شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ءرايدا
ايتىلا كەرىم موتوتسيكلمەن اۋىلداعى كاسىپ باقشاسىنا جۇمىسقا باردى، ماۋلەن ابەي ءىس ءبىتىرۋ ءۇشىن پويەزبەن ۇرىمجىگە جول الدى، ما حاييىڭ ينتەرنەت ارقىلى ىشكى وڭىرلەردەگى ساۋداگەرلەرمەن جەمىس - جيدەك، كوكونىس ساۋداسىن كەڭەستى... وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ۇلان - بايتاق دالاسى تاڭعى كۇن نۇرىنا شومىلىپ، ادامدار ءبىر كۇندىك قاربالاستىعىن باستادى.
بۇگىندە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ءار جەرىنەن جۇمىس قاربالاستىعىن كورىپ، وسى جەردە تۋىلعان وزگەرىستەرگە تاڭ قالاسىڭ. گۇلدەنگەن، جاراسىمدى قالا، اۋىلدار، ساۋداسى كۇسەت بازارلار، قولايلى دا ءونىمدى ساپارلار... بارلىق جەردە تىرشىلىكتىڭ جالىندى لەبى ەسەدى. ومىرشەڭدىك پەن تەبىرەنىسكە تولى وسى كارتينالاردى كورىپ، وڭتۇستىك شينجياڭدى شەت - شالعاي، تۇيىق، دامىماي كەنجە قالعان ءوڭىر دەپ ەش ويلامايسىڭ.
قاتىناس قولايلى بولدى
9 - ايدىڭ 7 - كۇنى تاڭ جارىعى بىلىنىسىمەن، شوفەر تايىرجان تۇرداحۇن قاشقار قالاسىنداعى جۇك تيەۋ تۇيىنىنە كەلدى، سونىڭ الدىنداعى كەشتە حوتان قالاسىنان كەلسە دە، ونىڭ جۇزىنەن ەشقانداي شارشاپ - شالدىققاندىقتىڭ بەلگىسى بىلىنبەيدى.
”جوعارى قارقىندى تاس جولدا ىڭىلداپ ءان ايتىپ وتىرىپ جەتىپ الاسىڭ. شارشاساڭ جول - جونەكەي قىزمەت وتەۋ اۋماعىندا دەمالۋعا بولادى. قازىر شارت - جاعداي، راسىندا، جاقسى، ءبىر اپتادا بىرنەشە رەت قاتىنايمىن، كۇش - قايراتىم تاسقىنداپ تۇرادى“، - دەدى تايىرجان.
تايىرجاننىڭ قاشقار قالاسى مەن حوتان قالاسى اراسىندا كولىك جۇرگىزگەنىنە ءبىرتالاي جىل بولدى. ول تىلشىگە مىنانى ايتتى: بۇرىن جول ناشار ەدى، قاشقار قالاسىنان حوتان قالاسىنا دەيىنگى 500 نەشە كيلومەتر جولدى 10 نەشە ساعات باساسىڭ. اندا - ساندا موتوتسيكل، ەلەكتروسيكل مەملەكەت تاس جولىنا شىعىپ الادى دا، جول بويى كىبىرتىكتەپ جىلدامدىقتى باياۋلاتىپ جۇرۋگە تۋرا كەلەدى.
2019 - جىلى 7 - ايدا قاشقار - قاعىلىق - قاراقاش جوعارى قارقىندى تاس جولىندا كولىك قاتىناپ، حوتان ايماعىنان سىرتقا جالعاساتىن جوعارى قارقىندى تاس جول بولماۋ تاريحى اياقتالدى. سونىمەن بىرگە حوتان ايماعىندا سوڭعى جىلداردا اۋەجاي قۇرىلىستارى جەدەل ىلگەرىلەتىلىپ، اۋە جولى تورى بارعان سايىن جيىلەي ءتۇستى. حوتان - چارقىلىق تەمىر جولىندا پويەز قاتىناعان سوڭ، وڭتۇستىك شينجياڭ تەمىر جولى تولىق اينالمالى لەنيا قالىپتاستىرادى، ادامداردىڭ نازارىندا ”قيىرشەت“ دەپ قارالعان حوتاندا ”قۇلاشىن كەڭ جايعان“ قاتىناس ارناسى قالىپتاسىپ كەلەدى.
ءتىلشى حوتاننىڭ شىعىس قالا ماڭى رايونى جولاۋشى تاسىمال بەكەتىندە كەريا اۋدانىنا باراتىن كىرە كولىككە وتىرعاندا، شيپاگەرگە كورىنىپ بولىپ قايتىپ بارا جاتقان كەريا اۋدانى اچچان اۋىلى اچچان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى تۇردى قۇربانعا جولىعىپ قالدى. جول بويى تۇردى اۋىلىنداعى وزگەرىستەردى قۋانا اڭگىمەلەدى.
تۇردى: ”اچچان قىستاعى اۋدان قالاشىعىنان 60 كيلومەتر شالعايدا، بۇرىن جولدىڭ ءبارى ويلى - شۇڭقىر، ءبىر جەرگە بارۋدىڭ ءوزى اۋرەشىلىك بولاتىن. قازىر قىستاقتا كىرە كولىكتەرى، اۋداندا جولاۋشى اۆتوبۋزدارى بار، حوتان قالاسىندا پويەز دە، ۇشاق تا بار. ساپارعا شىعۋ قولايلى بولدى، كورگەن - بىلگەندەرىمىز دە كوبەيە ءتۇستى. تاياۋدا ايەلىم ەكەۋىمىز بالامىزدى بولاشاقتا ايگىلى داشۋەدەن وقىتۋ ءۇشىن، ورتا مەكتەپتى حوتان قالاسىندا وقىتۋدى اقىلداستىق“ دەدى.
ەسىكتەن اتتاپ شىقساڭ اسفالت جول، كەز كەلگەن جەردە جولاۋشى اۆتوبۋزىنا وتىرا الاسىڭ، الىسقا ساپارعا شىقساڭ جوعارى قارقىندى تاس جولمەن جۇرەسىڭ، شينجياڭنان ءار ءتۇرلى قاتىناس قۇرالدارىمەن شىعا الاسىڭ. وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى ءار ۇلت بۇقاراسى ەسەك ارباعا وتىرۋدان وسى زامانعى قاتىناس قۇرالدارىمەن جول جۇرگەنگە دەيىن، تۇرمىستارىندا وراسان زور وزگەرىستەر تۋىلدى.
قاتىناستىڭ قولايلىلىعى ۋاقىت پەن كەڭىستىك جاعىنداعى سىرتقى دۇنيەمەن ارالىقتى جاقىنداتىپ قانا قويماي، اسىرەسە، كەشەگى ”قيىرشەت“ دەپ قارالعان جەردى ەسىك اشۋدىڭ قاقپاسىنا اينالدىردى. قاقپالار ايقارا اشىلىپ، شەكسىز ومىرشەڭدىك ادام اعىنىندا، زات اعىنىندا، ينفورماتسيا اعىنىندا تولىق جارىققا شىقتى.
زات اينالىمى ىركىلىسسىزدەندى
9 - ايدىڭ 10 - كۇنى ساعات 20 شاماسىندا ءپايزاۋات اۋدانىنداعى باتىس ءوڭىر جەمىس - جيدەك شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىندە ءتىلشى 9 جۇمىسشىنىڭ توڭازىتقىش قويمادان شينمەيدى الىپ سۋىق تىزبەكتى كولىككە تيەپ جاتقانىن كوردى.
وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى ۋاڭ شين بىلاي دەپ تانىستىردى: 8 - ايدىڭ باسىنان باستاپ، شينمەي تيەلگەن 43 سۋىق تىزبەكتى كولىك وسى ارادان شينجياڭنىڭ سىرتىنا جونەلتىلدى، مىنا زات تيەلىپ جاتقانى بيىلعى ەڭ سوڭعى كولىك، چاڭشاعا بارادى.
زات اينالىمى ىركىلىسسىزدەندىرىلگەندىكتەن، شينجياڭنىڭ ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ىشكى وڭىرلەردەگى قالالارعا ساتىلىپ قانا قويماي، شەتەلدەرگە دە شىعارىلدى.
9 - ايدىڭ 1 - كۇنى وڭتۇستىك شينجياڭداعى شوعىرلى جينالىپ، شوعىرلى تاسىمالدايتىن زات تاسىمال كەزەكشى پويەزىنىڭ قاتىناعانىنا ءبىر جىل تولدى. زات تاسىمال كەزەكشى پويەزى 9 مەملەكەتتىڭ 17 قالاسىنا بارادى، بيىل وڭتۇستىك شينجياڭنان جاڭعاق، ورىك توسابى، جەمىس شىرىنى سياقتى 40 مىڭ 300 توننا زات كەزەكشى پويەزبەن شەتەلدەرگە جەتكىزىلدى. ەشكىم بىلمەيتىن ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ۇشاقپەن، پويەزبەن جەر - جەرگە جەتكىزىلدى ءارى وڭتۇستىك شينجياڭ شارۋالارىن زات اينالىمى ىركىلىسسىزدىگىنىڭ پايداسىنا كەنەلتتى.
9 - ايدىڭ 12 - كۇنى تۇستە ادىل توحتى جايشىلىقتاعىداي كولىگىنە جەدەل جولدامالاردى تولتىرىپ قىستاققا ورالدى. ول تۇراتىن جاڭا اۋات اۋىلىنىڭ جاڭا اۋات قىستاعى − ءۇشتۇرپان اۋدانىنىڭ شەكاراداعى قىستاعى، تاۋ بوكتەرىنە ورنالاسقان، اۋدان قالاشىعىنان 90 كيلومەتردەي شالعايدا.
”ورتا مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ قايتىپ كەلىپ مال باعىپ، شەكارا كۇزەتتىم. حاباردان ەلەكتروندى ساۋدا ارقىلى بايۋعا بولاتىنىن كورىپ، سىناپ كورگىم كەلدى“. ادىل 2018 - جىلى قىستاقتىڭ قولداۋىمەن ەلەكتروندى ساۋدا قىزمەت وتەۋ ءتۇيىنىن اشىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قويلارىن ساتۋىنا جانە ينتەرنەتتەن زات الۋىنا كومەكتەسكەنىن ايتتى.
ەلەكتروندى ساۋدا قىزمەت وتەۋ تۇيىنىنە بارعانىم سول ەدى، قىستاق تۇرعىنى سامەت يۇنۇس كەلدى. ول جەدەل جولدامانى اشىپ، زەردەلى قول تەلەفوندى الىپ شىعىپ: ”قىستاقتا باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلىپ، ءبىزدىڭ ينتەرنەتتە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتۋىمىزعا كومەكتەسىپ وتىر. مەن دە قول تەلەفون ارقىلى تىكە تاراتۋدا، ينتەرنەتتە باعىمشىلىق تەحنيكاسىن ۇيرەنبەكشىمىن“ دەدى.
ونەركاسىپ ونىمدەرى اۋىلدارعا جەتكىزىلدى، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى قالالارعا كىرگىزىلدى، جەدەل جولداما زات جەتكىزۋ كاسىبىنىڭ ”ەڭ سوڭعى ءبىر كيلومەترى“ اشىلىپ، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ سىرتقى دۇنيەمەن ارالىعىن جاقىنداتتى. زاتتار كەدەرگىسىز كىرگىزىلدى - شىعارىلدى، ينفورماتسيا تولىق جەتكىزىلدى، بارعان سايىن مولايا تۇسكەن ينفورماتسيا اعىنىندا وڭتۇستىك شينجياڭدىقتاردىڭ كوزقاراسىندا بۇرىلىس بولدى، كوز اياسى كەڭەيدى.
قارجى قوسۋ ورتاسى جاقساردى
”راسىمياتى بولدى ما؟ وسىمەن ءبىتتى مە؟“. 9 - ايدىڭ 13 - كۇنى اقسۋ قالالىق ۇكىمەتتىك قىزمەت وتەۋ جانە الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا ورتالىعىنىڭ ونەركاسىپ - ساۋدا بويىنشا تىركەۋگە قىزمەت وتەۋ تەرەزەلىگىنىڭ الدىندا، كاسىپورىندى ونەركاسىپ - ساۋدا بويىنشا تىركەتىپ بولعان 90 - جىلداردىڭ تۇلەگى، شارۋاشىلىق قۇرۋشى جاس فان چاۋ راسميات جۇمىستارىنىڭ جىلدام ىستەلگەنىنە تاڭ قالدى.
”كاسىپورىندارعا قاتىستى ىستەردى راسىمدەۋ تارتىپتەرى كۇردەلى، بۇرىندارى قالاي بولعان كۇندە دە جارتى جىل كەتەتىن. بىلتىر اقسۋدىڭ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىنىڭ ەرەكشە جاقسى ەكەنىن ەستىگەم، قارجى قوسقان سوڭ وي ءورىسىم كەڭەيگەندەي بولدى“. كۇشار قالاسىنا ەندى عانا ىرگە تەپكەن شينجياڭ چىڭرۇن جينلان بيوتەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى چىن يەشا كاسىپورىندى تىركەۋگە الدىرعاننان نىساننىڭ جۇمىس باستاعانىنا دەيىن نەبارى 80 كۇن ۋاقىت كەتكەنىن، ونىڭ ۇستىنە ءبىر كادردىڭ قاداعالاپ سايكەستىرىپ، راسىمدەۋگە كومەكتەسكەنىن، وكىلەتتى ىستەپ بەرگەنىن، ”كۇتۋشى ۇلگىسىندە“ قىزمەت وتەگەنىن ايتتى.
اقسۋدىڭ ساياساتى ەڭ ۇتىمدى، وزىندىك قۇنى ەڭ تومەن، قىزمەت وتەۋى ەڭ جاقسى، ءىس جۇرگىزۋى ەڭ تەز ”ءتورت ەڭ“ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى كوپتەگەن قارجى قوسۋشىلاردى وسى جەردە ىرگە تەبۋگە تارتتى. بيىل الدىڭعى 8 ايدا اقسۋ ايماعىندا 27 مىڭ 800 بازار تۇلعاسى جاڭادان قوسىلد
ى. تاماشا شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى كاسىپورىندارعا ءتىپتى زور دامۋ كەڭىستىگىن اكەلدى. 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى ءتىلشى قاشقار ەكونوميكالىق اشۋ رايونىنداعى شىنجىن كاسىپ باقشاسىنداعى ءبىر كيىم - كەشەك سەرىكتەستىگىنىڭ ءوندىرىس سەحىنا بارعاندا، جۇمىسشىلار شىنجىنعا جونەلتىلەتىن مەكتەپ كيىمدەرىن قاۋىرت تىگىپ جاتىر ەكەن. وسى سەرىكتەستىكتىڭ جاۋاپتىسى لي حۇيجىن قاتتى قاربالاس ەكەن، ول: ”قاربالاس بولعان جاقسى، قاربالاستىق ساۋدانىڭ كۇسەتتىگىن كورسەتەدى“ دەدى كۇلىپ.
قاشقاردىڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنداعى ماڭىزدى ءتۇيىن جانە جۇڭگو - پاكيستان ەكونوميكالىق ءدالىزىنىڭ باستالۋ ءتۇيىنى رەتىندەگى رولى كۇن سايىن كورنەكتىلەنۋدە. 2015 - جىلى لي حۇيجىن وسى ”كومەسكى كۇشى بار جارناعا“ كوز تىگىپ، نىسان الا كەلدى. ”العاش كەلگەندە، بۇل جەردە ون نەشە كاسىپورىن بار بولاتىن، قازىر ءجۇزدىڭ ۇستىنە شىقتى. ەڭ ۇلكەن وزگەرىس مەنىڭ قىزمەتكەرلەرىمدە، العاشىندا ءبىر سەحتاعى 300 قىزمەتكەر ءبىر ايدا 10 مىڭ كيىمدى تىگە المايتىن، قازىر ءبىر ايدا 100 مىڭ كيىم تىگە الادى. ولار ۇيرەنۋگە پەيىل، قايراتى مىعىم، كاسىپورىندى ۇلعايتىپ، قۋاتتاندىرۋ بەكىمىمدى نىعايتتى“، - دەدى لي حۇيجىن.
شىنجىن كاسىپ باقشاسىمەن ىرگەلەس ورنالاسقان قاشقار امبەباپ قورعامالى باجى اۋماعىندا، قاشقار جۇڭچىڭ حالىقارالىق زات تاسىمال وكىلەتتى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى سۇن يۇيلين سوناۋ ەركەشتام شەكارا وتكەلىندەگى زات تاسىمال شوفەرىمەن تەلەفوندا سويلەسىپ جاتتى.
2018 - جىلى امبەباپ قورعامالى باجى اۋماعىنا كىرگەننەن كەيىن، سۇن يۇيلين زات تاپسىرۋ ۋاقىتىنىڭ ۇزدىكسىز قىسقارا تۇسكەنىن ايقىن سەزىندى: ”بۇرىن يمپورت - ەكسپورت ەتىلگەن زاتتار شەكارا وتكەلىنە كەلگەندە ءتۇسىرىلىپ، تەكسەرۋ - كارانتيننەن وتكەن سوڭ تاعى اۆتوموبيلگە تيەلىپ كەدەننەن وتكىزىلەتىن. قازىر زات كەدەننەن وتكەننەن كەيىن امبەباپ قورعامالى باجى اۋماعىنا ىركىلىسسىز جەتكىزىلەدى، ۋاقىت، ادام كۇشى مەن قازىنا كۇشى ۇنەمدەلدى“.
ومىرشەڭدىك ەسىك اشۋدان كەلەدى. كىشكەنەسى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنان ۇلكەنى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا دەيىن، وڭتۇستىك شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسى ەسىك اشۋ مەن ومىرشەڭدىك كۇش اكەلگەن جاڭا وراي مەن جاڭا تۇرمىستىڭ يگىلىگىن كورۋدە.
قاتىناستىڭ ىركىلىسسىزدىگىنەن زات اينالىمى ينفورماتسياسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىنە، ودان ارى شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىنە دەيىن، ومىرشەڭدىگى جالىن اتقان وڭتۇستىك شينجياڭ ۇمىتكە تولى جاڭا ورىسكە قادام تاستاۋدا.
