شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى
اقتاۋ اۋدانى پامير ءۇستىرتىنىڭ شىعىسىنا، تارىم ويپاتىنىڭ باتىس جيەگىنە ورنالاسقان.
ىلگەرى اقتاۋلىقتار ۇنەمى وزدەرىن مىسقىلداپ، بىزدە ”ەگىن ەگەيىك دەسەك جەر جوق، مال باعايىق دەسەك جايلىم جوق، ونەركاسىپپەن شۇعىلدانايىق دەسەك زاۆود جوق“ دەسەتىن. تاياۋ جىلداردان بەرى، اقتاۋ اۋدانى كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋ ارقىلى قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن كۇش سالا دامىتىپ، ەگىمشىلىك قۇرىلىمىن رەتتەپ، ەگىستىك جەردەن پايدالانۋ مولشەرى مەن ءوندىرۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ، كەدەي بۇقارانىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ ارىنىن ارتتىردى.
تاماشا كورىنىس قالىپتاستىردى
”ونىمدەرىمىز ينتەرنەت ارقىلى قاشقارعا، حوتانعا ساتىلدى، مەنىڭ ايلىق كىرىسىم 6000 يۋاننان اسادى، سونداي - اق 12 كەدەي وتباسىن ورنىقتى جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىن“. 9 - ايدىڭ سوڭىندا اقتاۋ اۋدانىنىڭ كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ بويىنشا ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىنداعى ءبىر كەستەشىلىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە ۇستىنە كۇلگىن كويلەك، باسىنا تاجىك ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى گۇلدى تاقياسىن كيىپ، ادەمى اجارلانعان سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى ايتىللا قياباي جۇرتتى وزىنە ەرەكشە باۋرادى.
ايتىللا ءاسىلى وسى اۋدانداعى تار تاجىك اۋىلى كۇزۋ قىستاعىندا تۇراتىن. بۇل قىستاق تاۋ قويناۋىنا ورنالاسقان، قاتىناسى قولايسىز، ينتەرنەت تە جالعانباعان بولاتىن. ”ىلگەرى ءبىز تام ۇيدە تۇراتىنبىز، وتباسىمىزدىڭ كىرىسى مال باعۋدان كەلەتىن، تۇرمىسىمىز وتە جاپالى ەدى“، - دەدى ايتىللا.
ءبىر ءوڭىردىڭ جەر - سۋى سول ءوڭىردىڭ ادامدارىن اسىراي المادى، قايتۋ كەرەك؟
كوشۋ كەرەك! 2016 - جىلدان باستاپ قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، كەدەي بۇقارانى تاۋ قويناۋىنان كوشىردى. قازىرگە دەيىن، اقتاۋ اۋدانى 4 اۋىل، 22 قىستاقتىڭ 2557 وتباسىنداعى 10 مىڭنان استام كوشىرۋ وبيەكتىسىن كۇنلۇن جيايۋان، سىلۋ جيايۋان قونىستاندىرۋ تۇيىنىنە قونىستاندىردى.
سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىندا مەكتەپ، بالاباقشا، مادەنيەت الاڭى، دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا قىزمەت وتەۋ ورتالىعى، ساۋدا دۇكەنى، سۋ، ەلەكتر، گاز، جىلۋ، ينتەرنەت سياقتى سايكەستى قۇرىلعىلار تولىق سالىندى.
بىلتىر وسى اۋداننىڭ قىزىلتاۋ اۋىلى عىجەك قىستاعىنداعى بارلىق قىستاق تۇرعىنى وسى اراعا كوشىپ كەلدى. ”20 قوي، 10 سارلىق سياقتى تۇلىكتەر قىستاقتا قۇرىلعان باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە تاپسىرىپ بەرىلدى، ءار جىلى تابىس بولىنەدى. قازىر ۇلىم شەكارا كۇزەتۋشى، كەلىنىم تازالىقشى، ءبىر جىلدا كەمىندە 40 نەشە مىڭ يۋان تابامىز“، - دەدى قىستاق تۇرعىنى زەينەپ سىدىق قۋانىشتى تۇردە.
تاۋدان كوشىپ كەلگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”تۇراقتاپ تۇرۋىنا، بايۋىنا“ مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن، قىزىلسۋ وبلىسى 10 مىڭ مۋ ەگىستىك جەر اشىپ، 5600 شارشى مەترلىك نان كاسىپ سالاسى بازاسىن قۇرىپ، ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق كاسىپورنىنان بەسەۋىن، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىنان تورتەۋىن ەنگىزدى، سونداي - اق جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، ءداستۇرلى قولونەردى، جاساۋدى ءوز ىشىنە العان كوپ ءتۇرلى كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋدىڭ ”سوڭعى ىستەرىن“ شىنايى ويداعىداي ىستەدى.
بۇگىنگى تاڭدا وتىرىقتانعاننان كەيىنگى ەگىنشى - مالشىلار ەڭبەككۇش شىعارۋ، جاقىن ماڭدا، سول جەردە جۇمىستانۋ، دەربەس شارۋاشىلىق قۇرۋ، كاسىپ سالاسىن دامىتۋ سياقتى ارنالار ارقىلى كىرىستى ارتتىرىپ بايۋدىڭ جاڭا جولىن تاپتى.
بايۋدىڭ جاڭا جولىنا باستادى
اقتاۋ اۋدانى جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، ەگىمشىلىك قۇرىلىمىن بەلسەنە رەتتەپ، جەردى ولشەمدەندىرە اينالىمعا سالۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتتى. قازىرگە دەيىن، تۇتاس اۋداندا 422 كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆ قۇرىلىپ، 100 مىڭ مۋ جەر رەتتەلىپ، ”ءبىر قىستاقتا ءبىر ءونىم، ءبىر اۋىلدا ءبىر كاسىپ بولۋداي“ كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ارناسى قالىپتاستى.
تاياۋدا بۇل اۋداننىڭ جامانتەرەك اۋىلىندا ەگىلگەن 1000 مۋ جەردەگى قىزىلشا ءونىم الۋ مەزگىلىنە ءوتتى، قىزىلشا اتىزىندا ءىرى تۇرپاتتى ورۋ ماشيناسى ارى - بەرى قايشالىستى، الىنعان قىزىلشا تاۋ بولىپ ءۇيىلدى.
جامانتەرەك اۋىلى قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ جەرى مەن تىڭايتىلعان جەرىن رەتتەپ، ”پارتيا ۇيىمى + كاسىپورىن + شارۋا وتباسىلارى“ ۇلگىسىن قولدانىپ، قاشقار اۋدۋ قانت كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىمەن كوتەرمەگە الۋ توقتامىنا قول قويدى، سەرىكتەستىك قىزىلشا ەگىلگەن اتىزدى باسقارۋدى شارۋا وتباسىلارىنا كوتەرمەگە بەردى، شارۋا وتباسىلارى باستىسى ارام ءشوپ وتاۋ، تىڭايتقىش بەرۋ، ءدارى شاشۋ سياقتى جۇمىستاردى ىستەيدى، بۇل ءارى اتىز باسقارۋداعى ادام كۇشى قاجەتىن شەشتى، ءارى شارۋالاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتتى.
بيىل جامانتەرەك اۋىلى جالپى 3500 مۋ جەرگە قىزىلشا ەكتى، ورتاشا مۋ باسىندىق ءتۇسىمى 5 توننادان استى، بازاردا ساتىپ سالۋ باعاسى بويىنشا ءار تونناسىن 500 يۋاننان ەسەپتەگەندە بيىلعى تابىسى 8 ميلليون يۋاننان اسادى.
قازىرگى بار جەر بايلىعىنان تولىق، ويداعىداي پايدالانۋ ءۇشىن، اقتاۋ اۋدانى بازار قاجەتىن باعدار ەتىپ، ەرەكشە ەگىمشىلىك كاسىبىن بارىنشا دامىتىپ، ەرەكشە جەمىس ورمانى، جىلىجاي كوكونىسى، شيتيانگۋا، ازىقتىق باكتەريا ەگىمشىلىگى كولەمىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى. قازىرگە دەيىن، اقتاۋ اۋدانى ەرەكشە جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىن 128 مىڭ مۋعا جەتكىزىپ، 5317 مۋ جەمىس ورمانىنان ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇردى، كوكونىس لاپاسىنان، جىلىجايدان 2456نى سالدى.
”جەردى ۇيلەسىمدى پايدالانۋ جانە اشۋ ارقىلى جەر ونىمدىلىگىن ەڭ جوعارى شەكتە جوعارىلاتتى، شارۋالار وسىدان اناعۇرلىم كوپ تابىسقا كەنەلىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى ىلگەرىلەتىپ قالماستان، ونان دا ماڭىزدىسى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە نەگىز قالادى“، - دەدى اقتاۋ اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاۋ فىڭنان.
ءار سۇيەم جەردەن ويداعىداي پايدالاندى
”بىلتىر جىل باسىندا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى مەن قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ ماعان كومەكتەسىپ، كورىكتى اۋلا دامىتۋ جوباسىن جاساپ بەردى. وسى جوباعا ساي، مەن اۋلانى شىت جاڭا جوندەپ، بوس جەر شىعارىپ كوكونىس باقشاسىن سالدىم. بيىل كوكتەم كىرگەندە بوساي ەگىپ، تۇتىنۋدان اسقاندارىن بازارعا اپارىپ ساتتىم. بوساي ساتىلىپ بولعاننان كەيىن، قىزىل بۇرىش پەن پاميدور دا ەكتىم. بيىل كوكونىس باقشاسىنان كەمىندە 3000 يۋان كىرىس كىرگىزەمىن“، - دەدى 10 - ايدىڭ 19 - كۇنى اقتاۋ اۋدانى پىلال اۋىلى پىلال قىستاعىنىڭ تۇرعىنى قىيۇم ءومار ارتقان كىرىس ەسەبىن قۋانا جاساپ.
اقتاۋ اۋدانىندا ءبىرسىپىرا قىستاق تۇرعىندارىنىڭ شاعىن اۋلاسى ”اقشا قاپشىعىنا“ اينالدى. پىلال اۋىلى پاراچ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى زەينەت قاۋىل قىستاقتاعى كەدەي شارۋا بولاتىن. 2018 - جىلدىڭ باسىندا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى وعان كومەكتەسىپ، ارتقى اۋلادا 2 مۋ جەردى جوبالاپ بەردى ءارى قاۋىن جاڭا سورتىنىڭ كوشەتىن تەگىن تاراتىپ بەردى. ”بيىل وسى 2 مۋ جەرگە ەككەن قاۋىننان 7000 يۋان پايدا تاپتىم“، - دەدى زەينەت.
جان باسىندىق ورتاشا ەگىستىك جەر 2 مۋعا جەتپەيتىن اقتاۋ اۋدانى جونىنەن ءار سۇيەم جەر التىنعا بارابار، ءار سۇيەم جەردەن ويداعىداي پايدالانۋ توتەنشە ماڭىزدى، ءشول دالاداعى يەن جاتقان جەردى دە بوس قالدىرۋعا بولمايدى.
” بۇرىن بۇل ارا ءشول دالا بولاتىن، قازىر ۇلكەن جەمىس باعىنا اينالدى“. 10 - ايدىڭ ورتا شەنىندە پىلال اۋىلى جايىلعان قىستاعىنداعى مىڭ مۋلىق جەمىس ورمانى بازاسىندا قىستاق تۇرعىنى گۇلازات داۋىت قاربالاس جۇمىس ىستەپ جاتتى.
جايىلعان قىستاعىنىڭ جەرى قۇنارسىز، جان باسىندىق ورتاشا ەگىستىك جەر ءبىر مۋعا دا جەتپەيدى، تۇتاس قىستاقتاعى 759 وتباسىنىڭ ىشىندە ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىنان 434ى بار. ”ەگىستىك جەر اۋدانى از بولعانىمەن، ءشول دالا از ەمەس“، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ، اۆتونوميالى رايوندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ جايىلعان قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ءبىرىنشى شۋجي ادىل ءالي.
بۇل قىستاق باتىسىنداعى 4000 مۋ كەلەتىن ءشول دالاداعى يەن جەردى جەمىس ورمانى بازاسى ەتىپ جاڭالاپ قۇرىپ، بارىن ورىگى، شاپتول، شينمەي سياقتىلاردى ەكتى. 68 وتباسىنداعى قىستاق تۇرعىندارى جەمىس اعاشىن كوتەرمەگە العان وتباسىلارىنا اينالدى، مۇنىڭ ىشىندە ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىنان 55 ادام بار. قىستاق تاعى جەمىس ورمانى تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، 116 كەدەي قىستاق تۇرعىنى ورمان قورعاۋشى بولدى.
گۇلازات: ”بۇل ارادا 10 مۋ كەلەتىن بارىن ورىگىن كوتەرمەگە الدىم، تاعى ءبيداي مەن قاربىزدى كىرىستىرە ەكتىم، بيىل كىرىسىم 10 مىڭ يۋان بولادى دەپ مەجەلەپ وتىرمىن“ دەدى.
جەمىس ورمانى بازاسىنىڭ العاشقى ادىمدا كولەم قالىپتاستىرۋىنا بايلانىستى ەكولوگيالىق ونىمدىلىگى، ەكونوميكالىق ونىمدىلىگى العاشقى ادىمدا كورنەكتىلەنىپ، ءبىر توپ نىساننىڭ ىرگە تەبۋىنە دە دەم بەردى. ادىل: ”قازىر سۋ ءۇستى سايران باقشاسى، اۋىل شارۋاشىلىعى سەيىل - سەرۋەنى نىسانى قۇرىلىسى جۇمىس باستاپ، شوفەرلىك مەكتەپ ناقتى جاتتىعۋ بازاسى، ۇن زاۆودى، اعاش ماتەريالدارىن مانەرلەۋ زاۆودى، سويىسحانا سياقتى 15 شاعىن، ۇساق كاسىپورىن ىركەس - تىركەس قۇرىلدى. بيىل قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىق كىرىسى ءبىر ميلليون 500 مىڭ يۋاننان اسادى“ دەدى.
(تىلشىلەر ءرايدا، جاڭ جىلي، ۋاڭ جىن، ياڭ ۋي)
