【رەداكتوردان】
ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى 2 - رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىنەن بەرى، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسى مەن شينجياڭ قىزمەتى باس نىساناسىن باتىل دايەكتىلەندىردى، تياناقتاندىردى، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسى مەن قوعامىندا تاريحي وزگەرىستىڭ تۋىلۋىن جەبەپ، قوعامنىڭ كەلەلى جاعدايىن ۇزدىكسىز ورنىقتىردى، ەكونوميكا ورنىقتى، اقاۋسىز دامىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىسى كورنەكتى جاقساردى، ۇلتتار ىنتىماقتى، جاراسىمدى، ءدىن تاتۋ، ۇيلەسىمدى بولىپ، پارتيا قۇرىلىسى جاپپاي نىعايدى. وڭتۇستىك شينجياڭ قوعامى شىت جاڭا بەت - بەينەگە ەنىپ، ءار ۇلت بۇقاراسى تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىردى. گازەتىمىز بۇگىننەن باستاپ ”وڭتۇستىك شينجياڭعا ساپار“ جەلىلەس حابارىن بەرىپ، تىلشىلەردىڭ تىلشىلىك ىستەۋى جانە بايقاۋى ارقىلى وڭتۇستىك شينجياڭ قوعامىندا تۋىلعان تەرەڭ وزگەرىستەردى ەستەلىككە الادى.
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى سۇي يۇنيان
اسقار تيانشان، كەڭ - بايتاق كۇنلۇن. ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى كەڭ بايتاق ءشول دالا، تاۋ - وزەن، مۇزدىق، سونداي - اق تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىندەگى نوقات - نوقات جاسىل القاپتار كەڭ كوسىلگەن وڭتۇستىك شينجياڭدى قالىپتاستىرعان.
تاريح پەن تابيعات سىندى فاكتورلاردىڭ ىقپالىمەن وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى ءالسىز بولدى، ونىڭ ۇستىنە ۇزاق ۋاقىت بويى لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانىنا ۇشىراپ، قالىپتى ءوندىرىس، تۇرمىس اۋىر كەدەرگىلىككە ۇشىراپ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ بارىنشا شەكتەمەگە تاپ بولدى. قىرۋار بۇقاراعا اۋىر رۋحاني اجىرعى سالىنىپ، مادەنيەت دەڭگەيى تومەن، يدەيالىق كوزقاراسى مەشەۋ، دامۋ قوزعاۋشى كۇشى جەتكىلىكسىز بولدى.
شينجياڭ شاحمات تاقتاسى بولسا، وڭتۇستىك شينجياڭ شاحمات كوزى.
ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى 2 - رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىنەن بەرى، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىنىڭ تياناقتانىپ تامىر تارتۋىنا بايلانىستى، تيانشان الابىندا كوكتەم تاسقىنى بۋىرقانىپ، ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلادى. بۇگىنگى كۇندە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ كەڭ - بايتاق القابى ورنىقتى، جاراسىمدى بولىپ، ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلاپ، جۇرت كوڭىلى ورنىعىپ، تىنىسى كەڭەيىپ، بىرىككەن كۇشى مىعىم بولدى.
”شاحمات كوزى“ جانداندى.
جۇرت كوڭىلى ورنىقتى:
”مەكەنىم جايلى تۇراعىم“
مىس سايماندار دۇكەنىنەن ەستىلگەن داڭعىر - دۇڭعىر ەتكەن داۋىس، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن قالىڭ كىلەم - كىلشەمەن تولعان دۇكەن ءىشى، بىردە كوتەرىلىپ، بىردە باسىلعان سامسا دۇكەنىندەگى قاريدار شاقىرعان داۋىستار... كۇزدى كۇنگى قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس وڭىرىندە ءيىر - قيىر جولداردى باسىپ اياڭداپ جۇرەر بولساڭىز، سان الۋان قۇلپىرعان بەينەدەن كوز ايىم بولاسىز، ۇلتتىق سالت - ساناعا تولى جەردە ءبىر ستاكان كوفە ىشسەڭىز تاماشا ءومىردىڭ ءدامى كوفەنىڭ حوش يىسىندە تۇرعانداي سەزىنەسىز.
بيىل 34 جاستاعى ءماردان قاشقاردىڭ ءتول تۋماسى، 2017 - جىلى بايىرعى قالادان ”لاۋچىڭ جياۋلو“ اتتى كوفەحانا اشقان. 2 قاباتتى عيمارات كوركەمونەر ەستەتيكاسىنا تولى دۇكەن يەسىنىڭ كەلىستىرىپ بەزەندىرۋىمەن ەلىمىزدىڭ ءىشى - سىرتىنان كەلگەن ساياحاتشىلار نازارىنداعى ”ينتەرنەتتەگى تانىمال جەرگە“ اينالعان. ”وسى بىرنەشە جىلدا وڭتۇستىك شينجياڭداعى ەڭ ءتۇبىرلى وزگەرىس كەزىندەگى زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلولارى ءجيى تۋىلۋدان قوعامى ۇزدىكسىز جاراسىمدى، ورنىقتى بولۋدى ىسكە اسىرۋعا بۇرىلىس جاساۋى بولدى“. 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى ءماردان بىلاي دەدى: مەن تاماشا داۋىرگە جەتتىم، جاراسىمدى، ورنىقتى ورتا شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىن ”شارىقتاتا“ دامىتتى، بايىرعى قالاداعى ساياحاتشىلار سانى وسى بىرنەشە جىلدا ۇزبەي جاڭا رەكورد جاڭالادى. قاۋىرت مەزگىلدەردە دۇكەننىڭ ءار كۇنگى تيجارات سوماسى 10 مىڭ يۋاننان استى.
ورنىقتىلىقتىڭ پايداسى ۇزدىكسىز جارىققا شىعىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ قوعامدىق بەت - بەينەسى شىت جاڭا وزگەردى، ءار ۇلت بۇقاراسى تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىپ، بازار جاندانىپ، كوركەيىپ،ءماردان سياقتى ءتىپتى دە كوپ ”ارمان قۋعان جاندار“ ارمانعا قانات قاعىپ العا ىلگەرىلەدى.
قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ تۇراقتى قاريدارى رەتىندە شينجياڭ جينياڭيۇي قورا - جاي اشۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس جوراسى لي شياڭجۇن ءار جىلى وسى اراعا 30 − 40 رەت كەلەدى ەكەن، ”نەگىزىنەن، سىرتتان كەلگەن قاريدارلاردىڭ، تۋىس - تۋعان، دوس - جارانداردىڭ بايىرعى قالانىڭ ۇلتتىق سالت - ساناسىن سەزىنۋىنە، ەرەكشە تاعامداردان ءدام تاتۋىنا سەرىك بولىپ كەلەمىن“. گانسۋدان شينجياڭعا كەلگەن ۋاقىتى ۇزاق بولعاندىقتان، ول ناعىز قاشقارلىققا اينالعان، كورىنىس تۇيىندەرى مەن ءدامدى تاعامداردى تانىستىرعاندا ساياحات جول باستاۋشىلارىنان دا جۇيرىك ەكەن. ”مەكەنىم − جايلى تۇراعىم“، - دەدى لي شياڭجۇن.
بيىل 3 - ايدا وڭتۇستىك شينجياڭداعى تۇڭعىش ۋاندا الاڭى قاشقار قالاسىندا قۇرىلىس باستادى، قارجى قوسۋشى جاق جينياڭيۇي سەرىكتەستىگى 3 ميلليارد يۋان قارجى قوستى. قۇرىلىس الاڭىندا قاۋىرت ءجۇرىلىپ جاتقان قۇرىلىس جۇمىستارىن لي شياڭجۇن الىستان ءبىر - بىرلەپ نۇسقاپ تانىستىرىپ:”جىل سوڭىنا دەيىن قايتا ءبىر كەلسەڭىز، مىنا جاقتاعى ۋاندا الاڭى مەن انا جاقتاعى 1 - مەرزىمدىك تۇرعىندار عيماراتىنىڭ توبەسى سالىنىپ بولادى. ۋاندا الاڭى جۇمىس باستاعاندا بۇل جەر قايتالاي دىر - دۋمانعا بولەنەدى“، - دەدى.
بۇگىنگى تاڭدا قوعام ورنىقتىلىعى وڭتۇستىك شينجياڭعا ارىندى دامۋ قوزعاۋشى كۇشىن ۇستەپ، قاۋلاعان تىنىس تىرشىلىكتى جانە ءىس ىستەۋ سەنىمىن اكەلدى.
جۇرت كوڭىلى توعىستى:
”ويدى ءبىر اراعا شوعىرلاندىرامىز، كۇش - قۋاتتى ءبىر اراعا جۇمسايمىز“
9 - ايدىڭ 14 - كۇنى تاڭەرتەڭ، كەلپىن اۋدانى چىلان اۋىلى نۇرباق قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى ليۋ جاڭشياڭ ماقتا اتىزىنا كوز جىبەردى، 100 مۋدان استام جەرگە تۇتاسقان جەر كوز جەتكىسىز ەدى، وندا ءبىرتالاي جەردەگى ماقتا قاۋاشاق جارا باستاعان.
وسى بىرنەشە كۇندە ول ۇنەمى ينتەرنەتتەن ماقتانىڭ باعاسىن تەكسەرىپ قاداعالادى، ”قازىر بايقاۋىمشا، وتكەن جىلمەن قارايلاس ەكەن، كوڭىلىم ورنىقتى“، - دەدى ليۋ جاڭشياڭ. بيىل كوكتەمدە ول قىستاق تۇرعىندارىن ارىقتاردى ماقتا اتىزىنا وزگەرتۋگە يلاندىرىپ، ەگىس اۋماعىن كەڭەيتتى. قازىر 300 مۋ كەلەتىن ارىقتاردىڭ 200 مۋعا جۋىعى ماقتا اتىزىنا اينالدى.
ليۋ جاڭشياڭ ۇيعۇر ءتىلىن جاتىق سويلەيدى ءارى ماقتا اتىزىن باپتاۋدىڭ مايتالمانى، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى ودان باسپا - باس ماقتا ەگۋدى ۇيرەنگەن، ونىڭ قىزمەتىن قىستاق تۇرعىندارى دا بارىنشا قولدايدى. ”بيىلعى ءتۇسىم ايتارلىقتاي، اۋا رايى جاقسى، ماقتا اتىزى دا ويداعىداي باپتالدى. كەشە تاعى ءبىر قىستاق تۇرعىنى ماعان كەلەسى جىلى 2 ارىقتى ماقتا اتىزىنا وزگەرتەتىندىگىن ايتتى.
”ءار ۇلت كادر، بۇقاراسى جۇمىس بولسا بىرگە اقىلداسىپ، ورتاق تانىمعا كەلىپ بىرگە قۇلشىنىس جاسادى، ءبىزدىڭ كوڭىلىمىز ونان ارى توعىستى“، - دەدى ليۋ جاڭشياڭ.
نەگىزگى ساتى پارتيا ۇيىمىنىڭ ۇندەۋ قۋاتى مەن ۇيىستىرۋ كۇشى كورنەكتى كۇشەيىپ، كوپشىلىك ويدى ءبىر اراعا شوعىرلاندىرىپ، كۇش - قۋاتتى ءبىر اراعا جۇمسادى، بۇل اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ساياسي - زاڭ كوميتەتىنىڭ كونەءشار اۋدانى زەمىن اۋىلى ەرىقبەشى قىستاعىندا تۇراتىن قىستاقتىڭ ءبىرىنشى شۋجيى، ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى دۇڭ مەيدىڭ ءتول اسەرى.
بيىل 5 - ايدا كونەءشار اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق مەكەمەسىنىڭ 195 جىلىجاي نىسانى ەرىقبەشى قىستاعىنا ىرگە تەپتى، 9 - ايدىڭ 16 - كۇنىنە دەيىن، 108 جىلىجاي قۇرىلىسى نەگىزىنەن اياقتادى، قالعان 87سىنىڭ ەڭ سوڭعى جىلۋ ساقتاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.
قىستاقتا ءبىر ۋيچات توبى بار، ونى ”جىلىجاي قۇرىلىسى“ دەپ اتايدى، قۇرىلىس جاۋاپتىسى شۇي چيجى تىلشىگە بىلاي دەدى: ”ءبىز قىسقا مەزگىلدىك جۇمىسشى قاجەت ەتەتىن بولساق، ۋيچات توبىندا ايتساق بولدى، قىستاق تۇرعىندارى دەرەۋ جەتىپ كەلەدى. قۇرىلىسقا قاتىناسقان قىستاق تۇرعىندارى 260تان استى“.
جۇرەك توعىسىپ، تۇرمىس جاقسارىپ، باقىت ۇيالادى.
جۇرتتىڭ يدەياسىندا ىلگەرىلەۋشىلىك بولدى:
”’كۇتىپ وتىرۋدى، ارقا سۇيەۋدى، الاقان جايۋدى‘ قالامايمىز، ەڭبەك ەڭ داڭقتى“
اعاش ماتەريالدارى زاۆودىنداعى ماشينالاردىڭ گۇرىلدەگەن ءۇنى ىشىندە اقسۋ قالاسى توپلۇق اۋىلى جوعارعى كالكال قىستاعىنىڭ تۇرعىنى سامەت سالي مەن قۇرىلىسشى سەرىكتەرى تاقتايلاردى مۇقيات قالت جىبەرمەي ءتىلىپ جاتىر.
جۇمىسقا بارۋ، ەگىن ەگۋدەن تىس، سامەت تاعى 3 جىلىجايعا كوكونىس ەكتى، 2 سيىر، 10 تۇياق قوي باقتى، سامەت تەبىرەنە بىلاي دەدى: قازىر كوپشىلىكتىڭ بارلىعى اقشا تابۋدى ويلايدى، قايداعى ءبىر ۇشقارى يدەياعا مويىن بۇرۋعا كىمنىڭ مۇرساسى ءتيسىن دەيسىڭ، ونىڭ بارلىعى ادامدى نادان، مەشەۋ قالدىراتىن نارسەلەر.
وڭتۇستىك شينجياڭدى ارالاساڭىز، جاراسىمدى، ىنتىماقتى، كۇرەسكەرلىك جاساپ جاتقان الۋان كورىنىستەر كوز الدىڭىزعا تارتىلادى.
تاكلاماكان ءشولىنىڭ قويناۋىنداعى لوپ اۋدانى بەستوعىراق اۋىلى سوگەتبوستان قىستاعىنداعى 4 ولشەمدەنگەن مال قورا باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كىرىستەرىن ارتتىرۋىنىڭ ءۇمىتىن ارقالاعان. كووپەراتيۆ جاۋاپتىسى ابليكىم ابدىكەرىم بىلاي دەدى: سەلبەستىك كووپەراتيۆى قازىر 4000نان استام قوي باعىپ وتىر، تاعى بۋدانداستىرۋ، قۇنارلاندىرۋ ارقىلى شىلان ساپاسىن جاقسارتتى، ورماندا قارا تاۋىق باعۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋدا، وسىنىڭ ارقاسىندا بايۋ جولى بارعان سايىن داڭعىلدانا ءتۇستى.
شارۋاشىلىق قۇرعانىنا تالاي جىل بولعان ابليكىم قازىنا باسقارۋ، ىندەتتەن ساقتانۋ جانە ونى ەمدەۋ سياقتى بىلىمدەردى يگەرگەن. ”قازىر كوپشىلىك ’كۇتىپ وتىرۋ، ارقا سۇيەۋ، الاقان جايۋدى‘ ەندىگارى ويلامايتىن بولدى، ەڭبەكتىڭ ەڭ داڭقتى ەكەنىن ءتۇسىندى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ يدەياسىندا وزگەرىس بولعاننان كەيىن، اۋلا رەتتى، ءۇي تازا بولدى، اتىزدا ارام ءشوپ تە ازايدى“، - دەدى ابليكىم.
كوزىمىزبەن كورىپ، قۇلاعىمىزبەن ەستىگەنىمىزدىڭ بارلىعى تىڭ بەت - بەينەلەر. ومىرشەڭدىك كۇشى تاسقىنداعان وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بارلىق الابىنان شاتتىق كۇلكىسى ەسىپ، ءۇمىت ۇشقىنى لاۋلادى.
