تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

قيسىنسىز وسەك - اياڭعا تويتارىس بەرىپ، ونىڭ سۇرقيا ءمانىن پاش ەتتى

− ”’ءىلىم بۇزاقىسى جىڭ گو - ىننىڭ‘ وسەك - اياڭى جانە شىندىقتىڭ جاي - جاپسارى“ اتتى زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىنەن كورگەن - بىلگەندەرىمىز

□ انار بۇلت/شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لي شيڭ

  3 - ايدىڭ 22 - كۇنى ”’ءىلىم بۇزاقىسى جىڭ گو - ىننىڭ‘ وسەك - اياڭى جانە شىندىقتىڭ جاي - جاپسارى“ اتتى زەرتتەۋ - تالقى ءماجىلىسى ۇرىمجىدە اشىلدى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى، ديپلوماتيا شۋەيۋانى، شاڭحاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى، شينجياڭ داشۋەسى، شينجياڭ شىفان داشۋەسى، شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى سياقتى ءىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىنان كەلگەن 60تان استام مامان، وقىمىستى زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىنە قاتىناستى.

  ”جىڭ گو - ىن جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ ساياسي قۋىرشاعى“، ”شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسى كۇن شۇعىلاسى استىندا ابىرويلى ەڭبەك ىستەيدى، جىڭ گو - ىننىڭ ايتقانى قۇر شاتپاق“، ”جىڭ گو - ىن سىندى قاتەرلى جەلىكتىرۋشى دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەلدەگى بارلىق ۇجداندى تۋراشىل كۇشتەردىڭ جازعىرۋى مەن سىلەيتە سوعۋىنا ۇشىراۋى كەرەك“... ماجىلىستە مامان، وقىمىستىلار ”ءىلىم بۇزاقىسى جىڭ گو - ىندى“، سونداي - اق ونىڭ ”جالعان ءىلمي“ كوزقاراستارىن قاتاڭ سىن تەزىنە الىپ، ونىڭ شينجياڭعا قاراتا ىرتكى سالۋىنا، وسەك - اياڭ تاراتىپ، داتتاۋىنا تويتارىس جاسادى جانە قايتارما سوققى بەردى.

ءىلىم تونىن جامىلعان ساياسي الاياق

  2018 - جىلدان بەرى گەرمانيالىق ادريان زەنز (جۇڭگوشا اتى جىڭ گو - ىن) ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگوعا قارسى، شينجياڭعا ساياتىن 10 نەشە ماقالانى ويدان قيىستىرىپ، جان تۇرشىگەرلىك ساندىراقتار شىعارىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىن قۇتىرىنا بۇرمالاپ، داتتاپ، جۇڭگونىڭ مەملەكەت وبرازىنا اۋىر كۇيە جاقتى. «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى» قاتارلى باتىس اقپارات قۇرالدارىنىڭ جات نيەتتى دابىرالاۋىندا جىڭ گو - ىن امەريكا، باتىس جاقتىڭ جۇڭگوعا قارسى ساحناسىندا ”شينجياڭ ماسەلەسىنىڭ مامانى“ ەتىپ كوتەرمەلەنىپ، تەز ارادا امەريكا، باتىس جاقتىڭ جۇڭگوعا قارسى ساياسي الاياقتارىنىڭ قانات استىنا كىردى. مۇنان سىرت، جىڭ گو - ىن تاعى امەريكا پارلامەنتى، ەۆروپا پارلامەنتى، كانادا پارلامەنتى اراسىندا شاپقىلاپ، شينجياڭعا ساياتىن ماسەلەدە كوپىرە سويلەپ، جۇڭگوعا قىسىم ءتۇسىردى.

  ”جىڭ گو - ىن قاسكۇنەم جانە ورايشىل، استە ناعىز وقىمىستى ەمەس. ول باتىس قوعامى كوتەرمەلەگەن جۇڭگوعا قارسى قوعامدىق پىكىر ناشار پيعىلىنىڭ قۇتىرىنعان جەلىكتىرۋشىسى، امەريكا، باتىس جاق مەملەكەتتەرى ساياسي الاياقتارىنىڭ جۇڭگونىڭ سوتسياليستىك ءتۇزىمىن اۋدارىپ تاستاۋ جانە جۇڭگودا بىلىقپالىق تۋدىرۋ قاسكۇنەمدىگىنىڭ قۇتىرعان ءيتى جانە جالدابى“. ديپلوماتيا شۋەيۋانى حالىقارالىق قارىم - قاتىناستى زەرتتەۋ ورنىنىڭ پروفەسسورى لي حايدۇڭ تيتتەي دە تايسالماستان جىڭ گو - ىننىڭ شىنايى كەيىپ - كەسپىرىن پاش ەتتى. ول بىلاي دەدى: جىڭ گو - ىن شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى قوعامىنا وبيەكتيۆ باقىلاۋ جانە ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزبەي، بۇكىلدەي ءوزىنىڭ جۇڭگونىڭ ساياسي ءتۇزىلىسى جونىندەگى بۇرىن ۇستانعان پاسىق جورامالى مەن مەجەلەۋى بويىنشا شينجياڭعا قاراتا ءوز بىلگەنىنشە فاكتتى ويدان قيىستىرىپ جانە جاساپ، جانىن سالا داتتاۋمەن اينالىستى.

  گەرمانيادان شىققان، بارلىق جەردە دۇرىس پەن بۇرىستىڭ اراسىنا ىرتكى سالعان بۇل ”جالعان وقىمىستى“ امەريكادان وزىمەن امپەي - جامپەي بولاتىن ورتا تاپتى، جىڭ گو - ىن جۋىرداعى جىلداردان بەرگى امەريكانىڭ ەل ىشىندەگى جۇڭگوعا قارسى ۇشقارى توڭمويىن توپتىڭ ساياسي قاجەتىنەن شىقتى. ”جىڭ گو - ىننىڭ شينجياڭ جونىندە قۇتىرىنا دارديتقان كوپىرمەلى بۇرمالانعان تۇجىرىمى، ءىس جۇزىندە، باتىس قوعامى بۇقاراسىنىڭ جۇڭگو جونىندەگى تانىمىن الجاستىرىپ، قاسكۇنەمدىكپەن باتىس ەلدەرى مەن جۇڭگو ورتاسىندا جالپى بەتتىك دۇشپاندىق جانە قاقتىعىس تۋدىرۋ ءۇشىن، مۇندا سۇمپايى جات نيەت جاتىر“، - دەدى لي حايدۇڭ.

  جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى جۇڭگو شەكارا ءوڭىردى زەرتتەۋ ورنىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى، شينجياڭ اقىل - پاراسات قويماسىنىڭ مامانى ۋاڭ يۇي جىڭ گو - ىننىڭ شەكارا سىرتىنداعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەرمەن، ”شىعىس تۇركستان“ بولشەكتەۋشى كۇشتەرىمەن اۋىز جالاسقان سۇرقيا كەيىپ - كەسپىرىن پاش ەتتى. ”جىڭ گو - ىن ’كوممۋنيزمنىڭ زيانكەستىگىنە ۇشىراعانداردى ەسكە الۋ قورىنىڭ‘ جۇڭگو ماسەلەسى جونىندەگى جوعارى دارەجەلى اعا زەرتتەۋشىسى اتىمەن ’دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇرلار قۇرىلتايى‘ بولشەكتەۋشىلەرىمەن بىرگە حالىقارالىق ماجىلىستەرىنە قاتىناسىپ، ماقالا جاريالادى، ونىڭ مۇنداي سالاۋاتىنان ەشقانداي ءىلمي تۇرعى تۋرالى ءسوز اشۋعا كەلمەيدى، ۇزاپ كەتكەندە، امەريكا، باتىس جاقتاعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ ساياسي قۇلى“.

قيسىنسىز، جان تۇرشىگەرلىك شينجياڭعا ساياتىن وسەك - اياڭ

  ”جىڭ گو - ىننىڭ ايتىلمىس زەرتتەۋ مالىمەتى بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋ، ادەيى ارانداتۋ، تۇتاس مازمۇنى وتىرىك پەن وسەك - اياڭعا تولى، ءىلمي جالعاندىقتا شەگىنە جەتكەن دارەجەدە، ەشقانداي بەت - بەدەل، سەنىمدىلىك دەگەننەن اۋىز اشۋعا بولمايدى“. ۋاڭ يۇي بىلاي دەدى: جىڭ گو - ىننىڭ شينجياڭعا ساياتىن كوپىرمە سوزدەرىندە بىرنەشە ايەلدىڭ اتى كوپ رەت كەزدەسەدى، ولار جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ شىلاۋىنداعى ”اعاش قۋىرشاق“ سياقتى، ولار قالاعاندارىنشا وسەك - اياڭ جاسادى. ولاردىڭ اراسىنداعى بىرەۋى ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان شىعارىلعاننان كەيىن ماعان زورلىقتى تۇردە بەدەۋلەۋ جاسالدى“، - دەدى، ال، ءىس جۇزىندە، ول ءوزى ەشقاشان تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ۇيرەنبەگەن، 2013 - جىلى 3 - بالاسىن تۋعاننان كەيىن ءوزى ءوتىنىش ەتىپ تۋىتتان شەكتەلۋ وپەراتسياسىن جاساتقان، استە ”بەدەۋلەندىرىلگەن“ ەمەس. تاعى ءبىر ايەلدىڭ ناقتى جاعدايى بالا كوتەرۋ قابىلەتى جوق بولعاندىقتان كۇيەۋىنەن اجىراسقان، زورلىقپەن تۋىتتان شەكتەۋ دەگەن ەشقاشان بولعان ەمەس.

  شينجياڭ داشۋەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى زۇلايات سىمايىل جىڭ گو - ىننىڭ ”زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ“ جونىندەگى قاتىستى مالىمەتىن ەگجەي - تەگجەيلى وقىعاننان كەيىن، جىڭ گو - ىننىڭ ”زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ“ تۇجىرىمى، باستىسى، ساندى مالىمەتتى اشىقتان - اشىق ورىنسىز پايدالانۋ، ماتەريالدى بۇرمالاۋ، ءىس مىسالداردى وتىرىك جاساۋ، بۇرىس ءتۇسىندىرۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى جالعاننان جاسالعاندىعىن بايقادى.

  جىڭ گو - ىن مالىمەتىندە وتىرىكتەن وتىرىك: ”ماقتا تەرۋ جۇمىسى اسا جاپالى، شينجياڭدا ماقتا جينايتىن ماشينانىڭ سانى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جەتىسپەي كەلگەن“ دەپ جازدى، ءبىراق ارتىنان مالىمەتىندە تاعى ”2019 - جىلى شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى وڭىرىندەگى ماقتانى ماشينالاندىرىپ جيناۋ مولشەرى %83كە جەتتى“ دەپ مويىندايدى، بۇل بارىپ تۇرعان الدى مەن ارتى قايشىلىقتى، جۇيەسىز لوگيكا.

  شاڭحاي شەتەل تىلدەرى داشۋەسى جۇڭگو - اراب ەلدەرى رەفورماسىن، دامۋىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى لياڭ پيڭان بىلاي دەپ تانىستىردى: جىڭ گو - ىننىڭ جۇڭگو ”ءناسىل جويۋ“ جۇرگىزدى دەپ ايىپتاعان مالىمەتىندەگى بىرەۋدىڭ بوركىن باسقا بىرەۋگە كيگىزگەن، شيكىلىكتەن اياق الىپ جۇرگىسىز ”ساندى مالىمەتتەر مەن فاكت دايەكتەرى“ ءىشىنارا امەريكا وقىمىستىلارىنىڭ كۇمانى مەن جازعىرۋىنا ۇشىرادى. امەريكاداعى تاۋەلسىز اقپارات قۇرالى ”سۇرعىلت ءوڭىردىڭ“ وقىمىستىسى مالىمەتكە زەرتتەۋ جۇرگىزگەننەن كەيىن، وندا قىرۋار ورىنسىز قولدانىلعان ساندى مالىمەتتەر مەن وتىرىكتەن جاسالعان فاكتتەر بارلىعىن، پايىم سىنىنان وتە المايتىن قياليلىق بار ەكەندىگىن، اۋەلگى ماتەريالدى بۇرمالاپ ءتۇسىندىرۋ جانە الدامشىلىق سيپاتتى تۇجىرىم جاساۋ قۇبىلىسى بار ەكەندىگىن بايقاپ، سونىمەن «امەريكا ەكى كەزەك ۇكىمەتى ايتىلمىس وقىمىستى ويدان قۇراستىرعان ”فاكتتەرگە“ سۇيەنىپ جۇڭگونى داتتادى» دەگەن شولۋ جاريالاپ، امەريكانىڭ ۇكىمەت، ءبىلىم سالاسى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ سىبايلاستىق ىستەپ، شىندىقتى بۇرمالاپ جۇڭگونى داتتاعان شىندىقتىڭ جاي - جاپسارىن پاش ەتتى.

بولاتتاي فاكت ارقىلى سىلەيتە سوققى بەردى

  مامان، وقىمىستىلار بولاتتاي فاكت ارقىلى جىڭ گو - ىننىڭ وسەگىنە، داتتاۋىنا پارمەندى قايتارما سوققى بەردى.

  شينجياڭ شىفان داشۋەسى جۇڭگو ءتىل - ادەبيەتى شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى لي جىجۇڭ شينجياڭداعى از ۇلتتاردىڭ انا ءتىلىن ۇتىمدى جالعاستىرۋ جانە پايدالانۋ جاعدايىن ەگجەي - تەگجەيلى تانىستىرىپ، فاكت ارقىلى جىڭ گو - ىننىڭ ”مادەنيەتتى جويدى“ دەگەن قيسىنسىز ساندىراعىنا قايتارما سوققى بەردى؛ شينجياڭ داشۋەسى زاڭ عىلىمى شۋەيۋانىنىڭ ورىنباسار باستىعى ەركىن سامساق كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋدى زاڭ بويىنشا ورىستەتۋدىڭ ءىس جۇزىندىك ونىمدىلىگى مەن ءمانىن توڭىرەكتەي وتىرىپ، جىڭ گو - ىننىڭ شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىنە كۇيە جاققاندىعىنا پارمەندى تويتارىس بەردى. شينجياڭ شىفان داشۋەسى مۋزيكا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى باتىر بارات ءوزىنىڭ نەشە ونداعان جىل بويى ۇيعۇر مۇقامىن زەرتتەۋ كەشىرمەسى ارقىلى شينجياڭنىڭ باستان - اياق از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەت ىستەرىنىڭ جالعاسۋىنا جانە دامۋىنا ايرىقشا ءمان بەرگەندىگىن دالەلدەدى.

  ۇزاق ۋاقىت شينجياڭدا بولعان، شينجياڭ جونىندە ءسوز ايتۋ ۇقىعىنا ەڭ يە كوپتەگەن مامان، وقىمىستى جالپى بەتتىك بىلاي دەپ قارادى: جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، شينجياڭ نازاردى باس نىساناعا شوعىرلاندىرىپ، قوعام ورنىقتى، ەكونوميكا دامىعان، ۇلتتار ىنتىماقتى، مادەنيەت گۇلدەنگەن، حالىق تۇرمىسى جاقسارعان، ادامدىق ۇقىق دامىعان، العا باسقان كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى، بۇل جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا جاۋ كوزبەن قارايتىن ءارقانداي جاۋ كۇشتەر جوققا شىعارا المايتىن بولاتتاي فاكت.

  ”جىڭ گو - ىن تەكتەستەر مەيلى قانداي وسەك ءوربىتسىن، ءبارىبىر شينجياڭداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جاساعان وراسان زور قۇلشىنىسى مەن قول جەتكىزگەن وراسان زور تابىستارىن جوققا شىعارا المايدى، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كۇن شۇعىلاسى استىندا ابىرويلى ەڭبەك ەتىپ، قاجىرلى ەڭبەكتەرى ارقىلى تاماشا تۇرمىستى جاراتۋ، كوركەم شينجياڭ قۇرۋ بەكىمىن وزگەرتە، مىزعىتا المايدى“، - دەدى زۇلايات سىمايىل.

جاۋاپتى رەداكتور : ريزا حاميت

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.