تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

جاسىل اۋىل شارۋاشىلىعى اۋىل - قىستاقتى كورىكتەندىردى

− رايونىمىزدىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنداعى جارقىن تۇيىندەرگە جالپى شولۋ ⑤

انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ ي

  جاز ماۋسىمىندا تەڭىزدەي تولقىعان ءبيداي اتىزدارىنان كۇزدە كەڭ كوسىلگەن اپپاق ماقتا القاپتارىنا دەيىن، تيانشان الابىنىڭ بايتاق دالاسى مول ءونىمنىڭ ءۇمىتىن ارقالاپ، جاسىل ماناتتى كەسكىندەدى.

  سوڭعى جىلدارى بۇكىل رايونداعى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق تاراۋلارى جاسىل دامۋدى كورنەكتى ورىنعا قويۋعا تاباندى بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ تاسىلىنە جەدەل بۇرىلىس جاساپ، بۇرىن، باستىسى، بايلىقتىڭ، جۇمسالىمنىڭ كۇشىنە سۇيەنەتىن جاعدايدان بىرتىندەپ باياندى دامۋعا ويىستى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءتۇسىمى ورنىقتى قاداممەن جوعارىلاۋمەن قوسا، لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن ازايتۋ بارعان سايىن ازايىپ، جاسىل دامۋدىڭ اۋەلگى ەرەكشەلىگى ونان ارى ايشىقتالىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن ساپا ارقىلى كوركەيتۋدىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعىن ونىمدىلىك ارقىلى كوركەيتۋدىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعىن جاسىل تاسىلمەن كوركەيتۋدىڭ جاڭا ارناسى قالىپتاسىپ كەلەدى.

جاسىل ءوندىرىستى جالپىلاستىردى

  جاسىل اۋىل شارۋاشىلىعى، تازا ازىق - تۇلىك تۇتىنۋشىلاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە بولعان اناعۇرلىم جوعارى قاجەتى بولىپ قانا قالماستان، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءوندىرىس تاسىلىنە بولعان جوعارى تالابى بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى كۇندە جاسىل ءتۇس بۇكىل رايون اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىنە اينالدى، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن جەتەكشى ەتىپ، جاسىل اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىس تەحنيكالارىنان پايدالانىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ ەكەۋىندە دە تابىسقا جەتكەن اۋىل شارۋاشىلىق وندىرىسشىلەرىنىڭ قاتارى بارعان سايىن مولايىپ كەلەدى.

   ”قازىر ماقتا وندىرىسىندە كولەمدەنۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ءدارىنى از شاشاتىن بولدىق، ماقتانىڭ ءتۇسىمى ونان ارى جوعارىلادى“، - دەيدى مارالباسى اۋدانى شۇڭقىرشاق اۋىلى اقتوعىراق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ماقسۇم ابىلەت، ونىڭ ۇيىندەگى جەر بىرىكتىرىلگەن سوڭ، سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ، ماشينالاستىرىپ جۇمىس ىستەۋ سياقتى جاڭا تەحنيكالاردىڭ بارلىعى قولدانىلىپ، ماقتانىڭ مۋلىق ءتۇسىمى بۇرىنعى 200 كيلوگرامنان 380 كيلوگرامعا جوعارىلاپتى.

  سوڭعى جىلدارى بۇكىل رايون حيميالىق تىڭايتقىشتاردى، اۋىل شارۋاشىلىعى دارىلەرىن جوعارى ونىمدىلىكپەن پايدالانۋدىڭ جاسىل بولۋى جاعىندا بەلسەندىلىك كورسەتتى. عىلىم - تەحنيكانىڭ العا باسۋىنا ارقا سۇيەپ، جاڭا تيپتى اۋىل شارۋاشىلىعى تيجارات تۇلعالارىنا، ماماندانعان قىزمەت وتەۋ ۇيىمدارىنا سۇيەنىپ، دەرت - دەربەز، زياندى جاندىكتەردەن ساقتانۋ جانە ونى مەڭگەرۋ تاسىلىنە جەدەل بۇرىلىس جاساپ، جاسىل ساقتانۋ - تىزگىندەۋ، ءبىر تۇتاس ساقتانۋدى، ءبىر تۇتاس جونگە سالۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى دارىلەرىنىڭ مولشەرىن ازايتۋدى، زيانىن تەجەۋدى جۇزەگە اسىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساپا حاۋىپسىزدىگىن جانە ەكولوگيالىق ورتانىڭ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتتى.

  بۇل بارىستا بۇكىل رايون داقىلداردىڭ دەرت - دەربەز، زياندى جاندىكتەرىن قاداعالاۋ جانە ودان ساقتاندىرۋدىڭ اۆتونوميالى رايون، ايماق (وبلىس، قالا)، اۋدان 3 دارەجەلى جۇيەسىن ورناتىپ، قاداعالاۋدىڭ، ساقتاندىرۋدىڭ ۋاقىتتىق سيپاتى مەن دالدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. سونىمەن قاتار، ۇلگى كورسەتۋ اۋماعىن قۇرۋ ارقىلى داقىلداردىڭ دەرت - دەربەز، زياندى جاندىكتەرىنەن جاسىل ساقتانۋ - تىزگىندەۋ تەحنيكاسىن جالپىلاستىردى. قازىر بۇكىل رايون اۋىل شارۋاشىلىعى دارىلەرىنىڭ مولشەرىن ازايتۋ، زيانىن تەجەۋ، جاسىل ساقتانۋ - تىزگىندەۋ، ءبىر تۇتاس ساقتانۋ، ءبىر تۇتاس جونگە سالۋ سياقتى ءتۇرلى ۇلگى كورسەتۋ اۋماقتارىنان 400دەن استامىن قۇرىپ، 12 ميلليون مۋدان استام جەرگە ىقپال جاساپ، جەتەكتەپ، ۇلگى كورسەتۋ اۋماقتارىنداعى ساقتانۋ - تىزگىندەۋ تەحنيكاسىنىڭ پايدالانىلۋ مولشەرى %90تەن اسىپ، ءدارى ىستەتۋ سانى 2 − 3 رەت ازايدى. سونىمەن بىرگە، وسىمدىك باپتايتىن ۇشۋ اسپابى، وسىمدىك باپتايتىن ءىرى تيپتى ماشينا سياقتى جوعارى دارەجەلى، نازىك، وزىق وسىمدىك باپتايتىن ماشينالار شاعىن تۇرپاتتى، ءونىمى تومەن ءدارى شاشاتىن ماشينالاردىڭ ورنىن باسىپ، بۇكىل رايونداعى وسىمدىك باپتايتىن ۇشۋ اسپاپتارىنىڭ مولشەرى 2800دەن استامعا جەتىپ، جۇمىس جۇرگىزۋ اۋماعى 26 ميلليون مۋعا جەتىپ، قولدانىلۋ كولەمى استىقتان جەمىس - جيدەك، كوكونىس سياقتى كوپ ءتۇرلى داقىلدارعا دەيىن كەڭەيدى.

  رايونىمىز تاعى ەگىستىك جەردىڭ ساپاسىن قورعاۋ جانە ساپاسىن كوتەرۋ ارەكەتىن، حيميالىق تىڭايتقىشتاردىڭ ورنىنا ورگانيكالىق تىڭايتقىشتار قولدانۋ ارەكەتىن ورىستەتىپ، توپىراقتىڭ قۇرامىن ولشەپ رەتسەپ بويىنشا تىڭايتقىش بەرۋ، ماساق - ساباندى اتىزعا قايتارۋ، كوڭ - قيلاردى وتتەكتى جاعدايدا جيناپ ءشىرىتۋ سياقتى توپىراقتىڭ ورگانيكالىق قۇرامىن ارتتىراتىن جانە جەردىڭ كۇشىن قۇنارلاندىراتىن جەلىلەس جاڭا تەحنيكالاردى، جاڭا ۇلگىلەردى ءتۇيىندى تۇردە جالپىلاستىرىپ، حيميالىق تىڭايتقىشتاردان پايدالانۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ، شارۋالاردىڭ عىلمي جولمەن تىڭايتقىش بەرۋ تانىمى ايتارلىقتاي كۇشەيدى.

  ساناققا نەگىزدەلگەندە، 2020 - جىلى بۇكىل رايوندا ورگانيكالىق تىڭايتقىشتاردىڭ قولدانىلۋ جالپى مولشەرى 59 ميلليون 425 مىڭ 700 تونناعا جەتىپ، وتكەن جىلعىدان %2.76 ارتقان، 3 ميلليون 324 مىڭ مۋ جەرگە جاسىل تىڭايتقىش بەرىلىپ، تىڭايتقىشتى ورىنسىز بەرۋ قۇبىلىسى كورنەكتى جاقسارىپ، بۇكىل رايونداعى باستى داقىلداردىڭ جاسىل ساقتانۋ - تىزگىندەۋمەن قامتىلۋ مولشەرى %30تەن استامعا، ماماندانعان ءبىر تۇتاس ساقتانۋدىڭ، ءبىر تۇتاس جونگە سالۋدىڭ قامتىلۋ كولەمى %38تەن استامعا جەتىپ، ەگىنشىلىك كاسىبىندەگى اۋىل شارۋاشىلىعى دارىلەرىنىڭ قولدانىلۋ مولشەرى ۇزدىكسىز ازايىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ كولەم جاعىنان لاستانۋى ءونىمدى تەجەلگەن.

اق ءتۇستى لاستانۋدى جونگە سالدى

  2020 - جىلى بۇكىل رايون اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە تاعى دا مول ءونىم الىپ، ماقتانىڭ ەگىس كولەمى، بىرلىك ءتۇسىمى، جالپى ءتۇسىمى، تاۋار مولشەرى، تاسىمالدانۋ مولشەرى ۇدايى 26 جىل بۇكىل ەلدە ماڭداي الدى ورىندى يەلەپ، ساپالى ماقتا ءوندىرىس بازاسىندىق ورنى ۇزدىكسىز بەكەمدەلدى.

  ماقتا شارۋاشىلىعى قارىشتاي دامۋمەن قاتار، ماقتا ءوندىرىس سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىسقا ەنگەن جارعاق تا ادامداردىڭ نازارىن اۋداردى.

  جارعاق جابۋ تەحنيكاسى رايونىمىزدىڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ءتۇسىمىن جالعاستىرۋدى، ءتۇسىمىن ورنىقتىرۋدى جانە كىرىستى ارتتىرۋدى جەبەۋ جاعىندا ماڭىزدى رول اتقاردى، دەسە دە بۇل جارعاق قالدىقتار لاستانۋدى قالىپتاستىردى. جارعاق پارشالارى دەر كەزىندە جيناپ الىنباسا، قورشاعان ورتانى اۋىر دارەجەدە لاستاپ قانا قويماي، توپىراقتىڭ قۇرىلىمىن ءبۇلدىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ باياندى دامۋىنا تۇساۋ بولادى.

  سوڭعى جىلدارى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ەگىس اتىزدارىنداعى جارعاقتى باسقارۋ ەرەجەسى»، «اۆتونوميالى رايوننىڭ ەگىس اتىزدارىنداعى كەرەكسىز كونە جارعاقتاردىڭ لاستاۋىن جونگە سالۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋ جونىندەگى پىكىرى» سياقتى كوپ ءتۇرلى شارالار ىركەس - تىركەس جاريالانىپ، بۇكىل شينجياڭ اۋماعىندا وندىرىلگەن، ساتىلعان، پايدالانىلعان اتىز جارعاقتارىنا، ءسوز جوق، ءماجبۇري تۇردە جەرگىلىكتى ولشەم اتقارۋدى بەلگىلەپ، تولىمسىز جارعاقتاردى تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋدى اۋىل شارۋاشىلىعى ماتەريالدارىنا قاتىستى جالعاندىقتارعا سوققى بەرۋ ارەكەتىنە ەنگىزىپ، بۇكىل رايوننىڭ ەگىس اتىزدارىنداعى جارعاقتاردى باسقارۋ قىزمەتى زاڭمەن جونگە سالۋ ارناسىنا ءتۇستى.

  وسى نەگىزدە، بۇكىل رايون جارعاقتاردى جيناپ الىپ قايتا پايدالانۋ جانە لاستانۋدى جونگە سالۋ قىزمەتىنىڭ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، جەر - جەردەگى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق تاراۋلارى جارعاقتىڭ مولشەرىن ازايتۋدى جانە جارعاقتىڭ ورنىنا باسقا ءادىس قولدانۋ تەحنيكاسىن كەڭىنەن سىناق ەتىپ جانە ودان ۇلگى كورسەتىپ، ەگىس قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋ، جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكالارىن جالپىلاستىرۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى جارعاقتىڭ قولدانىلۋ مولشەرىن ازايتىپ، جارعاقتى جيناپ الۋ مولشەرىن جوعارىلاتتى. 2020 - جىلى بۇكىل رايونداعى اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە جارعاق جابىلعان جەر كولەمى 2017 - جىلداعىدان 3 ميلليون مۋعا جۋىق ازايدى.

  كەرەكسىز كونە جارعاقتى جيناپ الىپ قايتادان پايدالانۋ قىزمەتى دە وسىمەن قاتار ىلگەرىلەدى. 2017 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مينيسترلىگى رايونىمىزداعى 40 اۋداننىڭ كەرەكسىز كونە جارعاقتى جيناپ الىپ قايتا پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتۋ نىسان قۇرىلىسىنا ۇزدىكسىز قولداۋ كورسەتتى. رايونىمىزدىڭ جەر - جەرىندەگى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق تاراۋلارى كەرەكسىز كونە جارعاقتى جيناپ الىپ قايتا پايدالانۋ نىسانىنا سۇيەنىپ، جارعاقتى جيناپ الىپ قايتا پايدالانۋ قابىلەتى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، كەرەكسىز كونە جارعاقتىڭ كادەگە جاراۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. ۇعىسۋىمىزشا، رايونىمىزدا قازىر كەرەكسىز كونە جارعاقتى وڭدەيتىن ءوندىرىس جەلىسىنەن 90نان استامى، جيناپ الۋ تۇيىندەرىنەن 700دەن استامى، جيناپ الۋعا قولدانىلاتىن ءتۇرلى ماشينالاردان 17 مىڭنان استامى بار ەكەن.

  ”بيىل ءبىز 300 توننا كەرەكسىز كونە جارعاق جيناپ الدىق، مۇنى وڭدەۋ ارقىلى كەرەكسىز كونە جارعاقتى قايتا پايدالانۋدى جۇزەگە اسىرامىز“، - دەيدى ساۋان اۋدانى داچۋان اۋىلى چاڭفىڭ پلاستيك ونىمدەر زاۆودىنىڭ جاۋاپتىسى ۋاڭ جياڭىن، - كاسىپورىن كەرەكسىز كونە جارعاقتى وڭدەۋ جابدىعىن ارنايى ساتىپ الدى، بۇل كەرەكسىز كونە جارعاقتى قايتادان پلاستيك تۇيىرشىكتەرىنە اينالدىرا الادى، بۇل تۇيىرشىكتەر تومەنگى بۋىنداعى تامشىلاتىپ سۋارۋ تۇتىكتەرىن وندىرۋگە قولدانىلىپ، لاستانۋدى ازايتۋمەن بىرگە، كاسىپورىنداردىڭ وزىندىك قۇندى ۇنەمدەپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋىن جۇزەگە اسىرادى.

  تولىق بولماعان ساناققا نەگىزدەلگەندە، بىلتىر بۇكىل رايوندا (جەرگىلىكتى ورىندار) جارعاقتىڭ قولدانىلۋ مولشەرى 160 مىڭ تونناعا جەتكەن، بىلتىر 12 - ايدىڭ 10 - كۇنىنە دەيىن 121 مىڭ 300 توننا كەرەكسىز كونە جارعاق قايتا جيناپ الىنىپ، جارعاقتىڭ قايتا جيناپ الىنۋ مولشەرى %75.8كە جەتكەن، بيىل كوكتەمدە جارعاق قايتا جيناپ الىنعان سوڭ، 2020 - جىلعى جارعاقتاردىڭ قايتا جيناپ الىنۋ مولشەرىن %80تەن اسىرۋ سىندى نىسانالىق مىندەتتى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى ەكەن.

تۇرمىس ورتاسىن كورىكتەندىردى

  جاسىل اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋمەن بىرگە، عىلمي، سالاماتتى ءومىر سالتى رايونىمىز اۋىل - قىستاقتارىندا جەدەل جالپىلاسىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى تازالىعى جاقسى دارەتحانالار جەدەل سالىنىپ، لاس، بىلىققان، ناشار قورشاعان ورتا ايتارلىقتاي جاقسارىپ، قوقىستار مەن لاس سۋلاردى جونگە سالۋ قابىلەتى ورنىقتى قاداممەن جوعارىلاپ، بۇكىل رايون اۋىل - قىستاقتارىنىڭ بەت - بەينەسىندە اسا ۇلكەن وزگەرىس تۋىلىپ، كورىكتى قىستاقتار ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى امان الىپ قالاتىن، اۋىل ساعىنىشىن كوڭىلگە ۇيالاتاتىن“ تاماشا جەرگە اينالدى.

  رايونىمىزداعى بارلىق اكىمشىلىك قىستاقتار شارۋالاردىڭ وزدەرى كىرىسىپ ىستەي الاتىن، اتقارۋعا وڭاي بولاتىن، وڭاي ناتيجە بەرەتىن اۋىل - قىستاق قورشاعان ورتاسىنىڭ تازالىعىن رەتتەۋ - جونگە سالۋدان ىسكە كىرىسىپ، قىستاقتى تازالاۋ ارەكەتىن جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، وڭايدان قيىنعا ءوتىپ، ساتىلى تۇردە ىلگەرىلەتتى.

  ”بۇرىن قىستاقتاعى جولدار توپىراق جول، ءوزى تار، جۇرۋگە دە قيىن بولاتىن، قازىر قىستاق ىشىندەگى جولداردىڭ بارلىعى اسفالت جول، كەڭ دە تازا. قىستاقتىڭ قورشاعان ورتاسى جاقساردى، ءبىز شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن دامىتۋ ارقىلى كىرىستى ارتتىرۋدى جۇزەگە اسىردىق“، - دەيدى لوپ اۋدانى شارباق اۋىلى كوشەارىق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ارزىگۇل مامەت. قازىرگى تاڭدا كوشەارىق قىستاعى اۋدان قالاشىعىنا جاقىن بولۋ سىندى ورىن ابزالدىلىعىنا جانە شىت جاڭا قىستاق كەلبەتىنە سۇيەنىپ، لوپ اۋدانىنداعى بۇقارانىڭ قالاعا جاقىن جەردەگى ساياحاتىنىڭ دۋماندى جەرىنە اينالىپ وتىر.

  تانىستىرۋعا نەگىزدەلگەندە، بىلتىردان بەرى بۇكىل رايوندا 5 ميلليون 300 مىڭنان استام ادام (رەت) قىستاقتى تازالاۋ ارەكەتىنە ات سالىسىپ، جالپى 3 ميلليون توننادان استام قوقىستى تازالاپ، 110 مىڭ كيلومەتردەن اساتىن ارىقتى ارشىپ، ءتۇرلى كەرەكسىز زاتتاردان 6 ميلليون توننادان استامىن، 440 مىڭ جەردەگى توقال تام، قۇلاعان داۋالداردى تازالاپ، اۋىل - قىستاق كەلبەتى بارىنشا جاقسارعان.

  سونىمەن قاتار، رايونىمىز تاعى شارۋالارعا دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق، اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى تىزگىندەۋ بىلىمدەرىن جالپىلاستىرىپ، وركەنيەتتى، سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىردى.

  قازىر اۋىل - قىستاقتاعى قونىس ورتاسىن رەتتەۋ - جونگە سالۋ قىزمەتى رايونىمىزداعى بارشا شارۋا بۇقارانىڭ جاپپاي قۇپتاۋىنا يە بولىپ، قىستاق كەلبەتى جاقسارۋمەن بىرگە، شارۋالاردىڭ كىرىستى ارتتىرىپ، بايىپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە جەتۋ سەنىمى ونان سايىن نىعايا ءتۇسىپ، وسى زامانعى وركەنيەتتى ءومىر سالتى اۋقىمعا اينالىپ، اۋىل - قىستاق قورشاعان ورتاسى سىرتقى اسەمدىكتەن ىشكى سۇلۋلىققا، باياندى سۇلۋلىققا قاراي ۇزدىكسىز بۇرىلىس جاساۋدا.

جاۋاپتى رەداكتور : ريزا حاميت

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.