشار، ەكونوميكالىق نەگىزى ءالسىز، جۇمىستاندىرۋ كوتەرىمدىلىك قۋاتى وتە كەمشىل، مەملەكەت تۇراقتاندىرعان اۋىر كەدەي ءوڭىر. ونىڭ ۇستىنە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك كۇشتەرى، ۇلتتىق بولشەكتەۋشى كۇشتەر، ءدىني ۇشقارى كۇشتەر ”تاعدىردى قۇداي بەلگىلەيدى“، ”ءدىن قاعيدالارى مەملەكەت زاڭىنان ۇستەم تۇرادى“ دەگەندى ۋاعىزداپ، قالىڭ بۇقارانى مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنۋگە كەدەرگىلىك جاساۋعا، وسى زامانعى عىلىم بىلىمدەرىن قاقپايلاۋعا، جۇمىستانۋ شەبەرلىگىن ۇيرەنۋدەن، يگەرۋدەن، ەكونوميكالىق شارت - جاعدايىن جاقسارتۋدان، ءوزىن دامىتۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋدان باس تارتۋعا جەلىكتىرىپ، ءىشىنارا بۇقارانىڭ يدەيالىق كوزقاراسىنىڭ مەشەۋلىگىنە، مادەنيەت دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولماۋىنا، جۇمىستانۋ قابىلەتىنىڭ جەتەرسىزدىگىنە، جۇمىستانۋ مولشەرىنىڭ ءبىرشاما تومەندىگىنە، كىرىسىنىڭ ەرەكشە شەكتى، تۇرمىسىنىڭ ۇزاق ۋاقىت كەدەي بولۋىنا مۇرىندىق بولدى.
ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدىڭ ءار ۇلت حالقىنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستانۋ ۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ، حالىق تۇرمىسىن دامىتۋ جانە جاقسارتۋ، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن جەبەۋ جونىنەن كەلەلى مانگە يە. اسىرەسە، 2012 - جىلعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، شينجياڭ جۇمىستاندىرۋ ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ينجەنەرياسىن بار كۇشپەن اتقارىپ، جۇمىستاندىرۋ بويىنشا باۋلۋ تەبىنىن ءۇرتىس ارتتىرىپ، جۇمىستاندىرۋ ارناسىن بەلسەنە كەڭەيتىپ، جۇمىستاندىرۋ قامتىمىن ءونىمدى ارتتىرىپ، جۇمىستانۋ جاعدايى ءۇرتىس جاقساردى، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كىرىس دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، تۇرمىس ساپاسى بارعان سايىن جاقسارىپ، تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى.
ساياسات جۇيەسى اناعۇرلىم كەمەلدەندى. تاياۋ جىلداردان بەرى شينجياڭ مەملەكەتتىڭ جۇمىستانۋدى ورنىقتىرۋ، جۇمىستانۋدى جەبەۋ شەشىمدەرىن، ورنالاستىرۋلارىن دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، حالىقتىڭ ۇنىمەن ساناسىپ ءارى ءوزىنىڭ ءىس جۇزىندىگىمەن ۇشتاستىرىپ «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ جۇمىستاندىرۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ قىزمەتىن اناعۇرلىم جەبەۋ جونىندەگى پىكىرى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ كەزەكتەگى جانە بۇدان بىلايعى ءبىر مەزگىلدەگى جۇمىستاندىرۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ جونىندەگى اتقارۋ پىكىرى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ”13 - بەسجىلدىقتاعى“ جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋ جوباسى» سياقتى حۇجاتتاردى شىعارىپ، ەكونوميكالىق دامۋدى، قازىنالىق قامتاماسىز ەتۋدى، سالىق تيىمدىلىگىن، فينانستىق قولداۋدى جانە قالا، اۋىلدى، وڭىرلەردى، قاۋىمدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، سونداي - اق يكەمدى جۇمىستانۋدى قولداۋ، كەدەي قاۋىمنىڭ جۇمىستانۋىنا كومەكتەسۋ سياقتى جاقتاردا جۇيەلى ورنالاستىرۋ جاساپ، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋگە، ەڭبەكشىلەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قورعاۋعا بەرىك تۇزىمدىك قامتاماسىزدىق ازىرلەدى.
جۇمىستاندىرۋ كولەمى ۇزدىكسىز كەڭەيدى. نازاردى ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋداعى ءتۇيىندى قاۋىمعا جانە اۋىر كەدەي وڭىرلەرگە شوعىرلاندىرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىن سول جەردە، تاياۋ ماڭدا جۇمىستانۋعا، تارتىپپەن قالاعا كىرىپ جۇمىستانۋعا جانە دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋعا جەتەكتەپ، كەدەي ەڭبەككۇشتەردى باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتتى. 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، شينجياڭدا ەڭبەكپەن جۇمىستانعان جالپى ادام سانى 11 ميلليون 352 مىڭ 400 ادامنان 13 ميلليون 301 مىڭ 200 ادامعا كوبەيىپ، ％17.2 ارتتى؛ جىلىنا ورتا ەسەپپەن جاڭادان ارتقان قالا - قالاشىقتاردا جۇمىستانعاندار 471 مىڭ 200 ادامنان استى، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە 148 مىڭ ادام بولىپ، ％31.4تى يەلەدى؛ جىلىنا ورتا ەسەپپەن اۋىل - قىستاقتاعى ارتىق ەڭبەككۇشتەردەن باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىسىپ جۇمىستانعاندار 2 ميلليون 763 مىڭ ادام - رەتتەن استى، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە ءبىر ميلليون 678 مىڭ ادام - رەت بولىپ، ％60تەن استامىن يەلەدى.
جۇمىستاندىرۋ قۇرىلىمى اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى بولدى. قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى ىلگەرىلەتۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، 1 - كاسىپ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا، 2 - كاسىپتى ءتۇيىندى يگەرۋگە، 3 - كاسىپتى قارىشتاپ دامىتۋعا تاباندى بولىپ، ەرەكشە ابزالدىلىققا يە كاسىپ سالاسىن جانە ەڭبەككۇش شوعىرلانعان كاسىپ سالاسىن جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، ەڭبەككۇشتەردى 3 - كاسىپ سالاسىنا تارتىپپەن ويىسۋعا جەتەكتەدى. 3 كاسىپ سالاسىنىڭ ورنالاسۋىنان قاراعاندا، جۇمىستانعانداردىڭ ۇستاعان سالىستىرماسى 2014 - جىلى 38.6: 16.0: 45.4، 2019 - جىلى 49.5: 14.1: 36.4 بولدى، مۇنىڭ ىشىندە 3 - كاسىپ سالاسىندا جۇمىستانعانداردىڭ ۇستاعان سالىستىرماسى 10.9 پايىز جوعارىلاپ، جۇمىستانۋدى ەڭ كوپ قابىلداعان كاسىپ سالاسىنا اينالدى. قالا، اۋىلدىڭ ورنالاسۋىنا قاراعاندا، ءتىپتى دە كوپ اۋىل - قىستاقتاعى ارتىق ەڭبەككۇشتەر قالا - قالاشىققا قاراي ويىسىپ، قالا - قالاشىقتىڭ جۇمستانۋعا باۋراۋ قۋاتى اناعۇرلىم كۇشەيدى. 2014 - جىلى قالا - قالاشىقتاردا جۇمىستانعان ادام سانى 5 ميلليون 354 مىڭ ادام بولدى، 2019 - جىلى 7 ميلليون 341 مىڭ 700 ادامعا كوبەيىپ، جالپى جۇمستانعانداردىڭ ％55.2 ۇستادى.
ەڭبەككۇشتەردىڭ ساپاسى كورنەكتى جوعارىلادى. وقۋ - اعارتۋ ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋ ارقىلى شينجياڭنىڭ مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەسى، 9 جىلدىق مىندەتتى وقۋ - اعارتۋى، تولىق ورتا ساتىسىنداعى وقۋ - اعارتۋى، جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋى، كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋى تۇگەلدەي تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. 2019 - جىلى ادەتتەگى جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋ بويىنشا مەكتەپتەگى وقۋشىلار 453 مىڭ 800 ادام بولىپ، 2014 - جىلداعىدان 146 مىڭ 200 ادام ارتتى؛ ورتا دارەجەلى وقۋ - اعارتۋ بويىنشا مەكتەپتەگى وقۋشىلار ءبىر ميلليون 843 مىڭ 600 ادام بولىپ، 2014 - جىلداعىدان 147 مىڭ 600 ادام ارتتى. جۇمىستاندىرۋ بويىنشا شەبەرلىككە باۋلۋدى ورىستەتۋ ارقىلى جاڭا ءداۋىر ءبىلىم ۇلگىسىندەگى، شەبەرلىك ۇلگىسىندەگى، جاڭالىق اشۋ ۇلگىسىندەگى ەڭبەكشىلەر قالىڭ قوسىنىن تاربيەلەپ جەتىلدىردى. ساناققا قاراعاندا، 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن تۇتاس شينجياڭدا جىلىنا ورتا ەسەپپەن قالا، اۋىلدىڭ ءتۇرلى ەڭبەكشىلەرىنەن ءبىر ميلليون 288 مىڭ ادام - رەت باۋلىدى، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە جىلىنا ورتا ەسەپپەن 451 مىڭ 400 ادام - رەت باۋلىدى. باۋلۋعا قاتىناسقان ادامدار كەمىندە ءبىر جۇمىستانۋ شەبەرلىگىن يگەرىپ، باسىم كوپ ساندىلارى كاسىپتىك تولىمدىلىق كۋالىگىن، كاسىپتىك شەبەرلىك دارەجە كۋالىگىن نەمەسە ارناۋلى كاسىپتىك قابىلەت كۋالىگىن الىپ، ورنىقتى جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىردى.
تۇرعىندار مەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ كىرىسى ورنىقتى ارتتى. 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىندا قالا - قالاشىق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 23 مىڭ 200 يۋاننان 34 مىڭ 700 يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن اتامالى ارتۋى ％8.6 بولدى، اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 8724 يۋاننان 13 مىڭ 100 يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن اتامالى ارتۋى ％8.9 بولدى؛ شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىنداعى قالا - قالاشىق تۇرعىنداردىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 27 مىڭ 600 يۋاننان 40 مىڭ 700 يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن اتامالى ارتۋى ％8.5 بولدى، ليان - دۇيدەگى تۇرعىنداردىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 13 مىڭ 900 يۋاننان 22 مىڭ يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن اتامالى ارتۋى ％9.9 بولدى. تۇتاس شينجياڭنىڭ قالا - قالاشىقتارىندا جەكەلەر باسقارۋىنا جاتپايتىن ورىنداردا جۇمىستانعانداردىڭ جىلدىق ورتاشا ەڭبەكاقىسى 53 مىڭ 500 يۋاننان 79 مىڭ 400 يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن ％8.4 ارتتى؛ قالا - قالاشىقتارداعى جەكەلەر باسقارۋىنداعى ورىنداردا جۇمىستانعانداردىڭ جىلدىق ورتاشا ەڭبەكاقىسى 36 مىڭ 200 يۋاننان 45 مىڭ 900 يۋانعا ارتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن ％5.4 ارتتى. 2018 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە جانە بيڭتۋانداعى 4 اۋىر كەدەي تۋان - الاڭدا ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىنداعى 155 مىڭ ەڭبەككۇش باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىسىپ جۇمىستاندى ءارى كەدەيلىكتەن ارىلدى.
شىندىق مىنانى ءتۇسىندىردى: تاياۋ جىلداردان بەرى شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتى كورنەكتى تابىسقا قول جەتكىزىپ، جالپى تۇلعالىق بەتالىسى تاماشا بولدى. الايدا ەكونوميكالىق دامۋ نەگىزى ءالسىز، اۋىل - قىستاقتارداعى ارتىق ەڭبەككۇشتەر سانى كوپ، جۇمىستانۋ شەبەرلىك دەڭگەيى تومەن بولۋ سياقتى قيىندىقتار مەن سىن - سايىستارعا دا ءدوپ كەلىپ وتىرعاندىعىن دا كورە ءبىلۋ كەرەك. كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن اناعۇرلىم ساپالىلاندىرۋ، ەڭبەككۇشتىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ، يدەيالىق كوزقاراسقا بۇرىلىس جاساۋ شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋىن شەشۋدەگى ۇزاق ۋاقىتتىق مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
ەكىنشى، بەلسەندى جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن بار كۇشپەن اتقاردى
تاياۋ جىلداردان بەرى شينجياڭ جۇمىستاندىرۋدى كەڭەيتۋگە پايدالى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ ستراتەگياسىن جاساۋعا، اتقارۋعا اناعۇرلىم باسا ءمان بەرىپ، ءتۇرلى جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋ ساياساتىن دەر كەزىندە اقاۋسىزداندىرىپ، كەمەلدەندىرىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ ورنىقتى جۇمىستانۋىن، باياندى جۇمىستانۋىن، ۇزاق ۋاقىت جۇمىستانۋىن جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىندى.
كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرىپ جۇمىستاندىرۋ قامتىمىن كەڭەيتتى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قۇرىلىسى ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، كوپ نەگىزدى كاسىپ سالاسى جۇيەسىن كەمەلدەندىردى، ءارى دامۋ كاپيتالى، تەحنيكا جانە ءبىلىم شوعىرلانعان وزىق جاساۋ كاسىبىنە جانە جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىنا باسا ءمان بەردى، ءارى توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك، تۇتىنۋ ەلەكترون بۇيىمى، اياق كيىم، باس كيىم، قول ساندىق، سومكا سياقتى ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالاسىن، سونداي - اق ەلەكتروندى ساۋدا، مادەنيەت جاسامپازدىعى، جالپى وڭىرلىك ساياحات، سالاماتتىق بويىنشا قارتتاردى كۇتىمگە الۋ سياقتى وسى زامانعى قىزمەت وتەۋ كاسىبىن بار كۇشپەن دامىتىپ، جۇمىستاندىرۋ ءورىسىن كەڭەيتۋگە، جۇمىستاندىرۋ كولەمىن ارتتىرۋعا كۇش سالدى. 2012 - جىلى قۇرىلعان شينجياڭ جۇندۇڭ ەكونوميكالىق، تەحنيكالىق اشۋ رايونى ابزال بايلىقتى كادەگە جاراتۋدى تياناق ەتىپ، جاڭا ماتەريال، جاڭا ەنەرگيا سياقتى 6 ۇلكەن كاسىپ سالاسىن كۇش سالا دامىتىپ، 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 80 مىڭنان استام ادامدى جۇمىستاندىردى. 2014 - جىلدان بەرى مەملەكەت شينجياڭنىڭ توقىماشىلىق كاسىبىن دامىتۋدى بار كۇشپەن قولدادى، تەك 2017 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، تۇتاس شينجياڭنىڭ توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك كاسىپ سالاسىندا 350 مىڭ ادام تىڭنان جۇمىستاندى. قاشقار ايماعى اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن مانەرلەۋ، ەلەكتروندى ونىمدەردى قۇراستىرۋ سياقتى كاسىپ سالاسىن ءتۇيىندى دامىتىپ، قاتىستى كاسىپورىنداردى باقشا رايونىنا ورنالاسۋعا بەلسەنە باۋرادى جانە جەتىلدىردى ءارى اۋىل - قىستاقتارداعى ءوندىرىس سەحتارىنا قاراي كەڭەيتتى. 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اتالعان ايماقتا اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن مانەرلەۋ كاسىپورىندارى 210عا جەتىپ، 16 مىڭ 700 ادامدى جۇمىستاندىردى، ءتۇرلى باقشا رايوندارىنا 1406 ونەركاسىپ كاسىپورنى ىرگە تەۋىپ، 84 مىڭ 100 ادامدى جۇمىستاندىردى. اقسۋ ايماعى ءوندىرىس پەن وقىتۋدى توعىستىرۋدى كۇشەيتىپ، توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك كاسىپورىندارىنىڭ كاسىپتىك مەكتەپتەرمەن بىرلەسىپ وقىتۋىن ىلگەرىلەتىپ، 32 مىڭ 400 ادامدى جۇمىستانۋعا جەتەكتەدى.
ءتۇيىندى قاۋىمنىڭ ورنىقتى جۇمىستانۋىنا كومەكتەستى. اۋىل - قىستاقتاعى ارتىق ەڭبەككۇشتەرگە سول جەردە، جاقىن ماڭدا جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن ءتۇيىندى تۇردە اتقارىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي اۋىل - قىستاقتاردا ”سەرىك زاۆودتارىن“، ”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحتارىن“ قۇرىپ جۇمىستانۋعا باۋرادى، اۋىل - قىستاق ەڭبەك سەلبەستىك ۇيىمدارىنىڭ جۇمىستانۋعا جەتەكتەۋىن سۇيەمەلدەپ، كاسىپ سالاسى (ونەركاسىپ) باقشا رايوندارىندا ورنىقتى جۇمىستانۋدى ىلگەرىلەتتى، ساياحات كاسىبىن دامىتىپ جۇمىستانۋدى جەبەدى. نازاردى وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندەگى اۋىر كەدەي 22 اۋدان مەن بيڭتۋانداعى اۋىر كەدەي 4 تۋان - الاڭىنا شوعىرلاندىرىپ، جۇمىستاندىرۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ 3 جىلدىق جوباسىن اتقاردى، 2018 - جىلدان 2020 - جىلى 6 - ايعا دەيىن، ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىنداعى جيىنى 221 مىڭ ەڭبەككۇشتىڭ باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانۋىنا كومەكتەستى. قاشقار، حوتان 2 ايماقتا، قالا، اۋىل ارتىق ەڭبەككۇشتەرىن باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋدىڭ 3 جىلدىق جوباسىن اتقاردى، 2017 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، جيىنى 135 مىڭ ادامنىڭ باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانۋىنا كومەكتەستى. بۇكىل شينجياڭدا جۇمىستانۋ قيىنشىلىعى بار ادامدار مەن بىردە - ءبىر ادامى جۇمىستانباعان وتباسىلارىن شىن اتى - ءجونى بويىنشا يكەمدى باسقاردى جانە تۇرلەر بويىنشا دالمە - ءدال كومەكتەسىپ، سۇيەمەلدەدى، ”ءبىر وتباسى بايقالسا، سول وتباسىن تۇراقتاندىردى، سول وتباسىن كومەكتەسىپ، سۇيەمەلدەدى، سول وتباسىن ورنىقتىردى“. 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، قالا - قالاشىقتاعى جۇمىستانۋ قيىنشىلىعى بار جيىنى 334 مىڭ 300 ادامنىڭ جۇمىستانۋىنا كومەكتەسىپ، بىردە - ءبىر ادامى جۇمىستانباعان وتباسىلاردى 24 ساعاتتا يكەمدى اداقتاۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى. جوعارى مەكتەپتەردەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار جونىندە جۇمىستانۋدى، شارۋاشىلىق قۇرۋدى جەبەۋ جوسپارى، نەگىزگى ساتىدا جەتىلدىرۋ جوسپارى، ”ۇشكە كومەك بەرۋ، ءبىردى سۇيەمەلدەۋ“ جوسپارى، جاستاردى جۇمىستانۋعا اتتاندىرۋ جوسپارى سياقتىلاردى اتقارىپ، وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلاردى نەگىزگى ساتىلارعا بارىپ جۇمىستانۋعا، كاسىپورىندارعا بارىپ جۇمىستانۋعا جانە دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋعا جەتەكتەدى جانە ىنتالاندىردى. 2019 - جىلى شينجياڭ جوعارى مەكتەپتەرىنەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلاردىڭ جۇمىستانۋ مولشەرى ％90.36كە، ىشكى وڭىرلەردەگى جوعارى مەكتەپتەردەن وقۋ تاۋىسىپ شينجياڭعا قايتقان شينجياڭدىق از ۇلت وقۋشىلاردىڭ جۇمىستانۋ مولشەرى ％95.08كە جەتىپ، تۇگەلدەي تاريحي جاڭا دەڭگەيدى جاراتتى.
جاڭالىق اشۋعا، شارۋاشىلىق قۇرۋعا قولداۋ كورسەتۋ ارقىلى جۇمىستانۋعا جەتەكتەدى. جاڭالىق اشۋدى جۇمىستانۋدى كەڭەيتۋدىڭ جاڭا قوزعالتقىشى ەتىپ، تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ رەفورماسىن زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، بازارعا كىرۋ رۇقساتىنىڭ شارتىن تومەندەتىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋدى سۇيەمەلدەۋ ساياساتىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ كەپىلدىك قارىز اقشاسىن جانە ونىڭ ءوسىمىن قازىنادان تولەۋدى، دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋعا جاردەماقى بەرۋدى، سالىق قاراجاتىن ازايتۋدى جانە كەشىرىم ەتۋدى تياناقتاندىرىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ تىلەگى بار، شارت - جاعدايى بار شارۋاشىلىق قۇرۋشىلاردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتتى. جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ دانەكەرلەرىن جەتىلدىرىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋعا قىزمەت وتەۋ قابىلەتى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، بازارلانعان، ارنايىلانعان، شوعىرلانعان، ينتەرنەتتەنگەن كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ كەڭىستىكتەرىن جەدەل دامىتىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋشىلاردى اناعۇرلىم كوپ شارۋاشىلىق قۇرۋ تۇعىرلارىمەن جانە بىركەلكىلەنگەن قىزمەت وتەۋمەن قامدادى. قازىر شينجياڭ مەملەكەت دارەجەلى شارۋاشىلىق قۇرۋ ينكۋباتورلىق ۇلگى بازالارىنان بەسەۋىن، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى (بيڭتۋان دارەجەلى) شارۋاشىلىق قۇرۋ ينكۋباتورلىق ۇلگى بازالارىنان 27سىن قۇرىپ، جالپى 1412 شاعىن، ۇساق كاسىپورىندى جەتىلدىرىپ، 10 مىڭ 121 ادامدى جۇمىستانۋعا جەتەكتەدى. جۇمىستانۋعا باۋراۋ قابىلەتى كۇشتى جاڭالىق اشۋ تيبىندەگى شارۋاشىلىق قۇرۋ كاسىپورىندارىن جانە باستاماشى ادامداردى جەتىلدىرىپ، قولداپ، ”ينتەرنەت + شارۋاشىلىق قۇرۋدى“ دامىتۋعا ىنتالاندىرىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ جۇمىستانۋعا جەتەكتەۋدەگى ەسەلىك كوبەيۋ اسەرىن شىنايى ساۋلەلەندىردى. 2019 - جىلى تەك حوتان ايماعىنىڭ ءوزى شارۋاشىلىق قۇرۋ كەپىلدىك قارىز اقشاسىنان 910 ميلليون يۋان تاراتىپ، جوعارى مەكتەپتەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار، اۋىل - قىستاق ەڭبەككۇشى، جۇمىستانۋ قيىنشىلىعى بار ادامدار سياقتى 12 مىڭ 500 ادامنىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋىنا كومەكتەستى. سانجى قالاسىنداعى شياۋ مين قاتارلى 6 ايەل جەرگىلىكتى ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىز ەتۋ تاراۋىنىڭ سۇيەمەلدەۋىندە، شينجياڭ جەلەكتىلەر جۇڭشين ادام كۇشى بايلىعى قىزمەت وتەۋ شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، ادام كۇشى بايلىعى بويىنشا قىزمەت وتەۋ، ەڭبەككۇش جىبەرۋ، ارتقى شەپ جۇمىستارىن باسقارۋعا مىندەتتەۋ، ساياساتتان اقىل - كەڭەس بەرۋ، ينفورماتسيالاندىرۋ قۇرىلىسى سياقتى كوپ ءتۇرلى كاسىپتى ءبىر تۇلعالاندىرعان ەڭبەككۇش كاسىپ سالاسى قامداۋ تىزبەگىندىك كوشباسشى كاسىپورىن بولىپ بىرتىندەپ جەتىلىپ شىقتى، ءار ۇلت قىزمەتكەرلەرىنەن 4800دەن استام ادام بار بۇل كاسىپورىن بۇكىل شينجياڭداعى 318 كاسىپورىنعا، ءىسورىنعا ەڭبەككۇشپەن قامداۋمەن قىزمەت وتەپ، جۇمىسسىزداردان، اۋىل - قىستاق ارتىق ەڭبەككۇشتەرىنەن جيىنى 30 مىڭنان استام ادامدى (رەت) ورنالاستىرىپ، جالپى ءونىم قۇنىن 156 ميلليون يۋانعا جەتكىزدى.
شەبەرلىككە باۋلۋدى ورىستەتىپ جۇمىستانۋدى جەبەدى. ەڭبەككۇش بازارىنىڭ سۇرانىسىنا نەگىزدەلىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستانۋ قابىلەتىن ءوسىرۋدى، جۇمىستانۋدىڭ تۇراقتىلىعىن كۇشەيتۋدى كوزدەپ، جوعارى دارەجەلى كاسىپتىك تەحنيكالىق شۋەيۋانى، ورتا دارەجەلى كاسىپتىك تەحنيكالىق مەكتەپ، تەحنيك جۇمىسشىلار مەكتەبى، جۇمىستانۋعا باۋلۋ ورتالىعى، كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتشىلەرىن باۋلۋ ورتالىعى، كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى سياقتى كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋ جانە باۋلۋ قۇرىلىمدارىن دامىتۋ ارقىلى نەگىزدىك ەڭبەك ساپالىق تاربيەسىن جانە تاپسىرىس بويىنشا، بەلگىلەنگەن جۇمىس ورىندارىنا قاراي، باعىتتامالى تۇردە جۇمىستانۋ شەبەرلىك تاربيەسىن بەلسەنە ورىستەتىپ، ءبىرشاما كەمەلدى كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋ جانە باۋلۋ جۇيەسىن ورناتتى. حوتان ايماعىن مىسالعا الساق، 2019 - جىلى جيىنى 103 مىڭ 300 ەگىنشى - مالشى جۇمىستانۋ شەبەرلىك تاربيەسىنە قاتىناسىپ، 98 مىڭ 300 ادام جۇمىستانىپ، جۇمىستانۋ مولشەرى ％95.16كە جەتتى.
ءتۇزىم ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، جۇمىستانۋ ارنالارىن كەڭەيتتى. شينجياڭ جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىنداعى ءار ۇلتتىڭ تەرەزەسى تەڭ بولاتىن، ءوزارا قارايلاساتىن، بىرگە دامىپ، العا باساتىن ءتۇزىم ابزالدىلىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ مەحانيزمىنەن پايدالانىپ، شينجياڭ ءىشى مەن شينجياڭ سىرتىنداعى جۇمىستانۋ ورىندارىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ىشكى ولكەلەرگە (قالالارعا) بارىپ جۇمىستانۋىنا بەلسەنە شارت - جاعداي ازىرلەدى. 2014 - جىلدان بەرى 117 مىڭ ادام كىرىسى اناعۇرلىم جوعارى ىشكى ولكەلەرگە (قالا) بارىپ جۇمىستاندى. شينجياڭ ”سۇرانىسقا قاراي باۋلۋ، الدىمەن باۋلىپ ونان سوڭ سىرتقا شىعارۋ“ پرينسيبى بويىنشا، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ، زاڭ بىلىمدەرى، قالا تۇرمىسى ساۋاتتارى، ەڭبەك شەبەرلىگى سياقتىلاردى نەگىزگى مازمۇن ەتىپ جۇمىستانۋعا باۋلۋدى ورىستەتتى. باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانعاندار جۇمىستاناتىن جەرلەرگە بارعان سوڭ، كاسىپورىندار جاتاقحانا ورنالاستىرىپ، كورپە - جاستىق، جۋىنۋ بۇيىمدارى سياقتى كۇندەلىكتى تۇرمىستىق بۇيىمدارىمەن قامداپ، جۇمىسكەرلەردىڭ جاتاقحانا شارت - جاعدايىن قامتاماسىز ەتتى. ءبىر ءبولىم ولكەلەردەگى (قالا) كاسىپورىندار تاعى جۇمىسكەرلەر ءۇشىن الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ءۇي، ارزان باعادا جالعا بەرىلەتىن ءۇي، ەرلى - زايىپتىلار ءۇيىن ازىرلەدى. شينجياڭ باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانعاندار ءۇشىن باسقا جەردە جۇمىستانۋدى ارحيۆكە الۋ راسمياتىن دەر كەزىندە ءبىتىرىپ، باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانعانداردىڭ بارعان جەرلەرىندە اۋرۋ كورسەتۋ، ەمدەلۋ ماسەلەسىن شەشتى. ىشكى ولكەلەر (قالا) جانە كاسىپورىندار باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانعانداردىڭ ۇل - قىزدارىنىڭ بالاباقشاعا ءتۇسۋ، وقۋعا ءتۇسۋ سياقتى ماسەلەلەرىن شەشۋىنە دەر كەزىندە كومەكتەسىپ، جۇمىسكەرلەر مەن جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ بىرگە جۇمىس ىستەۋىن، بىرگە ۇيرەنۋىن، بىرگە يگىلىكتەنۋىن، بىرگە كوڭىلدى ءوتۋىن ىلگەرىلەتتى.
ىندەت قيىنشىلىعىن جەڭىپ، جۇمىستانۋدى ورنىقتىرىپ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتتى. جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى اكەلگەن ءتيىمسىز ىقپالعا باعىتتاي وتىرىپ، شينجياڭ ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، جۇمىستاندىرۋدى ورنىقتىرۋ، فينانستى ورنىقتىرۋ، سىرتقى ساۋدانى ورنىقتىرۋ، سىرتقى قارجىنى ورنىقتىرۋ، قارجى قوسۋدى ورنىقتىرۋ، مەجەنى ورنىقتىرۋ قىزمەتىن تىڭعىلىقتى، ويداعىداي ىستەپ، تۇرعىنداردىڭ جۇمىستانۋىن قامتاماسىز ەتۋ، نەگىزگى حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ، بازار تۇلعالارىن قامتاماسىز ەتۋ، استىقتىڭ، ەنەرگيانىڭ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن، قامداۋ تىزبەگىن ورنىقتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ، نەگىزگى ساتىنىڭ اينالىمىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن جالپى بەتتىك تياناقتاندىرىپ، اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتۋ، جۇمىس ورىندارىن ورنىقتىرۋ، جۇمىستانۋدى كەڭەيتۋ سياقتى كوپتەگەن شارالاردى قولدانىپ، كەزەڭدىك، باعىتتامالى سيپاتتاعى سالىقتى ازايتۋ، اقىنى تومەندەتۋ ساياساتىن اتقارىپ، كاسىپورىنداردىڭ جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋىن، ءوندىرىس قۋاتىنا جەتۋىن بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ساۋدانى، بازاردى قالپىنا كەلتىرۋدى ءونىمدى ىلگەرىلەتىپ، قارجى قوسۋ جانە كاسىپ سالاسى ارقىلى جۇمىستانۋعا جەتەكتەۋ قابىلەتىن كۇش سالا جوعارىلاتتى. 2020 - جىلى 6 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن، بۇكىل شينجياڭ بويىنشا كاسىپورىنداردىڭ زەينەتكەرلىك، جۇمىسسىزدىق، جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ سىندى 3 ءتۇرلى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ اقىلارىنان جيىنى 7 ميلليارد 553 ميلليون يۋاندى كەمەيتىپ الىپ نەمەسە كەشىرىپ، ءىرى تيپتى كاسىپورىنداردان جارتىسىن كەمەيتىپ ءبىر ميلليارد 895 ميلليون يۋان الىپ، ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردان 5 ميلليارد 658 ميلليون يۋاندى بۇكىلدەي كەشىرىم ەتتى. قيىنشىلىعى بار كاسىپورىنداردىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ اقىلارىنان 706 ميلليون يۋاندى كەشەۋىلدەتىپ تاپسىرۋىن تەكسەرىپ بەكىتىپ، 1237 كاسىپورىنعا تيىمدىلىك جاسادى. 83 مىڭ 100 كاسىپورىنعا جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋ اقىسىنان 904 ميلليون يۋان قايتارىپ، ءبىر ميلليون 836 مىڭ 100 جۇمىسشى - قىزمەتشىگە تيىمدىلىك جاسادى. 552 مىڭ 400 ادام ءبىر ميلليارد 695 ميلليون يۋان ءتۇرلى جۇمىستانۋ جاردەماقىلارىنان يگىلىكتەندى. قالا - قالاشىقتا 339 مىڭ 700 ادام تىڭنان جۇمىستانىپ، 41 مىڭ 800 ادام جاڭادان شارۋاشىلىق قۇرىپ، 69 مىڭ 500 ادامدى جۇمىستانۋعا جەتەكتەپ، جۇمىستانۋ قيىنشىلىعى بار 31 مىڭ 600 ادامدى جۇمىستاندىردى. اۋىل - قىستاق ارتىق ەڭبەككۇشىن باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ بويىنشا 2 ميلليون 565 مىڭ ادام (رەت) جۇمىستانىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％46.1 ارتتى. كوپ شارانى قاتار قولدانۋ ارقىلى شينجياڭ ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى ۇدايىلاندىرۋ شارتىندا، جۇمىستانۋدى كەڭەيتۋدىڭ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭدىك جەتىستىگىنە قول جەتكىزدى.
ءۇشىنشى، ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستانۋ تىلەگىنە تولىق قۇرمەت ەتتى
شينجياڭ ەڭبەكشىلەردىڭ تىلەگىنە قۇرمەت ەتۋدى باستان - اياق جۇمىستانۋ ساياساتىن بەلگىلەۋدىڭ، جۇمىستانۋ ارنالارىن كەڭەيتۋدىڭ، جۇمىستانۋ ورىندارىن اشۋدىڭ، جۇمىستانۋعا باۋلۋ ورىستەتۋدىڭ، جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋمەن قامداۋدىڭ ماڭىزدى دايەگى ەتىپ، قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ دەربەس، ءوز ەركىمەن، كوڭىل قوشتىقپەن وندىرىسپەن شۇعىلدانۋىنا، تۇرمىس كەشىرۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
ەڭبەككۇش بايلىعى جاعدايىن جالپى بەتتىك يەلەدى. جۇمىستانۋ، جۇمىسسىزدىق ساناعىنىڭ كورسەتكىش جۇيەسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، اۋىل - قىستاق ەڭبەككۇش بايلىعىنا بەلگىلەنگەن تۇيىندە قاداعالاۋ، كاسىپورىننىڭ جۇمىسشى ىستەتۋىن قاداعالاۋ جانە ادام كۇشى بايلىعى بازارىنىڭ قامداۋ - سۇرانىس جاعدايىنا قاداعالاۋ جۇرگىزىپ، جۇمىسسىزدىقتى قاداعالاۋ، الدىن الا ساقتاندىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، اۋىل - قالاشىق (ءمالى) ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىس كەڭسەسىنە، قىستاق (الەۋمەتتىك اۋماق) ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەت پۋنكتىنە سۇيەنىپ، قاراستى اۋماقتاعى ەڭبەككۇشتىڭ سانى، جاسى، جىنىسى، مادەنيەت دەڭگەيى، جۇمىستانۋ جاعدايى سياقتى نەگىزگى ينفورماتسيالاردىڭ ءمان - جايىن يگەرىپ، قاداعالاۋ جانە تەكسەرۋ ناتيجەسى بويىنشا جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن جانە جوباسىن جاسادى. تەكسەرۋلەر 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، بۇكىل شينجياڭدا اۋىل - قىستاق ارتىق ەڭبەككۇشىنەن 2 ميلليون 590 مىڭ 300 ادام بار ەكەندىگىن، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە ءبىر ميلليون 654 مىڭ 100 ادام بار ەكەندىگىن، بۇل ％63.86ىن ۇستايىندىعىن كورسەتتى.
ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستانۋ تىلەگى مەن سۇرانىسىن دەر كەزىندە يگەردى. ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستانۋ تىلەگىن تەكسەرۋدى مەرزىمدى ۋاقىتپەن ورىستەتىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ جۇمىستاناتىن جەر، جۇمىس ورنى، ەڭبەكاقى مامىلەسى، قىزمەت شارت - جاعدايى، تۇرمىس ورتاسى، دامۋ بولاشاعى سياقتى جاقتارداعى سۇرانىسىن دەر كەزىندە يگەرىپ، اناعۇرلىم باعىتتامالى قىزمەت وتەۋمەن قامداپ، ادام مەن جۇمىس ورنىن ءدال سايكەستىرۋگە قۇلشىنىپ، ۇزاق ۋاقىت ورنىقتى جۇمىستانۋدى جەبەدى. تەكسەرۋگە نەگىزدەلگەندە، 2020 - جىلدىڭ باسىندا، قاشقار ايماعى ياركەن اۋدانى گۇلباق قالاشىعى ويباق قىستاعىنداعى جالپى 3540 ادامنىڭ ىشىندەگى ەڭبەك قابىلەتى بار 1509 ادامنىڭ 1288ىندە باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانۋ تىلەگى بولىپ، ％85ىن يەلەگەن. بۇل ادامداردىڭ 923ى زاۆود سەحتارىندا جۇمىس ىستەۋدى قالاعان، ولار ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىلارىنىڭ 5000 يۋان اينالاسىندا بولۋىن ءۇمىت ەتكەن؛ 365 ادام سىرت جەرگە بارىپ نان جابۋ، اس - سۋ، كەپتىرىلگەن جەمىس ساۋداسىمەن شۇعىلدانۋ، ادەبيەت - كوركەمونەر كونسەرتىن وتكىزۋ سياقتى كاسىپتەرمەن اينالىسۋدى قالاعان. 2019 - جىلى حوتان ايماعى حوتان اۋدانى باقچى قالاشىعىنىڭ 3 قىستاعىنداعى جيىنى 5307 ادامنىڭ ىشىندەگى ەڭبەك قابىلەتى بار 1699 ادامنىڭ 1493ىندە باسقا سالاعا ويىسىپ جۇمىستانۋ تىلەگى بولىپ، ％88تى يەلەگەن؛ سول جەردە قالىپ جۇمىستانۋدى قالايتىن 180 ادام اۋىل - قالاشىق كاسىپورىندارىنا نەمەسە قىستاق اشقان زاۆودتارعا، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىنە بارىپ جۇمىس ىستەۋدى ءۇمىت ەتكەن، ولار ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىلارىنىڭ 3000 يۋان اينالاسىندا بولۋىن ءۇمىت ەتكەن؛ تاعى 26 ادام سول جەردە شارۋاشىلىق قۇرىپ، زات اينالىمى تاسىمالى، قوجالىق، ءۇي جۇمىستارى، قۇرىلىس ينجەنەرياسى، شاش اسەمدەۋ، اس - سۋ، ساۋدا دۇكەندەرى سياقتى جۇمىستارمەن شۇعىلدانعىسى كەلەدى ەكەن. جۇمىستانۋ تىلەكتەرىن يگەرىپ، دارا سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرىپ، ەڭبەككۇشتىڭ ءتارتىپتى جىلجۋىن ءونىمدى جەبەپ، جۇمىستانۋدىڭ ورنىقتىلىعى مەن جۇمىستانۋعا ريزاشىلدىقتى جوعارىلاتتى.
جۇمىستانۋ ينفورماتسيا تۇعىرىن بەلسەنە ورناتتى. ادام ىستەتۋشى ورىندارمەن كەڭىنەن بايلانىس ورناتىپ، جۇمىس ورنىنا قاتىستى قامداۋ - سۇرانىس ينفورماتسيالارىن جيناپ، رەتتەپ، ينفورماتسيا تەحنيكاسى تاسىلدەرىنە سۇيەنىپ، ادام كۇشى بايلىعى بازارى، الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارى، الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ ينتەرنەت تۇعىرلارى، راديو، تەلەۆيزيا، قىستاق جانە الەۋمەتتىك اۋماق ۇگىت تاقتالارى سياقتى ارنالار ارقىلى دەر كەزىندە جاريالاپ، ەڭبەكشىلەردىڭ ءوز ەركىمەن جۇمىستانۋى، ەرىكتى تۇردە كاسىپ تاڭداۋى ءۇشىن ينفورماتسيالىق قىزمەت وتەۋمەن قامدادى. ايتالىق، اقسۋ ايماعى الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ پورتالى، ۋيچات الەۋمەتتىك ءنومىرى سياقتىلاردى دانەكەر ەتىپ، جۇمىس ورىندارى ينفورماتسيالارىن جانە جۇمىس قاراستىرۋ ينفورماتسيالارىن شوعىرلى جاريالاپ، ادام ىستەتۋشى ورىندار مەن ەڭبەكشىلەر ءۇشىن قوس باعىتتا تاڭداۋ تۇعىرىن قۇردى. 2014 - جىلدان بەرى بۇكىل رايون ءتۇرلى جۇمىسقا قابىلداۋ جينالىستارىن 621 رەت ۇيىمداستىرىپ، 4953 كاسىپورىندى قاتىناسۋعا باۋراپ، 145 مىڭنان استام جۇمىس ورنىمەن قامداپ، 38 مىڭ 600 ادامدى جۇمىستاندىردى. اقسۋ قالاسى ايكول قالاشىعىنداعى كەدەي وتباسى ابيبوللا مامۇت جۇمىسقا قابىلداۋ جينالىسى ارقىلى حاڭجوۋداعى ءبىر ەلەكتر جابدىقتار كاسىپورنىنىڭ جۇمىسشى ىستەتۋ ينفورماتسياسىمەن تانىسىپ، ىرىقتى تۇردە جۇمىسقا قابىلداندى، جۇمىسقا قابىلدانعان سوڭ سول جىلعى كىرىسى 55 مىڭ يۋانعا جەتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلدى.
الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتتى. قامداۋ جانە سۇرانىس سىندى 2 تاراپقا بەت الا وتىرىپ، بۇكىل شينجياڭدى قامتيتىن، ساتى - دارەجەسى ايقىن، فۋنكتسيالارى ءبىرىن - ءبىرى تولىقتايتىن، جوعارى مەن تومەن بىرلەسە قيمىلدايتىن 5 دارەجەلى الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن ورناتىپ، ساياساتتان كەڭەس بەرۋ، جۇمىستانۋدى، جۇمىسسىزدىقتى تىركەۋگە الۋ، كاسىپتىك جەتەكشىلىك ەتۋ جانە كاسىپ تانىستىرۋ، شەبەرلىككە باۋلۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋعا باۋلۋ سياقتى نەگىزگى الەۋمەتتىك جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ مازمۇندارىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى. 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، بۇكىل شينجياڭدا اۋدان دارەجەلىدەن جوعارى ادام كۇشى بايلىعى بازارلارى 144كە، تۋان الاڭدارىنىڭ ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ دەلدال قۇرىلىمدارى 149عا، نەگىزگى ساتىداعى ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ پۋنكت - ورىندارى 8668گە جەتىپ، سول جىلى جيىنى 21 ميلليون 728 مىڭ 400دەن استام ادامدى (رەت) ءار ءتۇرلى جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋمەن قامدادى.
زورلاپ ەڭبەككە سالۋ ارەكەتتەرىنەن باتىل ساقتاندى جانە وعان سوققى بەردى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر زاڭىنداعى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭىنداعى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك توقتامى زاڭىنداعى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قوعام اماندىعىن باسقارۋ جازا زاڭىنداعى» قاتىستى بەلگىلەمەلەر بويىنشا، زورلىقتى كۇش، قورقىتۋ نەمەسە باس بوستاندىقتى زاڭسىز شەكتەۋ تاسىلدەرىنەن پايدالانىپ زورلاپ ەڭبەككە سالۋدى، سونداي - اق ەڭبەكشىلەردى قورلاۋ، ءتان جازاسىن قولدانۋ، ۇرىپ - سوعۋ، زاڭسىز ءتىنتۋ جانە قاماۋ سياقتى ارەكەتتەردى قاتاڭ شەكتەپ، زاڭعا قايشى ارەكەتتەرگە زاڭ بويىنشا اكىمشىلىك جازا قولداندى؛ قىلمىس قالىپتاستىرعانداردىڭ قىلمىستىق ىستەر جاۋاپكەرشىلىگىن زاڭ بويىنشا قۋزاستىردى. شينجياڭ مەملەكەتتىڭ قاتىستى زاڭدارىنا، زاڭ ەرەجەلەرىنە قاتاڭ بويسۇنىپ، زاڭمەن جونگە سالۋ ۇگىت - تاربيەسىن زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ادام ىستەتۋشى ورىندار مەن ەڭبەكشىلەردىڭ زاڭمەن جونگە سالۋ تانىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى، ەڭبەككە قاتىستى زاڭ اتقارۋدى ۇدايىلىق تەكسەرۋدى ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ەڭبەك قاتىناسىنىڭ ورناۋىنىڭ، اينالىمىنىڭ، باقىلانۋىنىڭ، تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتىلۋىنىڭ تۇتاس بارىسىن زاڭمەن جونگە سالۋ ارناسىنا شىنايى ءتۇسىرىپ، زورلاپ ەڭبەككە سالۋ ارەكەتى اتاۋلىنىڭ باتىل الدىن الدى جانە وعان سوققى بەردى.
ءتورتىنشى، ەڭبەكشىلەردىڭ نەگىزگى ۇقىعىن زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتتى
ازاماتتاردىڭ ەڭبەك ۇقىعىنا قۇرمەت ەتىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعاپ، ابىرويلى ەڭبەك ەتۋدى جۇزەگە اسىرۋ جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ دايەكتى تاباندى بولىپ كەلە جاتقان ۇستانىمى جانە نىساناسى. شينجياڭ «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك توقتامى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ايەلدەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىزداندىرۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مۇگەدەكتەردى قامتاماسىزداندىرۋ زاڭى» قاتارلى زاڭداردىڭ، زاڭ ەرەجەلەردىڭ رۋحىنا قاتاڭ بويسۇنىپ، ءوز ءوڭىرىنىڭ ءىس جۇزىندىگىمەن ۇشتاستىرىپ، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ <جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋ زاڭىن> اتقارۋ ءادىسى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ <ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋدى باقىلاۋ - تەكسەرۋ ەرەجەسىن> اتقارۋ ءادىسى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەك ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىزداندىرۋ ەرەجەسى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ <جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ايەلدەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىزداندىرۋ زاڭىن> اتقارۋ ءادىسى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ <جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مۇگەدەكتەردى قامتاماسىزداندىرۋ زاڭىن> اتقارۋ ءادىسى» قاتارلى جەرگىلىكتى زاڭ بەلگىلەمەلەردى، ەرەجەلەردى شىعارىپ، اتقارىپ، ازاماتتاردىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستانۋ ۇقىعىنان تەڭ يگىلىكتەنۋىنە بەرىك زاڭمەن جونگە سالۋ قامتاماسىزدىعىن ازىرلەدى.
ەڭبەكشىلەردىڭ تەڭ جۇمىستانۋ ۇقىعىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى. ازاماتتاردىڭ ۇقىعىن تەڭ قورعاۋدىڭ زاڭمەن جونگە سالۋ پرينسيبىنە ساي، ەڭبەكشىلەردىڭ ۇلتىنىڭ، ءوڭىرىنىڭ، جىنىسىنىڭ، ءدىني سەنىمىنىڭ تۇرلىشە بولۋىنان كەمسىتۋگە ۇشىراماۋىنا، قالا - اۋىل، سالا، سالاۋاتى سياقتىلار سەبەبىنەن شەكتەمەگە ۇشىراماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى. ايەلدەردىڭ تەڭ جۇمىستانۋ ۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ جاعىندا شينجياڭ ايەلدەردىڭ تەڭ جۇمىستانۋىنا كەدەرگى بولاتىن بوگەتتەردى قۇلشىنا جويىپ، ايەلدەردىڭ دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتۋ ساياساتتارىن بەلگىلەپ اتقاردى. 2019 - جىلى قالا - قالاشىقتاردا جاڭادان 480 مىڭ 900 ادام جۇمىستاندى، مۇنىڭ 228 مىڭ 100ى ايەل بولىپ، ％47.43تى يەلەدى. مۇگەدەكتەردىڭ ەڭبەك ۇقىعىن قامتاماسىزداندىرۋ جاعىندا كاسىپتىك شەبەرلىككە باۋلۋ تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، شوعىرلى جۇمىستاندىرۋدى، قوسىمشا جۇمىستاندىرۋدى، الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى ورىنداردا جۇمىستاندىرۋدى زور كۇشپەن دامىتىپ، مۇگەدەكتەردى سالىستىرما بويىنشا جۇمىستاندىرۋدى بەلسەندىلىكپەن ىلگەرىلەتىپ، مۇگەدەكتەردى جەكە تيجارات ارقىلى جۇمىستانۋ، دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋ، يكەمدى جۇمىستانۋ سياقتى كوپ ءتۇرلى فورمامەن جۇمىستانۋعا شابىتتاندىردى جانە قولداۋ كورسەتتى. 2019 - جىلدىڭ اياعىنا دەيىن، بۇكىل شينجياڭدا مۇگەدەكتەردەن 183 مىڭ 700 ادام جۇمىستاندى، بۇل جۇمىستانۋ جاسىنداعى ەڭبەك قابىلەتى بار مۇگەدەكتەر جالپى سانىنىڭ ％59.37ىن ۇستادى.
ەڭبەكشىلەردىڭ ەڭبەكاقى الۋ ۇقىعىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى. مەملەكەتتىڭ كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى ەڭبەكاقىسىنىڭ قالىپتى ارتۋ مەحانيزمىن ورناتۋ جونىندەگى ساياساتتىق تالابىن جالپى بەتتىك تياناقتاندىرىپ، كاسىپورىن ەڭبەكاقىسىنىڭ جەتەكشى شەگى ءتۇزىمىن جانە ەڭبەككۇش بازارى ەڭبەكاقىسىنىڭ جەتەكشى باعاسى ءتۇزىمىن كەمەلدەندىردى. 2014 - جىلدان 2019 - جىلعا دەيىن، شينجياڭ كاسىپورىن ەڭبەكاقىسىنىڭ جەتەكشى شەگىن جىل سايىن جاساپ جاريالاپ وتىردى. ەڭ تومەنگى ەڭبەكاقى ولشەمىن رەتتەۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، اقاۋسىزداندىرىپ، ەڭ تومەنگى ەڭبەكاقى ولشەمىن 2013 - جىلى ايىنا 1520 يۋاننان 2018 - جىلى ايىنا 1820 يۋانعا جوعارىلاتتى، جوعارىلاۋ مولشەرى ％19.74كە جەتىپ، بۇكىل ەلدە ءبىرشاما جوعارى ورەدە بولدى. «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ كاسىپورىن ەڭبەكاقىسىن توپتىق اقىلداسۋ ەرەجەسى» قاتارلى جەرگىلىكتى زاڭ ەرەجەلەردى شىعارىپ، ەڭبەكاقىنى توپتىق اقىلداسۋدى بەلسەندىلىكپەن، ورنىقتى ىلگەرىلەتتى ءارى قامتۋ اۋماعىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى. ەڭبەكاقى تولەۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەڭبەكاقى تولەۋدەن باس تارتۋ سياقتى زاڭعا قايشى قىلمىستىق ءىس - ارەكەتتەردى زاڭ بويىنشا جازالاپ، ەڭبەكشىلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن ۋاعىندا، تولىق الۋىن قامتاماسىز ەتتى.
ەڭبەكشىلەردىڭ تىنىعۋ، دەمالىس ۇقىعىن جانە كاسىپتىك حاۋىپسىزدىك ۇقىعىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى. مەملەكەتتىڭ قاتىستى بەلگىلەمەلەرىن قاتاڭ دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ كۇنىنە 8 ساعات جۇمىس ىستەۋ، اپتاسىنا 40 ساعات جۇمىس ىستەۋ جۇمىس ۋاقىتى ءتۇزىمىن اتقاردى. ادام ىستەتۋشى ورىن ءوندىرىس، تيجارات قاجەتىنە ساي قىزمەت ۋاقىتىن ۇزارتسا، ءسوز جوق، زاڭ بويىنشا جۇمىسشى ۇيىمىمەن جانە ەڭبەكشىمەن اقىلداستى ءارى تولىقتاپ دەمالۋدى ورنالاستىردى نەمەسە سايكەستى اقى تولەدى. ەڭبەكشىلەردىڭ زاڭ بويىنشا كوكتەم مەرەكەسى، ورازا ايت مەرەكەسى، قۇربان ايت مەرەكەسى سياقتى زاڭدى مەرەكە - دەمالىس كۇندەرىندەگى جانە تىنىعۋ كۇندەرىندەگى دەمالۋ ۇقىعىنان يگىلىكتەنۋىن قامتاماسىز ەتتى. مەملەكەتتىڭ كاسىپتىك حاۋىپسىزدىك، دەنساۋلىق ساقتاۋ بەلگىلەمەلەرى مەن ولشەمدەرىن قاتاڭ اتقارىپ، ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جانە كاسىپتىك اۋرۋدان ساقتانۋ - ەمدەۋ جاۋاپكەرشىلىگى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگىن، كاسىپتىك اۋرۋدان ساقتانۋ تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، ەڭبەك حاۋىپسىزدىگى جانە كاسىپتىك سالاماتتىق بويىنشا زاڭ اتقارۋدى تەكسەرۋدى ورىستەتىپ، ءتۇرلى ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى شىرعالاڭدارىنىڭ تۋىلۋىنان مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا ساقتانىپ جانە ازايتىپ، كاسىپتىك اۋرۋ قاتەرى فاكتورلارىن تۇبىرىنەن تىزگىندەدى جانە جويدى.
ەڭبەكشىلەردىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ ۇقىعىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى. جالپى حالىقتى قامسىزداندىرۋعا قاتىناستىرۋ جوسپارىن جالپى بەتتىك اتقارىپ، ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىندار جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى جانە قالاعا كەلىپ جۇمىس ىستەگەندەر، يكەمدى جۇمىستانعاندار، جاڭا كاسىپ كۇيى بويىنشا جۇمىستانعاندار سياقتى ءتۇيىندى قاۋىمنىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋىن بەلسەندىلىكپەن ىلگەرىلەتىپ جانە جەتەكتەپ، قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋعا تيىستىلەرىن تۇگەلدەي قامسىزداندىرۋعا قاتىناستىرۋدى قۇلشىنا جۇزەگە اسىردى. 2019 - جىلدىڭ اياعىنا دەيىن، شينجياڭدا نەگىزگى زەينەتكەرلىك، جۇمىسسىزدىق، جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ سىندى 3 ءتۇرلى قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا 22 ميلليون 133 مىڭ 300 ادام - رەت قاتىناستى. سونىمەن بىرگە، ءار دارەجەلى ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋ باقىلاۋ قۇرىلىمدارى زاڭ اتقارۋ تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋ زاڭىنا، زاڭ بەلگىلەمەلەرىنە، ەرەجەلەرىنە قايشى ارەكەتتەردى اشكەرەلەۋدى، ارىزدانۋدى دەر كەزىندە قابىلداپ، ادام ىستەتۋشى ورىنداردىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسپاۋ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ اقىسىن تاپسىرماۋ سياقتى زاڭعا قايشى ارەكەتتەرىن زاڭ بويىنشا تۇزەتىپ جانە تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتىپ، قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن شىن مانىندە قورعادى.
ەڭبەكشىلەردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى جانە ءوز ۇلتىنىڭ ءتىل - جازۋىن قولدانۋ سياقتى ۇقىقتارىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق وڭىرلىك اۆتونوميا زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ زاڭى»، «ءدىن ىستەرى ەرەجەسى» قاتارلى زاڭداردى، زاڭ ەرەجەلەردى قاتاڭ اتقاردى. ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرىنىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىنا تولىق قۇرمەت ەتتى جانە قامتاماسىز ەتتى، ءارقانداي ۇيىمنىڭ جانە جەكەنىڭ كيلىگۋىنە جول قويمادى. مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى زاڭ بويىنشا جالپىلاستىرۋمەن بىرگە، از ۇلت ەڭبەكشىلەردىڭ ءوز ۇلتىنىڭ ءتىل - جازۋىن قولدانۋ ۇقىعىنا تولىق قۇرمەت ەتتى جانە قامتاماسىز ەتتى، ەڭبەكشىلەردىڭ قانداي تۇردەگى ءتىل - جازۋدى قولدانىپ اۋىس - كۇيىس جاساۋدى ءوزىنىڭ تاڭداۋىنا بولادى. ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرىنىڭ سالت - سانا، ادەت - عۇرپىنا تولىق قۇرمەت ەتىپ، تاماشا قىزمەت جانە تۇرمىس ورتاسىن جاراتتى. قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى ۇلىقشات اۋدانىنداعى توققالي تۇرعانباي مۇسىلمانشا اس - سۋ تۇتىنۋ ادەتى بار شينجياڭدىق از ۇلت ءارى دىنگە سەنەتىن بۇقارا، قازىر ول گۋاڭدۇڭداعى ءبىر اياق كيىم تىگۋ زاۆودىندا جۇمىس ىستەيدى. ول باسىندا اس - سۋعا كوندىگە الماسپا ەكەمىن، ناماز وتەيتىن ورىن بولماي قالاما دەپ الاڭداعان، ءبىراق جۇمىسقا شىققاننان كەيىن، زاۆودتىڭ تۇرمىس ورتاسىنىڭ وتە جايلى، مۇسىلمانشا اس - سۋ ءدامدى ەكەنىن، دەمالىس كەزىندە كوشە ارالاپ زات ساتىپ الۋعا بولاتىنىن، ۇيىندەگىلەرمەن بەينە ەكران ارقىلى اڭگىمەلەسۋگە، تاعى جاقىن ماڭداعى مەشىتكە بارىپ ءدىني قيمىلعا قاتىناسۋعا بولاتىندىعىن بايقادى، سونىمەن ول جاڭا ورتاعا تەز ۇيلەسىپ كەتتى.
ەڭبەكشىلەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ جانە جاردەمدەسۋ مەحانيزمىن شىن مانىندە كۇشەيتتى. ەڭبەك توقتامى ءتۇزىمىن جالپى بەتتىك جولعا قويىپ، ادام ىستەتۋشى ورىن مەن ەڭبەكشىنىڭ ۇقىق - بورىشىن ايقىندادى. ۇكىمەت، جۇمىسشى ۇيىمى جانە كاسىپورىن ۇيىمى ۋاكىلدەرىنىڭ ەڭبەك قاتىناسىن اقىلداسۋ 3 جاق مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەڭبەك قاتىناسى سالاسىنداعى ەلەۋلى ماسەلەلەردى اقىلداسىپ شەشىپ، جاراسىمدى ەڭبەك قاتىناسىن بەلسەندىلىكپەن ورناتتى. جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ جۇمىسشى - قىزمەتشىلەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعاۋ جاعىنداعى رولىن ساۋلەلەندىرۋگە باسا ءمان بەردى. ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋدى باقىلاۋ - تەكسەرۋدى جانە ەڭبەك تالاس - تارتىستارىن جاراستىرۋدى، تورەلىك ايتۋدى شىن مانىندە كۇشەيتىپ، ەڭبەك تالاس - تارتىستارىن دەر كەزىندە ۇيلەسىمدى ءبىر جاقتى ەتتى. ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋ زاڭىنا، زاڭ ەرەجەلەرىنە قايشى كورنەكتى ماسەلەلەردى شوعىرلى رەتتەپ، جونگە سالۋدى، زاڭعا قايشى ەلەۋلى دەلولاردى ارناۋلى تۇردە بىتىرۋگە قۋزاپ، ەڭبەكشىلەردىڭ كاسىپتىك تانىستىرۋ، ەڭبەك توقتامى، قىزمەت ۋاقىتى، تىنىعۋ، دەمالىس، ەڭبەكاقى تولەۋ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ، ەرەكشە ەڭبەكتىك قورعاۋ سياقتى جاقتارداعى زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن ءونىمدى قامتاماسىز ەتتى.
بەسىنشى، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرىپ، تاماشا تۇرمىس جاراتتى
ءبىر قىدىرۋ جۇمىستاندىرۋ ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جەتكىزۋ ساياساتتىق شارالارىنىڭ ىشكەرىلەي اتقارىلۋىنا بايلانىستى، ”ءار ۇيدە كىرىس جولى بولۋ، ءار ادامدا ىستەيتىن ءىس بولۋ، اي سايىن تابىس بولۋ“ قىزمەت نىساناسى نەگىزىنەن جۇزەگە استى. شينجياڭداعى، اسىرەسە، وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندەگى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ وندىرىسىندە، تۇرمىسىندا، رۋحاني بەت - بەينەسىندە تەرەڭ وزگەرىستەر تۋىلىپ، بۇقارانىڭ قالتاسى بارعان سايىن قامپايىپ، تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارىپ، كوڭىلى بارعان سايىن شاتتىققا بولەنىپ، جۇزدەرىنەن بارعان سايىن جايدارى كۇلكى ەستى.
وتباسى كىرىسى زور مولشەردە ارتتى. مەيلى شينجياڭدا، الدە سىرتقى ولكەلەردە (قالا) جۇمىستانسىن، ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرى تۇگەلدەي ورنىقتى ەڭبەكاقىعا يە بولدى. تولىقسىز ساناققا نەگىزدەلگەندە، سىرتقى ولكەلەردە (قالا) باسقا كاسىپكە ويىسىپ جۇمىستانعان شينجياڭدىق ەڭبەكشىلەردىڭ جان باسىندىق جىلدىق كىرىسى شامامەن 40 مىڭ يۋانعا جەتىپ، جۇمىستانعان قالا - قالاشىقتارداعى تۇراقتى تۇرعىنداردىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسىمەن نەگىزىنەن قارايلاس بولعان. شينجياڭ ىشىندەگى باسقا كاسىپكە ويىسىپ جۇمىستانعان ەڭبەكشىلەردىڭ جان باسىندىق جىلدىق كىرىسى شامامەن 30 مىڭ يۋانعا جەتىپ، وتباسى ەگىنشىلىك كىرىسىنەن الدەقايدا جوعارى بولعان. مىسالى، حوتان ايماعى لوپ اۋدانى شارباق اۋىلىنداعى اراپات احمەتجان وتباسى ەگىنشىلىگىمەن شۇعىلدانعاندا جىلدىق كىرىسى 10 مىڭ يۋانعا جەتپەيتىن، 2017 - جىلى جياڭشي ولكەسى نانچاڭ قالاسىنداعى ءبىر ەلەكتر جابدىقتار كاسىپورنىنا بارىپ جۇمىس ىستەگەندە، 3 جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا 160 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزدى. قاشقار ايماعى قاعىلىق اۋدانى ۇشاباسى قالاشىعىنداعى ءمامتىمىن تۇرامەت وتباسى ەگىنشىلىگىمەن شۇعىلدانعاندا جىلدىق كىرىسى نەبارى بىرنەشە مىڭ يۋان بولاتىن، سانجى وبلىسىنداعى ءبىر كاسىپورىنعا كەلىپ جۇمىستانعاننان كەيىن، ايلىق كىرىسى 4000 يۋاننان اسىپ، تۇرمىسى بارىنشا جاقسارىپ، جاڭا ءۇي سالىپ، ۇيلەنىپ الدى. اقسۋ ايماعى اۋات اۋدانى عورۇچەل قالاشىعىنداعى امينا راحىمان ەرلى - زايىپتى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسى بولاتىن، 2018 - جىلى 3 - ايدا اۋىلدىق ەڭبەكپەن قامتاماسىزداندىرۋ ىستەرى ورنى جاريالاعان جۇمىسقا قابىلداۋ ينفورماتسياسىن كورگەننەن كەيىن، ىرىقتىلىقپەن تىزىمدەلىپ، جياڭشي ولكەسى جيۋجياڭ قالاسىنداعى ءبىر سەرىكتەستىككە جۇمىسقا قابىلداندى، ەكەۋى سونىمەن ايىنا شامامەن 9000 يۋان كىرىس كىرگىزەتىن بولدى، قازىر ولار قارىزىن تۇگەل قايتارىپ بولۋدىڭ سىرتىندا، 90 مىڭ يۋاننان استام اقشانى اماناتقا قويدى.
تۇرمىس ورەسى كورنەكتى جاقساردى. قاجىرلى ەڭبەك ارقىلى ءار ۇلت بۇقاراسى قارىن تويعىزۋدان جاقسى تاماقتانۋعا، جىلى كيىنۋدەن جاقسى كيىنۋگە، ساپارعا شىققاندا ەسەك ارباعا وتىرۋدان وسى زامانعى قاتىناس كولىگىنە وتىرۋعا ويىسىپ، بۇگىنگى تۇرمىستى كەشەگىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن وزگەرىس جارىققا شىقتى. قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى اقتاۋ اۋدانى ۇجمە اۋىلىنداعى كەدەي وتباسى رايحانگۇل ءيمىر جىجياڭ ولكەسى زىشي قالاسىنا بارىپ جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، 4 جىلدا ۇيىنە 100 نەشە مىڭ يۋان اقشا جىبەرىپ، اۋىلىندا جاڭا ءۇي سالىپ، جاڭا ءۇي جيھازدارىن ساتىپ الىپ، ءۇيىنىڭ بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى. حوتان قالاسى يۇرۇڭقاش قالاشىعىنداعى ۇسەن اسەن بۇرىن ۋاقىتتىق جۇمىستار ىستەپ كۇن كەشىرەتىندىكتەن، تۇرمىسى تاپشىلىقتا ەدى، اۋىلداسىنىڭ تانىستىرۋىمەن، 2018 - جىلى 7 - ايدا ول ءۇرىمجى قالاسىنداعى ءبىر ەت ونىمدەرىن مانەرلەۋ كاسىپورنىنا كەلىپ جۇمىسقا ورنالاسىپ، قارا جۇمىستان باستاپ ىستەپ، قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنۋ، جاتتىعۋ ارقىلى جۇمىس شەبەرلىگىنە تەز ارادا جاتىلدى، ونىڭ جەتەكتەۋىندە، ايەلى دە ءۇرىمجى قالاسىنداعى ءبىر كيىم - كەشەك دۇكەنىنە كەلىپ جۇمىس ىستەپ، ورنىقتى كىرىسكە يە بولدى، ولار 2020 - جىلى ءۇرىمجى قالاسىنان جاڭا ءۇي ساتىپ الدى.
جۇمىستانۋ قابىلەتى كورنەكتى كۇشەيدى. ءتۇرلى فورماداعى جۇمىستانۋعا باۋلۋ ارقىلى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەك شەبەرلىگى جالپى بەتتىك جوعارىلاپ، كوپتەگەن ادامدار كاسىپورىنداعى جۇمىس ورىن شەبەرلەرىنە، تەحنيكا تىرەكتىلەرىنە اينالدى، كەيبىرەۋلەر باسقارۋشى بولدى، كەيبىرەۋلەر دەربەس شارۋاشىلىق قۇرىپ قوجايىنعا اينالدى. حوتان ايماعى كەريا اۋدانى سيەك اۋىلىنداعى امينا وبۇل ءۇرىمجى قالاسىنداعى ءبىر ەنەرگيا كاسىپورنىنا جۇمىسقا تۇرعاننان كەيىن، كوپ جۇمىس ورىندارىندا شىنىعىپ، 3 جىل ۋاقىتتا كاسىپ تىرەكتىسىنە اينالىپ، كاسىپورىن جاعىنان ”تاڭداۋلى قىزمەتكەر“ بولىپ باعالاندى. حوتان ايماعى گۇما اۋدانىنداعى ارزىگۇل ىسكاندار انحۇي ولكەسى چاۋحۋ قالاسىنداعى ءبىر توقىماشىلىق كاسىپورنىنا كەلىپ جۇمىس ىستەدى، ساقا جۇمىسشىلاردىڭ تىكەلەي كومەكتەسۋى مەن جەتەكتەۋىندە، ول كاسىپورىنداعى تەحنيكا شەبەرى بولىپ جەتىلىپ، ۇستازعا اينالدى. اقسۋ ايماعى كۇشار قالاسىنداعى ادالات ابىلەت 2018 - جىلى بەيجيڭ كيىم - كەشەك شۋەيۋانىنان وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن اۋىلىنا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، ۇكىمەتتىڭ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋىندە كيىم - كەشەك سەرىكتەستىگىن اشىپ، 2019 - جىلى 2 ميلليون يۋاننان استام ءونىم قۇنىن جاراتىپ، 40تان استام ايەلدىڭ جۇمىستانۋىن جەبەدى. التاي قالاسىنداعى جىبەك نۇرلانقان مۇگەدەك ادام، داشۋەدەن وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن اۋىلىنا قايتقان ونى جەرگىلىكتى ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ تاراۋى شارۋاشىلىق قۇرۋعا باۋلۋ كۋرسىنا قاتىناستىردى ءارى ونىڭ 100 مىڭ يۋان قارجى توپتاپ، اقيىق ءتۇرلى زاتتار دۇكەنىن تىركەۋگە الدىرۋىنا كومەكتەستى، ايلىق كىرىسى 6000 يۋاننان اساتىن ول نەگىزىنەن قازاق ۇلتىنىڭ كەستەشىلىك قولونەر بۇيىمدارىن ساتادى.
يدەيالىق كوزقاراس ۇزدىكسىز وزگەردى. بۇرىن كەيبىر بۇقارا عىلىم، مادەنيەت بىلىمدەرىن ۇيرەنۋگە ءمان بەرمەيتىن، ەرلەردى زور، ايەلدەردى قور ساناۋ يدەياسى اۋىر ، جۇمىستانۋ كوزقاراسى مەشەۋ ، كۇتىپ وتىرۋعا، يەك سۇيەۋگە، الاقان جايۋعا ادەتتەنگەن بولاتىن؛
قازىر ”تاماشا تۇرمىس ەڭبەكپەن جاراتىلادى“، ”باقىت كۇرەستەن كەلەدى“ ۇستانىمى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەك تانىمى، شارۋاشىلىق قۇرۋ تىلەگى، كۇرەس رۋحى كورنەكتى كۇشەيدى. ماسەلەن، قاشقار ايماعى ماكىت اۋدانى جۇمىستانۋعا جۇمىس ورنىن تانىستىرۋ جينالىسىن وتكىزگەن كەزدە كوپتەگەن بۇقارا جۇمىس ورنى ينفورماتسياسىن جابال ۇعىسىپ، قىزمەتكەر قابىلداۋعا ىرىقتىلىقپەن تىزىمدەلدى، جينالىس ەرەكشە دابىرالى ءوتتى. كەيبىر بۇقارا اۋىلداستارىنىڭ سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ ورالىپ، شىن مانىندە اقشا تاپقانىن، زامانعا ىلەسىپ وزگەرگەندىگىن كورگەندە، سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، ەل كورىپ، جەر كورىپ، ءوزىن جانە ۇيىندەگىلەردى جاقسى تۇرمىسقا كەنەلتكىسى كەلەتىندىكتەرىن دە جابال ءبىلدىردى. اقسۋ ايماعى باي اۋدانى كاڭچي اۋىلىنداعى ابلىميت قيۇم شينجياڭ مەن باسقا ولكە (قالا) اراسىندا بارىپ - كەلىپ ساۋدا ىستەيدى، ول ۇنەمى: ”قازىرگى تۇرمىسىما قاناعاتتانبايمىن، مەن ونان ارى قۇلشىنا جۇمىس ىستەپ، ۇيرەنىپ، تاماشا وسى زامانعى تۇرمىس كەشىرەمىن“، - دەيدى. حوتان قالاسى تۇساللا اۋىلىنداعى روزىنيسا يمين تىزىمدەلۋ ارقىلى 2019 - جىلى 3 - ايدا فۋجيان ولكەسى جينجياڭ قالاسىنا بارىپ جۇمىس ىستەدى، ول تاپقان اقشاسىمەن وتباسىنىڭ ەرەكشە باعىمشىلىقتى دامىتۋىنا كومەكتەستى. ونىڭ جىگەرلەندىرۋىمەن كاسىپتىك ورتا مەكتەپتەن ەندى عانا وقۋ بىتىرگەن ءىنىسى دە فۋجيانعا بارىپ جۇمىستانىپ، ءوز ارمانىنا جەتۋدىڭ ءورىسىن تاپتى.
ومىرلىك ارمان - مۇراتتارى جۇزەگە استى. كوپتەگەن ادامدار ءوز ەركىمەن تاڭداۋ ارقىلى وزىنە لايىقتى جۇمىس تاپتى. ولار اۋىل - قىستاقتاردان قالالارعا، ەگىس باستارىنان ءوندىرىس سەحتارىنا بارىپ، ديقاننان جۇمىسشىعا اينالىپ، شەبەرلىك ۇيرەنىپ قالماستان، كىرىستەرىن ارتتىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋدى جۇزەگە اسىردى، بارىنەن ماڭىزدىسى، كوز اياسى كەڭەيىپ، ءبىلىم - قابىلەتى ارتىپ، ءومىر قۇنىن جۇزەگە اسىردى. كوپ ساندى ادام قازىرگى قىزمەت، تۇرمىس جاعدايىنا رازى ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ، بولاشاققا تولىق ءۇمىت ارتىپ وتىر. حوتان ايماعى حوتان اۋدانىنداعى مامەتتوحتى يمينتوحتى ءوز اسحاناسى بولۋدى ارمانداپ كەلگەن ەدى، 2017 - جىلى ءۇرىمجى قالاسىنداعى ءبىر اسحاناعا بارىپ شاكىرت بولىپ، جۇڭگوشا پراندىك - كۇلشە جاساۋ ونەرىن تەز ارادا يگەرىپ الدى، ۇستازىنىڭ كومەكتەسۋىمەن ءبىر اسحانا اشىپ، قاريدارلاردىڭ بارىنشا قارسى الۋىنا يە بولدى. قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى ۇلۇقشات اۋدانى ءبورىتاعاي اۋىلىنداعى پاشاگۇل كەرىم الەۋمەتتىك يگىلىك جۇمىستارىنا قىزۋ ىنتامەن ارالاسىپ، باسقالارعا كومەكتەسۋدى قۋانىش ساناپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 500 نەشە اۋىلداسىن باستاپ گۋاڭدۇڭعا بارىپ جۇمىس ىستەپ، كوپشىلىكتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا كومەكتەسىپ، بۇكىل مەملەكەتتىك كەدەيلىكتەن ارىلۋدان قامال الۋ ەكپىندىلەر سيلىعى مەن ”بۇكىل مەملەكەتتىك 1 - مامىر ەڭبەك مەدالىنا“ يە بولدى.
ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋ اناعۇرلىم قويۋلادى. ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرى جۇمىستى بىرگە ىستەپ، بىرگە ۇيرەنىپ، تۇرمىستا بىرگە بولىپ، ءوزارا ءتۇسىنىسۋىن تەرەڭدەتىپ، ءوزارا سۇيىسپەنشىلىگىن قويۋلاتىپ، بەينە اعا - باۋىر، اپەكە - قارىنداستارداي ءوزارا كوڭىل ءبولىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، تەرەڭ دوستىق ورناتىپ، ۇلتتاردىڭ ىنتىماقتى، قارايلاسىمدى بولۋىنىڭ جاڭا تاراۋىن جازدى. جياڭسۋ ولكەسىندەگى ءبىر ەلەكتر جابدىقتارى كاسىپورنى شينجياڭنىڭ ءارقايسى ايماق - وبلىستارىنداعى 16 ۇلتتان 200گە جۋىق قىزمەتكەردى باۋرادى، ءار ۇلت قىزمەتكەرلەرى ۇنەمى بىرگە ءان ايتىپ، ءبي بيلەپ، باس قوسىپ، زات ساتىپ الىپ، ساياحاتتايدى، جۇمىس ارەدىگىندە پالاۋ، كاۋاپ سەكىلدى ەرەكشە ءدامدى تاعامداردى بىرگە جاساپ، قارىم - قاتىناستارى قويۋلاسىپ، ءبىر ءۇيدىڭ ادامدارىنداي بولىپ كەتتى. شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىنىڭ ايەل قىزمەتكەرى يوۋ لياڭيىڭ ماقتا جانە جەمىس ونىمدەرىن ەگۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن اشىپ، نەشە جۇزدەگەن كيلومەتر ءشول دالانى 17 رەت كەسىپ ءوتىپ، نەشە مىڭداعان ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ وزىق ەگىمشىلىك تەحنيكاسىن ۇيرەنۋىنە ىقىلاسپەن كومەكتەسىپ، كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋدى جۇزەگە اسىرۋمەن بىرگە، ءار ۇلتتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن قويۋلاتتى. ون نەشە جىلدان بەرى، ول حوتان ايماعى گۇما اۋدانىنداعى شارۋا مامەتتۇرىپ مۇساققا قالتقىسىز كومەكتەسىپ كەلەدى، مامەتتۇرىپ مۇساق مەيىردى جالعاپ، قوعامعا قارىمجى قايتاردى، بۇل اسەرلى حيكايا تيانشان الابىندا كەڭىنەن تارادى.
التىنشى، حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىن بەلسەندىلىكپەن امالياتتا ايگىلەدى
شينجياڭ بەلسەندى ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن بار كۇشپەن اتقارىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەك ۇقىق - مۇددەسىن زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتىپ، قالىڭ ەڭبەكشىلەرگە ابىرويلى ەڭبەك ەتىپ، تاماشا تۇرمىس جاراتۋىنا قۇلشىنا مۇمكىندىك جاساپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ ورتاق قۇن تالپىنىسىن ايگىلەپ، قوعامنىڭ ادىلدىگىن، تۋراشىلدىعىن قورعاپ، ادامنىڭ جالپى بەتتىك دامۋىن جەبەۋ ءۇشىن قاجىماي - تالماي قۇلشىنىس جاسادى.
حالىقارالىق شارتتارداعى بورىشىن اتقاردى. جۇڭگو حالىقارالىق ەڭبەككەر ۇيىمىن قۇرۋشى مۇشە ەل، تۇراقتى القا ەل، «ەر - ايەل جۇمىسشىلاردىڭ ۇقساس جۇمىسىنا ۇقساس ەڭبەكاقى بەرۋ شارتى»، «جۇمىستانۋعا رۇقسات ەتۋ ەڭ تومەنگى جاس شەگى شارتى»، «بالا جۇمىسشىلاردى ەڭ پاسىق فورمامەن ەڭبەككە جەگۋگە تيىم سالۋ جانە دەرەۋ ارەكەتتەنىپ جويۋ شارتى»، «جۇمىستانۋداعى جانە كاسىپتەگى كەمسىتۋدى جويۋ شارتى» سىندى 4 وزەكتى شارتتى قامتىعان 26 حالىقارالىق ەڭبەككەر شارتىن بەكىتتى، سونداي - اق بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ «ەكونوميكالىق، قوعامدىق جانە مادەنيەت ۇقىقتار جونىندەگى حالىقارالىق شارتى»، «ءارقانداي فورماداعى ناسىلدىك كەمسىتۋدى جويۋدىڭ حالىقارالىق شارتى»، «ايەلدەرگە قاراتىلعان ءارقانداي فورماداعى كەمسىتۋدى جويۋ شارتى»، «قيناۋ جازاسىن جانە باسقا دا جان تۇرشىگەرلىك، ادامگەرشىلىككە جات نەمەسە ادامدىق ار - نامىستى قورلايتىن مامىلەگە نەمەسە جازاعا تيىم سالۋ شارتى»، «بالالار ۇقىعى شارتى»، «مۇگەدەكتەر ۇقىعى شارتى»، «بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ەلارالىق ۇيىمداسقان قىلمىستارعا سوققى بەرۋ شارتىنىڭ ادامدى، اسىرەسە، ايەلدەر مەن بالالاردى تاسىمالداپ ساتۋ ارەكەتىنەن ساقتانۋ، تيىم سالۋ جانە ونى جازالاۋ جونىندەگى تولىقتاما كەلىسىمى» سياقتى حالىقارالىق شارتتاردى دا جاساسۋشى ەل.
جۇڭگو حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىن بەلسەنە قابىلداپ جانە يگەرىپ، زاڭ شىعارۋ، ساياسات بەلگىلەۋ، سونداي - اق اتقارۋ ارقىلى ەڭبەكشىلەردىڭ ءتۇرلى ۇقىقتارىن شىنايى قامتاماسىز ەتتى، بالا جۇمىسشى ىستەتۋگە قاتاڭ تيىم سالىپ، زورلاپ ەڭبەككە سالۋعا قارسى تۇرىپ، جۇمىستانۋداعى كەمسىتۋگە قارسى تۇرىپ، جۇمىس ورنىنداعى جىنىستىق مازالاۋعا قارسى تۇرىپ، زاڭسىز جۇمىسشى ىستەتۋدى جونگە سالۋ جانە وعان سوققى بەرۋ سياقتى ارناۋلى ارەكەتتەردى ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ەڭبەك سالاسىنداعى زاڭعا قايشى قىلمىستىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الدى جانە جازالادى. شينجياڭداعى ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ جاۋاپكەرشىلىگىن شىن مانىندە اتقارىپ، ۇقساماعان وڭىردەگى، ۇقساماعان ۇلتتاعى، ۇقساماعان دامۋ دەڭگەيىندەگى بۇقارانىڭ تولىق جۇمىستانۋىن جانە اناعۇرلىم جوعارى ساپادا جۇمىستانۋىن جەبەپ، ۇلتتاردىڭ بىرگە دامۋىن، العا باسۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىن دامۋى كەنجە ۇلتتىق وڭىرلەردە تابىستى امالياتقا اينالدىردى.
كەدەيلىكتى جويۋدىڭ جولدارىن قاراستىردى. كەدەيلىكتى جويۋ − ادامزاتتىڭ ارمانداپ كەلگەن مۇراتى ءارى ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزدى مازمۇنى. بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ 2030 - جىل باياندى دامۋ كەڭەستىك ءتارتىبى ”بۇكىل دۇنيە جۇزىندە ءارقانداي فورماداعى كەدەيلىك اتاۋلىنى جويۋدى“ باياندى دامۋدىڭ ماڭداي الدى نىساناسى ەتىپ بەلگىلەپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ كەدەيلىكتى جويۋ كوكەي تەستى تىلەگىن بەينەلەدى. جۇڭگو بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ كەڭەستىك تارتىپتەرىن بەلسەنە تياناقتاندىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك بۇكىل جۇڭگو حالقىنىڭ دوڭگەلەك داۋلەتتىلىگى، ءبىر ۇلتتى دا قاتاردان قالدىرماۋ دەگەنگە تاباندى بولدى. شينجياڭ باستان - اياق دامۋ ارقىلى ادامدىق ۇقىقتى جەبەۋگە، تاربيەلەۋ - باۋلۋ، قابىلەت قۇرىلىسى، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋ ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى جەبەۋگە تاباندى بولىپ، لاڭكەستىكتەن، ۇشقارىلىقتان ءونىمدى تۇردە ساقتانۋ جانە وعان سوققى بەرۋمەن قاتار، قوعام ورنىقتىلىعىن جۇزەگە اسىرىپ جانە حالىق تۇرمىسىن جاقسارتىپ، كەدەيلەردىڭ سانىن زور دارەجەدە ازايتتى، كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرىن كورنەكتى تۇردە تومەندەتتى. 2013 - جىلدان 2019 - جىلدىڭ اياعىنا دەيىن، شينجياڭدا جيىنى 25 كەدەي اۋداننىڭ كەدەيلىك قالپاعى الىندى، 3107 كەدەي قىستاق كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارىلدى، كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرى ％19.4تەن ％1.24كە تومەندەدى. 2014 - جىلدان 2019 - جىلدىڭ اياعىنا دەيىن، جيىنى 737 مىڭ 600 وتباسى، 2 ميلليون 923 مىڭ 200 ادام كەدەيلىكتەن ارىلدى، 2020 - جىلدىڭ اياعىندا تۇگەل كەدەيلىكتەن ارىلىپ بولادى. شينجياڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جانە باياندى دامۋ سياقتى دۇنيە جۇزىلىك قيىن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جاڭا جولىن تاپتى.
ابىرويلى ەڭبەك باستاماسىنا ءۇن قوستى. بارلىق ەڭبەكشىلەردىڭ ابىرويلى ەڭبەكپەن شۇعىلدانۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، سول ارقىلى ادامنىڭ جان - جاقتى دامۋىن جۇزەگە اسىرۋ − حالىقارالىق ەڭبەككەر ۇيىمىنىڭ ماڭىزدى باستاماسى ءارى ادامدىق ۇقىققا قۇرمەت ەتۋ مەن ونى قامتاماسىز ەتۋدە بولۋعا ءتيىستى بورىش، ول حالىقارالىق قوعامنىڭ ورتاق تانىمى مەن تالپىنىسىن بەينەلەيدى. جۇڭگو ۇكىمەتى باستان - اياق ادامدى نەگىز ەتۋگە تاباندى بولىپ، حالىقارالىق ەڭبەككەر ۇيىمىنىڭ باستاماسىنا بەلسەنە ءۇن قوسىپ، «جۇڭگو ابىرويلى ەڭبەك مەملەكەتتەر جوسپارىن (2020 − 2016)» مۇقيات تياناقتاندىرىپ، ابىرويلى ەڭبەك ۇستانىمىن مەملەكەتتىڭ ساياساتىمەن جانە دامۋ جوباسىمەن توعىستىردى. شينجياڭ مەملەكەتتىڭ قاتىستى ساياساتتىق شارالارىن قاتاڭ اتقارىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ تىلەگىنە قۇرمەت ەتۋگە، ەڭبەكشىلەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قورعاۋعا، ەڭبەك ورتاسى مەن شارت - جاعدايىن جاقسارتۋعا، ەڭبەكشىلەردىڭ قۇنىن ايگىلەۋگە كۇش سالىپ، ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرىنىڭ ەركىن، تەڭ، حاۋىپسىز جانە ابىرويلى شارت - جاعدايدا قىزمەت ىستەۋىن قامتاماسىز ەتىپ، قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ ابىرويلى جۇمىستانۋىن پارمەندى تۇردە جەبەدى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋ زاڭى» قاتارلى زاڭداردىڭ بەلگىلەمەلەرى مەن تالاپتارىنا قاتاڭ نەگىزدەلىپ، وسى ءوڭىردىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىن ارقاۋ ەتىپ، ءبىر قىدىرۋ پارمەندى ساياساتتىق شارالاردى شىعارىپ، ءار ۇلت ەڭبەكشىلەرىنىڭ ورنىقتى جۇمىستانۋىنا ءتۇرلى ءادىس - امالدارمەن كومەكتەستى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭدا قالا - قالاشىقتارداعى تىركەلگەن جۇمىسسىزدىق مولشەرى ％3.5 تەن تومەن دەڭگەيدە ساقتالىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەك ۇقىعىنان تولىق يگىلىكتەنۋىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدە قامتاماسىز ەتىپ، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى مەن دامۋ ۇقىعىن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە جانە اناعۇرلىم كەڭ ماعىنادا جۇزەگە اسىرۋعا مىعىم نەگىز قالادى.
سوڭعى ءسوز
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس شۋجيى، مەملەكەت ءتوراعاسى، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ: ”جۇمىستاندىرۋ − ەڭ ۇلكەن حالىق تۇرمىسى“ دەپ باسا دارىپتەدى. حالىقارالىق ەڭبەككەر ۇيىمى ماقۇلداعان «الەمدىك جۇمىستاندىرۋ كەڭەستىك تارتىبىندە»: ”جۇمىستاندىرۋ − كەدەيلىكتى جويۋدىڭ وزەكتى ءتۇيىنى“ دەپ العا قويىلدى. ابىرويلى ەڭبەكتى جۇزەگە اسىرۋ ەڭبەكشىلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن دامۋىن، وتباسىنىڭ جاراسىمدى، باقىتتى بولۋىن، قوعامنىڭ باياندى تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتۋدە توتەنشە ماڭىزدى. شينجياڭ بەلسەندى ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ساياساتىن اتقارىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستانۋ نەگىزگى ۇقىعىن پارمەندى تۇردە قورعاپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس شارت - جاعدايىن كورنەكتى تۇردە جاقسارتىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىس جاراتۋ تىلەگىن بارىنشا قاناعاتتاندىردى.
ءبىر مەزگىلدەن بەرى، حالىقاراداعى ءىشىنارا كۇشتەر يدەولوگيالىق سىڭار جاقتىلىعىنا جانە جۇڭگوعا قارسى تۇرۋداعى قاجەتىنە بولا، شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدە جاساعان وراسان زور قۇلشىنىستارىن ەلەپ - ەسكەرمەي، ادامدىق ۇقىق جونىندە قوس ولشەم قولداندى. ولار فاكتتى ەلەمەي، اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، شينجياڭ ”زورلاپ ەڭبەككە سالدى“ دەگەن اتالمىش ماسەلەنى قاساقانا دابىرالاپ، شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنە كۇيە جاعىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىن ەڭبەك ۇقىعىنان ماقرۇم ەتۋگە، ولاردى ماڭگى ءوزىن - ءوزى وقشاۋلاعان، تۇيىق، مەشەۋ كەدەيلىك كۇيىندە تۇرمىس كەشىرتۋگە سۇقتاندى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تاماشا باقىتتى تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسىنا قارسى مۇنداي كەرتارتپالىق ادىلەتتىلىكتى، العاباسارلىقتى سۇيەتىن بارلىق ادامداردىڭ باتىل قارسىلىعىنا ۇشىرايتىندىعى داۋسىز.
ادامدىق ۇقىققا قۇرمەت ەتۋ جانە ونى قامتاماسىزداندىرۋ − جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭىنىڭ پرينسيبى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن جۇڭگو ۇكىمەتى ازاماتتاردىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستانۋ ۇقىعىنا باستان - اياق ءمان بەرىپ جانە ونى قامتاماسىز ەتىپ، ءارقانداي فورماداعى زورلاپ ەڭبەككە سالۋدان باتىل ساقتاندى جانە ونى جويدى. شينجياڭنىڭ ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ساياساتى مەن امالياتى جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭى مەن زاڭدارىنا ۇيلەسەدى، حالىقارالىق ەڭبەككەر جانە ادامدىق ۇقىق ولشەمىنە ۇيلەسەدى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تاماشا تۇرمىس كەشىرۋ كۇشتى تىلەگىنە ساي كەلەدى، حالىق تۇرمىسىنا يگىلىك جەتكىزەدى، جۇرت قالاۋىنا ۇيلەسەدى، جۇرت تىلەگىنە باپ كەلەدى.
ەڭبەك تۇرمىستى وزگەرتەدى، ەڭبەك باقىت جاراتادى. بولاشاققا نازار اۋدارا وتىرىپ، شينجياڭ حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، جۇمىستاندىرۋ − حالىق تۇرمىسىنىڭ نەگىزى دەگەن ۇستانىمعا تاباندى بولىپ، جۇمىستاندىرۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋ ستراتەگياسىن جانە اناعۇرلىم بەلسەندى جۇمىستاندىرۋ ساياساتىن ۇزدىكسىز اتقارىپ، ەڭبەكپەن جۇمىستاندىرۋدى زور كۇشپەن جەبەپ، اناعۇرلىم تولىق، اناعۇرلىم جوعارى ساپالى جۇمىستاندىرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان تاماشا تۇرمىس قاجەتىن ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىرۋ جولىندا قاجىماي - تالماي قۇلشىنىس جاسايدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 9 - ايدىڭ 17 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
