تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   ەل ءىشى حابارى

جالىندى ءومىرىمدى سەنىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋىڭە ارنايمىن

  − 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنى

  □ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ شو

  ”شىعىس قىزاردى، شىقتى كۇن...“، قالىقتاي كوتەرىلگەن «شىعىس قىزاردى» مۋزيكاسى اياقتادى، جىڭجوۋدا اسقاق بوي سوزىپ تۇرعان، بايىرعى ۇلگىدە سالىنعان، بوگەنايى بولەك تۇتاسپالى قوس مۇنارانىڭ ۇشار باسىنان ەستىلگەن ساعات قوڭىراۋ ءۇنى اينالاداعى قاتارلاسا سامسىعان قالىڭ عيماراتتىڭ اراسىن جاڭعىرىقتىرىپ جىبەردى. وسىناۋ ءزاۋلىم عيماراتتارمەن سالىستىرعاندا، مىناۋ بيىكتىگى 63 مەترلىك مۇنارا ”شاكەنە“ كورىنەتىن سياقتى، جىڭجوۋدىڭ ۇزاق تاريحىمەن سالىستىرعاندا، بۇل مۇنارا تاعى دا تىم جاس، ءبىراق ول، راسىندا، جىڭجوۋدىڭ بەلگى سيپاتتى قۇرىلىسى ءارى جىڭجوۋلىقتاردىڭ رۋحاني مۇناراسى، مىنە بۇل − جىڭجوۋداعى 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسى.

  ” 7 - اقپان مۇناراسىنا شىقپاساڭىز، جىڭجوۋعا كەلدىم دەمەڭىز“ دەگەن سوزدەن - اق 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىنىڭ جىڭجوۋلىقتاردىڭ جۇرەگىندەگى ورنىن كورۋگە بولادى. ال 7 - اقپان رايونى، 7 - اقپان داڭعىلى، 7 - اقپان الاڭى، 7 - اقپان ساۋدا شەڭبەرى... ءبارى - ءبارى دە بۇل قالانىڭ ءبىر تاريحپەن ءبولىپ تاستاۋعا كەلمەيتىن بايلانىسىن ءۇنسىز ايتىپ تۇرعانداي.

  ”مىنا قابىرعاداعى ناقىشتى ورنەكتەر سول كەزدەگى بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى باس جۇمىسشى ۇيىمىن قۇرۋ ءماجىلىسى ساتىندەگى كورىنىستى كوز الدىڭا ەلەستەتەدى...“، - دەدى جىڭجوۋ 7 - اقپان ەسكەرتكىش سارايى قوعامدىق تاربيە ءبولىمىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى چىن مو.

  جىڭجوۋ بەيجيڭ - حانكوۋ، لانجوۋ - ليانيۇنگاڭ ەكى ءىرى تەمىر جولىنىڭ قيىلىسىنا ورنالاسقان، تەمىر جول جۇمىسشىلارى شوعىرلى، بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قىزمەت ورىستەتەتىن ماڭىزدى ورنى ەدى. 1920 - جىلى 10 - ايدا لي داجاۋ بەيجيڭدە كوممۋنيزم گرۋپپاسىن قۇرىپ، تەمىر جول بويىنداعى وڭىرلەردە جۇمىسشىلار قوزعالىسىن ورىستەتە باستادى. 1922 - جىلدىڭ سوڭىنا كەلگەندە بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى بويىندا 16 بولىمشە جۇمىسشى ۇيىمى قۇرىلىپ، باس جۇمىسشى ۇيىمىن قۇرۋعا نەگىز قالادى.

  1923 - جىلى 2 - ايدىڭ 1 - كۇنى تاڭەرتەڭ جەر - جەردەن كەلگەن ۋاكىلدەر جىڭجوۋعا جينالىپ، جىڭجوۋ پويەز بەكەتىنەن اتتانىپ، باس جۇمىسشى ۇيىمىن قۇرۋ ءماجىلىسى اشىلاتىن ورىن − پۋلىيۋانعا تىكە تارتتى.

  كەرتارتپا ارميا مەن ساقشىلار قالىڭ جاۋ قاپتاپ كەلە جاتقانداي قارۋلانىپ ساقاداي سايلاندى. مۇزداي قارۋلانعان جاۋ الدىندا ۋاكىلدەر تيتتەي دە جاسقانباي، ارميا مەن ساقشىلاردىڭ قورشاۋىن جارىپ ءوتىپ، ءماجىلىس الاڭىنا اعىلىپ كىردى، شالقىعان سالتانات ءۇنى مەن ۇراننىڭ ىشىندە جىڭجوۋ بولىمشە جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ كوميتەت باستىعى گاۋ بين زور داۋىسپەن بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى باس جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ قۇرىلعاندىعىن جاريالادى.

  2 - ايدىڭ 1 - كۇنى كەشتە باس جۇمىسشى ۇيىمى جاسىرىن، شۇعىل ءماجىلىس اشىپ، ادامدىق ۇقىق، ەركىندىك ءۇشىن 2 - ايدىڭ 4 - كۇنى تۇتاس جەلىدە جاپپاي جۇمىس تاستاۋدى ۇيعاردى.

  بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى باس جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ قۇرىلعاندىعىن بىلگەن ميليتاريست ۋ پەيفۋ جۇمىسشىلاردى قارۋلى كۇشپەن جانىشتاۋعا بەكىدى.

  2 - ايدىڭ 4 - كۇنى تۇستەن بۇرىنعى ساعات 9دا جىڭجوۋ بولىمشە جۇمىسشى ۇيىمىنداعى جۇمىسشىلار ماشينا زاۆودىنىڭ كومىر تەكشەسىنە جينالدى، گاۋ بين ءۇش باستى گۋدوك شالدىرىپ، جۇمىس تاستاۋدىڭ باستالعاندىعىن جاريالادى. وسىدان كەيىن جياڭ - ان ساعات 10نان باستاپ، چاڭشينديان ساعات 11دەن باستاپ، ىلگەرىندى - كەيىندى جۇمىس تاستاعاندىقتارىن جاريالادى. ءۇش ساعات ۋاقىتتىڭ ىشىندە، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە دەيىنگى مىڭ كيلومەتردەن اساتىن بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى جەلىسىندە 30 مىڭ جۇمىسشى بىرلەسىپ زور جۇمىس تاستاۋدى جۇزەگە اسىردى.

  2 - ايدىڭ 7 - كۇنى ۋ پەيفۋ بەلدى مەملەكەتتەردىڭ قولداۋىندا 20 مىڭنان استام اسكەر - ساقشىنى جوتكەپ اكەلىپ، جۇمىس تاستاعان جۇمىسشىلارعا قانقۇيلى جانىشتاۋ جۇرگىزىپ، جۇڭگو مەن شەتەلدى تۇرشىكتىرگەن ”7 - اقپان قاندى وقيعاسىن“ تۋدىردى. شى ياڭ، لين شياڭچيان، گاۋ بين قاتارلى 52 جولداس ەرلىكپەن قۇربان بولىپ، 300دەن استام ادام اۋىر جارالانىپ، 1000نان استام ادام جۇمىستان قۋالاندى بولىپ، تەنتىرەپ قالدى.

  ”7 - اقپان قاندى وقيعاسىنان“ كەيىن بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى بويىنداعى جۇمىسشىلار قوزعالىسى ۋاقىتشا باسەڭدەدى، ءبىراق جۇمىسشىلار پارتيانىڭ باسشىلىعىندا استە تايساقتاپ شەگىنبەدى، ولار ۇستىلەرىندەگى قان داعىن ءسۇرتىپ تاستاپ، قاھارمانداردىڭ ءىزىن باسىپ، تاعى دا تىڭ شايقاستى باستادى. 1924 - جىلى 2 - ايدىڭ 7 - كۇنى مەملەكەتتىك تەمىر جول باس جۇمىسشى ۇيىمى رەسمي قۇرىلدى.

  جىڭجوۋ بولىمشە جۇمىسشى ۇيىمى قالپىنا كەلتىرىلگەننەن كەيىن ۋاڭ شىڭيوۋ جىڭجوۋ بولىمشە جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ كوميتەت باستىقتىعىنا، سى ۋىندى قۇرىلىس ىستەرى باسقارماسى جۇمىسشىلارىنىڭ باس ۋاكىلى بولىپ سايلاندى، ول ەكەۋى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ۇيىمىنىڭ باسشىلىعىندا 1926 - جىلى 7 - ايدا جاسىرىن شايقاس جۇرگىزۋ شاعىن اترەتىن قۇرىپ، ۇنەمى تۇندەردە رەليستەردىڭ جاستىق اعاشىن شىعارىپ تاستاپ، كوپىرلەردى ورتەپ جىبەرىپ، فەودال ميليتاريستەرگە پارمەندى سوققى بەرەدى. 1926 - جىلى 10 - ايدىڭ 6 - كۇنى ەكەۋى تۇتقىندالىپ، 10 - ايدىڭ 15 - كۇنى جىڭجوۋداعى چاڭچۇن كوپىرىندە ولتىرىلەدى.

      جىلدار جىلجىپ، زامان وزگەرىپ، كەزىندەگى اۋىر ازاپقا تولعان جەرلەر بۇگىنگى كۇندە شىت جاڭا تۇسكە ەندى.

  ”1951 - جىلى جىڭجوۋ قالاسى جولداردى جاڭالاعان كەزدە چاڭچۇن كوپىرىنىڭ بۇرىنعى ورنىن كەڭەيتىپ 7 - اقپان الاڭىن سالدى. ول كەزدە الاڭنىڭ ىشىنە ءبىر اعاش مۇنارا ورناتىلعان، 1971 - جىلى اعاش مۇنارا قۇلاپ قالدى. بەيجيڭ - حانكوۋ تەمىر جولى جۇمىسشىلار قوزعالىسىن ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن، جىڭجوۋ قالالىق ۇكىمەت سول جىلى بۇرىنعى ورنىنان 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىن وزگەرتىپ سالدى. 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسى سالىنعاننان كەيىن جىڭجوۋ قالاسىنىڭ مادەنيەت تاراتۋىنىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىندە بولىپ، كوپتەگەن ونەركاسىپ - ساۋدا كاسىپورنى 7 - اقپان مۇناراسىن ساۋدا ماركاسى ەتىپ تىزىمگە الدىردى، 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىن توڭىرەكتەي ورنالاسقان 7 - اقپان رايونى، 7 - اقپان داڭعىلى، 7 - اقپان ساۋدا شەڭبەرى... دەگەندەردەن 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىنىڭ جىڭجوۋلىقتاردىڭ جۇرەگىندەگى ماڭىزدى ورنىن كورۋگە بولادى. 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسى جىڭجوۋدىڭ بەلگى سيپاتتى قۇرىلىسى بولىپ عانا قالماستان، جىڭجوۋلىقتاردىڭ جۇرەگىندەگى رۋحاني مۇناراعا دا اينالدى“، - دەيدى چىن مو ءتۇسىندىرىپ.

  بۇگىنگى كۇندە 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسىنىڭ توبەسىندە تۇرىپ توڭىرەككە كوز جىبەرسەڭىز، كۇندىز اۆتوكولىكتەر قايشالىسىپ، تۇندەرى ەلەكتر شىراقتارى سامالاداي جارقىراپ، وسى زامانعى ساۋدا ورتالىعىندىق ءنان قالانىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيگەن بەينەسى بىردەن كوزگە تۇسەدى.

  جىڭجوۋ 7 - اقپان ەسكەرتكىش مۇناراسى بارلىققا كەلگەن كۇننەن باستاپ تاريحي ەستەمەلەرگە دانەكەر بولىپ، قىزىل گەندى ناقىشتاۋمەن كەلەدى، 1971 - جىلى ورناتىلعاننان بەرى ول بەينە ءوز زامانىنىڭ كارياسى سەكىلدى، جىڭجوۋ سىندى وسى قالانىڭ دامۋى مەن وزگەرىسىنە كۋا بولدى، ال، ول ۋاكىلدىك ەتكەن ”7 - اقپان رۋحىن“ ءاربىر ۇرپاق جىڭجوۋلىقتار جالعاستىردى جانە وعان مۇراگەرلىك ەتتى.

  ”قۇرباندار وزدەرىنىڭ قىزىل قانىمەن بىزگە بەيبىت، باقىتتى تۇرمىس سيلادى، ءبىز تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاپ، قۇرباندارعا قۇرمەت كورسەتۋمەن بىرگە، اعا بۋىنداردىڭ ورىندالماعان ارماندارىنا مۇراگەرلىك ەتۋدى استە ۇمىتپاۋىمىز، ولاردىڭ ىنتىماقتاسىپ، ءوزارا كومەكتەسەتىن، قالتقىسىز، قايتپاس رۋحىن ساۋلەلەندىرۋىمىز، كەلەشەگىمىزدى ءتىپتى دە كوركەم ەتىپ قۇرىپ شىعۋىمىز كەرەك...“. چىن مونىڭ ءسوزى اقىرلاسا بەرگەندە، مۇنارانىڭ باسىنان تاعى دا «شىعىس قىزاردى» مۋزيكا ءۇنى كوتەرىلدى.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 - ايدىڭ 23 - كۇنى جىڭجوۋدان بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : نۇربولات قابىل

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.