− گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ كونە جۇرتىنا بارعاندا
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى يۇي شياۋچۋان، جاڭ رۇيجيە، ديڭ پىڭ
”ۇلى تاريحي قاسيەتتى جەرگە كەلۋ ورايىنا يە بولعاندىعىما ەرەكشە العىس ايتامىن“.
2016 - جىلى 1 - ايدىڭ 26 - كۇنى كەزىندە فيجيدىڭ جۇڭگوداعى باس ەلشىسى بولعان يۋەاني نايفالۋلا گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ كونە جۇرتىنا كوز جىبەرىپ، گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىن ارالاعاننان كەيىن ەسىم قالدىرۋ داپتەرىنە بىلاي دەپ جازدى: ”بۇگىن مەن قىسقا عانا ۋاقىتتا كوپتەگەن بىلىمدەردەن حابارلى بولىپ، ەلدەرىڭىزدىڭ دامۋ بارىسىن ءتۇسىندىم ءارى سىزدەردىڭ نەلىكتەن باسقا ەلدەرگە كومەكتەسۋدى قالايتىن مەملەكەتكە اينالعاندىقتارىڭىزدى ءبىلدىم“.
92 جىلدىڭ الدىندا گۋتيان سىندى وسى قىزىل توپىراقتا العاش قۇرىلعان حالىق ارمياسى قايتا تۇلەپ قاناتتانىپ، لاۋلاعان ورتتە قايتا سومدالدى.
كوكتەم مەرەكەسى كەزىندەگى مينشيدىڭ شىشياشان تاۋى، اق داۋال، كوك كەرپىشتى گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ كونە جۇرتى تالايدى باستان كەشىرگەن ايبىنمەن قاسقايىپ تۇر، اسپانعا بوي سوزعان قارت اعاشتىڭ ارلەۋىندە ”گۋتيان ءماجىلىسى ماڭگى شۇعىلا شاشادى“ دەگەن قىزىل ارىپپەن جازىلعان سوزدەر جارقىراپ كوز تارتادى.
”گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ كونە جۇرتىنداعى بارلىق قۇرىلعىلار سول كەزدە گۋتيان ماجىلىسىنە قاتىناسقان ساقا جولداستاردىڭ ەسكە الۋى بويىنشا باياعى قالپىنداي ورنالاستىرىلىپ، كەزىندەگى بەينەسى ساقتالدى“. گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى زىڭ حانحۇي تانىستىرىپ بىلاي دەدى: ءماجىلىس جۇرتىنىڭ توڭىرەگىندەگى ورتا بارىنشا جاقسارتىلدى ءارى بۇرىنعى جەكە ءماجىلىس جۇرتىنان كەڭەيتىلىپ، قازىرگى ەسكەرتكىش سارايى، شيەچىڭديان، سۇڭيىنتاڭ، حۇڭجۇنچياۋ، ۋىنچاڭگى، جۇڭشيڭتاڭ، شۋحۋايتاڭ سياقتى كوپتەگەن كونە جۇرتتاردى قامتىعان گۋتيان ءماجىلىسى كونە جۇرتى شوعىرىنا اينالدى.
گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ۇلكەن زالىنا كىرگەندە ءدال قارسىداعى تام قابىرعاسىنداعى ايگىلى كولەمدى ماي بوياۋلى سۋرەت «گۋتيان ءماجىلىسى» جاندىلىعىمەن ادامداردى حالىق ارمياسىنىڭ تاريحىنداعى سول ءبىر ماڭىزدى ساتكە الىپ بارعانداي سەزىم بەرەدى.
زور توڭكەرىس ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىن، ماۋ زىدۇڭدى ۋاكىل ەتكەن جۇڭگو كوممۋنيستەرى جۇڭگو توڭكەرىسى جولىنداعى جاپالى ىزدەنىسىن باستادى. 1929 - جىلى 12 - ايدا قىزىل 4 - ارميا پارتيا 9 - قۇرىلتايى فۋجيان ولكەسىنىڭ شاڭحاڭ اۋدانى گۋتيان قالاشىعىندا اشىلدى.
”ءماجىلىس نانچاڭ كوتەرىلىسىنەن بەرگى قىزىل ارميا قۇرىلىسىنىڭ باي تاجىريبەلەرىن قورىتىندىلاپ، قىزىل ارميا پارتيا ىشىندە ساقتالىپ وتىرعان جالاڭ اسكەري ىستەر كوزقاراسى، بەي ۇيىمدىق كوزقاراس، ۇشقارى دەموكراتيالاندىرۋ سياقتى ءتۇرلى پرولەتارياتتىق ەمەس يدەيانى سىن تەزىنە الدى“. زىڭ حانحۇي بىلاي دەدى: ءماجىلىس ءبىر اۋىزدان ماۋ زىدۇڭ باسقارىپ جازدىرعان «جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قىزىل ارميا 4 - ارمياسىنىڭ 9 - قۇرىلتايىنىڭ قاۋلى جوباسىن»، ياعني «گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ قاۋلىسىن» ماقۇلداپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ارمياعا شارتسىز باسشىلىعىن تۇراقتاندىردى. وسىدان باستاپ پارتيانى يدەيالىق جاقتان قۇرۋ، ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋ پرينسيبى جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ۇزدىكسىز جەڭىستەن جاڭا جەڭىستەرگە قول جەتكىزۋىنە جەتەكشىلىك ەتتى.
ءبىر دانا 4 فورماتتىق 2 بەتتەن تۇراتىن قورعاسىن باسپا شاعىن گازەتى گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ كورمە ۇيىندە ءىلۋلى تۇر، گازەتتىڭ باسىنداعى ”لاڭحۋا“ دەگەن ارىپتەر ءالى دە ايقىن كورىنەدى.
بۇل حالىق ارمياسى شىعارعان ءبىرىنشى قورعاسىن باسپا گازەت − 1929 - جىلى 7 - ايدىڭ 27 - كۇنى قىزىل 4 - ارميانىڭ ساياسي ءبولىمى مينشيدە قۇرعان «لاڭحۋا» گازەتى.
”توڭكەرىس اۋقىمىنىڭ الدىڭعى تولقىنى رەتىندە، حالىق ارمياسىنىڭ پارتيانىڭ قولباسشىلىعىنا قۇلاق اساتىن قىزىل گەنى سول كەزدەن باستاپ قانعا تەرەڭ ءسىڭدى“. اسكەري مەكتەپتەن جاقىندا وقۋ تاۋىساتىن وقۋشى سۇن حۇڭبياۋ «لاڭحۋا» گازەتىنىڭ الدىندا تاپجىلماي تۇر، ونىڭ شەكارا وڭىردەگى نەگىزگى ساتى اسكەري بولىمىنە بارۋ سەنىمى ءتىپتى دە بەكەمدەلە ءتۇستى.
2019 - جىلى 1 - تامىز ارميا قۇرىلۋ مەرەكەسى كولەمدى ەپوستىق كينو «گۋتيان اسكەري دابىلى» بۇكىل ەل كولەمىندە قويىلدى، كينودا 1929 - جىلعى گۋتيان ءماجىلىسىنىڭ الدى - ارتىنداعى قىزىل ارميانىڭ قيىن دا بۇرالاڭ بارىستا اقيقاتقا تالپىنعان توڭكەرىستىك بارىسى باياندالادى.
”گۋتيان ءماجىلىسى رۋحىن اسقاقتاتىپ، قىزىل مادەنيەتتى تاراتۋ − ءبىزدىڭ تاريحي جاۋاپكەرشىلىگىمىز“، - دەيدى زىڭ حانحۇي. ولار ينتەرنەتتە گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىن قۇرىپ، مەرزىمدى باسىلىم «گۋتيان اسكەري دابىلىن» باسپادان شىعارىپ، «پارتيا قۇرىلىسى رۋحى»، «ارميا رۋحى»، «گۋتيان ءماجىلىسىن ارناۋلى تاقىرىپتىق زەرتتەۋ»، «گۋتيان ماجىلىسىنە كۋا بولۋ»، «گۋتيان ءماجىلىسى جازبا ماتەريالدارى»، «مينشي توڭكەرىس تاريحى جازبا ماتەريالدارى» سياقتى 40 نەشە پارتيا تاريحى كىتابىن رەداكسيالاپ باسپادان شىعارىپ، اۋەلگى ارحيۆ جازبا ماتەريالدارى، توڭكەرىس ەستەلىكتەرى، اۋىزشا باياندالعان ماتەريال سياقتىلاردى جارىققا شىعارىپ، گۋتيان قىزىل مادەنيەتىن اشۋ جانە اسقاقتاتۋ ءۇشىن تاريحي ماتەريال نەگىزىن قالاۋعا جانە نازاريالىق تىرەك ازىرلەۋگە قۇلشىنۋدا.
1974 - جىلى رەسمي تۇردە سىرتقا اشىلعاننان بەرى گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايى جيىنى 40 ميلليون ادام - رەتتەن استام كورەرمەن قابىلدادى.
”سوڭعى جىلدارى وسى اراعا كەلىپ قىزىل تاربيە قابىلدايتىن ادام سانى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. ايتا كەتەرلىك جايت، جۇڭگوعا ساپارلاي نەمەسە ۇيرەنۋگە كەلگەن كوپتەگەن شەتەلدىك اسكەري جەتەكشىلەر دە گۋتيان ءماجىلىسى كونە جۇرتىنا كەلىپ، جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ۇشقىننان جالىن قاۋلاعان ۇلى امالياتىن ءبىلىپ، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ تاريحي ءنارىن قابىلدادى“، - دەدى زىڭ حانحۇي.
2014 - جىلى 10 - ايدىڭ 30 - كۇنى بۇكىل ارميانىڭ اسكەري قىزمەت ءماجىلىسى گۋتياندا اشىلدى.
85 جىلدىڭ الدىندا حالىق ارمياسى وسى ارادان قايتا تۇلەپ قاناتتانىپ، لاۋلاعان ورتتە قايتا سومدالدى؛ 85 جىلدان كەيىن جاڭا داۋىردەگى ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋ جالپى جوباسى تۇتاس ارميانى كەرەك - جاراقتى قايتا رەتتەپ، تاعى دا جولعا شىعۋعا باستادى. 2 رەتكى بەلەستىك مانگە يە ءماجىلىس ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن ءوتىپ، اۋىر مىندەت ارقالاپ، مىلتىققا پارتيا قولباسشىلىق ەتۋ سىندى ءتۇبىرلى ماسەلەگە تاباندى بولۋدا تاريحي ۇلەس قوستى.
92 جىلدان بەرى پارتيانىڭ ارمياعا شارتسىز باسشىلىعى ارميامىزدىڭ قانىنا ءسىڭىپ، ءبىر ءسات تە اۋىتقۋعا بولمايتىن ارميا قۇرۋ ءتۇبىرلى نەگىزىنە، ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ رۋحىنا اينالىپ، حالىق ارمياسىنىڭ ۇزدىكسىز جەڭىستەن - جەڭىسكە جەتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. پارتيا 19 - قۇرىلتايى پارتيانىڭ حالىق ارمياسىنا شارتسىز باسشىلىعىنا تاباندى بولۋدى جاڭا داۋىردە جۇڭگوشا سوتسياليزم تۇزىمىنە تاباندى بولۋداعى جانە ونى دامىتۋداعى نەگىزگى جالپى جوبالاردىڭ ءبىرى دەڭگەيىنە كوتەردى، پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءتورتىنشى جالپى ءماجىلىسى پارتيانىڭ حالىق ارمياسىنا شارتسىز باسشىلىعىنا تاباندى بولۋ جانە كەمەلدەندىرۋ تۇزىمىنە ىشكەرىلەي جاڭا ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋ جاسادى.
”گۋتيان ءماجىلىسى تۇراقتاندىرعان ءبىرسىپىرا ماڭىزدى پرينسيپتەر جانە ءماجىلىس قالىپتاستىرعان ۇلى رۋح − پارتيامىزدىڭ 100 جىلدىق شۇعىلانى جاراتۋداعى ’تابىس قۇپياسى‘، سونداي - اق پارتيامىزدىڭ ەكىنشى 100 جىلدىق ساپارىندا جاڭا شۇعىلالى پاراقتاردى جازۋداعى ’جەڭىپ شىعۋ اسىلى‘ بولىپ تابىلادى“، - دەدى قۇرلىق ارميا جاياۋ اسكەرلەر شۋەيۋانى ساياسي قىزمەت وقىتۋدى زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جىڭ حۇڭجۇن.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 2 - ايدىڭ 2 - كۇنى فۋجوۋدان بەرگەن حابارى)
