شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاۋ يۋە، شۇي شۇندا
شاڭحاي - كۇنميڭ جوعارى قارقىندى تاس جولىنىڭ ي - ۋ بولىگىندەگى ”ۋاڭداۋ حۋتۇڭ“ شىعار ەسىگىنەن زىمىراپ، تاۋ ەتەگىندەگى ءيىر - ءيىر تاس جولدى بويلاپ، بىردەمدە فىنشۇيتاڭ قىستاعىنا كەلىپ جەتتىك. قىستاقتا جۇرتتىڭ ءبارى تەگىس بىلەتىن ءبىر اڭگىمە كەڭىنەن تارالعان. 1920 - جىلى كوكتەمنىڭ ءبىر كەشىندە جىجياڭ ي - ۋ فىنشۇيتاڭ قىستاعىنداعى ءبىر توزىعى جەتكەن وتىن ۇيدە ءبىر جاس كارەسىن شامنىڭ تۇبىندە قالامىن جورعالاتىپ جازۋ جازىپ جاتتى.
شەشەسى ءۇي سىرتىنان ايعاي سالىپ: ”قياق كۇرىشتى قىزىل شەكەر سۋىنا قوسىپ جەدىڭ بە؟“، - دەدى. بالاسى: ”جەدىم، جەدىم، وتە ءتاتتى“، - دەدى. كىم بىلگەن، شەشەسى ىدىس - اياقتى جيىپ العالى كىرگەن كەزدە بالاسىنىڭ اۋىز - باسى سياعا بويالعانىن، قىزىل شەكەردىڭ سول بەتى ورنىندا تۇرعانىن كورەدى. ءاسىلى، بالاسى قياق كۇرىشتى سياعا شىلاپ جەگەن ەكەن.
سيانى قىزىل شەكەر ورنىنا جەگەن بۇل ادامنىڭ ەسىمى چىن ۋاڭداۋ ەدى، ونىڭ اۋدارعان كىتابىنىڭ اتى «كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسى» بولاتىن. سيا نە ءۇشىن مۇنداي ءتاتتى بولادى. ءاسىلى، اقيقاتتىڭ دا ءدامى بولادى، ءتىپتى، قىزىل شەكەردەن دە ءتاتتى.
«كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسىنىڭ» تۇڭعىش حانزۋ تىلىندەگى تولىق اۋدارماسى بولعان بۇل كىتاپ 1920 - جىلى 8 - ايدا شاڭحاي باسپاسىنان باسپادان شىعىپ، العاشقى باسىلعان 1000 نۇسقاسى ءبىر جولدا ساتىلىپ بولادى. وسىدان كەيىن بۇل كىشكەنە كىتاپ جۇڭگودا ۇزدىكسىز تارالىپ، جۇڭگونىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەس جولىن ىزدەگەن ءبىر توپ جۇڭگو كوممۋنيستەرىنە ىقپال ەتەدى.
فىنشۇيتاڭ قىستاعى كوپكە بەيمالىم بولعانىمەن، ول قاراستى جەر ي - ۋ بۇل كۇندەرى ۇساق تاۋارلار قالاسى دەگەن اتىمەن دۇنيەگە ايگىلى. جۋىق جىلداردان بەرى، جەرگىلىكتى ورىن چىن ۋاڭداۋدىڭ كونە تۇراعىنا تۇلعالىق جوندەۋ جۇرگىزدى ءارى چىن ۋاڭداۋدىڭ وتىن ۇيدە كىتاپ اۋدارىپ وتىرعان كورىنىسىن قالپىنا كەلتىردى. 2018 - جىلدان بەرى، قىزىل بايلىق قاينارىنا ارقا سۇيەگەن ي - ۋ جەرگىلىكتى ورىننان ۇزىندىعى 13 كيلومەترلىك ”ۋاڭداۋ سەنىم جەلىسى“ جولىن سالىپ، ي - ۋداعى 10 كوركەم اۋىل - قىستاق تاڭداۋلى جەلىسىنىڭ ءبىرى ەتتى.
53 جاستاعى قىستاق تۇرعىنى چىن حۋاشيان 2011 - جىلدان باستاپ، چىن ۋاڭداۋ كونە تۇراعىنىڭ باسقارۋشىسى بولىپ كەلەدى. ىلگەرگى جىلدارى ارا - تۇرا ساياحاتشىلار كەلسە، ول ءتۇسىندىرۋشى قىزمەتىن دە ءوز ۇستىنە الىپ كەلگەن - دى. ”مەنىڭ اتام چىن ۋاڭداۋدىڭ بىرگە ەسەيگەن سەرىگى، بالا كەزىمدە اتام ۇنەمى ماعان چىن ۋاڭداۋدىڭ سول جىلدارداعى حيكاياسىن ايتىپ بەرەتىن. ءبىراق مەن ءتۇسىندىرۋشى بولعاننان كەيىن چىن ۋاڭداۋ تۋرالى تۇسىنىگىم شىن مانىندە تەرەڭدەي باستادى، ونىڭ اقيقاتقا تالپىنۋى مەن وتاندى، حالىقتى قۇتقارۋ اۋەلگى ماقساتى مەنى توتەنشە ءسۇيىندىردى“، - دەدى چىن حۋاشيان.
بۇل كۇندەرى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا ساياحاتشىلار سۇراعان ماسەلەلەردىڭ بارىنە چىن حۋاشيان مۇدىرمەي جاۋاپ بەرە الادى. ول بۇرىشتاعى لەبىز قالدىرۋ داپتەرىن اشىپ تۇرىپ تىلشىگە بىلاي دەدى: ”وسى جىلدارى چىن ۋاڭداۋ كونە تۇراعىنا كەلەتىن ادامدار بارعان سايىن كوبەيدى، كوپتەگەن مەكەمە - ورىندار وسى جەرگە كەلىپ پارتيا ساباعىن وتەدى“.
بۇرىن فىنشۇيتاڭ قىستاعىندا ءبىر عانا ۋاكىلەتتى دۇكەن بار بولاتىن، كەلىپ ارالايتىن ساياحاتشىلاردىڭ بارعان سايىن ارتۋىنا ىلەسە، قازىر شارۋالار شاتتىعى ساياجايى مەن شاعىن اسحانالار اشىلىپ قانا قويماي، ۋاڭداۋ پوچتا مەكەمەسى، يمپورت ەتىلگەن ونىمدەردى تىكە ساتۋ ورتالىعى، ماتاڭ قولونەر شەبەرحاناسى، بەيزاتتىق اعاش ويما سۋرەت قىزمەت ءۇيى سياقتىلار اشىلىپ، 20دان استام قىستاق تۇرعىنى ءۇي ماڭىنان جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىردى.
فىنشۇيتاڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى چىن شىجيە تىلشىگە بىلاي دەدى: وسىنداي ءبىر كىشكەنتاي تاۋلى قىستاقتا بۇل كۇندەرى قىستاقتىڭ جارتىسىنان استام تۇرعىنى ساۋداگەرگە اينالدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ فىنشۇيتاڭ قىستاعىنان 20 نەشە كيلومەتر شالعايداعى ي - ۋ حالىقارالىق ساۋدا بازارىندا ءوز دۇكەنى بار، كەيبىرەۋى جەرگىلىكتى ورىننان كاسىپورىن اشتى.
شىلدىرماقتى بۇلعاقتاتىپ، كوشە كەزىپ ”تاۋىق قاۋىرسىنىنا ءتاتتى ايىرباستاۋدان“ جول بويى بازارىندا تەمىر شاتىر بازارىندا بىرنەشە ۇرپاق بويى جايما جايىپ تيجارات جۇرگىزۋگە دەيىن، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدان بەرى بايلىق قاينارى كەمشىل ي - ۋ بىرتىندەپ جەر شارىنداعى ايگىلى ۇساق تاۋار جيناۋ - تاراتۋ ورتالىعىنا اينالدى.
100 جىلدىڭ الدىندا ي - ۋدىڭ تۇيىق جاتقان تاۋلى قىستاعىندا كوكىرەگى وتاندى قۇتقارۋ مۇراتىنا تولعان ءبىر جاس ماركسيزمنىڭ الاۋىن جۇڭگوعا الىپ كەلدى. بۇل كۇندەرى ”ۋاڭداۋ سەنىم جەلىسىندە“ جۇيتكىگەن جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزى (ي - ۋ) فىنشۇيتاڭ سىندى تاۋلى قىستاقتىڭ تۇتاس الەممەن بايلانسۋىن تاعى دا جيىلەتە ءتۇستى.
2014 - جىلى 11 - ايدىڭ 18 - كۇنى جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزى (ي - ۋ) − ”ي - ۋ − شينجياڭ - ەۆروپا“ كەزەكشى پويەزى ي - ۋ باتىس بەكەتىنەن شىعىپ، قازاقستان، رەسەي، بەلورۋسسيا، پولشا سياقتى مەملەكەتتەردى باسىپ، 21 كۇن ۋاقىتتا ەڭ سوڭىندا يسپانيانىڭ استاناسى مادريدقا جەتەدى. بۇل جالپى ۇزىندىعى 13 مىڭ كيلومەترلىك جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزى تەمىر جول جەلىسى ي - ۋ مەن ەۆروپانىڭ ەكونوميكا - ساۋدا بارىس - كەلىسىنىڭ جاڭا ارناسىن اشتى.
”بۇرىنعى قاجەتىمىز، تەك ەلىمىزدە وندىرىلگەن زاتتارمەن قاناعاتتانۋشى ەدى؛ قازىر شەتەلدە وندىرىلگەن ونىمدەردى قاجەت ەتەتىن بولدىق. بۇرىن ءبىر اۋىلدى ءبىر ەلدەي كۇزەتۋشى ەدىك، قازىر ءار ەل حالقىنىڭ بايلانىسىنا جانە ءوزارا كومەگىنە ءمان بەرەتىن بولدىق“. ۋاقىت 100 جىلدى ارتقا تاستادى، چىن ۋاڭداۋدىڭ اۋدارماسىن قايتالاي وقىعانىمىزدا ءبىز بۇگىن: ماركستىڭ دۇرىستىعىن، اقيقاتتىڭ ءدامىنىڭ تاتتىلىگىن ءتىپتى دە شىنايى سەزىنە الدىق.
يتاليانىڭ پراندىگى، چەحيانىڭ حرۋستال ستاكانى، تۇركيانىڭ جەر جاڭعاعى مايى، پاكيستاننىڭ ورامالى... ”ي - ۋ − شينجياڭ - ەۆورپا“ يمپورت تاۋارلارىن تىكە ساتۋ ورتالىعى فىنشۇيتاڭ قىستاعىن وزەك ەتكەن بايىرعى كوشەگە ورنالاسقان، يەلەگەن جەر كولەمى 100 شارشى مەتر، قىستاق تۇرعىندارى مەن ساياحاتشىلار بۇل جەردەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ بويىنداعى ەلدەردەن كەلگەن اۋەلگى زاتتاردى ساتىپ الادى.
”تىكە ساتۋ ورتالىعىندا شەتەل بۇيىمدارى كوپ بولعانىمەن، ساتىلىمى ەڭ جاقسىلارى ءالى دە چىن ۋاڭداۋعا قاتىستى العاشقى جوبالانعان ونىمدەر“، - دەدى دۇكەنشى چىن دان اسەرلەنە.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 - ايدىڭ 22 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
