ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداما

− 13 - كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 4 - ماجىلىسىندە 2021 - جىلى 3 - ايدىڭ 5 - كۇنى جاسالدى

مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ زۇڭليى   لي كىچياڭ

ۋاكىلدەر:

　　قازىر مەن مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان قۇرىلتايعا ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداما جاسايمىن، قاراپ شىعۋلارىڭىزدى ءارى مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ پىكىر قويۋىن وتىنەمىن.

1. 2020 - جىلعى قىزمەتتەرگە شولۋ

　　وتكەن ءبىر جىل جاڭا جۇڭگو تاريحىنداعى تىم ەرەكشە جىل بولدى. توسىن كەلگەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى، الەمدىك ەكونوميكانىڭ قاتتى قۇلدىراۋى سياقتى قات - قابات اۋىر سوققىلار الدىندا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقى قايسارلىقپەن شايقاس جاساپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدە كەلەلى ستراتەگيالىق تابىستارعا قول جەتكىزدى، دۇنيە جۇزىندەگى باستى ەكونوميكالىق تۇلعالار ىشىندە ەكونوميكاسى وڭ ارتقان بىردەن - ءبىر تۇلعا رەتىندە، ەلىمىز كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جالپى بەتتىك جەڭىسكە جەتىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتۋدە شەشۋشى تابىستارعا قول جەتكىزىپ، حالىق رازى بولاتىن، كۇللى دۇنيە كوز تىككەن، تاريح پاراعىنا جازىلاتىن جاۋاپناما تاپسىردى. دامۋدىڭ تۇتاس جىلدىق باستى نىسانا - مىندەتتەرى ءبىرشاما جاقسى ورىندالدى، ەلىمىزدىڭ رەفورمالاۋ، ەسىك اشۋ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىندا تاعى دا تىڭ، كەلەلى ىلگەرىلەۋشىلىكتەر بولدى.

　　ىندەتكە قارسى اتتانۋدىڭ ماشاقاتتى بارىسىندا پارتيا ورتالىق كوميتەتى حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋعا، ءومىردى بارىنەن جوعارى قويۋعا باستان - اياق تاباندى بولىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ ءوزى قولباسشىلىق ەتىپ، ءوزى ورنالاستىرۋ جاساپ، ءارقايسى جاقتار تىنباي قۇلشىنىس جاساپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جەتىستىكتەرىن ۇزدىكسىز بەكەمدەدى. ىندەت جاعدايىنداعى وزگەرىسكە باعىتتاي وتىرىپ، ساقتانۋ - تىزگىندەۋ شاراسىن دەر كەزىندە رەتكە سالىپ، ۇدايىلانعان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ءىشىنارا وڭىرلەردە ادامدار توپتاسۋدان تارالعان ىندەتتى ۇتىمدى ءبىر جاقتى ەتىپ، حالىقتىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىن مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا قورعاپ، ءوندىرىس، تۇرمىس ءتارتىبىنىڭ قالپىنا كەلۋىنە قاجەتتى شارت - جاعداي جاراتتى.

　　ءبىر جىلدان بەرى ءبىز پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن دايەكتىلەندىرىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، باستىسى، مىناداي قىزمەتتەر ىستەدىك.

　　ءبىرىنشى، بازار تۇلعالارىنىڭ شۇعىل قاجەتى اياسىندا ماكرولىق ساياسات بەلگىلەنىپ جانە اتقارىلىپ، ەكونوميكانىڭ نەگىزگى جۇلگەسى ورنىقتى بولدى. تاريحتا سيرەك كەزدەسەتىن سوققى الدىندا، ءبىز ”التىنى ورنىقتىرۋ“ قىزمەتى نەگىزىندە ”التىنى قامتاماسىزداندىرۋ“ مىندەتىن ايقىن ورتاعا قويدىق، اسىرەسە، جۇمىستانۋدى، حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسىن، بازار تۇلعالارىن قامتاماسىزداندىرىپ، قامتاماسىزداندىرۋ ارقىلى ورنىقتىلىقتى جەبەپ، ورنىقتىلىق بارىسىندا العا ىلگەرىلەدىك. مەملەكەت جاعدايىنىڭ ءىس جۇزىندىگىن تياناق ەتىپ، دەر كەزىندە باتىل شارا قولداندىق ءارى تاباندىلىقتى ساقتادىق، ”اقشانى بەيپىل تاراتۋدان“ اۋلاق بولىپ، كولەمدى ساياساتتىڭ تەڭگەرۋ ءتۇيىنىن عىلىمي مەڭگەردىك. رەفورمالاۋ جانە جاڭالىق اشۋ ءادىسى ارقىلى كاسىپورىندارعا كومەك بەرىپ، قيىنشىلىقتان قۇتىلدىرۋ مەن ومىرشەڭدىك قۋاتىن تاسقىنداتۋدى تەڭ يگەرۋگە ءمان بەرىپ، تىكەلەي سوققىعا ۇشىراعان، سوققىعا ۇشىراۋ جاعدايى اۋىر، سوققىعا ۇشىراۋ كولەمى كەڭ ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ جانە جەكە ونەركاسىپشىلەر مەن ساۋداگەرلەردىڭ قيىن كەزەڭنەن وتۋىنە كومەكتەستىك. كەزەڭدىك زور كولەمدە باجىنى كەمەيتىپ، اقىنى ازايتۋدى اتقارۋدى تۇزىمدىك ورنالاستىرۋمەن ۇشتاستىردىق، تۇتاس جىلدا بازار تۇلعالارىنىڭ 2 تريلليون 600 ميلليارد يۋاننان استام اۋىرتپالىعى جەڭىلدەدى، مۇنىڭ ىشىندە كەمەيتىلگەن، كەشىرىم ەتىلگەن قوعامدىق قامسىزداندىرۋ وتەمى ءبىر تريلليون 700 ميلليارد يۋان بولدى. ماكرولىق ساياساتتى اتقارۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشىپ، ورتالىقتىڭ تىڭنان ارتقان 2 تريلليون يۋان قازىنالىق قارجىسى جونىندە توتە جەتكىزۋ مەحانيزمىن ورناتتىق، ولكە دارەجەلى قازىنا قارجىنى تومەنگە ءتۇسىرۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، قالا، اۋدانداردىڭ نەگىزگى ساتىلارىندا كاسىپورىندارعا تيىمدىلىك جاساپ، حالىققا پايدا جەتكىزۋ ساياساتىن تياناقتاندىرىپ، قازىنالىق قۋاتىن دەر كەزىندە بىرگە تولىقتادىق. بانكەنىڭ قارىز اقشانى باعىتتامالى ارتتىرۋىنا جانە ءوسىم مولشەرىنىڭ دەڭگەيىن تومەندەتۋىنە قولداۋ كورسەتىپ، ورتاشا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ قارىز اقشاسىن وسىمىمەن قايتارۋ مەرزىمىن ۇزارتتىق، ءىرى ساۋدا بانكەلەرىنىڭ شاعىن، ۇساق كاسىپورىندارعا جەڭىلدىك رەتىندە بەرگەن قارىز اقشاسى ％50تىڭ ۇستىندە ارتتى، فينانس جۇيەسى تۇلعالىق شارۋاشىلىققا ءبىر تريلليون 500 ميلليارد يۋان پايدا جەتكىزدى. ءىرى كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىن، ءوندىرىسىن قالپىنا كەلتىرۋ جونىنەن ”تۇيىننەن تۇيىنگە“ قىزمەت وتەۋى كۇشەيتىلدى. قاجىرلىلىقپەن قۇلشىنۋ ارقىلى جۇمىستى، ءوندىرىستى قالپىنا كەلتىرۋدى الدىمەن جۇزەگە اسىردىق، ەكونوميكانىڭ قالپىنا كەلۋى مەجەدەگىدەن جاقسى بولدى، تۇتاس جىلدا ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنى ％2.3 ارتىپ، ماكرولىق تىزگىندەۋدە تىڭ تاجىريبەلەر توپتالىپ، ۇيلەسىمدى بوداۋمەن ءبىرشاما زور تابىستارعا قول جەتكىزدىك.

　　ەكىنشى، جۇمىستاندىرۋدى ورنىقتىرۋعا، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋعا الدىمەن ءمان بەرىلىپ، حالىق تۇرمىسى شىنايى قامتاماسىز ەتىلدى. جۇمىستاندىرۋ − حالىق تۇرمىسىنا تىكە قاتىستى كەلەلى ءىس، بازار سۋبيەكتتەرىن قامتاماسىز ەتۋ دە جۇمىستاندىرۋدى ورنىقتىرىپ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتكەندىك. جەر - جەر جۇمىس ورنىن ورنىقتىرۋعا، جۇمىس ورنىن كەڭەيتۋگە شابىتتاندىرۋ تەبىنىن ارتتىردى، كاسىپورىندار مەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قيىنشىلىقتى بىرگە جەڭدى. ءتۇيىندى قاۋىمدى جۇمىستاندىرۋ قىزمەتى كوپ ارنامەن ويداعىداي ىستەلىپ، كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جالپى جۇمىلا جاڭالىق اشۋ ارقىلى جۇمىستانۋعا قوزعاۋشىلىق ەتۋگە قولداۋ كورسەتىلدى. تىڭنان قوسىلعان بازار سۋبيەكتتەرى جەدەل ارتتىرۋدى قالپىنا كەلتىرىپ، قىرۋار جۇمىس ورىندارىن ازىرلەدى. قالا - قالاشىقتاردا 11 ميلليون 860 مىڭ ادام تىڭنان جۇمىستاندى، جىل سوڭىندا بۇكىل ەلدەگى قالا - قالاشىقتاردا انىقتالعان جۇمىسسىزدىق مولشەرى ％5.2كە تومەندەدى. دامۋ جولىنداعى ەڭ ءىرى ەل تۇرعىسىنان، وراسان زور سوققى الدىندا جۇمىستاندىرۋ جالپى جاعدايىنىڭ ورنىقتىلىعىن ساقتاي الۋ، راسىندا، وڭاي - وسپاق ءىس ەمەس. تۇرمىستىق بۇيىمدارمەن قامداۋعا كەپىلدىك ەتۋ، باعاسىن ورنىقتى ۇستاۋ كۇشەيتىلىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسى ％2.5 ارتتى. جەلىدە قىزمەت ىستەۋ، توراپتا زات ساتىپ الۋ، جاناسپاي جەتكىزۋ سياقتىلار كەڭىنەن قانات جايدى. جۇمىسسىزدىقتى قامسىزداندىرۋدىڭ قامتاماسىزداندىرۋ كولەمى زور دارەجەدە كەڭەيدى. ىندەت سەبەبىنەن قيىنشىلىققا تاپ بولعان بۇقاراعا دەر كەزىندە كومەك بەرىلدى، ەڭ تومەنگى تۇرمىستىق قامتاماسىزداندىرۋعا جاڭادان كىرگىزىلگەن، ەرەكشە قيىنشىلىق سەبەبىنەن باعىپ - قاعۋعا الىنعان ادام 6 ميلليونعا تايادى، 8 ميلليوننان استام ادام - رەت ۋاقىتتىق كومەككە يە بولدى. اۋىر تاسقىن اپاتى، تايفىڭ داۋىلى سياقتى تابيعي اپاتتارعا قارسى اتتانىپ، حاۋىپتەن شۇعىل قۇتقارىپ، كومەك بەرۋگە بارىنشا كۇش سالىپ، اپاتقا ۇشىراعان بۇقارا لايىقتى ورنالاستىرىلىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگى جانە نەگىزگى تۇرمىسى قامتاماسىزداندىرىلدى.

　　ءۇشىنشى، ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسى باتىل، ويداعىداي جۇرگىزىلىپ، باستى نىسانا - مىندەتتەر ۋاعىندا ورىندالدى. كەدەيلەردى قازىنالىق جاقتان سۇيەمەلدەۋگە قوسىلاتىن قارجى ءبىرشاما زور مولشەردە ارتتى. قىزمەت قيىندىعى زور كەدەي اۋداندار مەن كەدەي قىستاقتاردى باسى - قاسىندا قاداعالاپ، ءتۇرلى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ شارالارى دالمە - ءدال تياناقتاندىرىلدى. كەدەي ەڭبەككۇشتەردىڭ جۇمىس ورنىن ورنىقتىرىپ، جۇمىستانۋىنا الدىمەن قولداۋ كورسەتىپ، اۋىلعا قايتقان كەدەي ەڭبەككۇشتەردىڭ قايتالاي جۇمىستانۋىنا كومەكتەسىپ، ەڭبەك كىرىسىن ورنىقتىرۋعا كۇش سالدىق. شارۋاشىلىق قۇرۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، تۇتىنۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ىشكەرىلەي ورىستەتىلدى. قايتا كەدەيلەسۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسكەندەردى باقىلاۋ - تەكسەرۋ جانە كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ كۇشەيتىلدى. جىل باسىندا قالعان اۋىل - قىستاقتارداعى 5 ميلليون 510 مىڭ كەدەي تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى، 52 كەدەي اۋدان تۇگەلدەي كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى. كوك اسپاندى، تۇنىق سۋدى، تازا توپىراقتى قورعاۋ شايقاسى ۇزدىكسىز ويداعىداي جۇرگىزىلىپ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ كەزەڭدىك نىسانا - مىندەتى ورىندالدى. چاڭجياڭ، حۋاڭحى، تەڭىز جاعالاۋى ءوڭىرى سياقتى ماڭىزدى ەكولوگيالىق جۇيەنى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ كەلەلى ينجەنەرياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ەكولوگيالىق قۇرىلىس كۇشەيتىلدى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ قارىز حاۋىپ - قاتەرى ۇيلەسىمدى شەشىلىپ، ءىرى فينانستىق كومەسكى حاۋىپ - قاتەردەن ءبىر توبى دەر كەزىندە ءبىر جاقتى ەتىلدى.

　　ءتورتىنشى، رەفورمالاۋ، ەسىك اشۋ تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتىلىپ، دامۋدىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى مەن ىشكى قوزعاۋشى كۇشى اناعۇرلىم نىعايدى. ماڭىزدى فاكتورلاردى بازارلاندىرىپ ورنالاستىرۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلدى. مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋ كۇشەيتىلدى. ”ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ“ رەفورماسى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ ەرەجەسى اتقارىلدى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىنىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوباسى جاريالاندى. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلدى. كاپيتال بازارىنىڭ نەگىزدىك ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلدى. اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، قوعامدىق ىستەر سياقتى سالالارداعى رەفورما تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلدى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە گۇلدەندىرۋ ورنىقتى ىلگەرىلەدى. حاينان ەركىن ساۋدا كەمەجاي قۇرىلىسى سياقتى كەلەلى شارالار ىركەس - تىركەس العا قويىلدى. 3 - كەزەكتى جۇڭگو حالىقارالىق يمپورت كورمەسى، جۇڭگو حالىقارالىق قىزمەت وتەۋ ساۋدا جارمەنكەسى ءساتتى وتكىزىلدى. وڭىرلىك جالپى بەتتىك ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك قاتىناسى كەلىسىمىنە قول قويۋ ىلگەرىلەتىلدى. جۇڭگو - ەۆروپا قارجىلاندىرۋ كەلىسىمى كەلىسسوزى اياقتادى. شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعى قورعالىپ، سىرتقى ساۋدا مەن شەتەل قارجىسىنان پايدالانۋدا ارتۋ مولشەرى ساقتالدى.

　　بەسىنشى، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ بارىنشا جەبەلىپ، شارۋاشىلىقتىڭ تيبىن وزگەرتۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ قادامى تەزدەدى. حالىقارالىق عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ورتالىعى مەن جالپىلىق مەملەكەتتىك عىلىم ورتالىعى قۇرىلىپ، تۇڭعىش توپتاعى مەملەكەتتىك تاجىريبەحانالار ءساتتى قۇرىلدى. ”تيان - ۋىن 1 - ءنومىرلى“، ”چاڭ - ى 5 - ءنومىرلى“، ”كۇرەسكەر“ قاتارلى قامال الۋ سيپاتتى جەتىستىكتەر ۇزدىكسىز جارىققا شىقتى. شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردا قامال الۋ كۇشەيتىلدى. ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن قورعاۋ تەبىنى ارتتىرىلدى. عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن وندىرگىش كۇشكە اينالدىرۋعا، قولدانۋعا قولداۋ كورسەتىلىپ، ءىرى، ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ اينالىمدا جاڭالىق اشۋى جەبەلىپ، جاپپاي جاڭالىق اشۋ رەفورماسى سىناعىنا قاتىستى شارالار جالپىلاستىرىلدى. شارۋاشىلىقتى سيفرلاندىرىپ، زەردەلىلەندىرىپ جاڭالاۋ ىلگەرىلەتىلىپ، ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن شارۋاشىلىقتار تەز قارقىنمەن دامۋ ارىنىن ساقتادى.

　　التىنشى، جاڭاشا قالا - قالاشىقتاندىرۋ مەن اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ وڭىرلىك دامۋ جۇيەسى ۇزدىكسىز ساپالىلاندى. قالا - قالاشىقتارداعى بايىرعى، كونە شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، قالا جاعدايىنا قاراي شارا قولدانىپ، ءۇي - جاي بازارىنىڭ ورنىقتى، اقاۋسىز دامۋى جەبەلدى. استىق ءونىمى ارتىپ، شوشقا ءوسىرۋ ءوندىرىس قۋاتى جەدەل قالپىنا كەلىپ، اۋىل - قىستاق قۇرىلىسى ورنىقتى ورىستەتىلىپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ قونىس ورتاسىن وڭاۋ ونىمدىلىگى كورنەكتى بولدى. كومىر، ەلەكتر، مۇناي، تابيعي گاز ءوندىرۋ، ۇسىنۋ، ساقتاۋ، ساتۋ جۇيەسى قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىزداندىرۋ قۋاتى جوعارىلادى. وڭىرلىك سايكەستى دامۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلىپ، ماڭىزدى وڭىرلىك دامۋ ستراتەگياسىن اتقارۋ جاعىندا ءبىر توپ جاڭا شارالار شىعارىلدى.

　　جەتىنشى، اكىمشىلىكتى زاڭ بويىنشا جۇرگىزۋ مەن قوعامدىق قۇرىلىس كۇشەيتىلىپ، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعى مەن ورنىقتىلىعى ساقتالدى. مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ قاراۋىنا 9 زاڭ جوباسى ۇسىنىلىپ، 37 اكىمشىلىك زاڭدىق ەرەجە جاسالدى جانە وعان وزگەرىس ەنگىزىلدى. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ ۇسىنىستارى مەن ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ ۇسىنىس جوبالارى مۇقيات ءبىر جاقتى ەتىلدى. جەلىدە وقىتۋ كەڭ كولەمدە ورىستەتىلىپ، كۇزگى وقۋ ماۋسىمىنداعى وقۋ جاپپاي قالپىنا كەلىپ، ورتا مەكتەپ بىتىرگەن 10 ميلليوننان استام وقۋشى جوعارى مەكتەپ ەمتيحانىن ءساتتى اياقتاتتى. وقۋ - اعارتۋ سالاسىنداعى جالپىلىق رەفورما جاپپاي تەرەڭدەدى. جوعارى دارەجەلى كاسىپتىك - تەحنيكالىق مەكتەپتەرگە ءبىر ميلليون وقۋشى كەڭەيتىپ قابىلداۋ نىساناسى جۇزەگە اسىرىلدى. الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى قۇرىلىسىنىڭ تەبىنى ارتتىرىلدى. كەڭ كولەمدە نۋكلەين قىشقىلىن تەكسەرۋ قۋاتى جوعارىلاپ، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىنا شالدىققانداردى ەمدەۋ قاراجاتىن مەملەكەت تۇگەلدەي ۇستىنە الدى. زەينەتكەرلەردىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسى كوبەيتىلىپ، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزدىك زەينەتاقىسىنىڭ ەڭ تومەنگى ولشەمى جوعارىلاتىلىپ، زەينەتاقىنىڭ ۋاعىندا، تولىق تاراتىلۋى قامتاماسىز ەتىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ قورىن ولكە دارەجەلى ءبىر تۇتاس كىرىس - شىعىس ەتۋ جۇزەگە اسىرىلدى. الەۋمەتتىك مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋ كۇشەيتىلدى. قالا مەن اۋىلدىڭ نەگىزگى ساتىلارىن باسقارۋ كەمەلدەندىرىلدى. ارىز - ارمان قىزمەتى شىنايى ويداعىداي ىستەلدى. قازىنالىق تەكسەرۋدىڭ باقىلاۋ رولى ساۋلەلەندىرىلدى. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ زور كولەمدە باقىلاۋ - تەكسەرۋى ورىستەتىلدى. 7 - رەتكى مەملەكەت بويىنشا جان سانىن جاپپاي تەكسەرۋ، مەملەكەتتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى جاپپاي تەكسەرۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلدى. ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى شىرعالاڭىنان ساقتانۋ جانە ونى ءبىر جاقتى ەتۋ كۇشەيتىلدى. ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك، ۆاكسينا جونىندەگى باقىلاۋ - باسقارۋ قاتايتىلدى. قوعام اماندىعىن جان - جاقتى جونگە سالۋ كۇشەيتىلىپ، قارا قوعام سيپاتتى ۇيىمدار مەن سۇرقيا كۇشتەردى الاستاۋ ارناۋلى كۇرەسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، بەرەكەلى جۇڭگو قۇرىلىسىندا تىڭ تابىستار قولعا كەلدى.

　　پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارتيانى جاپپاي قاتاڭ باسقارۋ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋى دايەكتى تياناقتاندىرىلىپ، پارتيا ستيلى، پاكتىك قۇرىلىسى جانە شىرىكتەسۋگە قارسى تۇرۋ كۇرەسى كۇشەيتىلدى، ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىنىڭ تابىستارى بەكەمدەلدى جانە تەرەڭدەتىلدى. ورتالىق كوميتەتتىڭ 8 ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحى قاتاڭ تياناقتاندىرىلىپ، نەگىزگى ساتىلاردىڭ اۋىرتپالىعى ۇزدىكسىز جەڭىلدەتىلدى.

　　جۇڭگوشا ءىرى ەلدىك ديپلوماتيا توتەنشە تابىستى بولدى. ءتوراعا شي جينپيڭ قاتارلى پارتيا مەن مەملەكەت باسشىلارى بەينە ەكران ارقىلى جۇڭگو مەن افريكانىڭ ىنتىماقتاسىپ ىندەتكە قارسى تۇرۋى جونىندەگى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ەرەكشە كەڭەسىن باسقارىپ وتكىزىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىعىنا ارنالعان جەلىلەس جوعارى دارەجەلى ماجىلىستەر، دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جينالىسى، 20 ەل توبى مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسى، ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمى باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي ءماجىلىسى، جۇڭگو - ەۆروپا وداعى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى، شىعىس ازيا ەلدەرى سەلبەستىگى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ جەلىلەس ءماجىلىسى سياقتى كەلەلى قيمىلدارعا قاتىناستى. كوپ جاقتىلىققا تاباندى بولىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ ىلگەرىلەتىلدى. حالىقارالىق ىندەتكە قارسى تۇرۋ سەلبەستىگىنە قولداۋ كورسەتىلىپ، ادامزاتتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ - سالاماتتىق ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ دارىپتەلدى. جۇڭگو دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن دامۋىن جەبەۋگە ماڭىزدى ۇلەس قوستى.

　　ءبىر جىلدان بەرگى قىزمەتتەر وڭايلىقپەن ىستەلمەدى. جەر - جەر، تاراۋلار جالپى جاعدايمەن ساناسىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى ۇستىنە الدى، ءجۇز ميلليونداعان بازار سۋبيەكتىسى سوققىعا توتەپ بەرۋ بارىسىندا ايرىقشا قايسارلىق كورسەتتى، قالىڭ حالىق بۇقاراسى قاجىرلى ەڭبەك كورسەتىپ، ۋاقىتتىق قيىنشىلىقتى بىرگە جەڭىپ، قايتپاس - قاجىماس ۇلتتىق رۋحتى، حالىقتىڭ ناعىز قاھارمان ەكەنىن ايگىلەدى، مىنە بۇل ءبىزدىڭ بارلىق قيىنشىلىق پەن سىن - سايىستى جەڭۋىمىزدىڭ كۇش قاينارى بولىپ تابىلادى.

　　ۋاكىلدەر!

　　وتكەن ءبىر جىلدا قول جەتكىزگەن تابىستارىمىز شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىنىڭ ناتيجەسى، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ عىلمي جەتەكشىلىگىنىڭ ناتيجەسى، بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ارميانىڭ، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋىنىڭ ناتيجەسى. مەن مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنا، دەموكراتيالىق پارتيا - توپتارعا، حالىقتىق ۇيىمدارعا جانە ءار سالا قايراتكەرلەرىنە شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن! شياڭگاڭ ەرەكشە اكىمشىلىك رايونىنداعى باۋىرلاستارعا، اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونىنداعى باۋىرلاستارعا، تايۋاندىق باۋىرلاستارعا جانە شەتەلدەگى چياۋمين باۋىرلاستارعا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن! جۇڭگونىڭ وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا كوڭىل بولگەن جانە قولداۋ كورسەتكەن ءار ەل ۇكىمەتتەرىنە، حالىقارالىق ۇيىمدارعا جانە ءارقايسى ەلدەگى دوستارعا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن!

　　تابىستاردى تۇراقتاندىرۋمەن بىرگە، ءدوپ كەلىپ وتىرعان قيىنشىلىقتار مەن سىن - سايىستاردى دا سەرگەكتىكپەن كورە ءبىلۋىمىز كەرەك. جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى ءالى دە بۇكىل جەر شارىندا ورشۋدە، حالىقارالىق جاعدايدا ورنىقسىزدىق، تۇراقسىزدىق فاكتورلار كوبەيىپ، الەم ەكونوميكاسىنىڭ جاعدايى كۇردەلى دە قيىن بولىپ وتىر. ەل ىشىندە ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدە ءالى دە ءالسىز بۋىندار بار، ەكونوميكانىڭ قالپىنا كەلۋ نەگىزى ءالى بەرىك ەمەس، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋى ءالى دە شەكتەمەگە ۇشىراپ وتىر، قارجى قوسۋدىڭ ارتۋ تەبىنى جەتەرسىز، ورتاشا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ جانە جەكە ونەركاسىپشىلەر مەن ساۋداگەرلەردىڭ قيىنشىلىعى ءبىرشاما كوپ، جۇمىستانۋدى ورنىقتىرۋ قىسىمى نەداۋىر زور. شەشۋشى سالالاردا جاڭالىق اشۋ قابىلەتىمىز كۇشتى ەمەس. كەيبىر جەرلەردىڭ قازىنالىق كىرىس - شىعىس قايشىلىعى كورنەكتى، فينانس سياقتى سالالارداعى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە جويۋ مىندەتى ءالى دە جاپالى. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدا مىندەت اۋىر، جول ۇزاق. حالىق تۇرمىسى سالاسىندا ءالى دە كوپتەگەن ولقىلىقتار بار. ۇكىمەت قىزمەتىندە جەتەرسىزدىكتەر ورىن تەۋىپ وتىر، فورماشىلدىق، تورەشىلدىك تۇرلىشە دارەجەدە ءومىر سۇرۋدە، از ساندى كادرلار جاۋاپكەرشىلىك ارقالاماي، ءىس تىندىرماي، ءىس تىندىرا الماي وتىر. كەيبىر سالالاردا شىرىكتەسۋ ماسەلەسى ءالى دە ءومىر ءسۇرىپ وتىر. ءسوز جوق، ماسەلەلەر مەن سىن - سايىستارعا بەتپە - بەت كەلىپ، قىزمەتتى بار ىنتا - پەيىلىمىزبەن جاقسارتىپ، حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتاۋىمىز كەرەك!

2. ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى دامۋ جەتىستىكتەرى مەن ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى باستى نىسانا - مىندەتتەر

　　وتكەن 5 جىلدا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىندا جاڭا تاريحي تابىستارعا قول جەتتى. ەكونوميكالىق اينالىم جالپى تۇلعالىق جاقتان ورنىقتى بولدى، ەكونوميكالىق قۇرىلىم ءۇرتىس ساپالىلاندى، ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنى 70 تريلليون يۋانعا جەتپەيتىن كۇيدەن ارتىپ، 100 تريلليون يۋاننان استى. جاڭاشىل مەملەكەت قۇرۋدىڭ تابىسى مول بولدى، عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ، اي بارلاۋ ينجەنەرياسى، تەرەڭ تەڭىز ينجەنەرياسى، اسقىن ەسەپتەۋىش، كۆانتتىق ينفورماتسيا سياقتى سالالاردا ءبىر توپ كەلەلى عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرى قولعا كەلدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تابىستارى كۇللى الەمدى جالت قاراتتى، اۋىل - قىستاقتارداعى 55 ميلليون 750 مىڭ كەدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى، ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 9 ميلليون 600 مىڭنان استام كەدەي قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ ارقىلى ”بايلىعى ءوز حالقىن اسىراي الماۋ“ سىندى قيىنشىلىق قىسپاعىنان قۇتىلدى، وڭىرلىك سيپاتتى تۇتاس تۇلعالىق كەدەيلىك ماسەلەسى شەشىلىپ، تاقىر كەدەيلىكتى جويۋ سىندى جاپالى مىندەت ورىندالدى. اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋ نىق قاداممەن ىلگەرىلەپ، استىق وندىرىسىنەن جىل سايىن مول ءونىم الىندى. اۋىل شارۋاشىلىعىنان ويىسقان 100 ميلليون حالىق پەن باسقا دا تۇرعىن حالىقتى قالا - قالاشىقتاردا نوپوسقا قوندىرۋ نىساناسى ءساتتى ورىندالدى، قالا - قالاشىقتاردىڭ لاشىقتى مەكەندەرىندەگى 21 ميلليوننان استام تۇرعىن ءۇي جاڭالاندى. وڭىرلىك كەلەلى ستراتەگيا تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەدى. لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋ تەبىنى ارتىپ، بايلىقتىڭ، ەنەرگيانىڭ پايدالانىلۋ ونىمدىلىگى كورنەكتى جوعارىلاپ، ەكولوگيالىق ورتا كورنەكتى جاقساردى. فينانس حاۋىپ - قاتەرىن ءبىر جاقتى ەتۋدە ماڭىزدى كەزەڭدىك تابىستارعا قول جەتتى. رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدە كەلەلى، تىڭ تابىستارعا قول جەتىپ، ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما ۇزدىكسىز ىلگەرىلەپ، ”ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ“ رەفورماسى ۇزدىكسىز تەرەڭدەپ، ساۋدا ورتاسى ۇزدىكسىز جاقساردى. سىرتقا ەسىك اشۋ ۇزدىكسىز كەڭەيىپ،”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە گۇلدەندىرۋدىڭ تابىستارى مول بولدى. حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى كورنەكتى جوعارىلاپ، قالا - قالاشىقتاردا تىڭنان جۇمىستانعاندار 60 ميلليوننان اسىپ، دۇنيە جۇزىندەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى ورنادى. تۇرمىسىندا قيىنشىلىعى بار مۇگەدەكتەرگە تۇرمىستىق جاردەم قاراجات بەرۋ جانە اۋىر دارەجەدەگى مۇگەدەكتەرگە كۇتۋ جاردەم قاراجاتىن بەرۋ ءتۇزىمى جالپى بەتتىك ورناتىلىپ اتقارىلدى. وقۋ - اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت سالالارىنداعى دامۋ تىڭ تابىستارعا جەتىپ، وقۋ - اعارتۋدىڭ ادىلدىگى مەن ساپاسى نەداۋىر جوعارىلادى، ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرى جەدەل دامىدى، مادەنيەت ىستەرى مەن مادەنيەت شارۋاشىلىعى گۇلدەنىپ - كوركەيدى. مەملەكەت قورعانىسى مەن ارميا قۇرىلىسىنىڭ دەڭگەيى زور دارەجەدە جوعارىلادى. مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى جاپپاي كۇشەيىپ، قوعام جاراسىمدى، ورنىقتى بولدى. 5 جىل تىنباي كۇرەس جۇرگىزۋ ارقىلى ”13 - بەسجىلدىق“ جوبانىڭ باستى نىسانا - مىندەتتەرى جەڭىسپەن ورىندالىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى العا قاراي تىڭ، ارشىندى قادام تاستادى.

　　”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلى − جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ جاڭا ساپارىن باستايتىن ءبىرىنشى 5 جىل. ەلىمىزدىڭ دامۋى ءالى دە ماڭىزدى ستراتەگيالىق وراي مەزگىلىندە تۇر، ءبىراق وراي مەن سىن - سايىستاردىڭ بارىندە دە جاڭا دامۋ، جاڭا وزگەرىس بار. جاڭا دامۋ كەزەڭىن ءداپ باسىپ دۇرىس يگەرىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن جەدەل قالىپتاستىرىپ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتىپ، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن، تاماشا باستاما كوتەرىپ، ءساتتى قادام تاستاۋ كەرەك.

　　«جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حالىق شارۋاشىلىعى مەن قوعامدىق دامۋدىڭ 14 - بەسجىلدىق جوباسىن جانە 2035 - جىلعا دەيىنگى بولاشاقتىق نىساناسىن جاساۋ جونىندەگى ۇسىنىسىنا» ساي، مەملەكەتتىك كەڭەس «حالىق شارۋاشىلىعى مەن قوعامدىق دامۋدىڭ 14 - بەسجىلدىق جوباسىن جانە 2035 - جىلعا دەيىنگى بولاشاقتىق نىسانا باعدارلاماسىن (جوبا)» جاسادى. «باعدارلاما جوباسى» شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتۋگە تاباندى بولىپ، ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ باستى نىساناسى مەن كەلەلى مىندەتتەرىن ناقتىلاندىرىپ جانە سانعا اينالدىرىپ، تولىق نۇسقاسىن قۇرىلتايدىڭ تەكسەرۋىنە ۇسىنىپ، بۇل ارادا مىناداي بىرنەشە جاقتان قىسقاشا شولۋ جاسادى.

　　− دامۋدىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن كۇش سالا جوعارىلاتىپ، ەكونوميكانىڭ باياندى، اقاۋسىز دامۋىن ساقتاۋ. دامۋ − ەلىمىزدەگى بارلىق ماسەلەنى شەشۋدىڭ نەگىزى جانە تەتىگى. جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا، ءسوز جوق، تاباندى بولىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دامۋدىڭ تۇتاس بارىسىنا جانە ءارقايسى سالالارىنا تولىق، دالمە - ءدال، جان - جاقتى ساباقتاستىرىپ، ءارقايسى جاقتى قىزمەتتىڭ ءتۇيىنىن دامۋدىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ جاعىنا قويۋعا جەتەلەپ، ارتۋ جاعىنداعى كومەسكى كۇشتىڭ تولىق ساۋلەلەنۋىن جەبەۋ كەرەك. ەكونوميكالىق اينالىمدى ۇيلەسىمدى ارالىقتا ساقتاۋ، ءار جىلى جاعدايعا قاراي ەكونوميكانى ارتتىرۋدىڭ مەجەلى نىساناسىن ورتاعا قويۋ، جالپى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ارتۋى ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ارتۋىنان جوعارى بولۋ، قالا - قالاشىقتاردا انىقتالعان جۇمىسسىزدىق مولشەرىن ％5.5 ىشىندە تىزگىندەۋ، زات باعاسىنىڭ دەڭگەيى جالپى جاقتان ورنىقتىلىقتى ساقتاۋ، اناعۇرلىم جوعارى ساپالى، اناعۇرلىم ءونىمدى، اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم باياندى، اناعۇرلىم حاۋىپسىز دامۋدى جۇزەگە اسىرۋ.

　　− جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋگە تاباندى بولىپ، وسى زامانعى شارۋاشىلىق جۇيەسىن جەدەل دامىتۋ. جاڭالىق اشۋدىڭ ەلىمىزدىڭ وسىزاماندانۋ قۇرىلىسىنىڭ جالپى جاعدايىنداعى ۇيتقىلىق ورنىنا تاباندى بولىپ، عىلىم - تەحنيكادا ءوزىن - ءوزى ەڭسەلەندىرۋ، الۋەتتەندىرۋدى مەملەكەت دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق تىرەگى ەتۋ. مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ، مەملەكەتتىك تاجىريبەحانالاردى جەتەكشى ەتكەن ستراتەگيالىق عىلىم - تەحنيكا كۇشتەرىن جەدەل قالىپتاستىرۋ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردا قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋ، نەگىزدىك زەرتتەۋدىڭ 10 جىلدىق ارەكەت جوباسىن جاساۋ جانە اتقارۋ، كاسىپورىنداردىڭ تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ ومىرشەڭدىگىن تاسقىنداتۋ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ، تۇتاس قوعامنىڭ زەرتتەۋ - اشۋ قاراجاتى قوسىلىمىنىڭ جىلدىق ورتاشا ارتۋى ％7تىڭ ۇستىندە بولىپ، قوسىلىم كۇشەمەلىلىگىنىڭ ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى ناقتى ساننان جوعارى بولۋىنا كۇش سالۋ. عىلىمدى جالپىلاستىرۋ قيمىلىن كەڭىنەن ورىستەتۋ. ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ كۇش سالۋ ءتۇيىنىن تۇلعالىق شارۋاشىلىققا قويۋعا تاباندى بولۋ، شارۋاشىلىق نەگىزىنىڭ جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلۋىن، شارۋاشىلىق تىزبەگىنىڭ وسىزاماندانۋىن ىلگەرىلەتۋ، جاساۋ كاسىبى سالىستىرماسىنىڭ نەگىزىنەن ورنىقتىلىعىن ساقتاۋ، ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتاردى قايتا قۇرۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ، ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن شارۋاشىلىقتاردى دامىتىپ جانە زورايتىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ گۇلدەنۋى مەن دامۋىن جەبەۋ. ءداستۇرلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار مەن جاڭاشا نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋ. سيفرلاندىرىپ دامىتۋدى تەزدەتىپ، سيفرلى ەكونوميكانىڭ جاڭا باسىمدىعىن قالىپتاستىرۋ، سيفردىڭ شارۋاشىلىقتانۋى مەن شارۋاشىلىقتىڭ سيفرلانۋعا بۇرىلىس جاساۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتۋ، سيفرلى قوعام قۇرىلىسىنىڭ اياق الىسىن تەزدەتۋ، سيفرلى ۇكىمەت قۇرىلىسىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ، تاماشا سيفرلى ەكولوگيا قالىپتاستىرىپ، سيفرلى جۇڭگو قۇرۋ.

　　− قۋاتتى ەل ءىشى بازارىن قالىپتاستىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋ. ىشكى سۇرانىمدى ۇلعايتۋ ستراتەگياسىن اتقارۋدى ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى تەرەڭدەتۋمەن ورگانيكالى ۇشتاستىرىپ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دەم بەرۋ، جوعارى ساپالى ۇسىنىم ارقىلى جاڭا سۇرانىمعا جەتەكشىلىك ەتۋ جانە ونى اشۋ. ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ۇيلەسىمدى اينالىمىنا تۇساۋ بولاتىن بوگەتتەردى الاستاپ، ءوندىرىس، ءبولىس، اينالىم، تۇتىنۋ بۋىندارىن تۇتاستىرىپ، حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ۇتىمدى اينالىمىن قالىپتاستىرۋ. ىشكى زور اينالىمدى تياناق ەتىپ، قۋاتتى ەل ءىشى بازارى مەن ساۋدادا قۋاتتى ەل بولۋ قۇرىلىسىن سايكەستى ىلگەرىلەتۋ، ەل ىشىندەگى ەكونوميكالىق اينالىم جۇيەسىنە سۇيەنۋ ارقىلى بۇكىل جەر شارىندىق ماڭىزدى فاكتورلار بايلىعىن پارمەندى باۋراۋ ءورىسىن قالىپتاستىرىپ، ەل ءىشى جانە حالىقارا سىندى قوس اينالىمدى جەبەۋ. ىشكى سۇرانىمدى ۇلعايتۋدىڭ ۇتىمدى ءتۇزىمىن ورناتىپ، تۇتىنۋدى جاپپاي جەبەپ، قارجى قوسۋ اياسىن كەڭەيتىپ، كەمەلدى ىشكى سۇرانىم جۇيەسىن جەدەل جەتىلدىرۋ.

　　− اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، جاڭاشا قالا - قالاشىقتاندىرۋ ستراتەگياسىن كەمەلدەندىرۋ. اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى الدىمەن دامىتۋعا تاباندى بولىپ، ءبىر ميلليارد 800 ميلليون مۋ ەگىستىك جەر قىزىل سىزىعىن قاتاڭ ساقتاۋ، جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى ينجەنەرياسىن، قارا توپىراقتى قورعاۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، تۇقىم قاينارىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ، اۋىل - قىستاق قۇرىلىسى ارەكەتىن اتقارىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋدىڭ، كەڭەيتۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ تۇتاس تۇلعالىق دامۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ. ادامدى وزەك ەتكەن جاڭاشا قالا - قالاشىقتاندىرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنان اۋىسقان حالىقتىڭ قالا تۇرعىنىنا اينالۋىن تەزدەتىپ، تۇرعىن حالىقتىڭ قالا - قالاشىقتا قونىستانۋ مولشەرىن ％65كە كوتەرۋ، قالالار شوعىرى مەن قالالار شەڭبەرىن دامىتىپ جانە ۇلعايتىپ، اۋدان قالاشىعىن باستى دانەكەر ەتكەن قالا - قالاشىقتاندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، قالانى جاڭالاۋ ارەكەتىن اتقارىپ، تۇرعىن ءۇي بازارى جۇيەسى مەن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، قالا - قالاشىقتانىپ دامۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ.

　　− وڭىرلىك ەكونوميكانىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرىپ، وڭىرلىك سايكەستى دامۋدى جەبەۋ. وڭىرلىك كەلەلى ستراتەگيانى، وڭىرلىك سايكەستى دامۋ ستراتەگياسىن، نەگىزگى تۇلعالىق فۋنكتسيالىق ءوڭىر ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، جوعارى ساپالى داميتىن وڭىرلىك ەكونوميكانىڭ ورنالاسۋى مەن جەر - كەڭىستىك بايلىعىنىڭ تىرەكتىك جۇيەسىن ورناتۋ. بەيجيڭ - تيانجين - حىبەيدىڭ سايكەستى دامۋىن، چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋىن، گۋاڭدۇڭ - شياڭگاڭ - اۋمىن ۇلكەن شىعاناق رايونى قۇرىلىسىن، چاڭجياڭ اتىراۋىنىڭ ءبىر تۇلعالانىپ دامۋىن، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى جانە ونىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ، شيۇڭ - ان جاڭا رايونىن جوعارى ولشەممەن، جوعارى ساپامەن قۇرۋ. باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋدى ىلگەرىلەتۋدە جاڭا جاعداي قالىپتاستىرىپ، شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدە تىڭ تابىستارعا قول جەتكىزۋ، ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ جەدەل ەڭسە كوتەرۋىن جەبەپ، شىعىس بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ وسىزاماندانۋىن جەدەل ىلگەرىلەتۋىنە دەم بەرۋ. چىڭدۋ - چۇڭچيڭ ءوڭىرىنىڭ قوس قالا ەكونوميكالىق شەڭبەرى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ. توڭكەرىستىك بايىرعى رايونداردىڭ، ۇلتتىق وڭىرلەردىڭ جەدەل دامۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، شەكارا وڭىرلەردى گۇلدەندىرۋدى كۇشەيتۋ. تەڭىز - مۇحيت ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ اياسىن بەلسەنە كەڭەيتۋ.

　　− رەفورمالاۋ، ەسىك اشۋدى جاپپاي تەرەڭدەتىپ، دامۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى مەن ومىرشەڭدىك قۋاتىن ۇزدىكسىز نىعايتۋ. جوعارى دەڭگەيدەگى سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعى ءتۇزىلىسىن ورناتىپ، ءتۇرلى بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتىن تاسقىنداتۋ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى شارۋاشىلىقتىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرۋدى جانە قۇرىلىمىن رەتكە سالۋدى جەدەلدەتىپ، حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىقتىڭ دامۋ ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ. جوعارى ولشەمدى بازار جۇيەسىن ورناتىپ، مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن جاپپاي كەمەلدەندىرۋ، ماڭىزدى فاكتورلاردى بازارلاندىرىپ ورنالاستىرۋ رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، باسەكە ساياساتىنىڭ نەگىزدىك ورنىن نىعايتىپ، باسەكە ساياساتىنىڭ جۇلگەسىن كەمەلدەندىرۋ. وسى زامانعى قازىنا - باجى فينانس ءتۇزىلىسىن ورناتىپ، ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكانى جونگە سالۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ. ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، تاڭداۋلى ساۋدا ورتاسىن قالىپتاستىرۋ. اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اشىق ەكونوميكالىق جاڭا ءتۇزىلىس ورناتۋ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە گۇلدەندىرۋدىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، بۇكىل دۇنيە جۇزىنە باعىتتالعان جوعارى ولشەمدى ەركىن ساۋدا رايوندارى تورابىن قالىپتاستىرۋ.

　　− جاسىل دامۋدى ىلگەرىلەتىپ، ادامنىڭ تابيعاتپەن جاراسىمدى بىرگە تۇرۋىن جەبەۋ. تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىمدى جۇيەلى وڭاۋدى كۇشەيتىپ، ماڭىزدى ەكولوگيالىق قالتقى قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتۋ، مەملەكەت باقشاسىن نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسىن قۇرىپ، ورمانمەن كومكەرىلۋ مولشەرىن ％24.1كە جەتكىزۋ. ورتانىڭ ساپاسىن ءۇرتىس جاقسارتىپ، اۋانىڭ اۋىر دارەجەدە لاستانۋى مەن قالاداعى قارا ساسىق سۋلاردى نەگىزىنەن الاستاۋ. كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋدىڭ 2030 - جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك دەربەس ۇلەس نىساناسىن تياناقتاندىرۋ. دامۋ تاسىلىندە جاسىل بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتىپ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋى مەن ەكولوگيالىق ورتانىڭ جوعارى دەڭگەيدە قورعالۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، بىرلىك ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنداعى ەنەرگيانىڭ سارىپ بولۋى مەن كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋ مولشەرىن جەكە - جەكە ％13.5، ％18كە تومەندەتۋ.

　　− حالىقتىڭ ىرىس - قۇتىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، بىرگە بايۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ. بارىنشا كۇش سالۋعا، شاماعا قاراي ءىس تىندىرۋعا تاباندى بولىپ، جالپىعا ءتيىمدى، نەگىزدىك، تۇبەسەلى قامتاماسىز ەتىلەتىن حالىق تۇرمىسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ، بىرگە بايۋدى جەبەۋ ارەكەت باعدارلاماسىن جاساپ، دامۋ جەتىستىكتەرىنەن جالپى حالىقتىڭ اناعۇرلىم مول، اناعۇرلىم ءادىل يگىلىكتەنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ. جۇمىستاندىرۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋ ستراتەگياسىن اتقارىپ، جۇمىستاندىرۋ اياسىن كەڭەيتۋ. كىرىسى تومەن قاۋىمنىڭ كىرىسىن كۇش سالا جوعارىلاتىپ، ورتاشا كىرىستەگى قاۋىمنىڭ قاتارىن مولايتىپ، تۇرعىنداردىڭ جان باسىندىق قولداعى ورتاشا كىرىسىنىڭ ارتۋى مەن ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ارتۋىن نەگىزىنەن تەڭەستىرۋ. جوعارى ساپالى وقۋ - اعارتۋ جۇيەسىن ورناتىپ، جوعارى ساپالى ماماندانعان وقىتۋشىلار قوسىنىن قۇرىپ، وقۋ - اعارتۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، وقۋ - اعارتۋدىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ، اياسىن كەڭەيتۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، ەڭبەك جاسىنداعىلاردىڭ ورتاشا ءبىلىم الۋ جىل شەگىن 11.3 جىلعا جوعارىلاتۋ. سالاماتتى جۇڭگو قۇرىلىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، قۋاتتى الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن ورناتىپ، قالا، اۋىلدارداعى ەمدەلۋ جونىنەن قىزمەت وتەۋ تورابىن كەمەلدەندىرىپ، جالپى حالىقتىق دەنە شىنىقتىرۋ قيمىلىن كەڭىنەن ورىستەتىپ، ادامداردىڭ ورتاشا مەجەلى عۇمىرىن تاعى ءبىر جاس ۇزاراتۋ. قارتتانۋ سالىستىرماسىنىڭ جوعارىلاۋىنا بەلسەنە توتەپ بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك ستراتەگياسىن اتقارىپ، قارتتار مەن بالالاردىڭ كۇتىمدەلۋىن قامسىزداندىرۋدى ءتۇيىن ەتكەن حالىق سانى جونىنەن قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، تۋىت ساياساتىن ساپالىلاندىرىپ، تۋىتتىڭ لايىقتى دەڭگەيىن ساقتاۋدى جۇزەگە اسىرىپ، بالالاردى اماناتپەن باعىپ - قاعۋعا جانە نەگىزگى زەينەتكەرلىككە قىزمەت وتەۋدىڭ جالپىعا ءتيىمدى جۇيەسىن دامىتىپ، زاڭدا بەلگىلەنگەن زەينەتكە شىعۋ جاسىن بىرتىندەپ ۇزارتۋ. كوپ ساتىلى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ مولشەرىن ％95كە كوتەرىپ، قوعامدىق قۇتقارۋ - كومەك بەرۋ، مەيىر جەتكىزۋ ءتۇزىمىن ساپالىلاندىرۋ. سوتسياليستىك وزىق مادەنيەتتى دامىتىپ، قوعامدىق وركەنيەت دەڭگەيىن ءوسىرىپ، سەنىمدىلىك مادەنيەتىن ايگىلەپ، سەنىمدى قوعام قۇرىپ، الەۋمەتتىك مادەنيەت بويىنشا قىزمەت وتەۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، وسى زامانعى مادەنيەت شارۋاشىلىعى جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ.

　　− دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى تىنىش جۇڭگو قۇرۋ. جالپى تۇلعالىق مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى كوزقاراسىنا تاباندى بولىپ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى جۇيەسى مەن قابىلەت قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ. مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىزداندىرۋدى كۇشەيتىپ، استىق، ەنەرگيا، بايلىق، فينانس حاۋىپسىزدىگى ستراتەگياسىن اتقارىپ، جالپىلىق استىق ءوندىرۋ قۋاتىن ءبىر تريلليون 300 ميلليارد جىڭنىڭ ۇستىندە ساقتاۋ، ەنەرگيانىڭ جالپىلىق ءوندىرىس قۋاتىن ارتتىرۋ. الەۋمەتتىك حاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىزداندىرۋ قابىلەتىن جاپپاي جوعارىلاتىپ، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ.

　　بولاشاققا كوز سالساق، العا باسۋ جولىنداعى تار جول، تايعاق كەشۋلەردى جەڭىپ،”14 - بەسجىلدىق“ جوباداعى نىسانا - مىندەتتەردى ورىنداۋعا، جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرىنىڭ تىڭ داستانىن قۇلشىنا جازۋعا سەنىمىمىز كامىل، قارىمىمىز دا قاپتال جەتەدى!

3. 2021 - جىلعى ءتۇيىندى قىزمەتتەر

　　بيىلعى جىل − ەلىمىزدىڭ وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسى بارىسىنداعى ەرەكشە ماڭىزعا يە ءبىر جىل. ۇكىمەت قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ ءۇشىن شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، قىزمەتتى ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەتۋ سىندى نەگىزگى ارناعا تاباندى بولۋ، جاڭا دامۋ كەزەڭىن تياناق ەتىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدى نەگىزگى تاقىرىپ، ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى تەرەڭدەتۋدى نەگىزگى ارقاۋ، رەفورمالاۋ مەن جاڭالىق اشۋدى ءتۇبىرلى قوزعاۋشى كۇش، حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان تاماشا تۇرمىس قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋدى ءتۇبىرلى ماقسات ەتۋ، جۇيە كوزقاراسىنان جازباي، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەپ جانە كەڭەيتىپ، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى اناعۇرلىم ويداعىداي ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ”التىنى ورنىقتىرۋ“ قىزمەتىن تىڭعىلىقتى ىستەپ، ”التىنى قامتاماسىز ەتۋ“ مىندەتىن جاپپاي تياناقتاندىرۋ، ماكرولىق ساياساتتى عىلمي، ءدال اتقارىپ، ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ ۇيلەسىمدى ارالىعىن قۇلشىنا ساقتاپ، ىشكى سۇرانىمدى ۇلعايتۋ ستراتەگياسىنا تاباندى بولىپ، عىلىم - تەحنيكالىق ستراتەگيالىق تىرەكتى كۇشەيتۋ، جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى كەڭەيتىپ، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعى مەن ورنىقتىلىعىن ساقتاپ، ”14 - بەسجىلدىقتا“ تاماشا باستاما اشۋعا، ءساتتى قادام تاستاۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعىن ۇزدىك ناتيجەلەرمەن قۇتتىقتاۋ كەرەك.

　　بيىل ەلىمىزدىڭ دامۋى ءالى دە كوپتەگەن حاۋىپ - قاتەر مەن سىن - سايىستارعا ءدوپ كەلىپ وتىر، دەسەدە ەكونوميكانىڭ ۇزاق ۋاقىت جاقسى جاققا قاراي دامۋ سىندى نەگىزگى جاعدايى وزگەرگەن جوق. ءبىز سەنىمدى بەكەمدەپ، قيىن قامالداردى الىپ، قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ، قالپىنا كەلۋ سيپاتتى ارتۋ نەگىزىن بەكەمدەپ، ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ باياندى، اقاۋسىز دامۋىن قۇلشىنا ساقتاۋىمىز كەرەك.

　　بيىلعى دامۋدىڭ باستى مەجەلى نىساناسى: ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ارتۋى ％6تەن جوعارى بولادى؛ قالا - قالاشىقتاردا 11 ميلليوننان استام ادام تىڭنان جۇمىستانادى، قالا - قالاشىقتاردا انىقتالعان جۇمىسسىزدىق مولشەرى ％5.5 اينالاسىندا بولادى؛ تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسىنىڭ قىمباتتاۋ مولشەرى ％3 شاماسىندا بولادى؛ يمپورت - ەكسپورت مولشەرى ورنىقتى بولىپ، ساپاسى جوعارىلايدى، حالىقارالىق كىرىس - شىعىس نەگىزىنەن تەڭ بولادى؛ تۇرعىنداردىڭ كىرىسى ورنىقتى ارتادى؛ ەكولوگيالىق ورتانىڭ ساپاسى اناعۇرلىم جاقسارادى، بىرلىك ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنداعى ەنەرگيانىڭ سارىپ بولۋى ％3 اينالاسىندا تومەندەيدى، نەگىزگى لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋ مولشەرى ۇزدىكسىز تومەندەيدى؛ استىقتىڭ ءونىم مولشەرى ءبىر تريلليون 300 ميلليارد جىڭنان جوعارى دەڭگەيدى ساقتايدى.

　　ەكونوميكانىڭ ارتۋ قارقىنى − جالپىلىق كورسەتكىش، بيىلعى مەجەلى نىسانا ％6تەن جوعارى بولادى دەپ بەلگىلەندى، مۇندا، ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ قالپىنا كەلۋ جاعدايى ويلاستىرىلدى، بۇل ءارقايسى جاقتاردى زەيىن - زەردەسىن شوعىرلاندىرا وتىرىپ رەفورما جۇرگىزۋگە جانە جاڭالىق اشۋعا جەتەكتەپ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋگە ءتيىمدى. ەكونوميكانىڭ ارتۋ قارقىنى، جۇمىستاندىرۋ، زات باعاسى سياقتى مەجەلى نىسانالار ەكونوميكالىق اينالىمدى ۇيلەسىمدى ارالىقتا ساقتاۋ تالابىن ايگىلەدى، ونى بۇدان بىلايعى نىسانالارمەن ورنىقتى ۇشتاستىرساق، باياندى، اقاۋسىز دامۋدى جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىمدى بولادى.

　　بيىلعى قىزمەتتەردى ويداعىداي ىستەۋ ءۇشىن ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى اناعۇرلىم ويداعىداي ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ كەرەك. ۇدايىلانعان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن ءىشىنارا شۇعىل ءبىر جاقتى ەتۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، ىندەتتىڭ سىرتتان كىرۋىنەن، ىشتە قايتا بەلەڭ بەرۋىنەن ساقتانۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز تيتتەي دە بوساڭسىتپاي ويداعىداي ىستەپ، ءتۇيىندى وڭىرلەر شەشۋشى بۋىندارداعى ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى ويداعىداي يگەرىپ، ولقىلىقتار مەن كەمىستىكتەردى تۇزەتىپ، ادامدار توپتاسۋدان ىندەتتىڭ تارالۋى مەن بىتىراندى اۋرۋلاردان جۇعىپ كەڭەيۋىنەن قاتاڭ ساقتانىپ، ۆاكسينانى زەرتتەپ جاساۋدى جانە جەدەل اقىسىز ەگۋدى تارتىپپەن ىلگەرىلەتىپ، عىلمي، دالمە - ءدال ساقتانۋ - تىزگىندەۋ قابىلەتى مەن دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ كەرەك.

　　بيىل مىناداي بىرنەشە جاقتاعى قىزمەتتى ءتۇيىندى تۇردە ويداعىداي ىستەۋ كەرەك.

　　(1) ماكرولىق ساياساتتىڭ ۇلاسپالىلىعى، ورنىقتىلىعى، باياندىلىعى ساقتالىپ، ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ ۇيلەسىمدى ارالىقتا بولۋى جەبەلەدى. وڭىرلەر ارا رەتتەۋ - مەڭگەرۋ نەگىزىندە باعىتتامالى رەتتەۋ - مەڭگەرۋ، جاعدايعا قاراي رەتتەۋ - مەڭگەرۋ، دالمە - ءدال رەتتەۋ - مەڭگەرۋ كۇشەيتىلەدى. ماكرولىق ساياسات بازار سۋبيەكتتەرىن ۇزدىكسىز قيىنشىلىقتان قۇتىلدىرىپ، قاجەتتى قولداۋ تەبىنىن ساقتاۋ، شۇعىل بۇرىلىس جاساماۋ، جاعدايداعى وزگەرىسكە قاراي ۋاعىندا رەتكە سالىپ، كەمەلدەندىرىپ، ەكونوميكانىڭ نەگىزگى جۇلگەسىن اناعۇرلىم بەكەمدەۋ كەرەك.

　　بەلسەندى قازىنا ساياساتى ساپانى جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرىپ، اناعۇرلىم باياندى جۇرگىزىلۋى كەرەك. ىندەتتىڭ ءونىمدى تىزگىندەلۋى مەن ەكونوميكانىڭ بىرتىندەپ قالپىنا كەلۋى ەسكەرىلىپ، بيىلعى قىزىل سيفر مولشەرى ％3.2 اينالاسىندا ورنالاستىرىلىپ، بىلتىرعىدان ءسال تومەندەتىلەدى، ىندەتكە قارسى اتتانۋ ەرەكشە زايومى ەندىگارى تاراتىلمايدى. قازىنالىق كىرىستىڭ قالپىنا كەلۋ سيپاتتى ارتۋىنا بايلانىستى، قازىنالىق شىعىستىڭ جالپى كولەمى بىلتىرعىدان ارتادى، وسىعان بايلانىستى جۇمىستانۋدى، حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسىن، بازار سۋبيەكتتەرىن قامتاماسىزداندىرۋ جاعىنداعى قولداۋ تەبىنىن ارتتىرۋ ءالى دە ءتۇيىن ەتىلەدى. ورتالىقتىڭ ءوز شىعىسىنىڭ ورنالاستىرىلۋى ۇزدىكسىز كەرى ارتىپ، شۇعىل قاجەتتى ەمەس، تۇراقتى ەمەس شىعىستار بارىنشا ازايتىلادى، جەرگىلىكتى ورىندارعا جاي اۋدارىپ تولەۋ مولشەرى ％7.8 ارتىپ، ارتۋ مولشەرى بىلتىرعىدان كورنەكتى دارەجەدە جوعارىلايدى، مۇنىڭ ىشىندە تەڭگەرمەلى اۋدارىپ تولەۋ، اۋدان دارەجەلى نەگىزگى قازىنا قۋاتىن قامتاماسىزداندىرۋ مەحانيزمى بويىنشا بەرىلەتىن سيلىق قوسىمشا قاراجاتى سياقتىلاردىڭ ارتۋ مولشەرى ％10تەن اسادى. ۇدايىلانعان قازىنالىق قارجىنى توتە جەتكىزۋ مەحانيزمى ورناتىلىپ جانە كولەمى كەڭەيتىلىپ، ورتالىقتىڭ 2 تريلليون 800 ميلليارد يۋاندىق قازىنالىق قارجىسى توتە جەتكىزۋ مەحانيزمىنە ەنگىزىلىپ، كولەمى وتكەن جىلعىدان نەداۋىر ۇلكەن بولىپ، قالا - اۋدانداردىڭ نەگىزگى ساتىلارىندا كاسىپورىندارعا، حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ جونىنەن دەر كەزىندە اناعۇرلىم تەبىندى قازىنالىق قولداۋ كورسەتىلەدى. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر حالىق ءۇشىن ۇنەمدەپ ىستەتىپ، تارتا جۇمساۋعا تاباندى بولىپ، نەگىزگى حالىق تۇرمىسىنا جۇمسالاتىن شىعىستىڭ تەك قانا ارتىپ، كەمەيمەۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ ومىرشەڭدىگىن تاسقىنداتىپ، جالىنداي بەرۋىنە دەم بەرۋى كەرەك.

　　باجىنى كەمەيتۋ ساياساتى ساپالىلاندىرىلادى جانە تياناقتاندىرىلادى. بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ قارىمىن قالپىنا كەلتىرىپ، ومىرشەڭدىك قۋاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن تاعى دا كومەكتەسۋگە تۋرا كەلەدى. باجىنى تۇزىمدىك كەمەيتۋ ساياساتى ۇزدىكسىز اتقارىلىپ، شاعىن كولەمدە باجى تاپسىرۋشىلاردىڭ ارتقان قۇن باجىسىنا جەڭىلدىك جاساۋ سياقتى ءبىر ءبولىم كەزەڭدىك ساياساتتى اتقارۋ مەرزىمى ۇزارتىلادى، باجىنى قۇرىلىمدىق كەمەيتۋدىڭ جاڭا شارالارى اتقارىلىپ، ءىشىنارا ساياساتتى رەتتەۋدىڭ ىقپالى دولايلاستىرىلادى. شاعىن كولەمدە باجى تاپسىرۋشىلاردىڭ ارتقان قۇن باجىسىنان باجى تاپسىرۋ شەگى ايلىق ساتىلۋ سوماسى بويىنشا 100 مىڭ يۋاننان 150 مىڭ يۋانعا جوعارىلاتىلادى. شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ، جەكە ونەركاسىپشىلەر مەن ساۋداگەرلەردىڭ جىلدىق باجى تاپسىرۋعا ءتيىستى تابىس سوماسىنىڭ ءبىر ميلليون يۋانعا جەتپەيتىن بولىگىنەن قازىر اتقارىلىپ وتىرعان جەڭىلدىك بەرۋ ساياساتى نەگىزىندە تابىس باجى تاعى دا كەمەيتىلىپ جارتىلاي الىنادى. جەر - جەر باجىنى كەمەيتۋ ساياساتىن دەر كەزىندە شىنايى تياناقتاندىرىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ يگىلىكتەنۋگە ءتيىستى يگىلىكتەن نەعۇرلىم تولىق يگىلىكتەنۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋى كەرەك.

　　ورنىقتى اقشا ساياساتى يكەمدى دە دالمە - ءدال، ۇيلەسىمدى دە لايىقتى بولۋى كەرەك. تۇلعالىق شارۋاشىلىققا قىزمەت وتەۋ اناعۇرلىم كورنەكتى ورىنعا قويىلىپ، ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ مەن حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋدىڭ قاتىناسى ويداعىداي ءبىر جايلى ەتىلەدى. مۇندا اقشامەن قامداۋ مولشەرى مەن قوعامدىق قارجى قۇراۋ كولەمىنىڭ ارتۋ قارقىنى اتامالى ەكونوميكانىڭ ارتۋ قارقىنىمەن نەگىزىنەن قارايلاس بولىپ، اينالىمىنىڭ ۇيلەسىمدى، جەتكىلىكتى بولۋى ساقتالىپ، ماكرولىق سۇيمەندىك مولشەرى نەگىزىنەن ورنىقتىلىعىن ساقتايدى. حالىق اقشاسى سىندىرىلىمىنىڭ ۇيلەسىمدى تەپە - تەڭدىك دەڭگەيىندەگى نەگىزگى ورنىقتىلىعى ساقتالادى. ورتاشا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋى قيىن بولۋ ماسەلەسى ىشكەرىلەي شەشىلەدى. شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ قارىز اقشاسىن وسىمىمەن قايتارۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ ءتيىمدى ساياساتى جالعاستىرىلىپ، قايتالاي قارىز بەرۋ، قايتالاي ءوسىم بەرۋ جولىمەن تيىمدىلىك جاسالاتىن فينانستىق قولداۋ تەبىنى ارتتىرىلادى. شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋ كەپىلدىك شىعىمىن تومەندەتۋ، سيلاۋ جانە جاردەم قاراجات بەرۋ ساياساتى ۇزدىكسىز اتقارىلىپ، قارىز اقشا حاۋىپ - قاتەرىن ءبولىپ كوتەرۋ جونىنەن تولىقتاما تولەم بەرۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى. سەنىمدىلىك ينفورماتسياسىنان تەڭ يگىلىكتەنۋ قادامى تەزدەتىلەدى. فينانس قۇرىلىمدارىن تەكسەرۋ، باعالاۋ جانە مىندەتىن وتەگەنى سەبەپتى جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرماۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلەدى. بانكەلەردى سەنىمدى قارىز بەرۋ كولەمىن كەڭەيتۋگە، تۇڭعىش قارىز الۋشىلاردى ۇزدىكسىز كوبەيتۋگە جەتەلەپ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا قارىز الۋ، قارىز قايتارۋ جالپىلاستىرىلادى، قارجىنىڭ عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋعا، جاسىل دامۋعا قاراي نەعۇرلىم كوبىرەك اعىلۋىنا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىندارعا، جەكە ونەركاسىپشىلەر مەن ساۋداگەرلەرگە، جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىق تيجارات سۋبيەكتتەرىنە قاراي نەعۇرلىم كوبىرەك اعىلۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى، ىندەتتىڭ ىقپالىنا ءۇرتىس ۇشىراعان كاسىپتەر مەن كاسىپورىندارعا باعىتتامالى قولداۋ كورسەتىلەدى. ءىرى ساۋدا بانكەلەرىنىڭ شاعىن، ۇساق كاسىپورىندارعا جەڭىلدىك رەتىندە بەرەتىن قارىز اقشاسى ％30تىڭ ۇستىندە ارتتىرىلادى. ۇسىنىم تىزبەگىنە فينانستىق قىزمەت وتەۋ ۇلگىسى جاڭالانادى. شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ راسميات اقىسى لايىقتى تومەندەتىلەدى. امانات اقشا ءوسىمىن باقىلاپ - باسقارۋ ساپالىلاندىرىلىپ، ناقتى قارىز اقشانىڭ ءوسىمىن اناعۇرلىم تومەندەتۋ جەبەلەدى، فينانس جۇيەسىنىڭ تۇلعالىق شارۋاشىلىققا پايدا بەرۋىنە ۇزدىكسىز جەتەكشىلىك ەتىلەدى. بيىل شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋىنىڭ اناعۇرلىم قولايلى بولۋىن، جالپىلىق قارجى قۇراۋ وزىندىك قۇنىنىڭ ورنىقتى تومەندەۋىن، ءسوزسىز، ىسكە اسىرۋ ءتيىس.

　　جۇمىستاندىرۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋ ساياساتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، كۇش توپتاۋ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك. قازىرگى قىزمەت ورىندارىن ورنىقتىرۋعا كۇش سالىنىپ، قىزمەتكەر قىسقارتپاعان، از قىسقارتقان كاسىپورىندارعا قازىنا - باجى، فينانس جاقتارىنان ۇزدىكسىز قاجەتتى ساياساتتىق قولداۋ كورسەتىلەدى. جۇمىسسىزدىق پەن جۇمىس ۇستىندە جارالانۋدى قامسىزداندىرۋ وتەمىنىڭ مولشەرى جالعاستى تومەندەتىلىپ، جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋىن قايتارىپ بەرۋ سياقتى كەزەڭدىك جۇمىس ورنىن ورنىقتىرۋ ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگى مەن كولەمى كەڭەيتىلىپ، قىزمەت بەرۋ ارقىلى شىنىقتىرۋ ساياساتىن اتقارۋ مەرزىمى ۇزارتىلادى. بازارلاندىرىلعان جۇمىستاندىرۋ ارناسى كەڭەيتىلىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ ارقىلى جۇمىستانۋدى جەتەكتەۋ جەبەلەدى. جۇمىستانۋ شارتىن تومەندەتۋگە دەم بەرىلىپ، مەملەكەتتىڭ كاسىپتىك تولىمدىلىق ءتىزىمى اۋقىمدىق ساپالىلاندىرىلىپ، رۇقسات بەرۋ تۇرىندەگى ءبىر ءبولىم كاسىپتىك تولىمدىلىق ەمتيحانىنىڭ قىزمەت جىل شەگى تالابى تومەندەتىلەدى نەمەسە كۇشىنەن قالدىرىلادى. جاڭا جۇمىستاندىرۋ فورماسىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتىلىپ جانە جۇيەگە ءتۇسىرىلىپ، كاسىپتەن زاقىمدالۋىن قامتاماسىزداندىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ جەدەل ىلگەرىلەتىلەدى. يكەمدى جۇمىستانعاندارعا قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ قوسىمشا قاراجاتى ۇزدىكسىز بەرىلىپ، جۇمىستانعان جەرىندە قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ جاعىنداعى نوپوس شەكتەمەسىن ەركىنە قويا بەرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. جوعارى مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلار، ارميادان بوساعان اسكەريلەر، ديقان جۇمىسكەرلەر قاتارلى ءتۇيىندى قاۋىمدى جۇمىستاندىرۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلىپ، مۇگەدەكتەر، بىردە - ءبىر ادام جۇمىستانباعان وتباسى مۇشەلەرى قاتارلى قيىنشىلىعى بار ادامداردىڭ جۇمىستانۋىنا كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، جۇمىسسىزداردىڭ قايتالاي جۇمىستانۋى جەبەلەدى. كاسىپتىك ونەرگە جەتىلدىرۋ قارجىسىن جۇمساۋ كولەمى كەڭەيتىلىپ، كەڭ كولەمدى، كوپ ساتىلى كاسىپتىك ونەرگە جەتىلدىرۋ ورىستەتىلەدى، كاسىپتىك ونەردى ءوسىرۋدىڭ جانە جوعارى دارەجەلى كاسىپتىك مەكتەپتەرگە كەڭەيتىپ وقۋشى قابىلداۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت نىساناسى ورىندالىپ، ءبىر توپ جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى باۋلۋ بازاسى قۇرىلادى. جۇمىستانۋعا الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، جۇمىستانۋعا قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ ينجەنەرياسى اتقارىلادى. جۇمىستاندىرۋ ارناۋلى كومەك قاراجاتى قاتارلى قاراجاتتاردان پايدالانىپ، ءتۇرلى ەڭبەككۇش بازارى، دارىندىلار بازارى، كۇندىكشىلەر بازارى قۇرىلىسىنا قولداۋ كورسەتىلىپ، جۇمىستانۋ ارناسى ايقارا اشىلىپ، پەيىلدى، قابىلەتتى ادامدارعا اناعۇرلىم كوپ ءادىل جۇمىستانۋ ورايى بەرىلەدى.

　　(2) ءتۇيىندى سالالار رەفورماسى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى ونان ارى تاسقىندايدى. كاسىپورىندارعا كومەك بەرىپ، قيىنشىلىقتان قۇتىلدىرۋ ساياساتى تياناقتاندىرىلۋمەن بىرگە، قاتىستى رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، اناعۇرلىم جاندى، اناعۇرلىم جاسامپاز بازار سۋبيەكتى جەتىلدىرىلەدى.

　　ۇكىمەت فۋنكتسياسىندا ونان ارى بۇرىلىس جاسالادى. بازاردىڭ بايلىقتى ورنالاستىرۋداعى شەشۋشى رولى تولىق ساۋلەلەندىرىلىپ، ۇكىمەتتىڭ رولى اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلىپ، ۇتىمدى بازار مەن ىسكەر ۇكىمەتتىڭ اناعۇرلىم ويداعىداي ۇشتاسۋى ىلگەرىلەتىلەدى. بازارعا كىرۋ رۇقساتى ۇزدىكسىز جەڭىلدەتىلىپ، ماڭىزدى فاكتورلاردى بازارلاندىرىپ ورنالاستىرۋ جالپىلىق رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ورىستەتىلىپ، ءتۇرلى بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ مۇلىك ۇقىعى زاڭ بويىنشا تەڭ قورعالادى. ”ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ“ رەفورماسى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، بازارلانعان، زاڭمەن باسقارىلاتىن، حالىقارالانعان ساۋدا ورتاسى جەدەل قالىپتاسادى. اكىمشىلىك رۇقسات ىستەرى تۇگەلدەي تىزىمگە الىنىپ باسقارىلادى. ”كۋالىك پەن كىناشقانى ءبولۋ“ رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، كاسىپورىندارعا ساياتىن تەكسەرىپ بەكىتۋ بۋىندارىن، ماتەريالدارىن، ۋاقىت شەگىن، اقىسىن ازايتۋ كۇش سالا ىلگەرىلەتىلەدى. بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ شەگىنىپ شىعۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردى تىزىمنەن ءوشىرۋدى قاراپايىمداستىرۋ ءتۇزىمى اتقارىلادى. ونەركاسىپ ونىمدەرىنە رۇقسات ەتۋ ءتۇزىمى رەفورماسى اتقارىلىپ، اۆتوموبيل، ەلەكتروندى ەلەكتر جابدىقتارى سياقتى كاسىپتەردىڭ وندىرىسىنە رۇقسات ەتۋ جانە اينالىمىن باسقارۋدىڭ جالپى بارىسىن رەفورمالاۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ۇتىمدى باقىلاپ - باسقارۋ ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋدىڭ قاجەتتى كەپىلى ەتىلىپ، باقىلاپ - باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگى جاپپاي تياناقتاندىرىلادى، تەكسەرىپ بەكىتۋ ىستەرىن كۇشىنەن قالدىرۋدا نەمەسە تومەنگە بەرۋدە ءىس بارىسىنداعى، ىستەن كەيىنگى باقىلاپ - باسقارۋ كۇشەيتىلەدى، دارەجەگە، تۇرگە ءبولىپ باقىلاپ - باسقارۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، تاراۋ اتتاپ جالپىلىق باقىلاپ - باسقارۋ ءتۇزىمى اقاۋسىزداندىرىلادى، ”ينتەرنەت + باقىلاپ - باسقارۋ“ كۇش سالا اتقارىلىپ، باقىلاپ - باسقارۋ قابىلەتى جوعارىلاتىلادى، سەنىمنەن ايرىلعانداردى جازالاۋ، ءبىر جاقتى ەتۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، ءادىل باقىلاپ - باسقارۋ ارقىلى جارامدىلارىن الىپ، جارامسىزدارىن قاتاردان قالدىرۋ جەبەلەدى. سيفرلى ۇكىمەت قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، اكىمشىلىك ساندى مالىمەتتەن تەڭ يگىلىكتەنۋ - سايكەستىرۋ مەحانيزمى ورناتىلادى جانە كەمەلدەندىرىلەدى، ەلەكتروندى كۋالىكتىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ مەن بۇكىل ەل كولەمىندە ءوزارا تانىلۋىن ىلگەرىلەتىپ، اناعۇرلىم كوپ ۇكىمەتتىك قىزمەت وتەۋ ىستەرىن توراپتا، قول تەلەفوندا جانە ءبىر رەتتە ءبىتىرۋ جۇزەگە اسىرىلادى. كاسىپورىندار مەن بۇقارا ۇنەمى بىتىرەتىن ىستەردى بيىل ”ولكە اتتاپ ءبىر تۇتاس ءبىتىرۋ“ نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرىلادى.

　　كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىس - تيجاراتىنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ رەفورما ءادىسى ارقىلى ىلگەرىلەتىلەدى. ەنەرگيا، قاتىناس، تەلەگراف سياقتى نەگىزدىك كاسىپتەر رەفورماسى ىلگەرىلەتىلىپ، قىزمەت وتەۋ ونىمدىلىگى جوعارىلاتىلىپ، اقى الۋ دەڭگەيى تومەندەتىلەدى. جاساۋ كاسىبىمەن اينالىساتىن بارلىق كاسىپورىنداردىڭ ەلەكتر قۋاتىن بازارلاندىرۋ ساۋداسىنا قاتىناسۋىنا جول بەرىلىپ، ەلەكتر تۇتىنۋعا ۇيلەسىمسىز باعا قوسۋ ونان ارى اداقتالىپ، جالپى ونەركاسىپ - ساۋدا سالاسىنىڭ ەلەكتر باعاسىن تومەندەتۋ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلەدى. ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ كەڭ جولاقتى تور مەن ارناۋلى جەلىدەن پايدالانۋ ورتاشا اقىسى تاعى دا ％10 تومەندەتىلەدى. جوعارى قارقىندى تاس جولداردان پارىقتى اقى الۋ جاپپاي جالپىلاستىرىلىپ، جۇك اۆتوموبيلدەرىنىڭ قاتىناۋىنا بوگەت بولاتىن، بەلگىلەمەگە قايشى ورنالاستىرىلعان بيىكتىگىن، كەڭدىگىن شەكتەۋ قۇرىلعىلارى مەن تەكسەرۋ تۇيىندەرى باتىل جونگە سالىنادى. كەمەجاي قۇرىلىس اقىسى كۇشىنەن قالدىرىلىپ، حالىقتىق اۆياتسيانى دامىتۋ قورى بويىنشا اۆياتسيا سەرىكتەستىكتەرىنەن الىناتىن اقى ولشەمى ％20 تومەندەتىلەدى. ىندەتتىڭ ىقپالى ءبىرشاما اۋىر بولعان جەرلەردە مەملەكەت مەنشىگىندەگى ۇيلەردى مايعا الىپ قىزمەت وتەۋ كاسىبىمەن اينالىساتىن شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردان، جەكە ونەركاسىپشىلەر مەن ساۋداگەرلەردەن الىناتىن ماياقىنى كەمەيتۋگە، كەشىرىم ەتۋگە دەم بەرىلەدى. تۇرلىشە دەلدالدىق قۇرىلىمدارىنىڭ قىزمەت وتەۋ شارتتارىن، بارىسىن، ۋاقىت شەگىن جانە اقى ولشەمىن جاريا ۇستاۋىنا دەم بەرىلەدى. باجىعا جاتپايتىن كىرىستىڭ ۇيلەسىمسىز ارتۋىن قاتاڭ تىزگىندەپ، الباتى اقى الۋ، الباتى ايىپ سالۋ، الباتى سالىق سالۋدى قاتاڭ جونگە سالۋ ءتيىس، جۇرتتىڭ مازاسىن الىپ، اراسىنان ارام ولجا تۇسىرۋگە بولمايدى، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ قامسىز شارۋاشىلىق جۇرگىزىپ، شيراقى بەينەمەن العا باسۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

　　كوپ ءتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتىڭ بىرگە دامۋى جەبەلەدى. سوتسياليستىك نەگىزگى شارۋاشىلىق ءتۇزىم باتىل جالعاستىرىلادى جانە كەمەلدەندىرىلەدى. جالپىلىق مەنشىكتەگى شارۋاشىلىق تيتتەي دە اۋىتقىماستان بەكەمدەلەدى جانە دامىتىلادى، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ دامۋىنا تيتتەي دە اۋىتقىماستان دەم بەرىلەدى، قولداۋ كورسەتىلەدى، جەتەكشىلىك ەتىلەدى. ءتۇرلى بازار سۋبيەكتتەرى مەملەكەتتى وسىزامانداندىرۋدىڭ قۇرىلىسشىلارى، ولارعا تەڭ قاراپ، تەڭ مامىلە جاساۋ كەرەك. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىنىڭ 3 جىلدىق ارەكەتى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال مەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار الۋەتتەندىرىلەدى، ساپالىلاندىرىلادى، ۇلعايتىلادى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ارالاس مەنشىك ءتۇزىمى رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى. ۇكىمەت پەن ساۋدانىڭ ەتەنە، پاك قاتىناسى ورناتىلىپ، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا تۇساۋ بولاتىن ءتۇرلى قامالدار الاستالادى. ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ الاشاعىن كەشەۋىلدەتۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى شەشۋ جونىندەگى باياندى مەحانيزم اقاۋسىزداندىرىلادى. كاسىپورىنشىلار رۋحى ساۋلەلەندىرىلەدى. مەملەكەت تەكشە كاسىپورىندارىنىڭ جاڭالىق اشا دامۋىن، حالىقارالىق باسەكەلىك قۋاتىن ارتتىرۋىن قولدايدى، سونىمەن بىرگە دامۋدى زاڭ بويىنشا ارناعا ءتۇسىرىپ، سيفر ەرەجەسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. مونوپوليالاۋعا قارسى تۇرۋ كۇشەيتىلىپ جانە كاپيتالدىڭ رەتسىز كەڭەيۋىنىڭ الدى الىنىپ، ءادىل باسەكەلى بازار ورتاسى باتىل قورعالادى.

　　قازىنا - باجى، فينانس ءتۇزىلىسى رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى. مەجە ەسەپ تەجەمى مەن ونىمدىلىگىن باسقارۋ كۇشەيتىلىپ، مەجە ەسەپتى جاريا ۇستاۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، باجى - اقى جەڭىلدىك ساياساتىنان يگىلىكتەنۋدى ءبىتىرۋ ءتارتىبى مەن راسمياتتارى ىقشامدالادى. ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ قازىنالىق ءىس ۇقىعى مەن شىعىس جاۋاپكەرشىلىگىن ايىرۋ رەفورما جوباسى تياناقتاندىرىلادى. جەرگىلىكتى باجى جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلادى. ورتا، شاعىن بانكە كاپيتالى ۇزدىكسىز كوپ ارنامەن تولىقتىرىلادى، سەرىكتەستىكتى جونگە سالۋ كۇشەيتىلەدى، اۋىل - قىستاق امانات - قارىز كووپەراتيۆتەرىنە ىشكەرىلەي رەفورما جۇرگىزىلىپ، ساياساتتىق بانكەلەردى تۇرگە ءبولىپ ەسەپ ايىرۋ رەفورماسى ىلگەرىلەتىلىپ، قامسىزداندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە وعان قىزمەت وتەۋ فۋنكتسياسى كۇشەيتىلەدى. تىركەۋ ءتۇزىمى رەفورماسى ورنىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، بازاردان شەگىنۋدىڭ ۇدايىلانعان مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى، زايوم بازارى قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، كوپ ساتىلى كاپيتال بازارىنىڭ رولى اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ قارجى قۇراۋ ارناسى كەڭەيتىلەدى. فينانستىق جارنا ارقىلى تىزگىندەۋ سەرىكتەستىگى مەن فينانستىق عىلىم - تەحنيكانى باقىلاۋ - باسقارۋ كۇشەيتىلىپ، فينانستىق جاڭالىق اشۋدى بايىپتىلىقپەن باقىلاۋ - باسقارۋ العى شارتىندا جۇرگىزۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتىلەدى. فينانس حاۋىپ - قاتەرىن ءبىر جاقتى ەتۋ قىزمەتى مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، ءارقايسى جاقتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيتىلىپ، جۇيەلىك حاۋىپ - قاتەر تۋىلماۋدىڭ تومەنگى شەگى باتىل ساقتالادى. فينانس قۇرىلىمدارى تۇلعالىق شارۋاشىلىققا قىزمەت وتەۋ بورىشىنان جازباۋى كەرەك.

　　(3) تۇلعالىق شارۋاشىلىقتىڭ جوعارى ساپالى دامۋى جاڭالىق اشۋعا سۇيەنىپ ىلگەرىلەتىلىپ، جاڭا قوزعاۋشى كۇش جەتىلدىرىلەدى جانە زورايتىلادى. عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەن تۇلعالىق شارۋاشىلىقتىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋى جەبەلىپ، جاڭالىق اشۋدىڭ دامۋعا دەم بەرۋ رولى اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلەدى.

　　عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ قابىلەتى جوعارىلاتىلادى. مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق عىلىم - تەحنيكا قۋاتى كۇشەيتىلىپ، مەملەكەتتىك تاجىريبەحانا قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، عىلىم - تەحنيكا نىساندارى مەن جاڭالىق اشۋ بازالارىنىڭ ورنالاسۋى كەمەلدەندىرىلەدى. شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردا قامال الۋ ينجەنەرياسى ويداعىداي اتقارىلىپ، ”عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ 2030 - جىلعا دەيىنگى كەلەلى نىساندارى“ ىشكەرىلەي جوسپارلانىپ جانە ىلگەرىلەتىلىپ، عىلىم - تەحنيكالىق كەلەلى، ارناۋلى نىسانداردى اتقارۋ ءتاسىلى رەفورمالانىپ، ”قابىلەتتىلەر باستاماشى بولىپ ىستەۋ“ سياقتى مەحانيزمدەر جالپىلاستىرىلادى. شارت - جاعدايى كەلەتىن جەرلەردىڭ حالىقارالىق جانە وڭىرلىك عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ورتالىعىن قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتىلىپ، مەملەكەتتىڭ دەربەس جاڭالىق اشۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونى سياقتىلاردىڭ جەتەكشىلىك رولى كۇشەيتىلەدى. اۋرۋدان ساقتانۋ جانە ونى ەمدەۋ جاعىندا قامال الۋ سياقتى حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى عىلىم - تەحنيكا دامىتىلادى. عىلىم - تەحنيكانى اشىق ۇستاۋ جاعىنداعى سەلبەستىك جەبەلەدى. ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن قورعاۋ كۇشەيتىلەدى. عىلمي زەرتتەۋ جونىندەگى سەنىمدىلىك قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، عىلىم رۋحى ساۋلەلەندىرىلىپ، تاماشا جاڭالىق اشۋ ەكولوگياسى قالىپتاسادى. نەگىزدىك زەرتتەۋ − عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ قاينار كوزى، ونى ورنىقتى قولداۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك، قوسىلىم بارىنشا ارتتىرىلىپ، ورتالىقتىڭ دارەجەلەس نەگىزدىك زەرتتەۋ شىعىسى ％10.6 ارتتىرىلادى، قاراجاتتى دەربەس جۇمساۋ ۇقىعىن كەڭەيتۋ ساياساتى تياناقتاندىرىلىپ، نىسانعا ءوتىنىش بەرۋ، باعالاۋ - تەكسەرۋ، قاراجات باسقارۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ جانە شابىتتاندىرۋ مەحانيزمى ساپالىلاندىرىلادى، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيلەسىمسىز اۋىرتپالىعىن كۇش سالا جويىپ، ولاردىڭ زەيىن - زەردەسىن عىلمي ىزدەنىسكە شوعىرلاندىرىپ، ”ۇزاق بارىستا شىڭدالىپ جەتىلۋ“ رۋحىمەن شەشۋشى، وزەكتى سالالاردا زور تابىسقا جەتۋىنە مۇمكىندىك جاسالادى.

　　كاسىپورىندار بازارلاندىرۋ مەحانيزمى ارقىلى جاڭالىق اشۋعا شابىتتاندىرىلادى. كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋداعى نەگىزگى تۇلعالىق ورنى كۇشەيتىلىپ، جەتەكشى كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋ بىرلەستىگىن قۇرۋىنا دەم بەرىلەدى، ءوندىرۋ، وقىتۋ، زەرتتەۋ، قولدانۋدى توعىستىرۋ ارناسى كەڭەيتىلىپ، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىنىڭ مەنشىك ۇقىعى جونىندەگى ىنتالاندىرۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلادى، شارۋاشىلىق قۇرۋ جونىندەگى قارجىلاندىرۋدى باقىلاۋ - باسقارۋ ءتۇزىلىسى مەن ونى دامىتۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جالپى جۇمىلا جاڭالىق اشۋ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلەدى. كاسىپورىنداردىڭ زەرتتەۋ - اشۋ قاراجاتىنىڭ ％75ىن ۇستەمەلەپ ەسەپتەپ باجىدان بۇرىن تارتىپ قالۋ ساياساتى جالعاستى اتقارىلىپ، جاساۋ كاسىپورىندارىنىڭ ۇستەمەلەپ ەسەپتەپ باجىدان بۇرىن تارتىپ قالۋ سالىستىرماسى ％100كە كوتەرىلىپ، باجى جەڭىلدىگى مەحانيزمى ارقىلى كاسىپورىنداردىڭ زەرتتەۋ - اشۋعا قوسىلىمدى ارتتىرۋىنا شابىت بەرىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا جەتەكشىلىك ەتۋى كۇش سالا ىلگەرىلەتىلەدى.

　　شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگى ساپالىلاندىرىلادى جانە ورنىقتىرىلادى. ”ارتىق ءوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرۋ، باسىلىپ قالعان تاۋارلاردى ءبىر جاقتى ەتۋ، سۇيمەندەردى كۇشىنەن قالدىرۋ، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋ، ولقىلىقتاردى تولىقتىرۋ“ ماڭىزدى مىندەتى ۇزدىكسىز ورىندالادى. وزىق جاساۋ كاسىبى كاسىپورىندارى جونىنەن ارتقان قۇن باجىسىنىڭ ارتقان بولىگى اي سايىن تولىق قايتارىلىپ باجى سوماسىنا دولايلاستىرىلادى، جاساۋ كاسىبىنىڭ قارىز اقشا سالىستىرماسى جوعارىلاتىلىپ، جاساۋ كاسىبىنىڭ جابدىقتارىن جاڭالاۋ جانە تەحنيكالىق جاقتان قايتا قۇرۋ قارجىسى ۇلعايتىلادى. شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگىنىڭ دەربەس مەڭگەرىمدىلىك قۋاتى كۇشەيتىلىپ، شارۋاشىلىق نەگىزى بويىنشا قايتا جاساۋ ينجەنەرياسى ويداعىداي اتقارىلىپ، ءىرى كاسىپورىنداردىڭ جەتەكتەۋ - قولداۋ جانە ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ سەلبەسۋ - سايكەسۋ رولى ساۋلەلەندىرىلەدى. ونەركاسىپ ينتەرنەتى دامىتىلىپ، شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن جاڭالىق اشۋ تىزبەگىنىڭ توعىسۋى جەبەلىپ، اناعۇرلىم كوپ ورتاق سيپات الاتىن تەحنيكالاردى زەرتتەۋ - اشۋ تەكشەسى ورناتىلىپ، ورتاشا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋ قابىلەتى مەن ماماندانۋ دەڭگەيى جوعارىلاتىلادى. 5G تورابى مەن مىڭ مەگاۆاتتىق وپتيكالى توراپ قۇرىلىسىنىڭ تەبىنى ارتتىرىلىپ، قولدانىلۋ ورتاسى كەڭەيتىلەدى. توراپ حاۋىپسىزدىگىن، ساندى مالىمەت حاۋىپسىزدىگىن جانە جەكە ينفورماتسيانى قورعاۋ كۇشەيتىلەدى. جاڭادان گۇلدەنگەن شارۋاشىلىق ورنالاستىرۋ ءبىر تۇتاس جوسپارلانادى. ساپا نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، ساپانى جوعارىلاتۋ ارەكەتى ىشكەرىلەي جۇرگىزىلەدى، ولشەم جۇيەسى كەمەلدەندىرىلىپ، شارۋاشىلىق تىزبەگىنىڭ جوعارعى، تومەنگى بۋىندارىنىڭ ولشەمدى، ءونىمدى ۇشتاسۋى جەبەلىپ، ۇستالىق رۋح ساۋلەلەندىرىلىپ، قۇنتتاپ ىستەۋ ارقىلى جۇڭگونىڭ جاساۋ ساپاسى جوعارىلاتىلادى.

　　(4) ىشكى سۇرانىمدى ۇلعايتۋ سىندى ستراتەگيالىق نەگىزگە تاباندى بولىپ، ىشكى بازاردىڭ كومەسكى كۇشى تولىق اشىلادى. حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ مىقتاپ ارقاۋ ەتىلىپ، سۇرانىم ۇلعايتىلىپ، تۇتىنۋ مەن قارجى قوسۋدىڭ ءونىمدى ۇشتاسۋى جەبەلىپ، ۇسىنىم مەن سۇرانىمنىڭ اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اۋقىمدىق تەپە - تەڭدىگى جۇزەگە اسىرىلادى.

　　تۇتىنۋ ورنىقتىرىلادى جانە ۇلعايتىلادى. تۇرعىنداردىڭ كىرىسى كوپ ارنامەن ارتتىرىلادى. قالا مەن اۋىلدىڭ اينالىم جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، ەلەكتروندى ساۋدانىڭ، جەدەل جەتكىزۋدىڭ اۋىل - قىستاقتارعا جالپىلاسۋى تەزدەتىلىپ، اۋدان، اۋىلداردىڭ تۇتىنۋى ۇلعايتىلادى. اۆتوموبيل، ءۇي ەلەكتر جابدىقتارى قاتارلى كوپ قولدى تۇتىنۋ ورنىقتى ارتتىرىلادى، كونەلەۋ اۆتوكولىك ساۋداسىنىڭ ۇيلەسىمسىز شەكتەمەسى كۇشىنەن قالدىرىلىپ، اۆتوتۇراق، زارياتتاۋ باعاناسى، ەلەكتر اۋىستىرۋ پۋنكتى قاتارلى قۇرىلعىلار كوبەيتىلەدى، اككۋمۋلياتوردى جيناپ الىپ پايدالانۋ جۇيەسىن قۇرۋ تەزدەتىلەدى. سالاماتتىق، مادەنيەت، ساياحات، دەنە تاربيە سياقتى قىزمەت وتەۋ تۇتىنىمى دامىتىلادى. كاسىپورىنداردىڭ ونىمدەر مەن قىزمەت وتەۋدە جاڭالىق اشۋىنا دەم بەرىلىپ، جاڭا ونىمدەردىڭ بازارعا كىرۋىنە قولايلىلىق جاسالىپ، ىشكى - سىرتقى ساۋدا ونىمدەرىنىڭ ۇقساس جەلىلى، ۇقساس ولشەمدى، ۇقساس ساپالى بولۋى ىلگەرىلەتىلەدى. شاعىن دۇكەن، جايما سياقتى حالىققا قولايلى قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ ءتارتىپتى ءجۇرىلۋى قامتاماسىز ەتىلەدى. ”ينتەرنەت +“ دان ويداعىداي پايدالانىپ، جەلىدە، جەلىدەن سىرت اناعۇرلىم كەڭ، اناعۇرلىم تەرەڭ توعىسۋ ىلگەرىلەتىلىپ، جاڭا كاسىپ قالىبى، جاڭا ۇلگى دامىتىلىپ، تۇتىنۋشىلارعا اناعۇرلىم مول، اناعۇرلىم قولايلى دا جايلى قىزمەت وتەۋ مەن ونىمدەر ۇسىنىلادى. تەكشە كاسىپورىندارى ساۋداگەرلەرگە قىزمەت وتەۋ اقىسىن ۇيلەسىمدى تومەندەتۋگە جەتەكتەلەدى. تۇتىنۋ قۋاتى ورنىقتى جوعارىلاتىلىپ، تۇتىنۋ ورتاسى جاقسارتىلىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنا الۋىنا، تۇتىنۋعا پەيىلدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسالىپ، سول ارقىلى حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋى مەن ەكونوميكانىڭ دامۋى جەبەلەدى.

　　ۇتىمدى قارجىلاندىرۋ ۇلعايتىلادى. بيىل جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ارناۋلى زايومىنا 3 تريلليون 650 ميلليارد يۋان ورنالاستىرىلىپ، زايوم قارجىسى ساپالى جۇمسالىپ، سالىنىپ جاتقان قۇرىلىستار الدىمەن سۇيەمەلدەنىپ، جۇمسالۋ كولەمى ۇيلەسىمدى كەڭەيتىلەدى. ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبىندە قارجىلاندىرۋعا 610 ميلليارد يۋان ورنالاستىرىلادى. وڭىرلەردىڭ سايكەستى دامۋىن جەبەيتىن كەلەلى ينجەنەريالارعا ۇزدىكسىز قولداۋ بەرىلىپ، ”ەكى جاڭا، ءبىر وزەك“ قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلەدى، قاتىناس، ەنەرگيا، سۋ يگىلىگى سياقتى ءبىر توپ كەلەلى ينجەنەريا نىسانى اتقارىلىپ، ينفورماتسيا تورابى قاتارلى جاڭاشا نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىپ، وسى زامانعى زات اينالىمى جۇيەسى دامىتىلادى. ۇكىمەتتىك قارجى تيىمدىلىك كولەمى كەڭ حالىق تۇرمىسى نىساندارىنا اناعۇرلىم كوبىرەك بەيىمدەلىپ، قالا - قالاشىقتارداعى 53 مىڭ ەسكى، توزعان شاعىن اۋماق تىڭنان جۇمىس باستاپ جاڭالانادى، اۋدان قالاشىعىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ دەڭگەيى جوعارىلاتىلادى. قارجىلاندىرۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ ءتارتىبى وڭايلاستىرىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ قارجىلاندىرۋ نىساندارى جونىنەن ۋادە بەرۋ ءتۇزىمى اتقارىلادى. ينجەنەريا قۇرىلىس نىساندارىن تەكسەرىپ بەكىتۋ تۇزىمىنە ىشكەرىلەي رەفورما جۇرگىزىلەدى. قوعامدىق كاپيتالدىڭ ات سالىسۋىن قولداۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، حالىقتىق قارجىلاندىرۋعا كەدەرگى بولاتىن ءتۇرلى بوگەتتەر ىشكەرىلەي الاستالىپ، اناعۇرلىم كوپ سالادا قوعامدىق كاپيتالدىڭ قوسىلۋىنا، دامي الۋىنا، ىسكەرلىك كورسەتۋىنە مۇمكىندىك جاسالادى.

　　(5) اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسى جاپپاي اتقارىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ورنىقتى دامۋى جانە ديقانداردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ جەبەلەدى. كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ دامۋى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ءوندىرىسى ويداعىداي مەڭگەرىلىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس شارت - جاعدايى جاقسارتىلادى.

　　كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋ، كەڭەيتۋ اۋىل - قىستاقتاردى گۇلدەندىرۋمەن ۇتىمدى ۇشتاستىرىلادى. كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋداندار جونىنەن كەدەيلىكتەن ارىلعان كۇننەن باستاپ 5 جىلدىق وتپەلى كەزەڭ بەلگىلەنىپ، نەگىزگى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ ساياساتىنىڭ جالپى تۇلعالىق ورنىقتىلىعى ساقتالادى. قايتا كەدەيلەسۋدىڭ الدىن الۋ تۇرعىسىنان اۋقىمدىق باقىلاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزۋ جانە كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، كەدەيلىكتەن ارىلعانداردىڭ ورنىقتى جۇمىستانۋى جەبەلىپ، ونەرگە باۋلۋ تەبىنى ارتتىرىلادى، كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ شارۋاشىلىعى دامىتىلىپ، ۇلعايتىلىپ، باسقا جەرگە كوشىرگەننەن كەيىن ۇزدىكسىز سۇيەمەلدەۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلەدى، اۋىل - قىستاقتارداعى تومەن كىرىستى حالىقتى ساتىلار بويىنشا تۇرگە ءبولىپ، ۇدايىلاندىرىپ، كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ كۇشەيتىلىپ، كەڭ كولەمدە قايتالاي كەدەيلەسپەۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتىلەدى. باتىس بولىك وڭىرىندەگى كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋداندار ىشىندەگى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە ءتۇيىندى كومەكتەسىپ، سۇيەمەلدەنەتىن ءبىر توپ اۋدانعا شوعىرلى قولداۋ كورسەتىلەدى. شىعىس - باتىس بولىك سەلبەستىگى مەن سالالار بويىنشا كومەك بەرۋ مەحانيزمى باتىل جالعاستىرىلادى جانە كەمەلدەندىرىلەدى، ورتالىقتاعى ورىندار مەن قوعامدىق كۇشتەردىڭ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ رولى ساۋلەلەندىرىلىپ، كەدەيلىكتەن ارىلعان وڭىرلەردىڭ ىشكى دامۋ قۋاتىن نىعايتۋىنا ۇزدىكسىز قولداۋ كورسەتىلەدى.

　　استىق جانە ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن قامداۋدى قامتاماسىزداندىرۋ قۋاتى جوعارىلاتىلادى. استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىزداندىرۋدىڭ ءتۇيىنى تۇقىم مەن ەگىستىك جەر. ساپالى تۇقىم بايلىعىن قورعاۋدى، پايدالانۋدى جانە ساپالى تۇقىم سورتىن سۇرىپتاپ جەتىلدىرۋدى، جالپىلاستىرۋدى كۇشەيتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردا قامال الۋدى ورىستەتۋ كەرەك. جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنىڭ ولشەمى مەن ساپاسىن جوعارىلاتىپ، سۋارۋ قۇرىلعىلارىن كەمەلدەندىرىپ، ەگىستىك جەرلەردى قورعاۋدى كۇشەيتىپ، ەگىستىك جەرلەردىڭ ”اۋىل شارۋاشىلىعىنان باسقاعا پايدالانىلۋىن“ باتىل تيىپ، ”استىق ەگۋدەن باسقاعا پايدالانۋدان“ ساقتانۋ كەرەك. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماشينالانۋى، زەردەلىلەنۋى ىلگەرىلەتىلەدى. مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگى شارۋاشىلىق بەلدەۋى جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونى قۇرىلادى. استىق ەگەتىن ديقاندارعا بەرىلەتىن قوسىمشا قاراجات ورنىقتىرىلادى، كۇرىشتىڭ، ءبيدايدىڭ ەڭ تومەنگى ساتىپ الۋ باعاسى لايىقتى جوعارىلاتىلىپ، تولىق وزىندىك قۇن مەن كىرىستى قامسىزداندىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ كولەمى كەڭەيتىلەدى. استىق ەگىلەتىن جەر كولەمى ورنىقتىرىلىپ، بىرلىك ءونىم مەن ساپا جوعارىلاتىلادى. مايلى داقىلدار ءوندىرىسى الۋان ءتۇرلى شارالار قولدانا وتىرىپ كەڭەيتىلەدى. مال، قۇس، سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعى دامىتىلىپ، شوشقا ءوسىرۋ ءوندىرىسى ورنىقتىرىلادى جانە دامىتىلادى. حايۋاناتتار ىندەتى مەن وسىمدىكتەر دەرت - دەربەزىنەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ كۇشەيتىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى بازارى ۇسىنىمى مەن باعاسىنىڭ نەگىزىنەن ورنىقتى بولۋى قامتاماسىزداندىرىلادى. استىق ۇنەمدەۋ قيمىلى ورىستەتىلەدى. اس - سۋ ماسەلەسىن ويداعىداي شەشۋ قاشاندا ماڭداي الدى ءىرى ءىس، ءبىز، ءسوز جوق، ءبىر ميلليارد 400 ميلليون ادامنىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن كۇش سالا ويداعىداي قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىسپىز ءارى وعان شامامىز دا قاپتال جەتەدى.

　　اۋىل - قىستاق رەفورماسى مەن اۋىل - قىستاق قۇرىلىسى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلەدى. اۋىل - قىستاقتىڭ نەگىزگى شارۋاشىلىق ءتۇزىمى بەكەمدەلەدى جانە كەمەلدەندىرىلەدى، جەردى كوتەرمەگە الۋ قاتىناسىنىڭ ورنىقتىلىعى ساقتالادى ءارى ۇزاق ۋاقىت وزگەرمەيدى، ءتۇرلى فورماداعى، ۇيلەسىمدى كولەمدەگى شارۋاشىلىق ورنىقتى قاداممەن ىلگەرىلەتىلەدى، ارنايىلانعان، قوعامدانعان قىزمەت وتەۋ جەدەل دامىتىلادى. اۋىل - قىستاقتارداعى قورا - جايلىق جەر ءتۇزىمى رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ بايىپپەن ىلگەرىلەتىلەدى. جاڭاشا اۋىل - قىستاق كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعى دامىتىلادى. قامداۋ - ساۋدا كووپەراتيۆى، كوللەكتيۆ ورمان ۇقىعى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورماندى وڭىرلەر مەن ورمان الاڭدارى، تىڭ يگەرۋ سياقتى رەفورمالار تەرەڭدەتىلەدى. جەردى وتكەرمەلەۋ كىرىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا، اۋىل - قىستاققا جۇمسالۋ سالىستىرماسى جوعارىلاتىلادى. اۋىل - قىستاقتاردا نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ مەن الەۋمەتتىك نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، اۋدان كولەمىندە قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋى جەبەلەدى. اۋىل - قىستاقتاردىڭ قونىستىق ورتاسىن وڭاۋ، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋدىڭ 5 جىلدىق قيمىلى باستالادى. اۋىل - قىستاقتاردىڭ رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. ديقان جۇمىسكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن دەر كەزىندە تولىق بەرۋ قامتاماسىزداندىرىلادى. اۋىل - قىستاق شارۋاشىلىعى جەدەل دامىتىلىپ، اۋدانداردىڭ وڭىرلىك ەكونوميكاسى ۇلعايتىلىپ، اۋىلعا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇراتىندارعا قولداۋ كورسەتۋ كۇشەيتىلىپ، ديقانداردىڭ جۇمىستانۋ جولدارى كەڭەيتىلەدى. ءجۇز ميلليونداعان ديقاننىڭ كىرىسى ءتۇرلى جولمەن ارتتىرىلىپ، بولاشاعىنا جول اشىلادى.

　　(6) جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋ اتقارىلىپ، سىرتقى ساۋدا، شەتەل قارجىسىنىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا ساپاسىن جوعارىلاتۋ جەبەلەدى. اناعۇرلىم كەڭ كولەمدە، اناعۇرلىم كەڭ سالادا، اناعۇرلىم تەرەڭ دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشىلىپ، حالىقارالىق ەكونوميكالىق سەلبەستىككە اناعۇرلىم ويداعىداي ات سالىسامىز.

　　يمپورت - ەكسپورتتىڭ ورنىقتى دامۋى جەبەلەدى. ورتا، شاعىن سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنا سەنىمدى قارىز بەرۋگە قولداۋ كۇشەيتىلىپ، ەكسپورت سەنىمدىلىگىن قامسىزداندىرۋ قامتىمى كەڭەيتىلىپ، قامسىزداندىرۋعا الۋ جانە تولەم بەرۋ شارتتارى ساپالىلاندىرىلىپ، ساۋدالىق سىرتقى پەرەۆوت كىرىس - شىعىسىن قولايلىلاندىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ تەرەڭدەتىلەدى. مانەرلەۋ ساۋداسى ورنىقتىرىلىپ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا سياقتى جاڭا كاسىپ قالىبى، جاڭا ۇلگىلەر دامىتىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ كوپ نەگىزدى بازار اشۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. شەكارالىق ساۋدا دامىتىلادى. ساۋداعا قىزمەت وتەۋ جاڭالىق اشا دامىتىلادى. يمپورت باجى ساياساتى ساپالىلاندىرىلىپ جانە رەتكە سالىنىپ، ساپالى ونىمدەر جانە يمپورتقا قىزمەت وتەۋ ارتتىرىلادى. ساۋدا ارقىلى قىزمەت وتەۋدى جەبەۋ كۇشەيتىلىپ، يمپورت كورمەسى، گۋاڭجوۋ جارمەڭكەسى، قىزمەت وتەۋ ساۋدا جارمەڭكەسى جانە تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو حالىقارالىق تۇتىنۋ بۇيىمدارى كورمەسى قاتارلى ماڭىزدى كورمەلەر ويداعىداي وتكىزىلەدى. حالىقارالىق زات اينالىمىنىڭ ىركىلىسسىزدىگى ىلگەرىلەتىلىپ، شەكارا وتكەلىنەن اقى الۋ اداقتالىپ، ارناعا ءتۇسىرىلىپ، كەدەننەن ءوتۋدى قولايلىلاندىرۋ دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاتىلادى.

　　شەتەل قارجىسىنان بەلسەندى، ۇتىمدى پايدالانىلادى. شەتەل قارجىسىن ەنگىزۋگە رۇقسات ەتۋدەگى ۇنامسىز تىزىمدىك ونان ارى ىقشامدالادى. قىزمەت وتەۋ كاسىبىن تارتىپپەن اشىق ۇستاۋ ىلگەرىلەتىلىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىن كەڭەيتۋ، اشىق ۇستاۋدىڭ جالپىلىق سىناق تۇيىندەرى كوبەيتىلىپ، شەكارا اتتاعان ساۋداعا قىزمەت وتەۋدەگى ۇنامسىز تىزىمدىك ءتىزىمى جاسالادى. حاينان ەركىن ساۋدا كەمەجاي قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ رەفورما جۇرگىزىپ، ەسىك اشۋى مەن جاڭالىق اشۋى كۇشەيتىلىپ، كەدەننىڭ ەرەكشە باقىلاۋ - باسقارۋ ءوڭىرى مەن ەركىن ساۋدا سىناق رايونى ءبىر تۇتاس جوسپارعا الىنىپ، دامۋى ىلگەرىلەتىلىپ، ءتۇرلى اشۋ رايوندارىنىڭ اشىق تەكشە رولى ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلەدى. ىشكى - سىرتقى قارجىلى كاسىپورىنداردىڭ ءادىل باسەكەسى جەبەلىپ، شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىنداردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسى زاڭ بويىنشا قورعالادى. شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ جۇڭگودا قارجى قوسۋ اياسىن كەڭەيتىپ، جۇڭگونىڭ اشىق ۇلكەن بازارى مەن دامۋ ورايىنان تەڭ يگىلىكتەنۋىن قارسى الامىز.

　　”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ جوعارى ساپادا بىرگە گۇلدەندىرىلەدى. بىرگە اقىلداسۋعا، بىرگە گۇلدەندىرۋگە، تەڭ يگىلىكتەنۋگە تاباندى بولىپ، كاسىپورىنداردى نەگىزگى تۇلعا ەتۋگە تاباندى بولىپ، بازارلاندىرۋ پرينسيبىنە بويسۇنىپ، كوپ نەگىزدى قارجىلاندىرۋ، قارجى قۇراۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، زاڭدىق قىزمەت وتەۋمەن قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلىپ، كەلەلى نىساندار سەلبەستىگى تارتىپپەن ىلگەرىلەتىلىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى ۇلاستىرۋ - تۇتاستىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. شەتەلگە قارجى قوسۋ سەلبەستىگىنىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگى جوعارىلاتىلادى.

　　كوپ جاقتى، ەكى جاقتى جانە وڭىرلىك ەكونوميكالىق سەلبەستىك تەرەڭدەتىلەدى. كوپ جاقتى ساۋدا ءتۇزىلىسى باتىل قورعالادى. وڭىرلىك جالپى بەتتىك ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك قاتىناسى كەلىسىمىنىڭ ەرتەرەك كۇشىنە ەنۋى جانە اتقارىلۋى، جۇڭگو - ەۆروپا قارجىلاندىرۋ كەلىسىمىنە قول قويۋ ىلگەرىلەتىلىپ، جۇڭگو - جاپونيا - كورەيا ەركىن ساۋدا كەلىسىمى كەلىسسوزىنىڭ اياق الىسى جەدەلدەتىلىپ، تىنىق مۇحيت اتتاعان جان - جاقتى جانە العاباسار سەرىكتەستىك قاتىناسى كەلىسىمىنە قاتىناسۋ بەلسەنە ويلاستىرىلادى. ءوزارا قۇرمەت ەتۋ نەگىزىندە جۇڭگو مەن امەريكانىڭ تەڭدىك، ءوزارا تيىمدىلىك جاساۋ نەگىزىندەگى ەكونوميكا - ساۋدا قاتىناسىنىڭ العا قاراي دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. جۇڭگو دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەرمەن ءوزارا ەسىك اشۋدى كەڭەيتىپ، ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى قالايدى.

　　(7) لاستانۋدان ساقتانۋ مەن ونى وڭاۋ جانە ەكولوگيالىق قۇرىلىس كۇشەيتىلىپ، ورتا ساپاسى ۇزدىكسىز جاقسارتىلادى. باياندى دامۋ ستراتەگياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، كوك اسپاندى، تۇنىق سۋدى، تازا توپىراقتى قورعاۋ شايقاسىنىڭ جەتىستىكتەرى بەكەمدەلىپ، ءوندىرىس، تۇرمىس تاسىلىندە جاسىل بۇرىلىس جاساۋ جەبەلەدى.

　　ەكولوگيالىق ورتانى وڭاۋ تەبىنى ۇزدىكسىز ارتتىرىلادى. اتموسفەرانىڭ لاستانۋىن جان - جاقتى وڭاۋ مەن بىرلەسىپ الدىن الۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ، شاڭ - توزاڭ مەن وزوندى سايكەستى تىزگىندەۋ كۇشەيتىلىپ، سولتۇستىك وڭىرلەردە تازا ەنەرگيامەن جىلىتۋ مولشەرى ％70كە جەتەدى. وزەنگە، تەڭىزگە قۇيار جەردەگى لاس شىعارۋ اۋىزدارى جانە قالانىڭ قارا ساسىق سۋلارى جونگە سالىنىپ، قالا - قالاشىقتارداعى تۇرمىستىق لاس سۋلاردى جيناۋ جانە باقشا رايونىنداعى ونەركاسىپ جاراقسىز سۋلارىن ءبىر جايلى ەتۋ قۋاتى جوعارىلاتىلىپ، توپىراقتىڭ لاستانۋىنان تۋ باستان ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ قاتايتىلادى. اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى كولەمدىك لاستانۋدى وڭاۋ كۇشەيتىلەدى. شەتەل قوقسىقتارىنىڭ شەكارادان كىرۋىنە ۇزدىكسىز تيىم سالىنادى. قالا - قالاشىقتارداعى تۇرمىستىق قوقسىقتاردى تۇرگە ايىرۋ، ءبىر جايلى ەتۋ تارتىپپەن ىلگەرىلەتىلەدى. جەدەل جەتكىزۋ قورابىندا جاسىل بۇرىلىس جاساۋ ىلگەرىلەتىلەدى. قاتەرلى جاراقسىز زاتتاردى جانە مەديتسينالىق ەمدەۋدەگى جاراقسىز زاتتاردى جيناپ ءبىر جايلى ەتۋ كۇشەيتىلەدى. ەكولوگيانى قورعاۋعا تولىقتاما تولەم بەرۋ ەرەجەسى زەرتتەپ جاسالادى. چاڭجياڭ وزەنىنەن 10 جىل بالىق اۋلاۋعا تيىم سالۋدى تياناقتاندىرىپ، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ كەلەلى ينجەنەرياسى اتقارىلىپ، شولەيتتەنۋ، تاستاقتانۋ، سۋ - توپىراقتىڭ شايىلۋىن جان - جاقتى جونگە سالۋ عىلمي ىلگەرىلەتىلىپ، مەملەكەت جەرىن كەڭ كولەمدە جاسىلداندىرۋ ارەكەتى ۇزدىكسىز ورىستەتىلىپ، تەڭىز - مۇحيتتىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى قورعالىپ، ەكولوگيالىق جۇيەنى قورعاۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان مەكەنىمىزدىڭ سۋىنىڭ تۇنىق، اسپانىنىڭ اشىق بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك.

　　كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋدىڭ بەلگىلەنگەن وركەش ءمانى، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاۋ جونىندەگى ءتۇرلى قىزمەتتەر تىڭعىلىقتى ىستەلەدى. كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋ مولشەرىن بەلگىلەنگەن وركەش مانىنەن اسىرماۋدىڭ 2030 - جىلعا دەيىنگى ارەكەت جوباسى جاسالادى. شارۋاشىلىق قۇرىلىمى مەن ەنەرگيا قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلادى. كومىردى تازا، جوعارى ءونىمدى پايدالانۋ ىلگەرىلەتىلىپ، جاڭا ەنەرگيا بار كۇشپەن دامىتىلىپ، حاۋىپسىزدىككە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ العى شارتىندا يادرو ەلەكترى بەلسەنە، ءتارتىپتى دامىتىلادى. ورتانى قورعاۋ، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ، سۋ ۇنەمدەۋ قاتارلى كاسىپورىنداردىڭ تابىس باجىسىنا جەڭىلدىك جاساۋ ءتىزىمىنىڭ كولەمى كەڭەيتىلەدى، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن، ورتاعا زالالسىز جاڭاشا تەحنيكالاردى، جابدىقتاردى جانە ونىمدەردى زەرتتەپ اشۋ، پايدالانۋ جەبەلىپ، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن، ورتاعا زالالسىز شارۋاشىلىقتار جەتىلدىرىلىپ جانە ۇلعايتىلىپ، بايلىقتىڭ ۇنەمدى،ءونىمدى ىستەتىلۋى ىلگەرىلەتىلەدى. بۇكىل ەل بويىنشا ەنەرگيا پايدالانۋ ۇقىعى، كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋ ۇقىعى ساۋدا بازارى جەدەل قۇرىلىپ، ەنەرگيا تۇتىنۋدىڭ قوس تىزگىندەۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلەدى. جاسىل، تومەن كومىرتەكتى دامۋدى فينانستىق قولداۋ ارناۋلى ساياساتى اتقارىلىپ، كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ازايتۋدى قولداۋ قۇرالى ورناتىلادى. ەكولوگيالىق جۇيەنىڭ كومىر قىشقىل گازىن ءسىمىرۋ قۋاتى ارتتىرىلادى. جۇڭگو جەر شارى قىستاعىنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە، ءىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى بۇكىل جەر شارىنىڭ كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋىنە ءتيىستى ۇلەسىن قوسادى.

　　(8) حالىقتىڭ ىرىس - قۇتى شىنايى ارتتىرىلىپ، قوعامدىق قۇرىلىس دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاتىلادى. حالىقتىڭ مۇڭ - مۇقتاجىن، قيىنشىلىعىن شەشۋگە ايرىقشا نازار اۋدارىلىپ، بۇقارا كوڭىل ءبولىپ وتىرعان ماسەلەلەرگە دەر كەزىندە جاۋاپ قايتارىلىپ، حالىق تۇرمىسى ۇزدىكسىز جاقسارتىلادى.

　　اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم جوعارى ساپالى وقۋ - اعارتۋ دامىتىلادى. احىلاق، اقىل - وي، دەنە، ەستەتيكا جانە ەڭبەك جاقتارىنان جان - جاقتى جەتىلدىرۋ سىندى وقۋ - اعارتۋ جۇيەسى قۇرىلادى. مىندەتتى وقۋ - اعارتۋدىڭ ساپالى، بىركەلكى دامۋى مەن قالا - اۋىلداردا ءبىر تۇلعالانۋى ىلگەرىلەتىلىپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ مەكتەپ باسقارۋ شارت - جاعدايى جاعىنداعى ولقىلىقتارىن تولىقتاۋ جەدەلدەتىلىپ، وقىتۋشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن قامتاماسىزداندىرۋدىڭ باياندى مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلىپ، اۋىل - قىستاقتاعى وقىتۋشىلاردىڭ مامىلەسى جاقسارتىلادى. مەكتەپكە دەيىنگى وقىتۋ ساتىسىندا بالاباقشاعا ءتۇسۋ مولشەرى ونان ارى جوعارىلاتىلىپ، مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەنىڭ جالپىعا ءتيىمدى قامتاماسىزداندىرۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، قوعامدىق كۇشتەردىڭ بالاباقشا اشۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. ورتا مەكتەپ ساتىسىنداعى مەكتەپتەردىڭ سان سالالى دامۋىنا دەم بەرىلىپ، اۋدان وڭىرىندەگى ورتا مەكتەپ قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋدىڭ ۇيلەسىمدىلىگى كۇشەيتىلىپ، ءوندىرىس پەن وقىتۋدىڭ توعىسۋى، مەكتەپ پەن كاسىپورىننىڭ سەلبەستىگى تەرەڭدەتىلىپ، كاسىپتىك ونەر دارەجەسى كۋالىگى ءتۇزىمى ىشكەرىلەي اتقارىلادى. ارناۋلى تاربيە، جالعاستى ءبىلىم بەرۋ ويداعىداي جۇرگىزىلىپ، حالىق باسقارۋىنداعى وقۋ - اعارتۋدى دامىتۋعا قولداۋ كورسەتىلەدى جانە ارناعا تۇسىرىلەدى. ماڭداي الدى داشۋەلەر مەن ماڭداي الدى پاندەر تۇرگە ءبولىپ قۇرىلىپ، ءپان كاسىبىنىڭ قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋ تەزدەتىلىپ، نەگىزدىك پاندەر مەن وزىق پاندەر قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، جاڭادان گۇلدەنگەن توعىسپالى پاندەردىڭ دامۋىنا دەم بەرىلەدى. ورتا، باتىس بولىكتەردىڭ جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋىنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. مەملەكەت بويىنشا ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى جالپىلاستىرۋ تەبىنى ارتتىرىلادى. جەلىدە وقىتۋ باسىمدىعى ساۋلەلەندىرىلىپ، ومىرلىك ۇيرەنۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلەدى. تۇتاس قوعامدا وقىتۋشىلاردى قۇرمەتتەۋ، وقۋ - اعارتۋعا ءمان بەرۋ دارىپتەلەدى. وقۋ - اعارتۋدى باعالاۋ رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، مەكتەپ، وتباسى، قوعام سەلبەسكەن ادام تاربيەلەۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلىپ، مەكتەپ سىرتىندا باۋلۋ ارناعا تۇسىرىلەدى. ۇستازدىق ءمورال، ۇستازدىق ستيل قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. وقۋ - اعارتۋ ادىلدىگى جاعىندا ءتىپتى دە ارشىندى قادامدار تاستالىپ، قالاعا كىرىپ جۇمىستانۋشىلاردىڭ پەرزەنتتەرىنىڭ وقۋعا ءتۇسۋ ماسەلەسى اناعۇرلىم ويداعىداي شەشىلىپ، جوعارى مەكتەپتەرگە وقۋشى قابىلداۋدا ورتا، باتىس بولىكتەرگە جانە اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىنە بەيىمدەلۋ تەبىنى ۇزدىكسىز ارتتىرىلىپ، قالىڭ وقۋشىلاردىڭ اقاۋسىز، كوڭىلدى ەسەيىپ - ەرجەتۋى جولىندا كۇش سالىنىپ، ءاربىر بالانىڭ ومىردەن ءوز ورنىن الۋىنا وراي جاسالادى.

　　دەنساۋلىق ساقتاۋ - سالاماتتىق جۇيەسى قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلەدى. الدىن الۋدى نەگىز ەتۋگە تاباندى بولىپ، سالاماتتى جۇڭگو ارەكەتى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، وتانشىلدىق تازالىق قيمىلى ىشكەرىلەي ەتەك الدىرىلىپ، اۋرۋدان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جۇيەسى رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، نەگىزگى ساتىلاردىڭ الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى كۇشەيتىلىپ، ەمدەۋ مەن الدىن الۋدى سايكەستىرۋ مەحانيزمىندە جاڭالىق اشىلىپ، الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋعا قاتىستى شۇعىل جاعدايلاردى ءبىر جايلى ەتۋ جانە زاتتىق ماتەريالدارمەن قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرىن ورنىقتى قارجىلاندىرۋ مەحانيزمى ورناتىلادى. رۋحاني ساۋلىق جانە پسيحولوگيالىق سالاماتتىق جونىنەن قىزمەت وتەۋ كۇشەيتىلەدى. ۇكىمەتتىك شيپاحانالاردىڭ جالپىلىق رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، مەملەكەتتىك مەديتسينا ورتالىعى مەن وڭىرلىك ەمدەۋ ورتالىعى قۇرىلىسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ كولەمى ۇلعايتىلىپ، بەساسپاپ شيپاگەرلەر مەن اۋىل - قىستاق شيپاگەرلەر قوسىنى قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، اۋدان دارەجەلى ەمدەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ قىزمەت وتەۋ قۋاتى جوعارىلاتىلىپ، دارەجەگە ءبولىپ دياگنوز قويۋ - ەمدەۋ جۇيەسى جەدەل ورناتىلادى. جۇڭگوشا ەمدەۋ مەن باتىسشا ەمدەۋگە تەڭ ءمان بەرۋگە تاباندى بولىپ، جۇڭگوشا شيپاگەرلىك، ءدارى - دارمەك ىستەرىن گۇلدەندىرۋ، دامىتۋ كەلەلى ينجەنەرياسى اتقارىلادى. قوعامنىڭ شيپاحانا قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتىلىپ، ”ينتەرنەت + ەمدەۋ - سالاماتتىقتى“ جۇيەلى دامىتۋ جەبەلەدى. ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك، ۆاكسينا جونىندەگى باقىلاۋ - باسقارۋ كۇشەيتىلەدى. ەمدەلۋگە الدىن الا كەلىسۋ سىندى حالىققا قولايلىلىق جاساۋ شارالارى كەمەلدەندىرىلىپ، سالماقتى ناۋقاسقا، تۇتقيىل اۋىر ناۋقاسقا شالدىققانداردىڭ ەرتەرەك ەمدەلۋى جولىندا قۇلشىنىس جاسالادى. تۇرعىنداردىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا جانە نەگىزگى الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋعا قىزمەت وتەۋ قاراجاتىنا جان باسىنا قازىنادان بەرىلەتىن قوسىمشا كومەك قاراجات ولشەمى تاعى دا جەكە - جەكە 30 يۋان جانە 5 يۋان جوعارىلاتىلىپ، نەگىزگى ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋدى ولكە دارەجەلى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، امبولاتوريادا ەمدەلۋ اقىسىن ولكە اتتاپ تىكەلەي ەسەپتەن كوتەرۋ جەبەلەدى. امبولاتوريادا ەمدەلۋگە بىرىگىپ جاردەم بەرۋدى قامتاماسىزداندىرۋ مەحانيزمى ورناتىلىپ جانە اقاۋسىزداندىرىلىپ، امبولاتوريادا ەمدەلۋ اقىسىن ەسەپتەن كوتەرۋ ءبىر تۇتاس قورعا بىرتىندەپ ەنگىزىلىپ، تاپشى ءدارى - دارمەكپەن قامداۋعا كەپىلدىك ەتۋ، باعاسىن ورنىقتى ۇستاۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، سوزىلمالى اۋرۋلارعا، ۇنەمى كەزىگەتىن اۋرۋلارعا ءتىپتى دە كوپ ءدارى - دارمەك پەن ەمدەۋگە ىستەتىلەتىن جوعارى قۇندى، شاق كەلمەيتىن ماتەريالداردى شوعىرلى، مولشەرمەن ساتىپ الۋ كولەمىنە ەنگىزۋ سياقتى ادىستەر قولدانىلىپ، ناۋقاستاردىڭ ءدارى - دارمەك اۋىرتپالىعى اناعۇرلىم كورنەكتى جەڭىلدەتىلەدى.

　　 بۇقارانىڭ تۇرعىن ءۇي قاجەتى ويداعىداي قامتاماسىزداندىرىلادى. ءۇي ساۋدالاۋعا ەمەس، تۇرۋعا ارنالعان دەگەن ۇستانىمنان جازباۋ نەگىزىندە، جەر باعاسى، ءۇي باعاسى، مەجەلى مەرزىم ورنىقتى ۇستالادى. ءىرى قالالاردىڭ تۇرعىن ءۇي جاعىنداعى كورنەكتى ماسەلەلەرى ويداعىداي شەشىلىپ، جەرمەن قامداۋدى ارتتىرۋ، ارناۋلى قارجى ورنالاستىرۋ، قۇرىلىستى شوعىرلى سالۋ سياقتى ادىستەر ارقىلى قامتاماسىزدىق سيپاتتى مايعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەرمەن جانە ورتاق مەنشىكتەگى تۇرعىن ۇيلەرمەن قامداۋ شىن مانىندە مولايتىلادى، ۇزاق مەرزىمدى مايعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي بازارى جۇيەلى دامىتىلىپ، مايعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي باجى - اقى اۋىرتپالىعى جەڭىلدەتىلىپ، جاڭا قالا تۇرعىندارى، جاستار قاتارلىلاردىڭ تۇرعىن ءۇي قيىنشىلىعىن جەڭىلدەتۋىنە مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا قۇلشىنىس جاسالادى.

　　نەگىزگى حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلەدى. زەينەتكەرلەردىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسىنىڭ، قامقورلىق وبيەكتىلەرىنىڭ قامقورلىق قاراجاتى مەن تۇرمىس كومەك قاراجاتىنىڭ ولشەمى جوعارىلاتىلادى. نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى بۇكىل ەل بويىنشا ءبىر تۇتاس جوسپارلانىپ ىلگەرىلەتىلىپ، ءۇشىنشى تىرەكتىك زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى جۇيەلى دامىتىلادى. قوعامدىق قامسىزداندىرۋدىڭ بۇكىل ەل بويىنشا بىرلىككە كەلگەن الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تەكشەسى كەمەلدەندىرىلەدى. اسكەريلەر مەن ولاردىڭ وتباسىنداعىلارعا، ارميادان بوساعان اسكەريلەرگە جانە باسقا دا قامقورلىق جاسالاتىن وبيەكتىلەرگە قامقورلىق جاساۋ قىزمەتى كۇشەيتىلىپ، ارميادان بوساعان اسكەريلەر قىزمەتى جۇيەسى مەن قامتاماسىزداندىرۋ ءتۇزىمى اقاۋسىزداندىرىلادى. جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋىنىڭ قامتاماسىزداندىرۋ كولەمىن كەڭەيتۋ ساياساتى جالعاستى اتقارىلادى. ەمدەۋ - كۇتىمدەۋ مەن ساۋىقتىرۋ - كۇتىمدەۋدى ۇشتاستىرۋ جەبەلىپ، ۇزاق ۋاقىت كۇتىمدەۋدى قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ورنىقتى ىلگەرىلەتىلەدى. جالپىعا ءتيىمدى زەينەتكەرلىك كۇتىمدەۋ جانە ءوزارا سەلبەستىك سيپاتىنداعى زەينەتكەرلىك كۇتىمدەۋ دامىتىلادى. نارەستە - سابيلەر كۇتىمى جونىنەن قىزمەت وتەۋ دامىتىلادى. الەۋمەتتىك اۋماقتاردا قارتتاردى كۇتىمدەۋ، بالالاردى اماناتپەن باعىپ - قاعۋ، تاماقتانۋ، تازالىق سياقتى سان الۋان قىزمەت وتەۋ دامىتىلىپ، سايكەستى قۇرىلعىلار جانە كەدەرگىسىز قۇرىلعىلار قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، اناعۇرلىم جەڭىلدىك ساياساتتارى اتقارىلىپ، الەۋمەتتىك اۋماق تۇرمىسىنىڭ اناعۇرلىم قولايلى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى. ءداستۇرلى قىزمەت وتەۋدى قامتاماسىزداندىرۋ شارالارى كەمەلدەندىرىلىپ، قارتتار سياقتى قاۋىمعا اناعۇرلىم جان - جاقتى، اناعۇرلىم جاناسىمدى قىزمەت وتەلەدى. زەردەلىلەنگەن قىزمەت وتەۋدى ىلگەرىلەتۋ قارتتاردىڭ، مۇگەدەكتەردىڭ تالابىنا ۇيلەسۋى ءارى زەردەلى جابدىقتاردىڭ ولاردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا كەدەرگى بولماۋىنا مۇمكىندىك جاسالۋى كەرەك. مۇگەدەكتەرگە، جەتىم بالالارعا كومەكتەسۋ جانە ولاردى سۇيەمەلدەۋ سياقتى قوعامدىق يگىلىك ءتۇزىمى اقاۋسىزداندىرىلىپ، مۇگەدەك بولۋدان ساقتانۋ كۇشەيتىلىپ، مۇگەدەكتەردىڭ ساۋىعۋىنا قىزمەت وتەۋ ساپاسى جوعارىلاتىلادى. قوعامدىق قۇتقارۋ، كومەكتەسۋ قىزمەتى ساتىعا، تۇرگە ءبولىنىپ ويداعىداي ىستەلىپ، ىندەتتىڭ، اپاتتىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان قيىنشىلىعى بار بۇقاراعا دەر كەزىندە كومەكتەسىپ جانە ولاردى سۇيەمەلدەپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ تومەنگى شەگى باتىل قامتاماسىز ەتىلەدى.

　　حالىق بۇقاراسىنىڭ رۋحاني مادەنيەتتىك قاجەتى اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىرىلادى. سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسى جەتىلدىرىلىپ جانە امالياتتا ايگىلەنىپ، ىندەتكە قارسى اتتانۋ ۇلى رۋحى جانە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ رۋحى اسقاقتاتىلىپ، ازاماتتىق ءمورال قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلەدى. اقپارات - باسپا ءسوز، راديو، كينو، تەلەۆيزيا، ادەبيەت - كوركەمونەر، فيلوسوفيالىق قوعامدىق عىلىم جانە ارحيۆ، ت. ب ىستەرى گۇلدەندىرىلەدى. ينتەرنەت مازمۇنى قۇرىلىسى جانە ونى باسقارۋ كۇشەيتىلىپ، بەلسەندى، اقاۋسىز توراپ مادەنيەتى دامىتىلادى. جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنە مۇراگەرلىك ەتىلىپ جانە اسقاقتاتىلىپ، مادەني مۇرالاردى قورعاۋ - پايدالانۋ جانە بەيزاتتىق مادەني مۇرالارعا مۇراگەرلىك ەتۋ كۇشەيتىلىپ، مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلادى. قالا مەن اۋىلدىڭ الەۋمەتتىك مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن ءبىر تۇلعالاندىرۋ قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، حالىققا مادەنيەت ارقىلى يگىلىك جەتكىزۋ ينجەنەرياسى جاڭالىق اشا اتقارىلىپ، جالپى حالىقتىق كىتاپ وقۋ دارىپتەلەدى. جۇڭگو مەن شەتەلدىڭ گۋمانيتارلىق اۋىس - ءتۇيىسى تەرەڭدەتىلەدى. جالپى حالىقتىق دەنە شىنىقتىرۋعا الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلەدى. بەيجيڭ قىسقى وليمپياداسى، قىسقى پاروليمپياداسى قاتارلى جالپىلىق دەنە تاربيە جارىستارى دەن قويا ۇيىمداستىرىلادى.

　　قوعامدىق باسقارۋ كۇشەيتىلەدى جانە وندا جاڭالىق اشىلادى. نەگىزگى ساتىلاردىڭ قوعامدىق باسقارۋ نەگىزى بەكەمدەلىپ، قالا مەن اۋىلداعى الەۋمەتتىك اۋماقتاردى باسقارۋ جانە وعان قىزمەت وتەۋ جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، قالا اۋماعىن قوعامدىق باسقارۋدى وسىزامانداندىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ ىلگەرىلەتىلەدى. قوعامدىق سەنىمدىلىك جۇيەسى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. قوعامدىق قىزمەتتەر بار كۇشپەن دامىتىلىپ، قوعامدىق ۇيىمدار، ادامگەرشىلىك تۇرعىدان قۇتقارۋ - كومەك بەرۋ، ەرىكتى قىزمەت وتەۋ، الەۋمەتتىك يگىلىكتىك قايىر - ساحاباتتى دامىتۋعا قولداۋ كورسەتىلەدى. ايەلدەردىڭ، بالالاردىڭ، قارتتاردىڭ، مۇگەدەكتەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسى قامتاماسىزداندىرىلادى. ارىز - ارمان ءتۇزىمى ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىلىپ، قايشىلىقتار مەن داۋ - شارلاردى كوپ نەگىزدى شەشۋ ىلگەرىلەتىلەدى. زاڭدىق كومەك بەرۋ قىزمەتى كۇشەيتىلىپ، زاڭ جالپىلاستىرۋدىڭ ”8 - بەسجىلدىق“ پىلانى باستاپ اتقارىلادى. شۇعىل قۇتقارۋ كۇشتەرى قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ، اپاتقا قارسى اتتانۋ، اپاتتان قۇتقارۋ قۋاتى جوعارىلاتىلىپ، تاسقىن، قۋاڭشىلىق، ورمان، جايلىم ءورت اپاتى، گەولوگيالىق اپات، جەر سىلكىنىسى سياقتىلاردان ساقتانۋ جانە اۋا رايى جونىنەن قىزمەت وتەۋ شىن مانىندە ويداعىداي ىستەلەدى. ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جاۋاپكەرشىلىك ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ جانە تياناقتاندىرىلىپ، ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جونىندەگى 3 جىلدىق ارناۋلى جونگە سالۋ ارەكەتى ىشكەرىلەي جۇرگىزىلىپ، اۋىر، ەرەكشە اۋىر شىرعالاڭداردىڭ تۋىلۋى باتىل تەجەلەدى. قوعام اماندىعى جاعىنداعى الدىن الۋ - تىزگىندەۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلىپ، قارا قوعام سيپاتتى ۇيىمدار مەن زۇلىم كۇشتەردى الاستاۋ كۇرەسىن ورىستەتۋ ۇدايىلانا ورىستەتىلىپ، ءتۇرلى قىلمىستاردىڭ الدى الىنىپ جانە وعان سوققى بەرىلىپ، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن حاۋىپسىزدىگى قورعالادى.

　　ۋاكىلدەر!

　　جاڭا مىندەت پەن سىن - سايىستار الدىندا ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر ”ءتورت تانىمدى“ كۇشەيتىپ، ”ءتورت سەنىمدى“ بەكەمدەپ، ”ەكىنى قورعاۋدى“ ورىنداپ، يدەيادا، ساياسيدا، ارەكەتتە شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىمەن وسكەلەڭ ءبىر اۋىزدىلىقتى سانالىلىقپەن ساقتاپ، حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىن امالياتتا ايگىلەپ، ساياسي تۇجىرىمداۋ قابىلەتىن، ساياسي ءتۇسىنۋ قابىلەتىن، ساياسي اتقارۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، پارتيانى جاپپاي قاتاڭ جونگە سالۋ تالابىن تياناقتاندىرۋ كەرەك. پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسىن تىڭعىلىقتى ورىستەتۋ كەرەك. زاڭمەن باسقارىلاتىن ۇكىمەت قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، اكىمشىلىكتى زاڭ بويىنشا شىنايى جۇرگىزۋ كەرەك. ۇكىمەت ىستەرىن جاريا ۇستاۋعا تاباندى بولۋ كەرەك. زاڭدى قاتاڭ، جۇيەلى، ءادىل، وركەنيەتتى اتقارۋ كەرەك. دارەجەلەس حالىق قۇرىلتايىنىڭ جانە ونىڭ تۇراقتى كوميتەتتەرىنىڭ باقىلاۋىن زاڭ بويىنشا قابىلداۋ، حالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ دەموكراتيالىق باقىلاۋىن سانالىلىقپەن قابىلداۋ، قوعامنىڭ جانە جۇرتشىلىق پىكىرىنىڭ باقىلاۋىن ىرىقتىلىقپەن قابىلداۋ كەرەك. قازىنالىق تەكسەرۋ جاعىنداعى باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. جۇمىسشى ۇيىمى، كوممۋنيستىك جاستار وداعى، ايەلدەر بىرلەستىگى قاتارلى بۇقارالىق توپتار مەن ۇيىمداردىڭ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋگە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. پارتيا ستيلى، پاكتىك قۇرىلىسى مەن شىرىكتەسۋگە قارسى تۇرۋ كۇرەسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن تاباندىلىقپەن تياناقتاندىرۋ كەرەك. ۇكىمەت قىزمەتكەرلەرى زاڭدىق باقىلاۋدى، باقىلاۋ - تەكسەرۋ تاراۋلارىنىڭ باقىلاۋىن جانە حالىقتىڭ باقىلاۋىن سانالىلىقپەن قابىلداۋ كەرەك. پاك ۇكىمەت قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، بۇرىس ستيلدەر مەن شىرىكتەسۋ ماسەلەلەرىن ۇزدىكسىز جونگە سالۋ كەرەك.

　　جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋى شۇعىلالى تابىستارعا قول جەتكىزدى، الايدا جاپپاي وسىزاماندانۋدى جۇزەگە اسىرۋدا ءالى دە نەداۋىر ۇزاق جول باسۋعا، ءالى دە جاپالى قۇلشىنىس جاساۋعا تۋرا كەلەدى. ءسوز جوق، سوتسياليزمنىڭ العاشقى ساتىسىندا تۇرعان نەگىزگى مەملەكەت جاعدايىن تياناق ەتە وتىرىپ، ءوز ىستەرىمىزدى كۇش سالا ويداعىداي تىندىرۋىمىز كەرەك. باستان - اقىر حالىققا كوڭىلىمىزدىڭ تورىنەن ورىن بەرىپ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋگە تاباندى بولىپ، شىندىققا جۇگىنىپ، ناقتى ءىس ىستەۋ ارقىلى دامۋدى كوزدەپ، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋىمىز كەرەك. فورماشىلدىقتان، تورەشىلدىكتەن قاتاڭ ساقتانىپ، قىزمەت بارىسىندا ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايداۋدان اۋلاق بولىپ، نەگىزگى ساتىلاردىڭ شىن مانىندە ارقاسىن بوساتىپ، جۇگىن جەڭىلدەتۋىمىز كەرەك. زەينەتتە بەينەتتىڭ دە بولارىن ويلاپ، تاۋقىمەت تانىمىن كۇشەيتىپ، قيىنشىلىقتان جاسقانباي، جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارماي، ءتۇرلى جاسىرىن حاۋىپ - قاتەرلەردەن ۇتىمدى ساقتانۋىمىز جانە ونى جويۋىمىز كەرەك. اتتانىسقا كەلتىرۋگە بولاتىن بارلىق بەلسەندى فاكتورلاردى اتتانىسقا كەلتىرىپ، رەفورمالاۋدى، ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى مەن قوعامدىق جاسامپازدىق قۋاتىن اناعۇرلىم زور دارەجەدە جانداندىرۋىمىز كەرەك. دامۋدىڭ بىركەلكى بولماۋى، تولىق بولماۋى ماسەلەسىن دامۋ ءادىسى ارقىلى شەشىپ، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ، ىسكەرلىك كورسەتىپ، ناقتى ىستەپ، قاجىرلىلىقپەن ىستەپ، حالىق بىزدەن كۇتىپ وتىرعان دامۋ ناتيجەلەرىن ۇزدىكسىز جاراتۋىمىز كەرەك.

　　ۋاكىلدەر!

　　ءبىز ۇلتتىق وڭىرلىك اۆتونوميا تۇزىمىنە تاباندى بولىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىن جان - جاقتى دايەكتىلەندىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەپ، ۇلتتاردىڭ بىرگە ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساۋىن، بىرگە كوركەيىپ، دامۋىن جەبەۋىمىز كەرەك. پارتيانىڭ ءدىن قىزمەتى جونىندەگى نەگىزگى باعىتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، ەلىمىزدە ءدىندى جۇڭگوشالاندىرۋ بەتالىسىنان جازباي، ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا ۇيلەسۋگە بەلسەنە جەتەلەۋىمىز كەرەك. پارتيانىڭ چياۋمين ىستەرى ساياساتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، شەتەلدەگى چياۋمين باۋىرلاستار مەن وتانعا ورالعان چياۋميندەردىڭ جانە ولاردىڭ وتباسىنداعىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعاپ، جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ شۇعىلالى تابىستاردى بىرگە جاراتۋ جولىنداعى تاسقىنداعان كۇشىن بارىنشا ۇيىستىرۋىمىز كەرەك.

　　وتكەن ءبىر جىلدا مەملەكەت قورعانىسى مەن ارميا قۇرىلىسىندا تىڭ دا كەلەلى تابىستارعا قول جەتتى، حالىق ارمياسى مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ جانە ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدە شىڭدالعان قابىلەتى مەن تاماشا ستيلىن ايگىلەدى. جاڭا ءبىر جىلدا شي جينپيڭنىڭ ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ يدەياسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا داۋىردەگى اسكەري ىستەر ستراتەگيالىق باعىتىن دايەكتىلەندىرىپ، پارتيانىڭ حالىق ارمياسىنا شارتسىز باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ، اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى جاۋاپتى بولۋ ءتۇزىمىن قاتاڭ تياناقتاندىرىپ، نازاردى ارميا قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى كۇرەس نىساناسىنا شوعىرلاندىرىپ، ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋدى، ارميانى رەفورما جاساۋ ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋدى، ارميانى عىلىم - تەحنيكا ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋدى، ارميانى دارىندىلار ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋدى، ارميانى زاڭمەن باسقارۋدى ىلگەرىلەتىپ، ماشينالانۋدىڭ، ينفورماتسيالانۋدىڭ، زەردەلىلەنۋدىڭ توعىسا دامۋىن جەدەلدەتۋ كەرەك. اسكەردى جاتتىقتىرىپ، سوعىسقا دايىندالۋدى جاپپاي كۇشەيتىپ، ءار جاقتان، ءار سالادان كەلەتىن حاۋىپسىزدىك حاۋىپ - قاتەرىنە توتەپ بەرۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعىن، حاۋىپسىزدىگىن، دامۋ مۇددەسىن قورعايتىن ستراتەگيالىق قۋاتتى جوعارىلاتۋ كەرەك. مەملەكەت قورعانىسى عىلىم - تەحنيكا ونەركاسىبىنىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرىپ، مەملەكەت قورعانىسىنا جۇمىلدىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، جالپى حالىقتىق مەملەكەت قورعانىسى تاربيەسىن كۇشەيتۋ كەرەك. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر مەملەكەت قورعانىسى جانە ارميا قۇرىلىسىن زور كۇشپەن قولداپ، ”قوس قولداۋ“ قيمىلىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، بالىق پەن سۋداي ەتەنە بايلانىستىڭ داۋىرلىك داستانىن جازۋلارى كەرەك.

　　ۋاكىلدەر!

　　ءبىز”ءبىر ەل، ەكى ءتۇزىم“، ”شياڭگاڭدى شياڭگاڭدىقتار باسقارۋ“، ”اۋمىندى اۋمىندىقتار باسقارۋ“، وسكەلەڭ اۆتونوميا باعىتىن ۇزدىكسىز جان - جاقتى، دالمە - ءدال دايەكتىلەندىرىپ، ەرەكشە اكىمشىلىك رايونداردىڭ نەگىزگى زاڭ مەن ءتۇبىرلى زاڭنىڭ اتقارىلۋىنا قاتىستى تۇزىمدەرى مەن مەحانيزمدەرىن كەمەلدەندىرىپ، ەرەكشە اكىمشىلىك رايونداردىڭ مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋداعى زاڭ - تۇزىمدەرى مەن اتقارۋ مەحانيزمىن تياناقتاندىرامىز. سىرتقى كۇشتەردىڭ شياڭگاڭ، اۋمىن ىستەرىنە كيلىگۋىنەن باتىل ساقتانىپ جانە ونى تەجەپ، شياڭگاڭ مەن اۋمىننىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋىنا، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، شياڭگاڭ مەن اۋمىننىڭ ۇزاق ۋاقىت گۇلدەنىپ - كوركەيۋى مەن ورنىقتىلىعىن ساقتايمىز.

　　ءبىز تايۋان قىزمەتى جونىندەگى كەلەلى باعىت - ساياساتتارعا تاباندى بولامىز، ءبىر جۇڭگو پرينسيبىنە جانە ”92 - جىلعى ورتاق تانىمعا“ تاباندى بولىپ، ەكى جاعالاۋ قاتىناسىنىڭ بەيبىت دامۋى مەن وتاننىڭ بىرلىككە كەلۋىن ىلگەرىلەتەمىز. ”تايۋان تاۋەلسىزدىگى“ بولشەكتەۋ ارەكەتىنەن ەرەكشە قىراعى بولىپ، ونى باتىل تەجەيمىز. تايۋاندىق باۋىرلاستاردىڭ ىرىس - قۇتىنا كەپىلدىك ەتۋ جانە ۇلى قۇرلىقتا تەڭ مامىلەدەن يگىلىكتەنۋ ءتۇزىمى مەن ساياساتىن كەمەلدەندىرىپ، بۇعازدىڭ ەكى جاعالاۋىنىڭ اۋىس - ءتۇيىسىن، سەلبەستىگىن، توعىسا دامۋىن جەبەپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ كوركەم بولاشاعىن ءبىر نيەتپەن بىرگە جاراتامىز.

　　ءبىز دەربەس، ءوز - وزىنە قوجا بولۋ بەيبىت ديپلوماتيالىق ساياساتقا تاباندى بولىپ، الەمدىك سەرىكتەستىك قاتىناستى بەلسەنە دامىتىپ، جاڭاشا حالىقارالىق قاتىناس پەن ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن ورناتۋدى ىلگەرىلەتەمىز. ەسىك اشۋعا، سەلبەسۋگە تاباندى بولىپ، الەمدىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ اناعۇرلىم ءادىل، ۇيلەسىمدى بەتالىسقا قاراي دامۋىن ىلگەرىلەتەمىز. حالىقارالىق جانە وڭىرلىك سەلبەستىكتى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىپ، سالماقتى، جۇقپالى اۋرۋلاردان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جاعىنداعى حالىقارالىق سەلبەستىككە بەلسەنە ات سالىسامىز. جۇڭگو ءوزارا قۇرمەتتەۋ، تەڭدىك، ءوزارا تيىمدىلىك جاساۋ نەگىزىندە بارلىق ەلمەن بەيبىت قاتار تۇرىپ، بىرگە گۇلدەنىپ، الەمدىك سىن - سايىستارعا قول ۇستاسا توتەپ بەرىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن گۇلدەنىپ - كوركەيۋىن جەبەۋ جولىندا قاجىماي - تالماي قۇلشىنۋدى قالايدى!

　　ۋاكىلدەر!

　　اۋىر مىندەت ارقالاعان سايىن، ءتىپتى دە ۇدەرە العا تارتۋ قاجەت. شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاسىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، ءبىر نيەتپەن سەلبەسىپ، ءورىس اشا العا ىلگەرىلەپ، تۇتاس جىلدىق نىسانا - مىندەتتەردى قۇلشىنا ورىنداپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 100 جىلدىق مەرەي تويىن ۇزدىك ناتيجەلەرمەن قۇتتىقتاپ، ەلىمىزدى باي دا قۇدىرەتتى، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كورىكتى سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا قاجىماي - تالماي كۇرەس جۇرگىزەيىك!

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 3 - ايدىڭ 12 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

(باياندامانى 13 - كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى 4 - ءماجىلىسىنىڭ حاتشىلار باسقارماسى اۋدارتىپ بەرگەن)