− رايونىمىزدىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنداعى جارقىن تۇيىندەرگە جالپى شولۋ ③
انار بۇلت/ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ يۇنمەي
جاسىل ءتۇس ۇمىتكە ۋاكىلدىك ەتەدى، تىرشىلىك تىنىسىن اكەلەدى. كورىكتى شينجياڭ قۇرىلىسى تابيعي ورماننىڭ جاسىل تۇسىنەن ايرىلا المايدى.
التاي تاۋىنان كۇنلۇن تاۋىنا دەيىن ىلە اڭعارىنان تارىم وزەنىنە دەيىن جايقالىپ وسكەن قالىڭ ورمان جاسىل القاپتاردى قورعاپ، شينجياڭنىڭ تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىمدارىنىڭ ستەرەولدى كورىنىسىن ايگىلەۋدە.
تالاي جىلدىق قاتاڭ قورعاۋ ارقىلى بۇل كۇندەرى جاندى سۇيىندىرەر جاسىل ءتۇس كورگەن جاندى تىپتەن ەلىتەدى. ول تاۋ سىلەمدەرىنەن اسىپ، وزەندەردى كەسىپ ءوتىپ، قۇمدى ءشولدى ەندەي ءوتىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ باعالى بايلىعىنا اينالدى. ول تيانشان ۇلاندارىنىڭ ارمانىن ارقالاپ، باقىت جىرىن شارىقتاتىپ، اناعۇرلىم كوركەم بولاشاققا بەت الۋدا.
تابيعي ورماندى قورعاۋ كورنەكتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى
1 - ايدىڭ 12 - كۇنى ەرتەمەن ونسۋ اۋدانى توراڭعى ورمانىن باسقارۋ پۋنكتىنىڭ ەكولوگيالىق ورمان قورعاۋشىسى تاشگۇل امەت موتوتسيكلىنە ءمىنىپ، ءبىر كۇندىك شارلاۋ، قورعاۋ جۇمىسىن باستادى.
”ەكولوگيالىق ورمان قورعاۋشى بولۋ تۇرمىسىمدى وزگەرتىپ قانا قالماستان، كوزقاراسىمدى دا وزگەرتتى“. تاشگۇل بۇرىن ونسۋ اۋدانى ءىشلامچى اۋىلى اقتوعىراق قىستاعىنداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي شارۋا بولاتىن، 2 جىلدىق ورمان قورعاۋ جۇمىسى تاشگۇل وتباسىن كەدەيلىكتەن ارىلتىپ قالماستان، ونىڭ ورماننىڭ ادامداردىڭ تۇرمىس ورتاسىن جاقسارتۋداعى ماڭىزدىلىعىن تانىپ جەتۋىنە ءتىپتى دە مۇمكىندىك جاسادى.
تابيعي ورماندى باسقارۋ - باپتاۋ قوسىنى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ − رايونىمىزدىڭ تابيعي ورماندى قورعاۋدى كۇشەيتۋدەگى پارمەندى تۇتقاسى.
1998 - جىلى رايونىمىز تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسىن تۇيىندەردە سىناق ەتۋدى بۇكىل ەلمەن قاتار باستادى. ”2000 - جىلدان 2004 - جىلعا دەيىن تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى اۋماعىنداعى اعاش ماتەريالدارى ءونىم مولشەرىن ءار جىلعى 280 مىڭ تەكشە مەتردەن 80 مىڭ تەكشە مەترگە دەيىن زور كولەمدە رەتتەپ ازايتتى، 2005 - جىلى تاعى تابيعي ورماندى ساتۋ ءۇشىن كەسۋدى جاپپاي توقتاتتى، بارلىق ورمان الاڭى جۇمىسشى - قىزمەتشىلەرى اعاش كەسۋشىدەن ورمان قورعاۋشىعا اينالدى“. اۆتونوميالى رايوندىق تابيعي ورماندى قورعاۋ ورتالىعىنىڭ (اۆتونوميالى رايوندىق ورمان باقشاسى باسقارۋ ورتالىعى) مەڭگەرۋشىسى ساۋ ديڭگۇيدىڭ ايتۋىنشا، ءۇرتىس 16 جىل بويى تابيعي ورماندى ساتۋ ءۇشىن كەسۋدى توقتاتىپ، رايونىمىز تابيعي ورماندى جاپپاي قورعاۋ سىندى تاريحي بۇرىلىستى جۇزەگە اسىردى.
ۇعىسۋعا قاراعاندا، تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان بەرى رايونىمىز تابيعي قالپىنا كەلۋ مەن جاساندى قالپىنا كەلتىرۋدى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، ورمان ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ قالپىنا كەلۋىن جەبەدى. سەلدىرلەپ ازعان تابيعي ورماندارعا رايونىمىز جاساندى جولمەن جاقسارتۋ، تابيعي جاڭارت−ۋ سياقتى شارالار قولدانىپ، ورماننىڭ وڭالىپ قالپىنا كەلۋىن جەدەلدەتىپ، بىرتىندەپ تابيعي قايتا جەتىلگەن ورمان، ازعان قايتا جەتىلگەن ورمان سياقتى ەكولوگيالىق جۇيەلەردى بەلگىلى فۋنكتسيالىق دەڭگەيگە دەيىن قالپىنا كەلتىرىپ، ەڭ سوڭىندا تابيعي جەتىلەتىن كۇيگە جەتكىزدى. سونىمەن بىرگە، تابيعي ورمان اراسىنداعى بالاپان ورماندى باپتاۋدى كۇشەيتىپ، اعاش تۇرلەرىنىڭ باسەكەلىك بايلانىسىن رەتتەپ، وڭىرلىك ساپالى ورمان شوعىرىن قالىپتاستىرۋدى جەبەدى.
مۇنان تىس، رايونىمىز تاعى تابيعي ورماندى باسقارۋ - باپتاۋ پۋنكت - تۇيىندەرى سياقتىلاردىڭ قۇرىلىسىن كۇشەيتتى؛ وسى زامانعى عىلىم - تەحنيكا جابدىقتارىن ەنگىزىپ، باسقارۋ - باپتاۋ قابىلەتىن جوعارىلاتتى؛ ورماندا ورتتەن ساقتانۋدى، زياندى ورگانيزمدەردەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى، كارانتيندەۋدى كۇشەيتتى... 22 جىلدان بەرى رايونىمىزدىڭ تابيعي ورماندى قورعاۋ قىزمەتى كورنەكتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. ساۋ ديڭگۇيدىڭ ايتۋىنشا، بيىل رايونىمىز «اۆتونوميالى رايوننىڭ تابيعي ورماندى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ جوباسىن» باسىپ تاراتتى، ونان دا ماڭىزدىسى، تابيعي روماندى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ قىزمەتىن تۇزىمدەندىرۋ، زاڭمەن جونگە سالۋ ارناسىنا ءتۇسىرىپ، ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ سىندى ۇستانىم جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى.
جابايى حايۋاناتتاردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ ”ەكولوگيالىق مەكەنى“
”تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسىنىڭ 1 - ، 2 - مەرزىمدىك قۇرىلىسى ارقىلى شينجياڭنىڭ تابيعي ورمان بايلىعى تىڭايىپ، بايلىق قالپىنا كەلۋ سيپاتىندا مولايدى. ورمان بايلىعىنىڭ ساپاسىن بىرتىندەپ جوعارىلاتۋ ارقىلى ورمان شوعىرى قۇرىلىمى ورنىقتى جاقسارىپ، سۋ قاينارىن قورعاۋ قابىلەتى كورنەكتى كۇشەيىپ، شينجياڭنىڭ باياندى دامۋى ءۇشىن قوزعاۋشى كۇش ازىرلەدى“. ساۋ ديڭگۇيدىڭ ايتۋىنشا، 22 جىلدان بەرى تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى قۇرىلىس جانە قارجى قوسۋ تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، جيىنى 5 ميلليارد 870 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، شينجياڭ تابيعي ورمانىنىڭ جەر اۋدانىنىڭ، قورىنىڭ جانە ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسىنىڭ ارتۋىنا كەپىلدىك ەتتى. ساناققا قاراعاندا، قازىر رايونىمىزدىڭ ورمان اۋماعى 120 ميلليون مۋعا جەتىپ، ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ％4.87 بولعان.
تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسىنىڭ قورعاعانى تابيعي ورمان بايلىعى بولىپ قالماستان، جابايى حايۋاناتتاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى دا قورعاۋعا يە بولدى. شەكارا وڭىرلەردەگى ەكولوگيانى قورعاۋ جانە قۇرۋدى ءتۇيىندى تۇردە كۇشەيتۋ ارقىلى ەكولوگيالىق ءدالىز قۇردى، سونىمەن بىرگە ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ ارەكەت جوسپارىن اتقارىپ، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ تورىن قۇرىپ، رايونىمىزداعى ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋدىڭ ناتيجەسى كورىلە باستاپ، ەكولوگيالىق ونىمدىلىگى، ەكونوميكالىق ونىمدىلىگى، قوعامدىق ونىمدىلىگى ورنىقتى جوعارىلادى.
ۇيرەنۋدە قۋاتتى ەل تۇعىرىندا ءبىر بەينە ەكران ءتىلشىنىڭ نازارىن اۋداردى: الىستان قاراعاي سۋىلى اۋىق - اۋىق ەستىلەدى، شاڭىراق ءمۇيىز بۇعىلار كوگالدا مامىراجاي جايىلىپ بارادى؛ ءۇيىر - ءۇيىر تاۋەشكىلەر تاۋ وتىنا قۇنىعا باس قويعان؛ جاقپارتاستار اراسىندا بۇلعىندار اسىر سالسا، ماڭ - ماڭ باسقان قوڭىر ايۋلار الدىنداعى اعاشتاردان كوز ايىرار ەمەس...
بۇل شينجياڭ التاي تاۋى مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جابايى حايۋاناتتاردى باقىلاۋدىڭ 7 تۇيىنىنە قويعان قاشىق ينفرا قىزىل ساۋلەلى كامەرا كەسكىنگە تۇسىرگەن حايۋاناتتار دۇنيەسى. 2019 - جىلى 9 - ايدان 2020 - جىلى 9 - ايعا دەيىن جابايى شوشقا، بارىس، قاسقىر، قۇندىز سياقتىلاردى قامتىعان مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى، 2 - دارەجەلى قورعالاتىن جيىنى 17 حايۋاناتتى كەسكىنگە تۇسىرگەن. ۇعىسۋعا قاراعاندا، تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان بەرى التاي تاۋى جۇڭگونىڭ ماڭىزدى حايۋانات - وسىمدىكتەر گەن قامباسى بولىپ، جابايى حايۋاناتتاردىڭ ”ەكولوگيالىق مەكەنىنە“ اينالعان.
وسى سياقتى ”ەكولوگيالىق مەكەندەر“ رايونىمىزدا بارعان سايىن كوبەيدى. ”جۇڭگوداعى ەڭ كوركەم ورمان“ اتالعان تيانشان باتىس بولىك ورمان اۋماعى ىلە وزەنىنىڭ جوعارى اعارىنداعى تاۋلى وڭىردە، بۇل ارا دا تيانشانداعى تاۋلى ءوڭىر ورگانيزم تۇرلەرىنىڭ گەن قامباسى اتالعان.
شينجياڭ تيانشان باتىس بولىك مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى جۋ جياجۇن بىلاي دەدى: تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان بەرى تيانشان باتىس بولىك ورمان اۋماعىندا ورمان بايلىعى ۇزدىكسىز مولايۋداي تاماشا كۇي بايقالدى. ورماندى جەردىڭ اۋماعى ％138.7 ارتتى؛ ورماننىڭ ساقتالۋ مولشەرى ％30.7 ارتتى؛ ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ％17.4تەن ％21.43كە جوعارىلادى. سونىمەن بىرگە، جابايى حايۋاناتتاردىڭ ءتۇرى دە 363تەن 453كە كوبەيدى. ورمان ەكولوگياسى قالپىنا كەلۋ، جاقسارۋ مەزگىلىنە قادام تاستادى، ورمان بايلىعى ورنىقتى مولايۋ مەزگىلىنە ءوتتى.
اناعۇرلىم كوپ جوعارى ساپالى ەكولوگيالىق ونىمدەرمەن قامدادى
ادامدار جاسىل تاۋدىڭ سەنىمىن اقتاسا، جاسىل تاۋ، ءسوز جوق، ادامداردىڭ ءۇمىتىن جەردە قالدىرمايدى. بۇل كۇندەرى تاماشا ەكولوگيالىق جۇيە مەن مول ورمان بايلىعى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءوندىرىس، تۇرمىسىنداعى جاسىل ەكولوگيالىق قالتقىعا اينالىپ قالماستان، رايونىمىز ساياحات كاسىبىنىڭ دامۋىنا دا بەرىك نەگىز قالادى.
قىس مەزگىلىندەگى قاناستىڭ كوركى كورگەن جاندى باۋرايدى. ”قار - مۇز قىمتاعان قاناستىڭ كورىنىسىن كورىپ، بالالار ەرتەگىلەر الەمىنە ەنگەندەي سەزىندىم“. 2020 - جىلى 12 - ايدىڭ سوڭىندا شاندۇڭدىق ساياحاتشى فۋ چۇنپىڭ العاش رەت قاناسقا كەلگەندە شاتتانا: ”وسى رەتكى قاناسقا ساياحات ماڭگى ەسىمنەن كەتپەيدى“، - دەدى.
سوڭعى جىلدارى رايونىمىز ەكولوگيانى قورعاۋ مەن ەكولوگيالىق ساياحاتتى دامىتۋدى ءبىر - بىرىنە سايكەستىرۋ سىندى دامۋ وي جەلىسى بويىنشا، ەكولوگيالىق ساياحاتتىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتتى، قازىر سولتۇستىك شينجياڭدا تيانچى، شيحۋ فوشان، جانبۇلاق، قاناس، نارات، وڭتۇستىك شينجياڭدا كۇنەس، مارالباسى توراڭعى ورمانى، پوسكام التىن توراڭعىسى سياقتى مەملەكەت دارەجەلى ورمان باقشاسىن قالىپتاستىرۋدى جەتەكشى ەتىپ، اۆتونوميالى رايون جانە اۋدان دارەجەلى ورمان باقشاسىن تولىقتاما ەتكەن ساياحات جاڭا ارناسى ارقىلى تۇتاس شينجياڭداعى 40 نەشە اۋدان - قالانى شارپىدى.
ساياحاتتىڭ جاڭا كاسىپ كۇيى دە ۇزدىكسىز مولايدى. التاي قالاسى قىران وزەنى اڭعارى ورماندا كۇتىنىپ تىنىعۋ بازاسى جانە شونجى جانبۇلاق مەملەكەتتىك ورمان باقشاسى مەملەكەتتىك تۇڭعىش توپتاعى ورماندا كۇتىنىپ تىنىعۋ بازاسى اتالدى، شيحۋ فوشان مەملەكەتتىك ورمان باقشاسى سياقتى 8 ورىن بۇكىل مەملەكەت بويىنشا ورماندا كۇتىنىپ تىنىعۋ بازاسى سىناق ءتۇيىنى قۇرىلىسى ورنى بولىپ بەكىتىلدى.
شينجياڭ تيانشان شىعىس بولىك مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسى شونجى بولىمشە مەكەمەسىنىڭ باستىعى حان جيانسىننىڭ ايتۋىنشا، جانبۇلاق كورىنىس ءوڭىرىنىڭ ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ％42.6 بولعان، سوڭعى جىلدارى كورىنىس وڭىرىنە ساياحاتتاۋشىلار سانى جىلىنا 300 مىڭ ادام - رەتتەن اسقان. تاماشا ورمان ەكولوگيالىق ورتاسىنا مامانداندىرىلعان كۇتىنىپ تىنىعۋ قىزمەت وتەۋى مەن وزگەشە ەرەكشەلىككە يە ساياحاتتىق قىزمەت وتەۋى قوسىلسا، ءسوزسىز، ءتىپتى دە كوپ ساياحاتشىلاردى باۋرايدى.
قورعاۋ مەن دامىتۋعا قوس باعىتتا كۇش سالىپ، شينجياڭنىڭ ەكولوگيالىق بايلىعى ۇزدىكسىز اناعۇرلىم جوعارى ساپالى ەكولوگيالىق ونىمدەردى جارىققا شىعارىپ، شەتسىز ورمان ەكولوگيالىق ونىمدىلىك پەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىكتى بىردەي اكەلەتىن ”باعالى بايلىققا“ اينالدى.
