قۇبىلمالى جاعدايدا ءوز قاسيەتىن ايگىلەدى
− 2020 - جىلعى جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ كورنەكتى جاۋاپناماسى جونىندە تولعانىس
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى يۇي جياشين، ليۋ حۇڭشيا، زوۋ دوۋي، دۋ جيڭ
2020 - جىل، ايرىقشا وزگەشە ءبىر جىل بولدى، ”ايرىقشا بولۋى“ جاپا - ماشاقاتتى، قيىنشىلىقتى، حاۋىپ - قاتەردى، كەدەرگىنى اڭعارتۋمەن بىرگە، وڭايلىقپەن قول جەتپەگەن كەرەمەت جەتىستىكتەردى دە ءوز ىشىنە قامتىپ جاتىر −
ءجۇز جىلدا كەزدەسپەگەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۇتقيىل تۋىلىپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسى دۇنيە جۇزىلىك 2 - سوعىس اياقتالعاننان كەيىنگى ەڭ اۋىر قۇلدىراۋعا تاپ بولدى، كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ تەجەۋ، قىسىم كورسەتۋ شارالارى جالپى بەتتىك كۇشەيدى... وسى جىلدا جۇڭگو ەكونوميكاسى بۇرىن بولماعان ”ءۇش قابات سوققىعا“ تاپ بولدى.
ەرجۇرەكتىك قاسيەت قۇبىلمالى جاعدايدا ايگىلەنەدى. بۇرىن بولىپ كورمەگەن سوققى الدىندا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى جالپى جاعدايدى ءبىر تۇتاس مەڭگەرىپ، جول باستاپ باعدار بەلگىلەپ، ”جۇڭگو“ اتتى ەكونوميكا الىپ كەمەسىن تولقىن جارا العا ىلگەرىلەتتى.
ىندەتتى الدىمەن تىزگىندەپ، جۇمىستى، ءوندىرىستى الدىمەن قالپىنا كەلتىرىپ، ەكونوميكانىڭ كەرى ارتۋدان وڭ ارتۋعا وزگەرۋىن الدىمەن جۇزەگە اسىرىپ، الەمدەگى ەكونوميكانىڭ وڭ ارتۋىن جۇزەگە اسىرعان بىردەن - ءبىر نەگىزگى ەكونوميكالىق تۇلعاعا اينالدى... جۇڭگو حالىق رازى بولعان، دۇنيە ءجۇزىن جالت قاراتقان، تاريح پاراعىنا جازىلاتىن جاۋاپناما تاپسىردى.
شەكسىز كورىنىس قۇزار شىڭدا −
جۇڭگونىڭ جاۋاپناماسى دۇنيە ءجۇزىن جالت قاراتتى
«جۇڭگو دۇنيە ءجۇزىنىڭ وزىنە قانشاما مۇقتاج ەكەنىن تاياۋدا عانا كورسەتتى» − بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا امەريكا بلۋمبەرگ اقپارات اگەنتتىگىنىڭ سايتى وسى تاقىرىپتا ماقالا جاريالاپ، جۇڭگونىڭ كورنەكتى ەكونوميكالىق بەينەسىنىڭ ادامدارعا تەرەڭ ىقپال ەتكەنىن تىلگە تيەك ەتتى.
ماقالادا جۇڭگو مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسىنىڭ جاريالاعان ەڭ جاڭا ساندى مالىمەتتەرى تىلگە الىنعان: الدىڭعى 11 ايدا حالىقتىق قارجى قوسۋ ％0.2 ارتتى، الدىڭعى 10 ايدا بۇكىل ەل بويىنشا كولەمنەن جوعارى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ پايدا جالپى سوماسى ％0.7 ارتتى، كولەمنەن جوعارى قىزمەت وتەۋ كاسىپورىندارىنىڭ تيجارات كىرىسى ％0.3 ارتتى...
GDP، قارجى قوسۋ، سىرتقى ساۋدا، تۇتىنۋ سياقتى باستى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ ارتۋ جىلدامدىعى ىركەس - تىركەس وڭ ارتۋعا ويىسقان سوڭ، جاڭادان كوبەيگەن ”وڭ ارتقان“ ساندى مالىمەتتەر جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ جاندانۋ نەگىزىنىڭ اناعۇرلىم بەرىك، سەنىمىنىڭ اناعۇرلىم مىعىم ەكەندىگىن دالەلدەدى. ءمالىم ءبىر شەتەل اقپارات قۇرالى: جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ۇزدىكسىز جاندانۋى دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنا ۇسىنىلعان تارتۋ، - دەپ باعا بەردى.
اناعۇرلىم كوپ كورسەتكىشتەردىڭ ”وڭ ارتۋى“ ەرەكشە جىلدا جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ كورنەكتى جاۋاپناما تاپسىرعاندىعىنىڭ ىقشام كورىنىسى سانالادى −
ەكونوميكا توقساندار بويىنشا جاقساردى، تۇتاس جىلداعى ەكونوميكانىڭ جالپى مولشەرى 100 تريلليون يۋاننان اسىپ، الەمدەگى ەكونوميكانىڭ وڭ ارتۋىن جۇزەگە اسىرعان بىردەن - ءبىر نەگىزگى ەكونوميكالىق تۇلعاعا اينالدى؛ ۋادەسىن ورىنداپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ نىساناسىن ءوز ۋاعىندا جۇزەگە اسىردى؛ حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتىپ، قالا - قالاشىقتاردا جاڭادان جۇمىستاندىرىلعانداردىڭ سانى 11 ميلليون ادامنان استى؛ رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى تەرەڭدەتىپ، حاينان ەركىن ساۋدا پورتى قۇرىلىسى باستالدى، وڭىرلىك جالپى بەتتىك ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناس كەلىسىمىنە (RCEP) ءساتتى قول قويىلدى...
وسى جۇڭگو جاۋاپناماسىنىڭ قىمباتى قانشالىق؟
ونى وقىپ - ءتۇسىنۋ ءۇشىن، الدىمەن ادامزات تاريحى كوورديناتاسىندا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنىڭ قانداي بولمىس ەكەندىگىن ايقىنداۋ كەرەك.
امەريكا حيشى توبىنىڭ بىرلەسكەن قۇرۋشىسى، القا باستىعى سۋ شىمين ءوزىنىڭ 7 رەت كەڭ كولەمدەگى بازاردىڭ قۇلدىراۋىن نەمەسە شەگىنۋىن باستان كەشىرگەنىن ايتتى. ”بۇرىنعى بىرنەشە رەتكىگە ۇقسامايتىنى، وسى رەتكى ىندەت سوققىسىنان تۋعان ەكونوميكالىق داعدارىس 100 جىلدا كەزدەسپەگەن داعدارىس ەسەپتەلەدى“.
جاقىنعى 100 جىلدان بەرى دۇنيە ءجۇزى بىرنەشە رەتكى ەكونوميكالىق فينانس داعدارىسىن باستان كەشىردى. ۇزاققا كوز سالساق، 1929 - جىلعى ەكونوميكانىڭ ۇلكەن توقىراۋى، جاقىنعا كوز سالساق، 1997 - جىلعى ازيا فينانس داعدارىسى، 2008 - جىلعى حالىقارالىق فينانس داعدارىسى ەسكە تۇسەدى... دەسەدە سوققىنى اۋىزعا الساق، ءبارىن دە وسى رەتكى ىندەتپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى.
”ىندەت 20 - عاسىردىڭ 30 - جىلدارىنان بەرگى ەڭ اۋىر ەكونوميكالىق داعدارىستى تۋدىردى“. انگليا «فينانس ۋاقىت گازەتىنىڭ» ورىنباسار باس رەداكتورى، باس ەكونوميكا شولۋشىسى مارتين وۆلۆ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسىنە: ”ىندەت ۇزاققا سوزىلعان سايىن، بەكىتۋ شارالارىنىڭ ۋاقىتى دا سوزىلا تۇسەدى، ەكونوميكانىڭ شەگىنۋ دارەجەسى دە بارعان سايىن تەرەڭدەپ، قالپىنا كەلۋ قيىندىعى زورايا بەرەدى“ دەدى.
كەزەكشى ۇشاقتار توقتاعان، ساۋدا الاڭدارى جابىلعان، كاسىپورىندار كۇيرەگەن، شيپاحانالار ناۋقاستارعا تولىپ كەتكەن، ادامداردىڭ شەكارا اتتاپ اعىلۋى توقتاعان كورىنىستەر ەسكە تۇسكەن سايىن كىسىنى ءالى دە قوبالجىتادى...
2 اپتاعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا، امەريكانىڭ جارنا بازارى 4 رەت ارالىق باعادا اينالىس جاساپ، بارلىق ادامدى ۇرەي باستى؛ حالىقارالىق مۇناي باعاسى كۇرت قۇلدىراپ، فينانس بازارىندا زور كولەمدە تولقۋ تۋىلدى؛ زور مولشەردە كاسىپورىنداردىڭ قامداۋ تىزبەگى ءۇزىلىپ، جۇمىس، ءوندىرىس توقتاۋعا ءماجبۇر بولدى...
ىندەت جاعدايىندا، الەمدىك اينالىستىڭ ”ۋاقىتشا توقتاتۋ كنوپكاسى“ باسىلدى. بۇكىل الەمدى شارپىعان تاريحي داعدارىس ءتىپتى بۇكىل كاسىپ سالاسىنا، بارلىق ادامعا ىقپال جاسادى دەرلىك.
وتكەنمەن سالىستىرعاندا، وسى رەتكى ىندەتتىڭ ىقپالى نە ءۇشىن مۇنشالىقتى تەرەڭ بولدى؟
بيىل الەمدىك ەكونوميكا ۇشىراعان سوققى 1929 - جىلعى ەكونوميكالىق ۇلكەن توقىراۋعا دا، 2008 - جىلعى حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنىڭ ورشۋىنەن تۋىنداعان ىقپالعا دا ۇقسامايدى، قامداۋدىڭ ءۇزىلۋى مەن قاجەتسىنۋدىڭ ازايۋى سىندى قوس قابات سوققىمەن بەتپە - بەت كەلدىك، ونىڭ قيىندىعىن بۇرىن بولماعان دەپ سيپاتتاۋعا بولادى. − بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا اشىلعان ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ءماجىلىسى وسىلاي تالداپ كورسەتتى.
سۇحبات قابىلداعان كوپتەگەن مامان بىلاي دەدى: قاجەتسىنۋ جاعىنان قاراعاندا، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ءۇشىن قولدانىلعان قۇرساۋلاۋ، سونداي - اق قوعامدىق قارىم - قاتىناستاعى اۋاشالاۋ شارالارى ەكونوميكالىق قيمىلداردىڭ كۇرت باسەڭدەۋىن تۋدىرىپ، تۇتىنۋ، قارجى قوسۋ، ەكسپورت سىندى ءۇش ۇلكەن سۇرانىس تۇگەلدەي اۋىر سوققىعا ۇشىرادى. قامداۋ جاعىنان قاراعاندا، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ادامداردىڭ اعىلۋىن بارىنشا شەكتەدى، سونداي - اق قاتىستى حالىقارالىق ساۋدا مەن قارجى قوسۋعا تىكەلەي سوققى تۋدىردى، بۇكىل الەمدىك كاسىپ سالاسى تىزبەگى ”ءۇزىلۋ“ داعدارىسىنا ۇشىرادى.
وتكەنمەن سالىستىرعاندا، وسى رەتكى ىندەتتىڭ سوققىسى قانشالىقتى اۋىر بولدى؟
بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ جاريالاعان ساندى مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، 2020 - جىلدان 2021 - جىلعا دەيىن دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ءوندىرۋ جالپى شىعىنى 8 تريلليون 500 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، وتكەن 4 جىلداعى بارلىق ارتۋدى نەگىزىنەن جوققا شىعاردى. حالىقارالىق اقشا قور ۇيىمىنىڭ (IMF) جاريالاعان «دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنا بولجام جاساۋ بايانداماسىندا» 2020 - جىلى دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ％4.4 كەمەيەتىندىگى مەجەلەنگەن.
الەمدىك ساۋدا مەن قارجى قوسۋ زور كولەمدە كەمەيدى. دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ مەجەلەۋىنشە، 2020 - جىلى دۇنيە جۇزىندە زات ساۋدا مولشەرى ％9.2 تومەندەيدى، تومەندەۋ مولشەرى 2008 - جىلعى دۇنيە جۇزىلىك فينانس داعدارىسىنان كەيىنگى تومەندەۋ مولشەرىنەن اسىپ كەتۋى مۇمكىن؛ بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ساۋدا جانە دامۋ ءماجىلىسى جاريالاعان «الەمنىڭ قارجى قوسۋ بەتالىسىن باقىلاۋ بايانداماسىندا» كورسەتىلۋىنشە، بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا دۇنيە جۇزىندە شەتەلگە تىكەلەي قارجى قوسۋ سايكەس مەزگىلمەن سالىستىرعاندا ％49 تومەندەپ، جاقىنعى 20 جىلداعى ەڭ تومەنگى شەككە تۇسكەن...
2020 - جىلى امەريكا ەكونوميكاسى ％4.3 قۇلدىرايدى، ەۆرو ءوڭىرى ەكونوميكاسى ％8.3 قۇلدىرايدى، ءۇندىستان ەكونوميكاسى ％10.3 قۇلدىرايدى... IMF ءبىر قىدىرۋ ۇمىتسىىزدەندىرەتىن بولجامداردى جاسادى.
باتىر مايداندا سىنالادى، ەر ەگەردە تانىلادى. قاقاعان اياز بەت قاراتپاي تۇرعان كەزدە جۇڭگو ەكونوميكاسى دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنا وڭايلىقپەن قولعا كەلمەيتىن جىلۋ ۇستەدى.
12 - ايدىڭ 23 - كۇنى دۇنيە بانكەسى جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ەڭ جاڭا قىسقاشا مالىمەتىن جاريالاپ، جۇڭگو ”مەجەلەگەن مەزگىلدەن تەز“ قارقىنمەن جاندانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، مەجەمەن ەكونوميكا بيىل ％2 ارتادى، - دەدى. ەكونوميكالىق سەلبەستىك جانە دامۋ ۇيىمى (OECD) جاريالاعان مالىمدەمەسىندە، جۇڭگونىڭ دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى ۇشتەن ءبىر ۇلەستەن اسادى دەپ مەجەلەگەن. مىنە بۇل ىندەت سوققىسىنا ۇشىراعاننان كەيىنگى جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ دۇنيە جۇزىنە قوسقان ۇلەسىنىڭ ازايۋدىڭ ورنىنا ارتا تۇسكەندىگىن كورسەتەدى!
جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ بارىسىنا قايتالاي كوز جىبەرەتىن بولساق، 1998 - جىلعى تاسقىن اپاتىنا قارسى اتتانۋدان 2003 - جىلعى ”سارسقا“ قارسى تۇرۋ، ودان 2008 - جىلعى ۋىنچۋان جەر سىلكىنىسى اپاتىنا قارسى اتتانىپ، اپاتتان قۇتقارۋعا دەيىن، 1997 - جىلعى ازيا فينانس داعدارىسىنان 2008 - جىلعى حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنىڭ سوققىسىنا ۇشىراعانعا دەيىن، ودان جۋىق جىلداردان بەرگى باستان كەشكەن جۇڭگو - امەريكا ەكونوميكا - ساۋدا قاجالىسىنا دەيىن... مەيلى تابيعي اپات، الدە ەكونوميكالىق داعدارىس بولسىن، تالاي رەتكى داۋىلدىڭ سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن جۇڭگو ەكونوميكاسى ماشاقاتتى بولعان سايىن العا ىلگەرىلەپ، دامۋداعى اناعۇرلىم سەرپىمدىلىگىن كورسەتتى.
ىندەت تۋىلعاننان بەرى جۇڭگو بەلسەندى تۇردە الەمدى ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق ماتەريالىمەن قامدادى، تەك ماسكىنىڭ ءوزى 200 ميللياردتان اسىپ، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا جان باسىنا 30 تالدان تۋرا كەلدى؛ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى ۆاكسيناسىن زەرتتەپ اشۋدى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ۆاكسينانىڭ الەمدىك الەۋمەتتىك ءونىم بولۋىن ىلگەرىلەتۋگە جۇڭگو ۇلەسىن قوستى؛ جۇڭگو باتىلدىقپەن ءىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى الەمدىك كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن قورعاپ، وزگە مەملەكەتتەردىڭ بازاردى ورنىقتىرۋىنا قولداۋ كورسەتتى...
”جۇڭگو ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى بىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، الەمگە ۇلگى كورسەتتى، جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن ءىرى ەل ەكەنىن دە ايگىلەدى“، - دەدى جۇڭگو وسى زامانعى حالىقارالىق قارىم - قاتىناس زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەرتتەۋشىسى چىن فىڭيىڭ.
ارپالىستى تولقىندارمەن، تەرەڭمەن −
عىلمي توتەپ بەرۋ ”جۇڭگونىڭ جونگە سالۋىن“ ايگىلەدى
12 - ايدىڭ 21 - كۇنى قىسقى توقىراۋ.
بەيجيڭ داشيڭ حالىقارالىق اۋەجايىندا ىزعىرىق جەلمەن بىرگە ءبىر جولاۋشىلار ۇشاعى ورنىنان باياۋ قوزعالىپ، سىرعىما جولعا ءتۇسىپ، قارقىندى تەزدەتىپ، كەڭىستىككە كوتەرىلدى...
سول ساتتە حالىقتىق اۆياتسيا مەكەمەسى كەڭىستىكتى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ كەزەكشىلەر بولمەسىندە ”اۋەدەگى كەزەكشى ۇشاق لەنيالارى“ كارتاسىندا ءبىر ”جارىق نۇكتە“ كوبەيدى.
”ىندەتپەن“ شايقاستىڭ قيىن - قىستاۋ كەزىندە، 2 - ايدىڭ 18 - كۇنى جۇڭگو حالىقتىق اۆياتسياسى ەڭ ”قاراڭعى“ ءبىر كۇنگە تاپ بولدى: ءبىر كۇندە تەك 3734 ”جارىق نۇكتە“ كورىندى. 10 - ايدىڭ 1 - كۇنىنە كەلگەندە، سول كۇنى جالپى كورىنگەن ”جارىق نۇكتە“ 15 مىڭ 144كە جەتىپ، 2 - ايدىڭ 18 - كۇنىندەگىنىڭ 4 ەسەسىنەن استى.
اۋەدەگى ۇشاق كارتاسىندا ”جارىقتىڭ كورىنۋ - كورىنبەۋى“ جۇڭگونىڭ ”قاربالاس بولعان - بولماعاندىعىن“ تىكەلەي اڭعارتادى. سانسىز ۇساق ىزدەردىڭ وزگەرىسىندە جۇڭگونىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ىلگەرىلەتۋىنىڭ ۇلكەن لوگيكاسى جاتىر.
بۇل حالىقتى بارىنەن جوعارى قوياتىن جۇڭگو امالياتىن ايگىلەدى −
ىندەت الدىندا، ءارقايسى ەلدەر جالتارۋعا كەلمەيتىن مىناداي ەكى ۇداي ماسەلەگە جولىقتى: قايتكەندە ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن ەكونوميكانىڭ دامۋىنا بىردەي ءمان بەرۋگە بولادى؟
بۇل راسىندا دا وڭاي سۇراۋ ەمەس ەدى. جۇڭگو ءۇشىن الىپ ايتقاندا، تەك كوكتەم مەرەكەسىنەن كەيىن جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋدى ءبىر كۇن كەشەۋىلدەتسە، تۇتاس مەملەكەتتە ازايعان ەل ءىشى جالپى ءوندىرىس قۇنى مولشەرمەن 150 ميلليارد يۋانعا جەتەدى! اسىرەسە، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتۋدىڭ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزۋدىڭ اياقتالار جىلىندا، دامۋدىڭ مىندەتى بۇرىنعىدان وزگەشە اۋىرلاي ءتۇستى.
شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ەشنارسەدەن تايسالماي، ەشقانداي ءارى - ءسارى بولماستان، باستان - اق ”حالىقتىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىن ماڭداي الدى ورىنعا قويدى“، حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋ، ءومىردى بارىنەن جوعارى قويۋ ۇستانىمى جارقىراي نۇرىن شاشتى.
ناۋقاستاردى شوعىرلاندىرىپ، مامانداردى شوعىرلاندىرىپ، بايلىقتى شوعىرلاندىرىپ، شوعىرلى قۇتقارىپ - ەمدەدى... ەل بىرلىگىنەن بەرىك قامال ورناتىپ، بۇكىل مەملەكەت كومەك كورسەتتى، وسى اسقاق جىگەرمەن، توتەنشە ماشاقاتپەن جۇرگىزىلگەن ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ توسقاۋىل شايقاسىندا، ءجۇز جاساعان قارتتان جاڭا تۋىلعان سابيگە دەيىن بارلىق ءومىر قاستەرلەندى.
مۇنىمەن سالىستىرعاندا، وزدەرىن ”ادامدىق ۇقىقتىڭ ماياگى“ دەپ سانايتىن كەيبىر باتىس ەلدەرى حالىق بۇقاراسىن قورعاۋ جاعىندا قايتا - قايتا قاتاردان قالىپ، اۋەلى، ”اقشاڭ، ۇقىعىڭ بولسا بولدى، دەرەۋ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسىن تەكسەرتۋگە بولا ما“ دەگەن سۇراق الدىندا سيپاي قامشىلاپ ”ءومىر دەگەن وسى شىعار“ دەگەن جاۋاپتى العا تارتتى.
«ەكونوميكانى قۇتقارۋدا الدىمەن ادامدى قۇتقارۋ كەرەك» − امەريكا اقىل - پاراسات قويماسى جاڭا ەكونوميكالىق وي جۇلگەنى زەرتتەۋ ورنى تاياۋدا وسى تاقىرىپتا ماقالا جاريالاپ، باتىستىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋدە نە ءۇشىن قايتا - قايتا جەڭىلىسكە ۇشىراۋىنا تالداۋ جاسادى.
بۇل عىلمي شەشىمدى ايگىلەيتىن جۇڭگو ارەكەتى −
”مەندە رۇڭپىن كەزدەمەسى بار، كىمدە ماسكى ماشيناسى بار؟“ ءالى ەسىمىزدە، ىندەت اۋىر شاقتا، ەلىمىزدىڭ ماسكى ءونىم مولشەرى تەز ارادا كۇندىك ءونىمى 8 ميلليون دانادان 100 ميلليون داناعا جوعارىلاپ، ءبىر قىدىرۋ ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق ماتەريالدارى جاندانۋدىڭ ”ءبىرىنشى تاياقشاسىن“ الىپ جۇگىردى.
الدىمەن ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق ماتەريالدارى وندىرىسىنە كەپىلدىك ەتۋدەن ءتۇرلى كاسىپ سالالارىنىڭ بىرتىندەپ جۇمىستى، ءوندىرىستى قالپىنا كەلتىرۋىنە دەيىن؛ ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردى ساياساتتىق ”دەر كەزىندە جاۋعان جاڭبىرمەن“ قامداۋدان اسحانالاردا، كينوحانالاردا ادامدار بىرتىندەپ كوبەيگەنگە دەيىن... ەلىمىز ءتارتىپتى جاندانۋدىڭ، ءۇرتىس جاندانۋدىڭ، جاسىل جاندانۋدىڭ جولىن ءساتتى اشتى.
ەلەۋلى سىناق الدىندا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ەرەسەن تۇجىرىمداۋ قابىلەتىمەن، باتىل شەشىم جاساۋ قابىلەتىمەن، بەكەم ارەكەتتەنۋ قابىلەتىمەن حالىقتى باستاپ قيىندىقتارعا قارسى اتتانىپ، ەكپىندەي ىلگەرىلەدى.
ءبىر تريلليون يۋان قازىنا قىزىل سيفرى جاڭادان ارتتى، ءبىر تريلليون يۋان ىندەتكە قارسى اتتانۋ ەرەكشە مەملەكەت قارىزى تاراتىلدى، تۇتاس جىلدا جاڭادان 2 تريلليون 500 ميلليارد يۋان سالىق ازايتىلىپ، اقى تومەندەتىلدى، فينانس جۇيەسىندە ءبىر تريلليون 500 ميلليارد يۋان ءوسىمدى ۇيلەسىمدى ءبىر جاقتى ەتۋ ىلگەرىلەتىلدى... جۇڭگونىڭ تۇتاستاي اتوي سالعان ساياساتتىق تەبىنى بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن ەدى.
ءىشىنارا دامىعان ەكونوميكالىق تۇلعالاردىڭ اقشانى ەسەپتىك بوساتۋدى ىلگەرىلەتۋىمەن، اۋەلى، ”شەكسىز“ ەسەپتىك بوساتۋ ساياساتى سىندى ”تاسقىن جايۋمەن“ ۇقسامايتىنى جۇڭگو باستان - اياق بەلسەندى قازىنا ساياساتى مەن ورنىقتى اقشا ساياساتىن دارىپتەپ، ماكرولىق ساياساتتىڭ ۋاقىت، ولشەم، ونىمدىلىگىن ويداعىداي يگەردى؛ ”التىنى ورنىقتىرۋ“ قىزمەتىن تىڭعىلىقتى، ويداعىداي ىستەپ، ”التىنى قامتاماسىز ەتۋ“ مىندەتىن جالپى بەتتىك تياناقتاندىرىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ءتىپتى دە ويداعىداي ءبىر تۇتاس جوسپارلادى.
”قارقىنىمىز تىم شاپشاڭ ەمەس، ءبىراق بۇل ءبىزدىڭ ىسكەرلىك كورسەتپەگەنىمىزدى نەمەسە جايباسارلىعىمىزدى، جالقاۋلىعىمىزدى بىلدىرمەيدى“، - دەدى جۇڭگو حالىقارالىق ەكونوميكالىق اۋىس - كۇيىس جاساۋ ورتالىعىنىڭ باس زەرتتەۋشىسى جاڭ يانشىڭ، ىندەتكە قارسى اتتانۋ ەرەكشە مەملەكەت قارىزى تاراتىلدى، قازىنا قىزىل سيفرىنىڭ كولەمى ارتتى، ەرەكشە اۋىستىرىپ تولەۋ ماحانيزمىن قۇرىپ، قارجىنىڭ نەگىزگى ساتىعا تىكە جەتىپ، كاسىپورىندارعا تيىمدىلىك، حالىققا يگىلىك جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاسالىپ، كوپتەگەن باستاماشى سيپاتتى، سونداي - اق ونىمدىلىگى راستالعان، دالەلدەنگەن ساياساتتىق جاڭالىقتار جاسالدى.
”جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ’V‘ فورمالى قايتا جوعارىلاۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس، تالەيگە سۇيەنۋ ءتىپتى دە ەمەس، ول تۇتاس جۇڭگو حالقىنىڭ، جۇڭگو كاسىپورىندارىنىڭ جانە ۇكىمەت تاراۋلارىنىڭ جاپا - ماشاقاتپەن ەرەن كۇرەس جاساۋىنىڭ جەمىسى“. جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا 50 نەشە جىلدان بەرى نازار اۋدارىپ كەلگەن بوستون كەڭەس بەرۋ سەرىكتەستىگىنىڭ الەمدىك ءتوراعاسى حااس پاۋل بوكنەر تىلشىمەن سۇحباتتاسقاندا جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ”اعىنعا قارسى جۇزگەنىن“ وسىلاي باعامدادى.
بۇل ىرىقتىلىقپەن ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدەگى، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى جۇڭگونىڭ جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋى ەدى −
899 ميلليارد 380 ميلليون يۋان − بۇل الدىڭعى 11 ايداعى ەلىمىزدىڭ ناقتى پايدالانعان شەتەل قارجىسىنىڭ ساندى مالىمەتى. بىلتىرعى سول مەزگىلمەن سالىستىرعاندا ％6.3 ارتىپ، ءۇرتىس 8 اي بويى سايكەستى مەزگىلدەگىمەن سالىستىرعاندا ارتۋدى جۇزەگە اسىردى.
29 تريلليون 40 ميلليارد يۋان − بۇل ەلىمىزدىڭ سول مەزگىلدەگى سىرتقى ساۋدا يمپورت - ەكسپورتىنىڭ جالپى قۇنى، سايكەستى مەزگىلدەگىمەن سالىستىرعاندا ％1.8 ارتىپ، ارتۋ قارقىنى اناعۇرلىم تەزدەگەن.
شەتەل قارجىسى، سىرتقى ساۋدا ءبىر ەكونوميكالىق تۇلعانىڭ ەسىكتى اشۋ - اشپاۋىن زەردەلەيتىن ماڭىزدى تەرەزە. دۇنيە ءجۇزى ىندەتتىڭ سوققىسىنا ۇشىراعاندا، ءىشىنارا مەملەكەتتەر قورعامپازدىققا، سىڭار جاقتىلىققا، زورەكەرلىككە سالىندى، جۇڭگو دارقان كوكىرەكپەن دۇنيەمەن توعىستى. شەتەل قارجىسىندا، سىرتقى ساۋدادا ”قوس - قوستان مول ءونىم الۋدىڭ“ ناتيجەسى مىنە وسىنىڭ پارمەندى دالەلى بولماق.
ىندەتتەن ساقتانۋ حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ العى شارتىندا، قىزمەت وتەۋ، ساۋدا كورمەسى، گۋاڭجوۋ ساۋدا كورمەسى، يمپورت كورمەسى تۇگەلدەي ۋاقىتىندا وتكىزىلدى، 3 ۇلكەن حالىقارالىق كورمە - ءماجىلىس ءبىر - بىرلەپ اشىلىپ، سىرتپەن سەلبەستىك جاساۋدى كەڭەيتۋدىڭ كوپىرىن سالىپ، اناعۇرلىم جوعارى ورەلى سىرتقا ەسىك اشۋعا تالپىنۋدىڭ سيگنالىن تاراتتى.
جيىنى 138 مەملەكەت، 31 حالىقارالىق ۇيىم ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ ورتاق قۇرۋدىڭ 201 سەلبەستىك جاساۋ حۇجاتىنا قول قويدى، ەركىن ساۋدا سىناق اۋماعى ءۇرتىس كەڭەيدى، شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋ رۇقسات ۇنامسىز تىزىمدىگى بارعان سايىن قىسقاردى... شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى قارسى جەلگە، قارسى اعىنعا قاراتا ەرلىكپەن كەمە جەلكەنىن جايىپ، باستان - اياق تاريحتىڭ دۇرىس جاعىندا تۇرىپ، سىرتقا ەسىك اشۋدى تاباندىلىقپەن كەڭەيتتى.
ءبىر كارتينانى سوڭىنا شىعاردى −
مىزعىماس تىرەكپەن بولاشاقتىڭ جەلكەنىن جايدى
”جۇڭگو تاعى ءبىر رەت جاڭا ءبىر كەزەكتى دۇنيە جۇزىلىك داعدارىستان قۇتىلدى، سونىمەن بىرگە الەمنىڭ ەكونوميكاسىنا جاساعان ىقپالىنان قاراعاندا، جۇڭگو بۇرىنعىدان دا اناعۇرلىم قۇدىرەتتەنە ءتۇستى“.
رەسەي اقپارات اگەنتتىگىنىڭ سايتى مۇنان بۇرىن جاريالاعان «جۇڭگو تاعى دا الەمدىك داعدارىستى جەڭدى» تاقىرىبىنداعى شولۋشى ماقالاسىندا وسىلاي دەلىندى.
اناعۇرلىم قۇدىرەتتەنۋدىڭ ارتىندا قانداي سىر بار؟
”جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى تۇزىمدىك ابزالدىلىق“ − شەتەل اقپارات قۇرالدارىنىڭ جۇڭگونى زەردەلەگەن ماقالالارىن اقتاراتىن بولساڭىز، مۇنداي تالداۋلار تولىپ جاتىر.
وسى 12 - ايدا اراعا جارتى اي سالعان 2 ءىرى ءىس ادامداردىڭ نازارىندا جاڭعىردى.
”8 جىل ۇزدىكسىز كۇرەس جاساۋ ارقىلى ءبىز جاڭا داۋىردەگى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ نىسانا - مىندەتتەرىن ۋاعىندا ورىنداپ، قازىرگى ولشەمدەگى اۋىل - قىستاق كەدەيلەرىن تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كەدەي اۋدانداردىڭ قالپاعىن تۇگەلدەي الىپ، مۇلدەم كەدەيلىكتى جانە وڭىرلىك تۇتاس تۇلعالىق كەدەيلىكتى جويىپ، 100 ميلليونعا جۋىق كەدەي حالىقتى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، بۇكىل دۇنيە ءجۇزىن جالت قاراتقان كەلەلى جەڭىسكە قول جەتكىزدىك“. 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ وسىلاي دەپ سالتاناتپەن جاريالادى.
”بۇل جاڭا ۇلگىدەگى بۇكىل مەملەكەتتىك جۇيە ءتۇزىلىسىنىڭ باسىمدىعىن ساۋلەلەندىرىپ، قيىندىقتان قامال الىپ قول جەتكىزگەن تاعى ءبىر كەلەلى جەتىستىك“. 12 - ايدىڭ 17 - كۇنى ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ءماجىلىسى كەزىندە باس شۋجي شي جينپيڭ پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس جانە ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتى اتىنان ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسى چاڭ - ى 5 - ءنومىر مىندەتىنىڭ تابىسپەن ورىندالعاندىعىنا ارناۋلى تەلەگرامما جولدادى.
قاراعاندا بايلانىسى جوق سياقتى بولعانىمەن، ولاردىڭ ارتىندا ءبىر ورتاق ءتۇيىن جاتىر ەدى −
وسى ايرىقشا وزگەشە ءبىر جىلدا شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا كۇش توپتاپ ءىرى ءىس تىندىرۋدىڭ ءتۇزىم ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، ءبىز قيىندىقتان قامال الۋ بارىسىندا ۇزدىكسىز جاڭا جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدىك.
”بۇل ءتۇزىمنىڭ ستراتەگيالىق سيپاتى، جالپى جاعدايلىق سيپاتى، كورەگەندىك سيپاتى جانە بۇكىل ەلدىڭ بايلىعىن رەتكە سالۋ قۋاتى باسقا تۇزىمدەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىندەي جاقسى“، - دەدى انگليا كەمبريج داشۋەسىنىڭ اعا زەرتتەۋشىسى مارتين ياك.
ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ماجىلىسىندە ەل ءىشى، حالىقارا سىندى ەكى كەلەلى جاعدايدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ امالياتى بارىسىندا ءبىز قاتاڭ سىن - سايىستا ەكونوميكالىق قىزمەتتى ويداعىداي ىستەۋدىڭ زاڭدىلىعى جونىندەگى تانىمىمىزدى تەرەڭدەتتىك، - دەپ باسا دارىپتەلگەنى ادامداردىڭ نازارىن اۋداردى.
− پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەدەلى − قاتەرلى، قيىن ساتتەردە بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ قيىندىقتان تايسالماۋداعى ءتۇبىرلى سۇيەنىشى؛
− حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋ دۇرىس تالعام جاساۋدىڭ ءتۇبىرلى العى شارتى؛
− ءتۇزىم ابزالدىلىعى ۋاقىتتىق قيىندىقتى بىرگە جەڭۋدىڭ جويقىن كۇشىن قالىپتاستىرۋداعى ءتۇبىرلى قامتاماسىزدىق؛
− عىلمي شەشىم جاساۋ مەن جاسامپازدىقپەن توتەپ بەرۋ داعدارىستى ورايعا اينالدىرۋدىڭ ءتۇبىرلى ءادىسى؛
− عىلىم - تەحنيكادا ءوز كۇشىنە سۇيەنۋ، ءوزىن الۋەتتەندىرۋ دامۋدىڭ كەلەلى جاعدايىن جەبەۋدەگى ءتۇبىرلى تىرەك.
”وسى ’5 ءتۇبىر‘ زاڭدىلىق ءارى تاجىريبە، ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋىمىزداعى، جەڭىستەن جەڭىسكە جەتۋىمىزدەگى ءتۇبىرلى بويسۇنۋ ولشەمىمىز“. ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ماجىلىسىنە قاتىناسقان جولداستار تالقى بارىسىندا جاپپاي بىلاي دەپ قارادى: بۇل شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم ەكونوميكا يدەياسىنىڭ ەڭ جاڭا جەتىستىگىنىڭ وسكەلەڭ جيناقتالۋى.
”5 تۇبىردەگى“ ”پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەدەلى − قاتەرلى، قيىن ساتتەردە بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ قيىندىقتان تايسالماۋداعى ءتۇبىرلى سۇيەنىشى“ دەگەن تارماق ءبىر تۇتاس باسشىلىق، تەتىك.
وسى مەزگىل، وسى ساتتە جۇڭگو تاريحتىڭ توعىسۋ تۇيىنىندە تۇر: ”14 - بەسجىلدىق“ جۋىق ارادا باستالادى، قادام تاستالادى، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ جاڭا ساپارى باستالۋ الدىندا تۇر، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىنا قاراي جورىق جاساۋدىڭ دابىلى قاعىلدى!
جاڭا ساپارعا اتتانۋدا بىزدە سىن - سايىس پەن حاۋىپ - قاتەرلەرگە توتەپ بەرەتىن ارىن مەن ناقتى قۋات بار ءارى كارتينانى سوڭىنا دەيىن شىعاراتىن تەبىن مەن جىگەر بار −
ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جان سانى بار الىپ بازار، 400 ميلليوننان استام ورتا كىرىستى شوعىر، بۇكىل الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ەڭ كومەسكى كۇشكە يە تۇتىنۋ بازارى بار... مەملەكەت مەرەكەسىنىڭ ”التىن اپتالىعىنان“ ”قوس 11“ زات ساتىپ الۋ مەزگىلىنە دەيىن جۇڭگودا جارىققا شىققان وراسان زور تۇتىنۋ كولەمى مەن ناقتى قۋات دۇنيە ءجۇزىن تاڭداي قاقتىردى.
مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق عىلىم - تەحنيكا كۇشىن نىعايتىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ءوزىن باسقارۋ، مەڭگەرۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، ىشكى سۇرانىستى كەڭەيتۋ سىندى وسى ستراتەگيالىق نەگىزگى تۇيىنگە تاباندى بولۋمەن، ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋگە تاباندى بولۋمەن بىرگە، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىك سىندى ەكى ۇلكەن ءىستى ويداعىداي يگەرۋ اناعۇرلىم باسا دارىپتەلدى...
ماسەلەنى باعدار ەتۋ مەن نىسانانى باعدار ەتۋگە تاباندى بولىپ، ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ءماجىلىسى كەلەر جىلعى ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ جالپى تۇلعالىق تالابىن العا قويىپ، ساياساتتىق بەتالىستى ايقىنداپ، 8 ءتۇرلى ءتۇيىندى مىندەتتى ورنالاستىرىپ، كەلەر جىلدىڭ باستاماسىن اشۋىنا، قادامىن باسۋىنا دەن قويا جوسپار جاساپ، جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋدا ”العاشقى قادامدى جاقسى باسىپ، تىڭ بەينە كورسەتۋگە“ شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.
تاريحتىڭ توعىسۋ ءتۇيىنى ءارى تاريحتىڭ جاڭا باستاماسى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن 2021 - جىل كەلىپ جەتەدى. جاڭا مەن كونەنىڭ اۋىسۋ ساتىندە ءبىز تاعى جۇرت جۇرەگىن جەلپىندىرەتىن حابار الدىق −
چاڭ - ى 5 - ءنومىرلى اي شارى ۇلگىسىن الىپ جەر شارىنا ورالعاننان كەيىن، ۇزاق جورىق 8 - ءنومىرلى ”ءبىر راكەتا، بەس سەرىك“ تاعى كوككە كوتەرىلدى؛ بەيجيڭ - شيۇڭ - ان قالا ارالىق تەمىر جولى جاقىندا اشىلىپ ىسكە قوسىلادى، سالىنىپ جاتقان شيۇڭ - ان جاڭا رايونى شىت جاڭا بەينەنى ايگىلەيتىن بولادى...
جاڭا ساپارعا اتتانعان جۇڭگو اناعۇرلىم تاماشا بولاشاقتى قارسى الىپ ارشىندى قاداممەن العا تارتا بەرەدى!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 24 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
