(ٴتىلشى گاي يۋجۇن، سانجى تىلشىلەر پۋنكتىنەن ليۋ شي حابارلايدى) . ”ول كەزدە كولشىك سۋىن ىشەتىنبىز، اۋەلى ٴتاۋىر جول دا جوق بولاتىن“، - دەدى بۇرىنعى حۋاڭشان قىستاعى تۋرالى ٴسوز بولعاندا 67 جاستاعى قۇرمان ٴادىلقان توتە باسىن شايقاپ.
”سولاي، توپىراق ۇيدە 30 نەشە جىل وتىردىق. قازىر جاڭا كەرپىش ۇيگە كوشىپ كىردىك، ۇيدە جۇك اۆتوموبيلى، جەڭىل اۆتوموبيل، ەلەكترلى موتو دەگەندەردىڭ ٴبارى بار“،-دەدى 60 جاستاعى قاماي قۇرمانقالي ٴسوز ىڭعايىن بۇرىپ.
” بيىل قىستاقتا جاڭادان 2 ورىندا دەنە شىنىقتىرۋ شاعىن سەيىل باقشاسى، جاڭا باسكەتبول مايدانى سالىندى “، ـ دەدى قىستاق اماندىق قورعاۋ مەڭگەرۋشىسى ساعات زامات قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى كەڭسەسىنىڭ ارتىنداعى جاڭادان سالىنعان قاباتتى ٴۇيدى نۇسقاپ.
10-ايدىڭ 20-كۇنى، فۋكاڭ قالاسى اققول قازاق اۋىلى حۋاڭشان قىستاعىندا قىستاق تۇرعىندارى تىلشىگە قىستاق وزگەرىسىن جارىسا سويلەپ، قۋانىشتى كوڭىل كۇيلەرى لەبىزدەرىنەن اڭعارىلدى.
2014ـ جىلى حۋاڭشان قىستاعى اۆتونوميالى رايون دارەجەلى كەدەيلەردى شارۋاشىلىقتى كوركەيتۋ جولىمەن سۇيەمەلدەۋدەگى ٴتۇيىندى قىستاق بولىپ بەلگىلەندى، 2015 ـ جىلى تۇتاس قىستاقتىڭ كەدەيلىك قالپاعى الىپ تاستالىپ، 598 ادام كەدەيلىكتەن ارىلدى. 2019 ـ جىلى بۇكىل قىستاقتاعىلاردىڭ ورتاشا تازا كىرىسى 16 مىڭ 62 يۋانعا جەتتى.
جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى ورنىقتىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋدى جەبەۋ
حۋاڭشان قىستاعىنداعى فۋكاڭ قالالىق يۇيحۇيفۋ سۋلياۋ بۇيىمدار شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىندا قىستاق تۇرعىنى گۇلسانا قۇلان ماشينانى جاتتىق مەڭگەرىپ، توقىما دوربا تىگۋدە.
50 جاستاعى گۇلسانا ونەركاسىپ جۇمىسشىسى بولعانىنا قاتتى قۋاندى. بۇرىن ونىڭ وتباسىنىڭ جۇگى اۋىرلاۋ بولىپ، ەكى بالاسىن باعىپ-قاعىپ وقىتۋ، قارتتارعا قاراۋ ٴۇشىن، ۇنەمى كىرىسى شىعىنعا جەتپەيتىن ەدى. 2019 - جىلى گۇلسانا مەن كۇيەۋى ۇيىنەن بىرنەشە ٴجۇز مەتر قاشىقتىقتاعى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىنا جۇمىسقا ورنالاستى، ەكەۋى جىلىنا 50 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزىپ، وتباسىنىڭ تۇرمىسى جاقساردى.
2019- جىلى ۇكىمەتتىڭ قولداۋىندا، فۋكاڭ قالالىق يۇيحۇيفۋ سۋلياۋ بۇيىمدار شەكتى سەرىكتەستىگى ٴبىر ميلليون 600 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ، حۋاڭشان قىستاعىندا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىن قۇردى. قازىرگى 43 جۇمىسشى تۇگەلدەي سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەي المايتىن قىستاق تۇرعىندارى .
10-ايدىڭ 20-كۇنى، حۋاڭشان قىستاعىنداعى شينجياڭ حۇيمينشىڭ كيىم ـ كەشەك شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ٴوندىرىس سەحىندا 17 جۇمىسشى تاپسىرىس بۇيىمىن تىگۋمەن قاربالاستاپ جاتىر. ” سەح تۇگەلدەي تاپسىرىس بويىنشا وندىرەدى، وسى بىرنەشە كۇندە 7000 پار جۇمىس كيىمىن تەزدەتىپ تىگەمىز“ ، ـ دەدى سەح مەڭگەرۋشىسى دامانگۇل سالەي تانىستىرىپ.
حۋاڭشان قىستاعى تۇرپان- ٴۇرىمجى جوعارى قارقىندى تاس جولى قىزمەت وتەۋ اۋماعىنا جاقىن، گانحىزى ونەركاسىپ باقشاسى، ۋسايۋان ونەركاسىپ باقشاسى، داحۋاڭشان كەن رايونىنىڭ ورتالىعىنا ورنالاسقان. قىستاق” ەكى كوميتەتى “ مەن” ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ “ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى قالالىق، اۋىلدىق ەڭبەك قامتاماسىزداندىرۋ تاراۋىن ۇسىنىس ەتىپ، كاسىپورىنداردى قىستاققا كەلىپ، جۇمىسشى قابىلداۋ جيىنىن اشۋعا ۇيىمداستىرىپ، قىستاق تۇرعىندارىنان 173 ادامدى باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىسقا ورنالاستىردى، 20 نەشە مالشى وتباسىن كاسىپ كوزىن اشىپ، تاسىمال قىزمەت وتەۋى، اس-سۋ قىزمەت وتەۋى سياقتىلارمەن شۇعىلدانۋعا شابىتتانىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتتى.
نىسان ەنگىزىپ، نەگىزدى بەكەمدەۋ
2014 - جىل سانجى مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا باقشا رايونىنىڭ ” ۇعىسۋ ، تيىمدىلىك جاساۋ ، توعىستىرۋ “ قىزمەت اترەتى حۋاڭشان قىستاعىنا كەلگەننەن كەيىن، وسى قىستاقتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋ قىزمەتى بىرتىندەپ تەزدەدى.
6 جىلدان بەرى قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ مەن قىزمەت اترەتى جول، سۋمەن قامداۋ، مالشىلاردى وتىرىقتاندىرۋ، ەلەكتر تورابىن جاڭالاۋ، بالالار باقشاسى سياقتى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ جانە كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىساندارىنا جيىنى 30 ميلليون يۋاننان استام قارجىنى قولعا كەلتىرىپ، ٴبىرقىدىرۋ نەگىزدىك قۇرىلعىلار كەمەلدەندى. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىساندارى ارت-ارتىنان ىرگە تەۋىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، بايۋ نەگىزىن مىقتى بەكەمدەدى.
10-ايدىڭ 20-كۇنى، ٴتىلشى قىستاق تۇرعىنى مادي ٴاشىمقاننىڭ ۇيىنە باردى، جاڭا-كونە ەكى ۇيدە ايقىن پارىق قالىپتاسقان، شاعىن اۋلا تازا دا جارىق بولىپ، جاڭا ٴۇي ادەمى اشەكەيلەنگەن. ايەل قوجايىن اسەمگۇل ٴادىلقان اس ۇيدە قاربالاس بولىپ، ۇيدەن پالاۋدىڭ حوش ٴيىسى اڭقيدى.
ٴماديدىڭ وتباسىندا 5 جان بار، 2014 ـ جىلى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكا بەرىلگەن كەدەي وتباسى بولىپ تۇراقتاندىرىلعان كەزدە، ونىڭ وتباسى تەك جەردى اينالىمعا سالۋ قاراجاتى مەن كۇندىك ىستەۋگە سۇيەنىپ جان باعاتىن. 2019 - جىلى 7-ايدا، ٴتىلشى كەزىندە ونىڭ ۇيىنە امانداسا بارعان كەزدە، ۇكىمەت كومەكتەسىپ سالعان 60 شارشى مەترلىك كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ٴۇيى ەندى عانا سالىنىپ بولعان، شاعىن دۇكەن دە اشىلىپ، تاعى 6 باس سيىر باعىپ وتىرعان ەدى. ٴبىر جىل وتكەننەن كەيىن، وتباسىنىڭ جاڭا وزگەرىسىن تىلگە العاندا، ٴمادي كوڭىلىندەگى قۋانىشىن جاسىرا الماي بىلاي دەدى: قىستاقتىڭ جايلىم قورعاۋشىسى بولدىم، سيىرىم كوبەيىپ 10 باسقا جەتتى، بىلتىر وتباسىمنىڭ كىرىسى 30 مىڭ يۋاننان استى، دەدى.
ٴتىلشى ولاردى سۋرەتكە العاندا، ٴمادي ەرلى ـ زايىپتىنىڭ اپپارات كوزى الدىندا جۇزدەرىنەن كۇلكى ەستى.
كاسىپ سالاسىن قۇرىپ، كوركەيتۋدى كوزدەۋ
اۋلاداعى شاعىن كوكونىس باقشاسىندا سارىمساق بىركەلكى ٴوسىپ، الىستاعى دۇمبە ٴبيداي ەندى كوكتەپتى. قازىرگى تاماشا تۇرمىستى تىلگە العاندا، 31 جاستاعى ايشەكەر اقاتتىڭ كوزى جايناپ كەتتى. 8 جىلدىڭ الدىندا، ول وسى اۋىلدىڭ اققول قىستاقتاعىنان حۋاڭشان قىستاعىنا ۇزاتىلىپ كەلگەن، قازىر وتباسى 100 شارشى مەترلىك جاڭا ٴۇي سالىپ، 19 باس سيىر، 180 تۇياق قوي باعىپ، قىستاقتاعى اۋقاتتى وتباسىنا اينالدى.
حۋاڭشان قىستاعىندا 550 مىڭ مۋ جايىلىم بار، مال شارۋاشىلىق باعىمشىلىعىن نەگىز ەتەدى، الايدا بۇرىن مال ٴناسىلىنىڭ ناشارلاۋ، تەحنيكانىڭ مەشەۋ بولۋ، باسقارۋ ناشار بولۋ سياقتى ماسەلەلەر ورىن تەۋىپ، ونىمدىلىگى ەجەلدەن تومەن بولىپ كەلدى. وسى بىرنەشە جىلدا قىزمەت اترەتى مال شارۋاشىلىعى جەتەكشى كاسىپورىندارىن سايكەستىرىپ، مالشىلاردى ارزان باعاداعى ٴناسىلدى تۇقىم انگۋس، سيمەنتال تۇقىمىنان 200 باس بۇقا جانە سيىرمەن قامداپ، مال شارۋاشىلىعىنىڭ ٴناسىلدى تۇقىم مولشەرى %50 تەن استام جوعارىلادى. ىلگەرىندى - كەيىندى 1200 ادام- رەت عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى سيىر باعۋدى ناق مايداندا كورۋ سياقتى تەحنيكالىك كۋرستارىن ۇيىمداستىرىپ، قىستاقتاعى سيىر باعاتىن 80 نەشە وتباسىن ورتاق بايۋعا باستادى.
قىستاقتاعى كەستەشى ايەلدەر كەستەشىلىك كووپەراتيۆىنەن” تاق-تاق“ ەتكەن ماشينا داۋىسى شىعىپ، نەشە ونداعان قازاق ۇلتىنىڭ كەستەشى قىز-كەلىنشەكتەرى كەستەلى بۇيىم تىگۋمەن ابىگەر بولىپ جاتىر. كووپەراتيۆتىڭ جاۋاپتىسى الينا اۋەسقان بىلاي دەدى : 2015 ـ جىلى 3 ـ ايدا اۆتونوميالى رايوننىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىسانىنا سۇيەنىپ، مەن باس بولىپ كەستەشىلىك كاسىپتىك كووپەراتيۆىن قۇردىم، 160 كەستە ماشيناسىن ساتىپ الىپ، قىستاقتاعى 90 نەشە ايەلدى جۇمىسقا ورنالاستىردىم. ايەلدەر ٴارى قولونەر ۇيرەنىپ، ٴارى كىرىسىن ارتتىرىپ تۇرمىستىق قاراجات ەتتى.
قىستاقتىڭ بۇدان بىلايعى دامۋى جونىندە سانجى مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا باقشاسىنىڭ حۋاڭشان قىستاعىندا تۇراتىن ” ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ “ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ٴبىرىنشى شۋجي چاڭ يۋانليدىڭ جاڭا ويى بار. ول بىلاي دەدى : ” قىستاعىمىزدىڭ باعىمشىلىق كاسىبىن كولەمدەنۋگە، شوعىرلانۋعا، كاسىپتەنۋگە قاراي دامىتىپ، ’ تاۋدا سەمىرتۋ، تاۋ ەتەگىندە ٴوسىرۋ، كاسىپورىن مانەرلەۋ‘ جولىمەن ٴجۇرىپ،” داحۋاڭشان “ ورگانيكالىق سيىر، قوي ەتى ماركاسىن تىزىمگە الدىرىپ، مال شارۋاشىلىق كاسىپ تىزبەگىن ۇزارتۋىمىز كەرەك. بۇدان سىرت، تاعى دا داحۋاڭشان تاريحى، مادەنيەتى جانە ەكولوگيا ابزالدىعىن قازىپ، ساياحات كاسىبىن دامىتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ساياحاتتىڭ يگىلىگىن كورۋىنە مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك “.
چاڭ يۋانلي بىلاي دەدى : داحۋاڭشانعا قارلى تاۋ، مۇزدىق، وزەن، ورمان، جايىلىم سياقتى كوپ ٴتۇرلى جەر بەدەرى شوعىرلانعان، كەزىندە” توعىز ايداعار تامىنىڭ“ تاسقا اينالعان قالدىعى قازىپ الىنعان؛ حۋاڭشان وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىندا ەرتە زامانعى كوشپەندى ۇلتتار قالدىرعان تاس ۇيىلگەن قابىر، جارتاس سۋرەتى جانە قازان ٴتۇبى شۇڭقىرى شىن اۋلەتى قورجاسىنىڭ جۇرتى بار. وسىنشاما مول بايلىق ادامدى ەلىتەتىن باۋراۋ قۋاتىن ايگىلەپ، اۋىل ـ قىستاقتى كوركەيتۋگە دەم بەرۋى كەرەك.
اۋدارعان: قادىر ماقان
