− كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك قورىتىندىلاۋ، ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىنان ەستەلىك
□ حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، پىڭ في، شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، زوۋ ۋي
تاريح بۇل كۇندى ەستە ساقتايتىن بولادى.
بۇل مىڭداعان جىلداردان بەرى تالماي تالپىنا جەتكەن كۇن. جۇڭگو تاريحى ءارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كەدەيلىكپەن كۇرەسۋ تاريحى.
مەيلى قارلى القاپ، ۇستىرتتەگى، قۇبا ءتۇز، ءشول - جازيراداعى بولسىن، الدە جالاما جارتاستاعى، تاستاقتى تاۋلى وڭىردەگى اۋىلداستار بولسىن، بۇل ولارمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتقان كۇن. 9 ميلليون 600 مىڭ شارشى كيلومەتردەن استام بايتاق دالادا بارلىق ادام وسى ۇلى تاريحي داستاننىڭ قاتىناسۋشىسى، كۋاگەرى، جازۋشىسى ەسەپتەلەدى.
2021 - جىلى 2 - ايدىڭ 25 - كۇنى بەيجيڭ حالىق سارايىندا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك قورىتىندىلاۋ، ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسى سالتاناتپەن وتكىزىلدى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى اراداعى ايبىندى جارناماسى بايتاق دالاعا تارادى:
”بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە قۇلشىنۋىندا، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعىن قارسى الۋ ماڭىزدى ساتىندە، ەلىمىز كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جالپى بەتتىك جەڭىسكە قول جەتكىزدى، قازىرگى ولشەمدەگى 98 ميلليون 990 مىڭ اۋىل - قىستاقتاعى كەدەي حالىق تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى، 832 كەدەي اۋدان تۇگەلدەي كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى، 128 مىڭ كەدەي قىستاق تۇگەلدەي كەدەيلىك تىزىمىنەن شىقتى، وڭىرلىك جالپىلاي كەدەيلىك شەشىلىپ، مۇلدە كەدەيلىكتى جويۋدىڭ جاپالى مىندەتى ورىندالىپ، تاريح بەتىندە ايشىقتالعان تاعى ءبىر دۇنيە كەرەمەتى جاراتىلدى!“
قاراپايىم باستالعانىمەن، وراسان زور تابىسپەن اياقتالدى.
2012 - جىلدىڭ اياعىندا جاڭا داۋىردە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ باستالعاننان بۇگىنگە دەيىن 8 جىلدان استام ۋاقىت بولدى؛
1978 - جىلى رەفورما جاسالىپ، ەسىك اشىلعاننان بۇگىنگە دەيىن 40 نەشە جىل بولدى؛
1949 - جىلى جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بۇگىنگە دەيىن 70 نەشە جىل بولدى؛
1921 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى دۇنيەگە كەلگەننەن بۇگىنگە دەيىن 100 جىل بولدى.
مىڭ جىلدىق ارمان، ءجۇز جىلدىق كۇرەس، ورىندالعان ارمان .
تاڭەرتەڭ ەرتە بەيجيڭدە كوكتەمنىڭ جايدارى ەسكەگى ەستى، بۇكىل ەلدىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەبىنەن كەلگەن ۋاكىلدەر حالىق سارايىنا كىردى. ولار كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءىسى ءۇشىن ءومىر كەشۋلەرىن وزگەرتتى، كەدەي اۋىلداستار دا سولاردىڭ ارقاسىندا تاعدىرلارىن وزگەرتتى.
بۇگىن مەملەكەتتىڭ اتىمەن ولارعا جانە ولار ۋاكىلدىك ەتكەن كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءۇشىن مۇراتتان اينىماي كۇرەس جۇرگىزگەن ادامدارعا قۇرمەت ءبىلدىرىلدى، ۇلى داۋىرىمىزگە جانە ۇلى حالقىمىزعا قۇرمەت ءبىلدىرىلدى.
”بىردە - بىرەۋىن قاعىس قالدىرۋعا بولمايدى“
جينالىس باستالاردان بۇرىن كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى داڭق اتاعىنىڭ يەگەرلەرى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى مەملەكەتتىك وزات جەكەلەردىڭ، وزات كوللەكتيۆتەردىڭ ۋاكىلدەرى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى داڭق اتاعىنىڭ جەكە يەگەرلەرى جانە جالپى ءۇشىن قۇربان بولعان كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى مەملەكەتتىك وزات جەكەلەردىڭ تۋىستارىنىڭ ۋاكىلدەرى قاتارلىلار حالىق سارايىنىڭ قوناعاسى زالىنا جينالدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ قاتارلى پارتيا مەن مەملەكەت باسشىلارى سالماقتى قاداممەن كىرىپ كەلگەندە، تۇتاس زالدا قىزۋ قول شاپالاق ءۇنى كوتەرىلدى.
باس شۋجي كوپشىلىككە كۇلىمسىرەي قول بۇلعاپ قۇرمەت ءبىلدىردى. ول ءماجىلىس زالىنىڭ ورتاسىنداعى ورىننىڭ الدىڭعى جاعىنا كەلدى ءارى العا قاراي ۇزدىكسىز ءجۇرىپ تاعى ءبىر شەتىنە جەتىپ، كوپشىلىككە قول بۇلعاپ سالەمدەستى.
”باس شۋجي، سالەمەتسىز بە!“، كوپتەگەن ۋاكىلدەر باس شۋجيمەن ىستىق ىقىلاسپەن ەسەندەستى.
باس شۋجي شي جينپيڭ: ”جاپا شەكتىڭىزدەر!“، - دەدى ىقىلاسپەن.
مىڭ ماشاقات، سان قيىنشىلىق، قالىڭ قاتەردى باستان وتكەرىپ، تاريح بەتىندە ايشىقتالعان وسى دۇنيە كەرەمەتىن جاراتتىق.
تاريح قويناۋىنان بۇگىنگى ۇلى تابىستىڭ وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەنىن تىپتەن وقىپ بىلۋگە بولادى.
”كوزىمنەن سورام اعىپ اھ ۇرامىن، ميحىناتىن ءومىردىڭ كوپ تارتقانىما“، ”ءسىڭىرى شىققان الەمدە وقىعان كەدەي جاندارعا، كەڭىرەك ۇيدە ەلمەن تەڭ قۋاناتىن ءۇي قايدا“، ”جۇرتتىڭ ءبارى باي - باقۋاتتى بولسا، كۇللى دۇنيەدەگى ادام دەگەنىنە قول جەتكىزە الادى“... كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءۇشىن، تاريحتىڭ مىڭداعان جىلدار بويىنداعى سالقار كوشىندە قانشالاعان ءۇمىت، قانشالاعان ارماندار بولدى.
”زورەكەرلەرگە قارسى تۇرىپ، اتىزداردى ءبولۋ“، ”ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ، كۇشەيۋ جولىندا جىگەر كورسەتۋ، مەملەكەتتى قايتا تارتىپكە سالۋ“ ... كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءۇشىن، 100 جىلدىق توڭكەرىس بارىسىندا قانشالاعان كۇرەس جۇرگىزدى، قانشالاعان ساپار شەكتى!
جينالىستا باس شۋجيدىڭ جان تەبىرەنتەرلىك سوزدەرىنەن كوپتەگەن ادام كوزدەرىنە جاس الدى. ءىستى باستان وتكەرمەسەڭ قيىندىعىن بىلمەيسىڭ، كەشەگى ”كەدەيلەر لاشىعى“، ”جوقشىلىقتى ءومىر“ كوكىرەكتە سايراپ تۇر.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ حىبەيدىڭ فۋپيڭىنە بارىپ، اۋىلداستاردىڭ تۇرمىسىن كورىپ، ”اۋىر ويعا باتتى“.
پارتيا 19 - قۇرىلتايىنان كەيىن قاقاعان ايازدا سىچۋانداعى دالياڭشانعا بارىپ، تاۋ قويناۋىندا 2 − 3 ساعات ءجۇردى. جول قاتىناسىنىڭ قيىندىعى، اۋىز سۋ قيىنشىلىعى، ەلەكتردەن پايدالانۋدىڭ قيىنعا سوعۋى، حابار - بايلانىستىڭ قيىنعا سوعۋى، وقۋعا ءتۇسۋدىڭ قيىنعا سوعۋى، ەمدەلۋدىڭ قيىنعا سوعۋى... قيىن ماسەلەلەر ءبىر - بىردەن شەشىلدى. ارادا ءبىر جىل ءوتىپ، ول قىزمەت تەكسەرگەن سانچاحى قالاشىعىنىڭ سانحى قىستاعى پيڭبازىداعى جاڭا قىستاققا كوشتى. قىستاقتاعى ۇيلەردىڭ بارلىعىنا ”كوممۋنيستىك پارتيا ۋاجيۋا (وتە جاقسى)، باس شۋجي شي جينپيڭگە كاشاشا (راقىمەت)!“ دەگەن سوزدەر جاپسىرىلعان.
جينالىستا سانحى قىستاعىنىڭ ءبىرىنشى شۋجيى لي كاي سيلىق ساحناسىنا شىققان ورايدان پايدالانىپ، اۋىلداستارىنىڭ تىلەگىن باس شۋجيگە ايتتى. ول باس شۋجيگە: ”اۋىلداستار ءسىزدى قاتتى ساعىنادى، سىزگە تاعى دا ءبىر رەت ’كاشاشا‘ دەۋىمە رۇقسات ەتىڭىز“، - دەدى.
وتكەن ىستەر كوكەيدە سايراپ تۇر. سول رەتكى قىزمەت تەكسەرۋلەردە اۋىلداستار ءان شىرقاپ اتتاندىرىپ سالىپ وتىردى. شاپالاق ءۇنى، شىرقالعان ءان داۋىسى، الاقايلاعان ۇندەر ايباتتى دالياڭشان تاۋىندا جاڭعىردى.
”كاشاشا!“، باس شۋجي شي جينپيڭ دە سول سوزبەن جاۋاپ قاتتى، ول: ”سانحى قىستاعى ەڭ تيپتىك قىستاق، كەدەيلىكتەن ارىلۋ وڭاي ەمەس“، - دەدى.
وڭاي ەمەس، ءبىراق، ىستەمەي قويۋعا بولمايدى. ”اۋىل - قىستاقتىڭ دوڭگەلەك داۋلەتتىلىگى، اسىرەسە، كەدەي وڭىرلەردىڭ دوڭگەلەك داۋلەتتىلىگى بولماسا، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام دا بولماق ەمەس“، ”كەدەيلىك سوتسياليزم ەمەس“... باس شۋجي شي جينپيڭ جينالىستا وسى قۇلاققا ابدەن تانىس سوزدەردى قايتا ەسكە تۇسىرگەندە، ءوز باسىنان كەشىرگەن ادامدار نەنىڭ پارتيا ەكەندىگىن، نەنىڭ وتان ەكەندىگىن اناعۇرلىم تەرەڭ ءتۇسىندى.
”8 جىلدان بەرى پارتيا ورتالىق كوميتەتى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى ەل باسقارۋدىڭ كورنەكتى ورنىنا قويدى“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ. كەدەرگى - بوگەتتەردى الاستاپ، قايسارلىقپەن تالپىنىپ، ماشاقاتتى تۇيىندەردى باتىلدىقپەن جەڭىپ، قاتەرلى تۇستاردان وتكەندە، بارلىعى حالىق ءۇشىن، كوممۋنيستەردىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىن امالياتتا ايگىلەۋ ءۇشىن ەدى.
”بىردە - ءبىر كەدەي ءوڭىردى، بىردە - ءبىر كەدەي بۇقارانى استە قاعىس قالدىرۋعا بولمايدى“. بۇل پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ ايبىندى ۋادەسى، اينىماس سەرتى.
ەڭ تەرەڭ قامقورلىق، ەڭ بەرىك بەكىم.
”8 جىلدان بەرى مەن ىلگەرىندى - كەيىندى 7 رەت ورتالىقتىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتى اڭگىمە ءماجىلىسىن باسقارىپ اشىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنە 50 رەتتەن استام تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، شوعىرلى تۇتاسقان 14 ەرەكشە كەدەي ءوڭىردى تۇگەل ارالاپ، ناعىز كەدەيلىكتى كورۋگە تاباندى بولىپ، كەدەيلەردى شىنايى سۇيەمەلدەۋدىڭ، ناعىز كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ، كەدەيلىكتەن شىنايى ارىلتۋدىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىن يەلەۋگە تاباندى بولدىم...“
قاقاعان سۋىقتان، شىلىڭگىر ىستىقتان قورىقپادى، بيىك تاۋدان، الىس جولدان قايمىقپادى. تاۋ قويناۋىنداعى شاعىن اۋلادان كوڭىلدى ءان، شات كۇلكى ەستىلدى. شارۋا وتباسىنىڭ ەسەپ داپتەرىندەگى جاعدايلاردى ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىستى. مۇندا قانشاما اسەرلى حيكايالار بار دەسەڭىزشى!
جينالىس زالىندا جيلين اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسىنەن كەلگەن لي يۇي باس شۋجيدىڭ كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ ”تۇتاس تۇلعالىق بەت - بەينەسىندە تاريحي وراسان زور وزگەرىستەر تۋىلدى“ دەگەنىن ەستىگەندە كوڭىلى شارىق ۇردى. ءار جىلدىڭ 200 − 300 كۇنىندە ”اۋىلعا باراتىن“ ونىڭ ەڭ كوپ سەزىنگەنى ”وراسان زور شىعانداۋ“ ەدى. كەيدە قىستاققا بارعاندا بۇرىن كەلگەن جەرلەرىن تانىماي دا قالاتىن. تانىس ادامدار، الايدا شىت جاڭا جول، شىت جاڭا ءۇي، شىت جاڭا بەت - بەينە.
جينالىس زالىنىڭ ءىشى - سىرتىندا جىم - جىرت زەر سالا تىڭداعان سان - ساناقسىز ادامدار بىردەي تەبىرەندى، بىردەي ۇندەستىككە يە بولدى. باس شۋجي شي جينپيڭ نىق سەنىممەن بىلاي دەدى:
”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شۇعىلاسى ءاربىر جەرگە ءتۇسىپ، سان - ساناقسىز ادامداردىڭ تاعدىرى وسى ارقىلى وزگەرىپ، سان - ساناقسىز ادامداردىڭ ارمانى وسى ارقىلى جۇزەگە اسىپ، سان - ساناقسىز ادامدار وسى ارقىلى باقىتىنا قول جەتكىزدى!“
”كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ بارلىق جەرىنەن تاۋ مەن اۋىلدا وراسان زور وزگەرىس تۋىلعان، تاۋ - سۋ كوركەم تۇسكە ەنگەن ءداۋىر كارتيناسى كورىندى!“
ءسوز اياقتار - اياقتاماستا، قول شاپالاق ءۇنى تولقىنداي كوتەرىلدى.
”ۇلىلىق قاراپايىمدىلىقتان كەلەدى“
ايبىندى ”وتان قاھارماندارىنا قۇرمەت“ مۋزيكا ءۇنى كوتەرىلىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ ورنىنان تۇرىپ سيلىق الۋ تۇعىرىنىڭ الدىنا كەلىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى اتاعىنىڭ يەگەرلەرىنە ءبىر - بىردەن مەدال، كۋالىك، سيلىق تاقتا ۇسىندى.
ماۋ شياڭلين، چۇڭچيڭ قالاسى ۋشان اۋدانى جۋشيان اۋىلى شياجۋاڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى.
ول قىزىل كىلەمگە اياق باسىپ، كوپ جانارىنىڭ الدىندا قادامىن نىق تاستاپ باس شۋجيدىڭ الدىنا باردى. كەزىندە ول جانە قىستاقتاعىلار جونىنەن ”ءجۇرىپ - تۇرۋ“ قانشاما ماشاقاتتى بولدى دەسەڭىزشى. 7 جىل، 8 كيلومەتر، ول قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ جالاما قۇزدان ”اسپان جولىن“ قاشاپ سالدى، بۇل ءومىر جولى ءارى تالپىنۋ جولى، قىستاقتان سىرتقا شىعىپ كورمەگەن اۋىلداستاردىڭ ءۇمىتىنىڭ تياناعى ەدى!
”تاۋدى ءبىر چى قاشاساق ءبىر چى كەڭەيەدى، جولدى ءبىر جاڭ سالساق ءبىر جاڭ ۇزارادى، ءبىز وسى ۇرپاق ادامدار 10 جىل كەدەيلىك تارتىپ، 10 جىل جاپا شەكسەك تە، ءسوز جوق، كەلەسى ۇرپاققا جاقسى تۇرمىس جاراتۋىمىز كەرەك“. باس شۋجي جينالىستا سيتات ەتكەن ماۋ شياڭليننىڭ اۋىلداستارىنا ايتقان بۇل ءسوزى ءدال كوممۋنيستەردىڭ اينىماس سەرتى ەدى.
باي جيڭيىڭ، ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونى حورچىن بارۇن عارۇن دونت اۋىلى موڭعۇل كەستەشىلىك كاسىپ سالاسىن ارنايى ىلگەرىلەتۋ گرۋپپاسىنىڭ باستىعى.
باس شۋجي وعان مەدال تاعىپ، بىلاي دەپ تاپسىردى: ”قىزمەتتە ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ، جاقسى ىستەڭىزدەر!“، جارقىراعان مەدال موڭعۇل ۇلتتىق كيىمىندەگى كەستەگە ءتۇستى، ول ءبىر شوق قۇلپىرا اشىلعان مۋدان گۇلى بولاتىن. 5 جىلدا ءبىرىنشى كەستەشىلىك شاكىرتىنەن 20 مىڭ كەستەشى قىزمەتكەرگە دەيىن، توڭىرەكتەگى اۋىلداستار ونى جاقىندىقپەن ”باي ۇستاز“ دەپ اتادى.
اياعىنا قاشاندا بالشىق جابىسىپ جۇرەتىن قارت پروفەسسور لي يۇي شانشي جاشۇي اۋدانىنىڭ اعاش ساڭىراۋقۇلاعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋىنا كومەكتەستى. مەدال بەرىلگەندە، ول باس شۋجيدىڭ الدىندا تۇرىپ العىسىن ءبىلدىرىپ، باس شۋجيدىڭ ”’كىشكەنە اعاش ساڭىراۋقۇلاعى، ۇلكەن كاسىپ سالاسى‘ دەپ القاعانىنا“ العىس ايتتى.
”سىزدەردىڭ بۇلارىڭىز ۇلكەن ينجەنەريا!“، - دەدى وعان باس شۋجي كۇلىمسىرەي قاراپ.
جاڭ گۇيمەي، يۇننان ولكەسى ليجياڭ قالاسى حۋاپيڭ قىزدار جوعارى دارەجەلى ورتا مەكتەبى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، مەكتەپ باستىعى.
ول ”شاتقالداعى شىراق“، نەشە مىڭداعان بالانىڭ بالاۋىز شامى. ءوزىن جاعىپ، نۇرىمەن باسقالارعا جارىق سيلادى. باس شۋجي شي جينپيڭ ەڭكەيىپ، دوڭگەلەكتى ورىندىقتا وتىرعان وعان سالتاناتپەن مەدال ۇسىندى.
”ەسەن بولعايسىز!“، - دەدى باس شۋجي باسەڭ ۇنمەن وعان.
جاۋ يافۋ، جياڭسۋ ولكەسى جۇيرۇڭ قالاسى تيانۋاڭ قالاشىعى دايجۋاڭ ورگانيكالى اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ زەرتتەرمەنى.
”ماقالاسىن بايتاق دالاعا جازىپ، جەتىستىكتى شارۋا وتباسىلارىنا قالدىرۋعا“ تاباندى بولعان ول 40 جىلدا ءبىر كۇنگىدەي بايىرعى رايونعا تامىر تارتىپ، ادىرلى - تاۋلى رايوندا ”اۋىل شارۋاشىلىعى ارقىلى شارۋالاردى بايىتۋدىڭ“ دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك جولىن ءجۇرىپ شىقتى. مەدال ۇسىنعان كەزدە باس شۋجي كۇلىمسىرەي تۇرىپ وعان: ”ناتيجەڭىزدى بايتاق دالاعا جازدىڭىز“، - دەپ شابىتتاندىردى.
شيا سىن، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى بۇرىنعى سىرتقى ىستەر مەكەمەسىنىڭ زەرتتەرمەنى.
ول ءوزى ۇنەمدەپ جيناعان 2 ميلليون يۋاننان استام اقشاسىن قاز - قالپىندا باتىس بولىكتەگى كەدەي وڭىرلەرگە جىلۋعا اتادى. بۇگىن ول دوڭگەلەكتى ورىندىققا وتىرىپ باس شۋجيدىڭ الدىنا كەلدى، كەۋدەسىندەگى قىزىل گۇل اق شاشىنا كورىك قوسىپ تۇر.
ءمانى ايرىقشا وسى ساتتە، كەۋدەسىنە مەدال تاعىلعاندا ول ورنىنان قالتاقتاي تۇرماق بولدى. باس شۋجي ونىڭ يىعىنان اقىرىن قاعىپ، ەڭكەيىپ، كۋالىكتى وعان قوس قولداپ ۇسىندى.
....
”كوپتىڭ كۇشىمەن ىستەلگەن ءىس، جەڭىسكە جەتپەي قويمايدى؛ كوپتىڭ پاراساتىمەن ىستەلگەن جۇمىس، تابىسقا جەتپەي قويمايدى“. وسى جولعا قايىرىلا قاراعاندا، سانسىز ادام، سانسىز شوعىر ەل بىرلىگىنەن قامال تۇرعىزىپ، ءبىر ۇلتتىڭ، ءبىر مەملەكەتتىڭ تەلەگەي كۇشى بولىپ ۇيىستى.
10 كوللەكتيۆ ”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى“ داڭق اتاعىنا يە بولدى. كۇرەس جاساپ كەدەيلىك تاعدىردى وزگەرتتى، ولاردىڭ حيكاياسى دا تالاي - تالاي ادامداردى اسەرلەندىرۋدە جانە شابىتتاندىرۋدا:
حىبەي ولكەسى سايحانبا ماشينالى ورمان الاڭى، انحۇي ولكەسى جينجاي اۋدانى حۋاشى اۋىلى دا - ۋان قىستاعى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى فۋجيان ولكەسى شوۋنيڭ اۋدانى شياداڭ اۋىلدىق كوميتەتى، جياڭشي ولكەسى رۇيجين قالاسى يەپيڭ اۋىلى، حۋنان ولكەسى حۋاتان اۋدانى شۋاڭلۇڭ قالاشىعى شىبادۇڭ قىستاعى، سىچۋان ولكەسى لياڭشان يزۋ اۆتونوميالى وبلىسى جاۋجۋە اۋدانى سانچاحى قالاشىعى سانحى قىستاعى، مەملەكەت ەلەكتر تورى شيزاڭ ەلەكتر قۋاتى شەكتى سەرىكتەستىگى اۋىل شارۋاشىلىعىن ەلەكترمەن قامداۋ جۇمىس ءبولىمى، شانشي ولكەسى سۇيدى اۋدانى جاڭجيابيان قالاشىعى حاۋجياچياۋ قىستاعى، چيڭحاي ولكەسى حايدۇڭ قالاسى حۋجۋ تۋزۋ اۆتونوميالى اۋدانى ۋشى قالاشىعى بانيان قىستاعى، نيڭشيا حۇيزۋ اۆتونوميالى رايونى يۇڭنيڭ اۋدانى ميننيڭ قالاشىعى.
شىبادۇڭ قىستاعىنان كەلگەن شى جينتۇڭ باس شۋجيدى تاعى كوردى: ”باس شۋجي سالەمەتسىز بە، مەن شىبادۇڭ قىستاعىنان كەلگەن شى جينتۇڭمىن“.
”ءيا، بىلەمىن. ىستەگەنىڭىزگە قانشا جىل بولدى؟“
”8 جىل بولدى. شىبادۇڭ قىستاعىنىڭ بۇقاراسى قازىر جاقسى ءوتىپ جاتىر، ءسىزدىڭ تاعى بارىپ كورۋىڭىزدى كۇتۋدە“.
”حاباردا شىبادۇڭ قىستاعىن ۇنەمى قويادى، مەن ۇنەمى كورەمىن، وراي بولسا بارىپ كوپشىلىكپەن كورىسەمىن“.
ونىنشى بولىپ وسى داڭققا يە بولعانى − ميننيڭ قالاشىعى. كەزىندە باس شۋجي شي جينپيڭ وسى جەردى ”قۇرعاق قايراڭ التىن قايراڭعا اينالادى“ دەپ تۇجىرىمداعان بولاتىن. ال قازىر ونداعى تۇرمىس بارعان سايىن جاقساردى. قالاشىق پارتكومىنىڭ شۋجيى جاڭ ۋىن الدىنا كەلگەندە باس شۋجي شي جينپيڭ وعان: ”ۇزبەي جالعاستىرىپ، ەلدى جالت قاراتىڭىزدار!“، - دەدى.
”ولار ەڭ بيىك تاۋدان اسىپ، ەڭ قيىن جولدى باسپ، ەڭ شەت - شالعاي قىستاققا بارىپ، ەڭ كەدەي وتباسىندا جاتقان، قاي جەر قاجەت ەتسە، ولار سوندا بارىپ كۇرەس جاسادى“. باس شۋجي شي جينپيڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كادرلارىنىڭ اڭگىمەسىن تەبىرەنە باياندادى.
رياسىز جاندار، بولاتتاي قايسارلىققا يە. وسى اسا جاپالى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا، 1800دەن استام جولداس كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەت ورىندارىندا قۇربان بولدى. ولار ماڭايىنداعى اۋىلداستارعا دەگەن ىستىق سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ، كوڭىلدەرىندەگى سەنىمىنىڭ، ارقالاعان جاۋاپكەرشىلىكتەرىنىڭ قايسارلىعىن بايتاق دالاعا جازىپ، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني ەسكەرتكىشىن ورناتتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ تەبىرەنە: ”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا قىزمەت ۇستىندە قۇربان بولعانداردىڭ ەڭبەگى مەن ۇلەسى تاريحتا قالادى، پارتيا مەن حالىق ولاردى ۇمىتپايدى! رەسپۋبليكا ۇمىتپايدى!“، - دەدى.
ۇزاق سوعىلعان قول شاپالاق ءۇنى ىشىندە، حۋاڭ ۋىنشيۋدىڭ اكەسى حۋاڭ جۇڭجيە جينالىس زالىندا كوز جاسىن كولدەتتى. اۋىلداستاردى باستاپ ”جالامادان جول قاشاعان“ ماۋ شياڭلين جول سالۋ ءۇشىن جالامادان قۇلاپ كەتكەن باۋىرلاستارىن ەسكە الىپ، كوز جاسى ءوڭىرىن جاپتى.
وتان مەن وتباسى، بۇل ەڭ جاندى كارتينا.
”جەڭىستى قولدان جىبەرمەۋ ەڭ قيىن“
تاباندىلىق الىسقا جەتكىزەدى، وي جۇگىرتكەن تىڭ تابىسقا جەتەدى.
قورىتىندىلاۋ، ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ ىقىلاسپەن:” جەڭىسكە جەتۋ قيىن ەمەس، جەڭىستى قولدان جىبەرمەۋ ەڭ قيىن“، - دەدى.
جول الىس، ال بۇگىن تىڭنان قادام تاستاپ وتىرمىز. ول كەدەيلىكتەن ارىلتقاننان كەيىنگى ورنالاستىرۋلار جونىندە كوپ تولعانىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىگىن بەكەمدەۋدى، كەڭەيتۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن ءونىمدى ۇشتاستىرۋدى تالاپ ەتتى. باس شۋجي تاعى ءبىر رەت قاداعالاي تاپسىرىپ: ”كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋ سوڭعى كومبە ەمەس، قايتا جاڭا تۇرمىستىڭ، جاڭا كۇرەستىڭ باستاماسى“، - دەدى.
ۋاقىت كوشىندە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ گۇلدەنۋى سىندى ۇلى ءىس قۇلاشىن كەڭ جايىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە دەيىن، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدان جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋعا دەيىن ءار قادام ءبىر - بىرىنە ۇلاسىپ، نىق باسىلدى.
”كەدەيلىكتەن ارىلتۋ نەگىزىن اناعۇرلىم بەكەم، ونىمدىلىگىن اناعۇرلىم باياندى ەتۋ كەرەك“، باس شۋجي شي جينپيڭ وسىعان بايلانىستى ءاربىر ءىستى مۇلتىكسىز جوبالادى: ”وڭاي قايتا كەدەيلەسەتىن، كەدەيلەسەتىن حالىقتى قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ“، ”كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ كاسىپ سالالارىن ۇزاق ۋاقىت جەتىلدىرۋ جانە ونى قولداۋ“، ”قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرىلگەن بۇقاراعا كەيىنگى سۇيەمەلدەۋدى ويداعىداي جۇرگىزۋ“، ”كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋدانداردى دەمەۋ، جەبەۋ“ كەرەك...
باس شۋجي كەزىندە بىلاي دەگەن: بۇل ءىستى مەن شەگە قاعۋ رۋحىمەن قايتا - قايتا يگەرۋىم كەرەك. شەگە قاعۋداعى شىدامدىلىق، سونداي - اق شىندىققا جۇگىنىپ، ناقتى ىستەۋدىڭ، شىنداپ كىرىسىپ، قيىندىقتاردى تالقانداۋدىڭ تاماشا ءداستۇرى. باس شۋجي شي جينپيڭ جينالىستا پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىگىن بەكەمدەۋدىڭ سوڭعى باعالاۋ قىزمەتتەرىن دەر كەزىندە ۇيىمداستىرىپ، ورىستەتىپ، ءار دارەجەلى پارتكومداردىڭ جانە ۇكىمەتتەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋ جاۋاپكەرشىلىگىن قاتايتىپ، ناقتىلاندىرىپ، كولەمدى قايتا كەدەيلەسۋ تۋىلماۋىنىڭ تومەنگى شەگىن باتىل ساقتاۋدى ۇيعارعاندىعىن جاريالادى.
دايەكتى بولۋ جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ قاسيەتى، ولار ءبىر تۇتاس ۇتىمدى ساياسات جۇيەسىن، قىزمەت جۇيەسىن، ءتۇزىم جۇيەسىن ورناتىپ، كەدەيلىكتى ازايتۋدىڭ جۇڭگوشا جولىمەن ءجۇرىپ، كەدەيلىككە قارسى تۇرۋدىڭ جۇڭگوشا ەرەكشەلىكتەگى نازارياسىن قالىپتاستىردى.
ءاربىر قاتىناسۋشىنىڭ وزىندىك اسەرى بولادى. ولاردىڭ نازارىندا نارت قىزىل پارتيا تۋى، كۇن - ءتۇن دەمەي شاپقىلاعان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كادرلارى، كۇشتى شوعىرلاندىرىپ، ءىرى ءىس تىندىراتىن شىعىس باتىس بولىكتىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەلبەسۋ مەحانيزمى... سان مىڭداعان اسەرلەر توعىسىپ، تارام - تارام اعىندار قوسىلىپ تۋلاي اعىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ قۇندى بايلىعىن بىرگە سومدادى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى:
”پارتيانىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا پارمەندى ساياسي جانە ۇيىمدىق كەپىلدىك ازىرلەدىك“؛
”حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، بىرگە بايۋ جولىمەن بۇلجىماي جۇردىك“؛
ەلىمىز سوتسياليستىك ءتۇزىمىنىڭ كۇشتى شوعىرلاندىرىپ، ءىرى ءىس تىندىراتىن ساياسي ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرۋگە تاباندى بولىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ورتاق ەرىك - جىگەرىن، ورتاق ارەكەتىن قالىپتاستىردىق“؛
”كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ جالپى جوباسىنا تاباندى بولىپ، دامۋ ءادىسى ارقىلى كەدەيلىكتىڭ ءتۇپ توركىنىن الاستادىق“؛
”قالىڭ كەدەي قاۋىمنىڭ بەلسەندىلىگىن، ىرىقتىلىعىن، جاسامپازدىعىن جۇمىلدىرۋعا تاباندى بولىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن قاۋلاتتىق“؛
”ءبىر نيەتپەن كۇش بىرىكتىرۋ، ىنتىماقتاسىپ ءوزارا كومەكتەسۋ تاماشا ءمورالىن اسقاقتاتۋعا تاباندى بولىپ، تۇتاس قوعامدا قيىنشىلىقتا قالعاندارعا كومەكتەسەتىن قويۋ راي قالىپتاستىردىق“؛
”شىندىققا جۇگىنىپ، ناقتى ىستەۋگە، شىنداپ كىرىسىپ، قيىندىقتاردى تالقانداۋعا تاباندى بولىپ، كەدەيلەردى شىن سۇيەمەلدەۋدى، ناعىز كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى، كەدەيلەردى كەدەيلىكتەن شىنايى ارىلتۋدى ورىندادىق“...
جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋح شەجىرەسىنە 8 جىلدىق ايبىنى اسقاق كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ حالىقتىق شايقاسى ايشىقتى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ رۋحىن جازىپ قالدىردى. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ۇلى كۇرەسى ”جوعارىدان تومەنگە دەيىن ءبىر نيەتتە بولۋ، ارىنداي شايقاسقا اتتانۋ، دالمە - ءدال، ناقتى بولۋ، ءورىس اشا جاڭالىق اشۋ، قامال الىپ قيىندىقتاردى جەڭۋ، حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتاۋ“ سىندى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ رۋحىن سومدادى، قالىپتاستىردى.
دۇنيەنى جالت قاراتقان حيكىمەتتەردىڭ استارىندا رۋحتىڭ كۇشى، رۋحتىڭ كەرەمەتى جاتىر.
باس شۋجي شي جينپيڭ سوزدەرىندە باتىل دا پارمەندى تۇردە: ”ءبىز تەك پارتيانىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىمەن بۇلجىماي جۇرسەك، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ سياقتى ءىرى ءىستى، قيىن ءىستى، ءسوزسىز، ءبىتىرىپ، ۇزدىكسىز تۇردە جەڭىستەن جاڭا جەڭىسكە جەتەمىز!“، - دەدى.
ساعات 12ىنىڭ دابىلى قاعىلدى، جينالىس الاڭىنىڭ ءىشى - سىرتىنداعىلار ايالسىز وتكەن ۋاقىتتا سەزىندى، ويلاندى، ۇندەستىك قالىپتاستىردى، جەلپىندى.
”قيىر جورىق جولىندا تەك قانا كۇرەس جاساۋ ءتيىس. بۇكىل پارتيا، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقى پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاسىپ، سەنىمدى، بەكىمدى نىعايتىپ، ماڭگى قاجىمايتىن رۋحاني كۇيمەن جانە العان بەتىنەن قايتپايتىن كۇرەس جۇرگىزۋ بەينەسىمەن، شىنايى يگەرىپ، ناقتى ىستەپ، بەرىلە شوگەلدىكپەن ىستەپ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا قاراي ەرلىكپەن العا تارتۋ كەرەك!“
ۇزاق سوعىلعان قىزۋ قول شاپالاق ءۇنى ىشىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ورنىنان تۇرىپ، جينالىس الاڭىنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى ميلليونداعان حالىققا ءيىلىپ قۇرمەت ءبىلدىردى.
2012 - جىلى 11 - ايدا تاعى وسى حالىق سارايىندا باس شۋجيدىڭ جۇڭگولىق جانە شەتەلدىك تىلشىلەرگە ايتقان : ”حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسى ءبىزدىڭ كۇرەس نىسانامىز“ دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى ۇزاققا دەيىن شارىقتادى.
حالىق ءۇشىن ىستەپ، حالىققا سۇيەنۋ كەرەك. بۇل قادامىن كەڭ تاستاعان جاڭا ساپار، قايراتتانا ءىس تىندىراتىن جاڭا ءداۋىر!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 2 - ايدىڭ 26 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
