□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ شياڭ
الىپ تاۋ قويناۋىندا، قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىندە جىل بويى ماشاقاتتانىپ، تىرلىكتىڭ كۇيبىڭىمەن جۇرەدى... وسىنداي تۇرمىس كۇيى وسى ارادا تىرشىلىك ەتىپ كەلە جاتقان ادامدارعا كەدەيلىك قامىتىنان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى.
”ءبىر ءوڭىردىڭ جەر سۋى سول ءوڭىردىڭ ادامدارىن اسىراي الماۋ“ قيىنشىلىعىن شەشۋ ءۇشىن، شينجياڭ كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋدى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى ەتتى.
قونىس جاڭالاپ ءورىس كەڭەيدى، تاماشا تۇرمىس باستالدى. ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە شينجياڭ 40 مىڭنان استام وتباسىندا 169 مىڭ 200 ادامدى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ مىندەتىن مەزگىلىنەن ءبىر جىل بۇرىن ورىندادى. وسى ”ۇلكەن كوشى - قون“ كوپتەگەن كەدەي بۇقارانىڭ تاعدىرىن وزگەرتتى، ءسويتىپ، ولار كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى.
”شارباق ۇيدە“ تۇرۋدان جايلى قونىستىڭ راقاتىن كورۋگە دەيىن
ءۇيدىڭ ەسىگىن اشقان جەردەن كەڭ قوناق بولمەسى كورىنەدى. 2 - ايدىڭ 24 - كۇنى جاڭا ۇيگە كوشكەنىنە 4 جىلعا تاياسا دا، ءداريابويى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى گۇلسىمحاننىڭ جاڭا كوشىپ كەلىپ قاقپانىڭ قۇلپىن اشقان ساتتە قولىنىڭ ەرىكسىزدەن دىرىلدەپ كەتكەندىگى ءالى ەسىندە.
سول جىلى گۇلسىمحان 43 جاستا ەدى. ”بۇرىن ءۇيىمىز قۇمدى شولدە بولاتىن، جىڭعىلدىڭ بۇتاعىن نەمەسە قامىستى بايلاپ، جۇقالاپ لايمەن سىلانعان ’شارباق ۇيدە‘ تۇراتىنبىز“، - وتكەن كۇنىن ەسكە العاندا گۇلسىمحان قىنجىلعانداي بولدى، - ”جەل سوققاندا قۇم كەۋلەيتىن، جازدا ىستىق، قىستا سۋىق، قاتتى قينالاتىنبىز“.
كوشۋدىڭ الدىندا ءداريابويى قىستاعى حوتان اۋدان قالاشىعىنىڭ سولتۇستىگىنەن 250 كيلومەتر شالعايداعى تاكلاماكان ءشولىنىڭ قويناۋىندا بولاتىن، قىستاقتا 300 نەشە وتباسى بار ەدى. ءار جىلى جارتى جىلدان استام ۋاقىت قۇمدى بوران سوعادى، جەر قۇنارسىز بولعاندىقتان ءونىم ماردىمسىز بولاتىن، حابارلاسۋ سيگنالى جوق، ەلەكتر جوق... قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوبى كەدەيلىك سىزىعىنان تومەن ەدى.
2017 - جىلى جانە 2019 - جىلى ءداريابويى قىستاعى ىلگەرىندى - كەيىندى ەكى رەت كوشتى، قىستاقتاعى بارلىق تۇرعىن اۋدان قالاشىعىنان 91 كيلومەتر شالعايداعى قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ورنالاستىرۋ تۇيىنىنە كوشىرىلدى. تاپ - تازا كوشە، قاتار - قاتار شىت جاڭا ۇيلەر، ۇيگە سۋ، ەلەكتر، پار تۇگەل جەتكىزىلگەن، وراسان زور وزگەرىستەر ءبىر كەشتە تۋىلعانداي ەدى.
كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ كوشىرىلگەن بۇقارانى قيىنشىلىق قىسپاعىنان شىعارىپ قانا قويماي، اسىرەسە، ولاردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن ۇمتىلىسىنا جول اشتى. ولار جاڭا ورتامەن بىرتىندەپ توعىسىپ، ادامداردا باسپانا بولۋدى، باسپانانىڭ راقاتىن كورۋىن جۇزەگە اسىردى.
كۇننىڭ جىلىنىسىمەن اقتاۋ اۋدانىنداعى كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى − سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىنىڭ تۇرعىنى، 78 جاستاعى ابدۇبەك مامەت ءار كۇنى ەڭ ءبىر باقىتتى ساتتەردى باستان كەشىرەدى − شاعىن اۋماقتىڭ الاڭىندا وتىرىپ قومۇزدىڭ كۇمبىرلەگەن ۇنىنە قوسىلىپ ءوزى جاقسى كورەتىن اندەردى ايتادى. اندا - ساندا جانىنداعى دەنە شىنىقتىرۋ اسپاپتارى ورنالاستىرىلعان جەرگە بارىپ، بوي جازىپ دەنە شىنىقتىرادى.
”بۇرىن تاۋداعى كەزىمدە اۋا رايى سۋىق بولعاندىقتان، رەۆماتيزمگە شالدىققان ەدىم. قازىر قونىس ورتاسىنىڭ جاقسارۋىنىڭ ارقاسىندا، ونىڭ ۇستىنە شاعىن اۋماقتاعى دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەت وتەۋ ورتالىعىندا ەمدەلىپ كۇتىمدەلۋدىڭ ناتيجەسىندە اياعىم بۇرىنعىدان كوپ جاقسى بولىپ قالدى. قارتايعان شاعىمدا قالالىقتارداي باقىتتى ءومىر وتكىزەرىمدى ويلاماعان ەكەنمىن، پارتيانىڭ ابزال ساياساتى راسىندا ءبىز بۇقارانىڭ جۇرەگىن جىلىتتى“، - دەدى ابدۇبەك ءماز - ءمايرام بولىپ.
”كوشىرىلگەن وتباسىنان“ ”كوشىپ بايىعانعا“ دەيىن
كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋدە استە ءبىر كوشكەنمەن جۇمىس بىتپەيدى. بىرتىندەپ بايۋ − كوشىپ شىعا الۋداعى قوزعاۋشى كۇش ءارى تۇراقتاپ تۇرۋداعى سۇيەنىش.
2019 - جىلى شينجياڭنىڭ كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋىندەگى ەڭ ۇلكەن ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى − قاعىلىق اۋدانى اقتاس قالاشىعىندا قونىس جاڭالاپ كوشىرىلگەن بۇقارانى تۇتاستاي ورنالاستىرۋ جۇزەگە اسىرىلعاننان كەيىن، كوپشىلىكتىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، 30 نەشە ميلليون يۋان قارجى قوسىلىپ، ماڭايداعى ءشول دالادان 500 ولشەمدى جىلىجاي سالىندى.
ءدال وسى جىلدا كۇنلۇن تاۋلى وڭىرىنەن وسىندا كوشىپ كەلگەن مامەت دولاتتىڭ ۇيىندەگىلەر ”كوشىرىلگەن وتباسىنان“ ”كوشىپ بايىعان وتباسىنا“ اينالدى.
”تاۋدا جاسىل كوكونىس ەگىپ كورمەگەن ءبىزدىڭ ەگىمشىلىك تەحنيكاسىن تەز ۇيرەنۋىمىزگە كومەكتەسۋ ءۇشىن، قالاشىق ۇسىنىس ەتكەن باعىبان، كوكونىس ەگۋ ماماندارى كوپشىلىكتى تەگىن باۋلىدى، سونداي - اق قيىنشىلىعى بار بۇقارانىڭ جىلىجايدى كوتەرمەگە الۋ قاراجاتىن ازايتتى، كەشىرىم ەتتى“، - دەدى مامەت، بىلتىر ول جىلىجايدا بۇرىش، قىزاناق سياقتى كوكونىستەر ەكتى، بۇعان باسقا كىرىسىن قوسقاندا، ءبىر جىلدا 60 مىڭ يۋاننان استام اقشا تاپتى.
قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”كوشىپ شىعا الۋىنا، تۇراقتاپ تۇرۋىنا“ كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، اقتاش قالاشىعى ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋ ارقىلى قولعاپ، ەلەكترون، كيىم - كەشەك سياقتىلارمەن شۇعىلداناتىن كاسىپورىنداردى قالاشىقتا كاسىپ سالاسى باقشا رايونىن قۇرۋعا باۋراپ، مىڭنان استام ادامدى جۇمىستانۋعا تارتتى.
”اي سايىن تۇراقتى ەڭبەكاقى بار، تۇرمىسىمىز قامتاماسىزداندىرىلعان، تياناقتى دا كوڭىلدەگىدەي تۇرمىس كەشىرىپ جاتىرمىز“، - دەدى كاسىپ باقشاسى اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن ءبۇاجار ءامدۇللا.
بيىل 1 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن اقتاش قالاشىعىنىڭ جىلدىق جان باسىندىق ورتاشا كىرىسى 2018 - جىلى كوشىپ كەلۋدىڭ الدىنداعى 3000 نەشە يۋاننان قازىرگى 9000 نەشە يۋانعا ارتتى.
قازىر شينجياڭدا كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنىڭ ءتۇيىنى قونىس جاڭالاعان بۇقارانى ۇزدىكسىز سۇيەمەلدەۋگە قاراي ويىستى. جەر - جەر اۆتونوميالى رايوننىڭ «2020 - جىلعى كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرگەننەن كەيىنگى ۇزدىكسىز سۇيەمەلدەۋدى ويداعىداي تياناقتاندىرۋ جونىندەگى ساياسات - شارالار»، «كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەپ، ۇزدىكسىز سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋ جونىندەگى اتقارۋ جوباسى» سياقتى ساياسات - شارالاردى مۇقيات تياناقتاندىرىپ، ەرەكشە ەگىمشىلىكتى، باعىمشىلىقتى جانە ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالاسىن زور كۇشپەن دامىتىپ، كاسىپ سالاسى ارقىلى جۇمىستانۋدى جەبەدى، دامۋدى جەبەدى، قول جەتكەن جەتىستىكتەردى بەكەمدەدى، كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋدىڭ ”كەيىنگى تاراۋىن“ ويداعىداي جازدى.
”اۋىرىپ قالۋدان الاڭداۋدان“ كوڭىل كۇيدىڭ جاي تابۋىنا دەيىن
كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋدە ءۇيدى كوشىرىپ، باستىسى، كوڭىلدى ورنىقتىرۋ.
سادىق تىلەۋالدى اقتاۋ اۋدانىنىڭ مالشىسى، بۇرىن تاۋ قويناۋىندا تۇراتىن.
”ول كەزدە اۋىرىپ قالۋدان ەڭ قورقاتىنبىز. تاۋ جولى ءيىر - قيىر، اۋىلدىق ەمحاناعا بارىپ كورىنۋ ءۇشىن 50 كيلومەتر جۇرەسىڭ، ونىڭ ۇستىنە اسۋدان اسۋ كەرەك، بارىپ كەلۋ ءۇشىن ءبىر كۇن كەتەدى. دەنساۋلىعىڭ جايسىزدانىپ تۇرعاندا جول ءجۇرۋدىڭ قيىندىعىن ايتىپ سۇراما“. سادىق كوشىپ كەلگەن سوڭ سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىنىڭ تۇرعىنىنا اينالعانىن، بۇل جەردە امبەباپ قيمىل ورتالىعى، ەمحانا، بالاباقشا سياقتى سايكەستى نىسانداردىڭ كەمەلدى ەكەنىن، بۇرىندارى ىستەۋ ەرەكشە قيىنعا سوعاتىن ىستەردى قازىر شاعىن اۋماقتان شىقپاي - اق شەشىلەتىندىگىن ايتتى.
”تاۋدان ’جيايۋانعا‘ كوشىپ كەلگەن سوڭ باقىت كورسەتكىشى جوعارىلادى“، - دەدى سادىق كۇلىپ، - ”پارتيانىڭ ءسوزىن تىڭداپ، پارتياعا ىلەسسەك، قاتە بولمايدى، ءتىپتى جاقسى كۇندەر الدىمىزدا!“.
جاڭا ۇيگە كوشىپ كىردى، جاڭا تۇرمىس باستالدى. كوشىرىلگەن بۇقارانىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيىپ قانا قويماي، ۇرپاقتاردىڭ تاعدىرى دا تۇبەگەيلى وزگەردى.
جاڭا قونىسقا كوشىپ كەلگەن سوڭ، ءبۇاجاردى قۋانتقان ءىس بالاسىنىڭ ءبىلىم الۋىنىڭ قامتاماسىز ەتىلگەنى بولدى، ”سايكەستى قۇرىلعان بالاباقشا مەن مەكتەپتىڭ قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارى تولىق ەكەن، قالامەن ايىرماشىلىعى جوق. بالام بۇل جەردە وقىسا الاڭسىزبىن“.
ءبۇاجاردىڭ كوڭىلىندە ۇكىمەت ولاردىڭ تاۋدان كوشىپ شىعۋىنا كومەكتەستى، ال مەكتەپ بالالارىنا ءۇمىت قاناتىن سيلاپ، كەلەسى بۋىننىڭ، ءتىپتى، الىستارعا قانات قاعۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
