شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ليۋ ي
وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اۋىل - قىستاعىن تىلگە العاندا، ءسىزدىڭ ويىڭىزعا نە ورالادى؟
جول جۇرگەنىڭىزدە كوتەرىلگەن شاڭ - توزاڭ با، الدە قىستاقتاعى رەتسىز ۇيلەر نەمەسە قوتاننان شىعىپ بەتالدى جۇرگەن سيىر، قويلار ما؟
بارلىعى دا ەمەس. بۇگىندەرى وڭتۇستىك شينجياڭدا جۇرسەڭىز، قۇبا تۇزدەگى كورىكتى توراڭعىنى كورىپ قانا قالماستان، زەر سالا اشەكەيلەنگەن شارۋا اۋلالارىن، سونداي - اق رەتتى دە تاپ - تازا قوناق بولمە، اس ۇيلەردى دە كورە الاسىز. تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىندەگى شاعىن قىستاقتار تۇگەلدەي شىت جاڭا تۇسكە ەندى.
تاياۋ جىلدارى، اۆتونوميالى رايون اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، جاسىل دامۋ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، اۋىل - قىستاقتاردا ورىن تەۋىپ وتىرعان كورنەكتى قورشاعان ورتا ماسەلەسىن كەشەندى جونگە سالۋدى كۇشەيتىپ، ”مىڭ قىستاقتان ۇلگى كورسەتۋ، ون مىڭ قىستاقتى رەتتەپ - جونگە سالۋ“ ينجەنەرياسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ قونىس ورتاسىن كورنەكتى جاقسارتتى.
ورتا جاقساردى، كەلبەت جاڭاردى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى قىستاقتار ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى ساقتاي الاتىن، اۋىل ساعىنىشىنا ارقاۋ بولاتىن“ جاقسى جەرلەرگە اينالۋدا.
ورتا رەتتەلىپ - وڭالىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ بارلىق جەرى كوركەم كورىنىسكە اينالدى
تەگىس تە رەتتى قىستاق جولى، تازا اۋلا، سالقىن دا جايلى ءجۇزىم ءدالىزى، شامگۇل ىرعالا بيلەگەن كولشىك، تاعى جولدىڭ ەكى شەتىندەگى جاندى دا جالىندى قولمەن سىزىلعان مادەنيەت داۋالى... لوپ اۋدانى شارباق اۋىلى كوشەارىق قىستاعىنا بارساڭىز، الدىڭىزدان باقىت لەبى ەسەدى.
9 - ايدىڭ 19 - كۇنى تاڭەرتەڭ، كوشەارىق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ارزىگۇل مامەت ەرتە تۇرىپ ءبىر كۇندىك قاربالاستىعىن باستادى. اۋلاداعى شاڭ - توپىراقتى، تۇسكەن جاپىراقتاردى سىپىرىپ، ءۇي جيھازدارىنىڭ بەتىنە قونعان شاڭدى ءسۇرتىپ، تاڭعى اسىن ىشە سالا اس ۇيگە تاعى بارىپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ سول كۇنگى اس ازىرلەۋ قاربالاستىعىنا ءتۇستى.
سول كۇنى سەنبى بولاتىن، بارلىق وتباسى كەلەتىن ساياحاتشىلاردى كۇتىپ الۋ قامىندا. قىستاقتىڭ كوركەم كەلبەتى قوناقتاردى الىستان ات ارىتىپ كەلۋگە باۋرادى، سونىمەن بۇل ارا قالا ماڭى ساياحاتىنداعى ”ينتەرنەتتە قىزۋ قارسى الۋعا بولەنگەن، ءسوزسىز، باراتىن جەرگە“ اينالدى.
تاياۋ جىلدارى، وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرى جەرگىلىكتى ورىننىڭ جاعدايىنا قاراي ىستەپ، قونىس ورتاسىن رەتتەۋ - وڭاۋدى تۇرگە ءبولىپ ىلگەرىلەتىپ، كولەمدى شاعىپ، كولەمدى سالۋ جۇرگىزبەدى، قايتا شارۋالار وزدەرى ىستەي الاتىن، اتقارىلۋى وڭاي، تەز ءونىم بەرەتىن قىستاق ورتاسىن، تازالىعىن جونگە سالۋدان باستاپ كىرىسىپ، تازالىقتى، ورتانى جونگە سالۋمەن بىرگە، كوپشىلىكتىڭ ورتانى ايالاۋ، ورتانى قورعاۋ بەلسەندىلىگىن دە جانداندىردى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تاماشا تۇرمىس جاراتۋ سەنىمى كۇشەيدى.
قازىر جاقسى قورشاعان ورتا وڭتۇستىك شينجياڭداعى اۋىل - قىستاقتاردىڭ بەت - بەينەسىن سىرتىنان ىشىنە دەيىن وزگەرتىپ جاتقاندىعىن ايقىن سەزىنۋگە بولادى. اۋىل - قىستاقتارداعى اۋلالاردى اسا اسەم دەۋگە بولماعانىمەن، ادامدارعا تازا، رەتتى اسەر قالدىرادى. اۋىل - قىستاقتىڭ بەت - بەينەسىنىڭ جاقسارۋىمەن كەدەي بۇقارانىڭ رۋح - جىگەرى دە تاسقىنداپ، كوپشىلىكتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلۋ سەنىمى بۇرىنعى ءارقانداي مەزگىلدەگىدەن نىعايىپ، وسى زامانعى تۇرمىس ءتاسىلى وڭتۇستىك شينجياڭداعى اۋىل - قىستاقتاردا بىرتىندەپ سالتقا اينالۋدا.
قۇرىلعى كەمەلدەنىپ، جاسىل دامۋ سالتقا اينالدى
9 - ايدىڭ 20 - كۇنى اۋات اۋدانى دولان اۋىلى ۇستىڭگى دولان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى نۇرمان مامۇت ۇيىنە كەلىسىمەن، قولىنداعى بوس سۋسىن قۇمىراسىن ەسىك الدىنداعى قوقسىق شەلەگىنە تاستادى. بۇل قوقسىقتى تۇرگە ءبولىپ جيناپ الۋعا ارنايى پايدالانىلاتىن قوقسىق شەلەگى، ونىڭ ىشىنە بوس سۋسىن قۇمىراسى، قوراپ قاعازى سياقتى جيناپ الۋعا بولاتىن قوقسىقتار تولىپتى.
”ءبىز جيناپ الۋعا بولاتىن قوقسىقتى قىستاقتاعى اۋىستىرۋ تۇيىنىنە اپارىپ، كۇندەلىكتى تۇرمىستىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنا اۋىستىرىپ، قوقسىقتى اسىلعا اينالدىرامىز“، - دەدى نۇرمان، - قوقسىقتى تۇرگە ءبولىپ ءبىر جاقتى ەتۋ ۇستىڭگى دولان قىستاعىنىڭ قىستاق بەلگىلەمەسى، تۇرعىندار شارتناماسىنا جازىپ كىرگىزىلدى، قۇرىلىس قوقسىعىن، تۇرمىستىق قوقسىقتى، جيناپ الۋعا بولاتىن قوقسىقتى تۇرگە ءبولىپ جيناۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ادەتىنە اينالدى.
ءتىلشىنىڭ اۋات اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسىنىڭ قونىس ورتاسى كەڭسەسىنەن ۇعىسۋىنشا، وسى 2 جىلدا اۋات اۋدانى شارۋالاردى ءشىريتىن قوقسىق، ورتەنەتىن قوقسىق، قۇرىلىس قوقسىعى، جيناپ الىپ پايدالانۋعا بولاتىن قوقسىق، زياندى قوقسىق سىندى 5 ءتۇر بويىنشا كۇندەلىكتى تۇرمىستىق قوقسىقتى تۇرگە بولۋگە شابىتتاندىردى ءارى اۋىل - قىستاقتىڭ دامۋىنا ۇيلەسەتىن قوقسىق تازالاۋ، تاسۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، قوقسىقتىڭ جالپى مولشەرىن تومەندەتۋ جانە جونگە سالۋ وزىندىك قۇنىن ازايتۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىردى.
قازىر ۇستىڭگى دولان قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستىق قوقسىعىنىڭ ءبىر جاقتى ەتۋدى كۇتىپ تۇرۋ مولشەرى ورتانى جونگە سالۋدان بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا ％90 تومەندەپ، قوقسىقتى ءبىر جاقتى ەتۋدىڭ جالپىلىق وزىندىك قۇنى شامامەن ％45 تومەندەدى. قوقسىق ازايدى، ورتا رەتتەلىپ - تازاردى، اۋلالارداعى بۇرىنعى بوس تۇراتىن جەرلەردى قىستاق تۇرعىندارى اۋلا شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا پايدالاندى. ءۇيدىڭ الدى مەن ارتىنداعى جاپ - جاسىل شاعىن كوكونىس اتىزدارى جاندى ومىرشەڭدىككە تولىپ، ورتاعا كورىك قوسىپ قانا قالماستان، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ داستارقانىن تولتىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋ ارناسىن دا اشتى.
شارۋالاردىڭ ورتانى ايالاۋ تانىمى جوعارىلاۋدا، اۋىل - قىستاق ورتاسىنىڭ ۇزاق ۋاقىت تازا بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ارەكەتى دە جەدەل ىلگەرىلەۋدە.
تاياۋ جىلدارى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جەر - جەرى اناعۇرلىم ءونىمدى شارالاردى جولعا قويىپ، قىستاق تازالىعى ارەكەتى قىزمەت مەحانيزمىندە جاڭالىق اشىپ، قىستاقتىڭ ورتاسىن جونگە سالۋدا ساقتالىپ وتىرعان ولقىلىقتاردى تولىقتادى، قىستاق ورتاسىن كورىكتى ەتۋمەن بىرگە، قالا مەن اۋىلدىڭ نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسى جاعىنداعى پارىقتاردى دا ۇزدىكسىز ازايتتى.
باۋراۋ قۋاتى كۇشەيىپ، ءىس تىندىرىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ جاڭا قۇنارلى توپىراعىنا اينالدى
كونەءشار اۋدانى تاشىمىلىق اۋىلى اياقسەرىقاتا قىستاعى قاراقۇرىم تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى كورىكتى قىستاق، گەز وزەنى كەسىپ اعىپ جاتاتىن بۇل جەردىڭ كوركى ادامدى وزىنە ءتانتى ەتەدى.
بۇل كورىكتى كورىنىستە قىستاق تۇرعىنى ماحات مامۇتتىڭ اسحاناسىنان شىققان قوش ءيىس تە بار. پالاۋ، پيتر ءمانتى... ادامدار ماحاتتىڭ جاساعان اسىن ۇناتىپ جەيتىندىكتەن، ول وسى ونەرىنە سۇيەنىپ اسحانا جانە حالىقتىق تۇسەلحانا اشتى.
ماحات ءوزىنىڭ بۇرىن تەك ەگىن سالۋعا عانا سۇيەنگەندىكتەن، كىرىسىنىڭ اسا شەكتى بولىپ كەلگەندىگىن ايتتى. ”قىزمەت اترەتىنىڭ كومەگىندە، مەن ءوز اۋلام مەن ءۇيىمدى اشەكەيلەپ، اس - سۋ جانە حالىقتىق تۇسەلحانا اشىپ، تيجارات جۇرگىزدىم، بىلتىر وتباسىمنىڭ جان باسىندىق كىرىسى 15 مىڭ يۋاننان استى“.
تاياۋ جىلدارى جۇڭگو اۋىل شارۋاشىلىق بانكەسى شينجياڭ بولىمشە بانكەسى ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇرعان قىزمەت اترەتىنىڭ باستاۋىندا، اياقسەرىقاتا قىستاعى اۋىل - قىستاقتىڭ قونىس ورتاسىن رەتتەۋ - جونگە سالۋدى ورىستەتىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاپ، اۋىل - قىستاق ساياحاتىنىڭ دامۋىنا نەگىز قالادى. اۋىل - قىستاق ساياحاتىن دامىتۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كىرىسىن ارتتىرۋىنداعى ”التىن توستاعانعا“ اينالدى.
قازىر اياقسەرىقاتا قىستاعى پايدالانۋ اۋدانى 1300 شارشى مەتر كەلەتىن اس - سۋ، كوڭىل اشۋ، سەيىل - سەرۋەن سياقتىلار ءبىر تۇلعالاندىرىلعان شينباجا كەشكى بازارىن سالدى، ۇزاق جىلدار بويى جوندەلمەگەن سۋ تيىرمەنى دە اينالىسقا ءتۇسىپ، قىزىقتاۋعا كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيتىن بولدى.
بيىل قىستاق بازارىنىڭ ساتۋ سوماسى 700 مىڭ يۋانعا، ءتۇرلى سەلبەستىك كووپەراتيۆتەردىڭ ونىمدەرىنىڭ سىرتقا ساتىلۋ سوماسى 500 مىڭ يۋاننان استامعا جەتتى، قىستاقتا وڭدەلگەن، وندىرىلگەن جەرلىك تاۋىق جۇمىرتقاسى، ۇن، ورىك سياقتى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرى ساياحاتتىڭ جەبەۋىندە اناعۇرلىم كەڭ بازارلارعا بەت الىپ، ورتانىڭ جاقسارۋىنان كەلگەن پايدا ۇزدىكسىز جارىققا شىعىپ، تۇتاس قىستاقتاعى كەدەيلەر كەدەيلىكتەن ارىلدى.
كورىكتى اۋىل - قىستاق ءتىپتى دە كوپ ساياحاتشىنى وزىنە باۋراپ قانا قالماستان، سىرتقا جۇمىس ىستەۋگە كەتكەن جاستاردى دا اۋىلعا ورالىپ جۇمىستانۋعا، شارۋاشىلىق قۇرۋعا باۋرادى.
شىت جاڭا ورتا، بۇكىلدەي جاڭا تۇرمىس. وڭتۇستىك شينجياڭداعى اۋىل - قىستاقتاردىڭ جاڭا كەلبەتى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ باقىتتى تۇرمىسىنا دانەكەر بولىپ، قيالداعىداي تىڭ ۇمىتتەرگە بولەدى.
