□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ حايفىڭ
جاڭا عانا جاريالانعان ”2020 - جىلعى جۇڭگونىڭ ارحەولوگيالىق جاڭا بايقاۋىندا“ تاڭ پاتشالىعىنىڭ باتىس ءوڭىردى ءونىمدى باسقارعاندىعىن جانە جونگە سالعاندىعىن ناقتى دالەلدەيتىن لوپنۇر اۋدانى قياققۇدىق تاڭ ءداۋىرىنىڭ بەلگى وتى سارالانعان 6 نىساننىڭ بىرىنە اينالدى؛ مادەنيەت جانە ساياحات مينيسترلىگىنىڭ ۇكىمەت سايتىندا جۇرگىزىلگەن بۇكىل ەلدىڭ ساحنالىق كوركەمونەر تاڭداۋلى تەاترىن ينتەرنەتتە قويۋ بارىسىندا، شينجياڭ جاساعان 2 تاڭداۋلى تەاتر «تيانشان» مەن «التىن ءتۇستى توراڭعى» بۇكىل ەلدەگى توراپكەرلەرگە شينجياڭنىڭ ادەبيەت - كوركەمونەرىنىڭ تارتىمدىلىعىن سەزىندىردى؛ ”ءبىزدىڭ جۇڭگو ارمانىمىز − مادەنيەتتى سان مىڭ وتباسىنا جەتكىزۋ“ قيمىلى تارتىمدى كونسەرتتەردى بۇقارانىڭ ۇيلەرىنە دەيىن جەتكىزىپ، مادەنيەت ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋدىڭ ”ەڭ سوڭعى ءبىر كيلومەترىن“ جالعادى... 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىنەن بەرى بۇكىل شينجياڭنىڭ مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى ىشكى كۇشتى نىعايتىپ، قوزعاۋشى كۇشتى قاۋلاتىپ، ومىرشەڭدىك كۇشتى ارتتىرىپ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ ينجەنەرياسىن ءۇرتىس ىلگەرىلەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومدادى.
مادەنيەت ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ تۇرمىسقا ءار قوستى
”قازىر ەسىك الدىمىزدان - اق جوعارى دەڭگەيدەگى ويىن نومىرلەرىن كورە الاتىن بولدىق، شىنىمەن وتە باقىتتىمىز!“، - دەدى حوتان قالاسىنىڭ تۇرعىنى ابىلەز ءابدۋالي قۋانىشپەن. 3 - ايدىڭ 22 - كۇنى كەشتە ول ۇرىمجىدەن كەلگەن دوسىنا سەرىك بولىپ حوتان جاڭا كەشكى بازارىن ارالاپ، ءبىر رەتكى تارتىمدى ءان - ءبي كونسەرتىن تاماشالادى، ويىن كورسەتۋشىلەردىڭ بارلىعى حوتان ايماقتىق شينيۇي ءان - ءبي ۇيىرمەسىنىڭ كاسىپتىك ارتيستەرى ەدى.
”ۇيىرمەمىز قىزىل جەڭىل اتتى اسكەرلەر كونسەرت اترەتىن ۇيىمداستىرىپ، بىلتىر 11 - ايدان باستاپ ءارقايسى اۋدان، قالالارعا بارىپ حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ بويىنشا كونسەرت قويدى. پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى بەسىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ جانە 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسىنىڭ رۋحىن كونسەرت نومىرىنە توعىستىرىپ، كاسىپتىك ارتيستەر بۇقارانىڭ ماڭىنداعى ىستەردى كورسەتىپ، بۇقاراعا ەرەكشە جاناستى، قاباعات قارسى الۋعا بولەندى“، - دەدى حوتان ايماقتىق شينيۇي ءان - ءبي ۇيىرمەسى كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شيە تۋشيۇڭ تىلشىگە.
قۇلجا قالالىق مادەنيەت سارايى ”ءبىر توراپ، ەكى تۇعىر“ ارقىلى مادەنيەت ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن قۇردى، مادەنيەت سارايىنىڭ كادرلارى مەن مادەنيەت ەرىكتىلەرى بۇقاراعا تەگىن كاسىپتىك باۋلۋ جۇرگىزدى، سونداي - اق بۇقاراعا تەگىن جاتتىعۋ ورنىن جانە ءتۇرلى كونسەرت قويۋ تۇعىرىن ازىرلەدى. شيحۋ قالالىق مادەنيەت سارايى بەيزاتتىق مادەنيەتكە جاتتىعۋ ءۇيىن اشىپ، بۇقارانى ءبي، مۋزيكا، اسەمونەر سياقتى 10 قيمىل ورىنىمەن قامداپ قالماستان، جيڭجۇي تەاترىنە جاتتىعۋ ءۇيىن ارناۋلى دايىنداپ، بۇقارانىڭ مادەنيەت قاجەتىن قاناعاتتاندىردى...
مادەنيەت ارقىلى ادام باۋلىپ، مادەنيەت ارقىلى جۇرەكتى نارلەندىردى. بۇقارانى جوعارى ساپالى مادەنيەت تۇرمىسىنان يگىلىكتەندىرۋ بۇكىل شينجياڭداعى ادەبيەت - كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسىنىڭ رۋحىن تياناقتاندىرۋداعى ورتاق ارەكەتىنە اينالدى.
3 - ايدىڭ 12 - كۇنى 2021 - جىلعى ”ءبىزدىڭ جۇڭگو ارمانىمىز مادەنيەتتى سان مىڭ وتباسىنا جەتكىزۋ“ مادەنيەت ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ كونسەرت قيمىلى بۇكىل شينجياڭدا باستالدى. شينجياڭ كوركەمونەر تەاترحاناسى سياقتى 7 كاسىپتىك ادەبيەت - كوركەمونەر ورىندارىنان، ۇيىرمەلەرىنەن قۇرالعان 11 ”انار ءدانى“ ادەبيەت - كوركەمونەر كونسەرتى شاعىن بولىمشە اترەتى 13 ايماقتىڭ، وبلىستىڭ، قالانىڭ اۋىل - قىستاقتارىنا، الەۋمەتتىك اۋماقتارىنا بارىپ كونسەرت قويدى. ”بيىل ءبىز كونسەرت قويۋ كولەمىن بۇكىل شينجياڭعا كەڭەيتىپ، ءان - ءبي، تەاتر، فەلياتون سياقتى بۇقارا ۇناتىپ تىڭداپ، سۇيىنە كورەتىن ادەبيەت - كوركەمونەر تۋىندىلارىن ورىنداۋ ارقىلى بۇقارانى ەسىگىنىڭ الىندا - اق مادەنيەت نارىنەن يگىلىكتەندىرەمىز“. اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت جانە ساياحات مەڭگەرمەسى كوركەمونەر باسقارماسىنىڭ باستىعى ساي شياۋرۇڭ بىلاي دەدى: بيىل نەگىزگى ساتىداعى بۇقاراعا 1100 نەشە رەت تارتىمدى كونسەرت قويىپ بەرەمىز.
الاڭ - سارايدىڭ دارەجەسىن ءوسىرىپ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىردى
3 - ايدىڭ 23 - كۇنى شايار اۋدانى قىزىلتۋ قالاشىعى لاڭگەر قىستاعىنداعى كىتاپ قۇمارلىق مەن مۇندالاپ تۇرعان شارۋالار كىتاپ ۇيىندە پارتيا مۇشەسى عايرات سامەت پەن 5 − 6 قىستاق تۇرعىنى «شۇعىلالى بارىس»، «شيبايپوعا بارۋ» سياقتى كىتاپتاردى دەن قويا وقىپ جاتتى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋىنە قولايلى بولۋى ءۇشىن، بۇل اراعا ”قىزىل كىتاپ“ ارناۋلى سورەسى قۇرىلدى. ”شارۋالار كىتاپ ءۇيىنىڭ ورتاسى جاقسى، كىتاپ كوپ، كوپشىلىكتىڭ ءبارى وسى اراعا كەلىپ كىتاپ وقۋدى قالايدى“، - دەدى عايرات سامەت. شارۋالار كىتاپ ۇيىندە كىتاپتى تەگىن الىپ وقۋعا، كينو كورۋگە دە بولادى، سونداي - اق ساباق وتەتىن ەرىكتىلەر بار. كەزەكتە، مۇنداي كوپ يقۋاتتى شارۋالار كىتاپ ءۇيى بۇكىل شينجياڭنىڭ بارلىق اكىمشىلىك قىستاقتارىنا جالپىلاستى.
”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە بۇكىل شينجياڭدا رايون، ايماق، اۋدان، اۋىل، قىستاق سىندى 5 دارەجەنى قامتىعان الەۋمەتتىك مادەنيەت قىزمەت وتەۋى تورابى قالىپتاستى. وسىمەن بىرگە، مادەنيەت ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ءتۇيىندى ينجەنەريالارى ىركەس - تىركەس قۇرىلىپ، الەۋمەتتىك مادەنيەت قىزمەت وتەۋىنىڭ ساپاسى اناعۇرلىم كوتەرىلىپ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ ينجەنەرياسىن اتقاراتىن نەگىزگى شەپكە اينالدى.
مادەنيەت ارقىلى ادام تاربيەلەپ، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىردى. بۇكىل شينجياڭعا تارالعان مادەنيەت الاڭ - سارايلارى باي مازمۇندى، الۋان ءتۇرلى مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋ ارقىلى مادەنيەتتىك تارتىمدىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، عىلىم بىلىمدەرى مەن وركەنيەتتى، العا باسقان جاڭا سالتتى تاراتۋ ارقىلى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جان سارايىن ارلەندىرىپ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇرەگىنە تامىر تارتتىردى.
بۇقارانىڭ مادەنيەت قاجەتى ءوسىپ، مادەنيەت الاڭ - سارايلارى جاڭالانىپ، ىقپال قۋاتى بارىنشا كۇشەيدى. 2019 - جىلى 9 - ايدا جاڭالانىپ كەڭەيتىلىپ سالىنعاننان كەيىنگى شينجياڭ كىتاپحاناسى رەسمي اشىلىپ، شىت جاڭالانىپ دارەجەسى كوتەرىلگەن جاڭا كىتاپحانانىڭ ورتاسى كورىكتەنىپ، قولايلى، جانعا جايلى بولىپ، شەڭبەردەگى جانكۇيەرلەرى مولايدى. كىتاپحانا ۇسىنعان شينجياڭ تاريحىنان لەكسيا، شينجياڭنىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ 40 جىلدىق تابىسى سۋرەت كورمەسى سياقتى جەلىلەس قيمىلداردى ەكسكۋرسيالاعانداردىڭ سانى جوعارى دەڭگەيگە تالاي رەت كوتەرىلدى. ”سۋرەت كورمەسىن كورىپ، العىس ايتۋ سەزىمىنە بولەندىم. مەن مەكەنىمىزدىڭ كوركەيۋىنە، كورىكتەنۋىنە ءبىر كىسىلىك كۇشىمدى جۇمسايمىن“، - شينجياڭ قازىنا - ەكونوميكا داشۋەسىنىڭ وقۋشىسى ۋاڭ شۋجيە ينتەرنەتتە وسىلاي دەپ ءسوز قالدىردى.
سيفرلانعان داۋىردە، بۇكىل شينجياڭداعى كوپتەگەن مادەنيەت الاڭ - سارايلارى بۇلت قىزمەت وتەۋىن ىركەس - تىركەس العا قويىپ، ساپالى مادەنيەت بايلىعىنىڭ اناعۇرلىم زور قوعامدىق ونىمدىلىگىن ساۋلەلەندىرىپ، جۇرت جۇرەگىن نارلەندىردى.
2020 - جىلدىڭ باسىندا شينجياڭ كىتاپحاناسى ”بۇلتتىق كىتاپحانانى“ جولعا قويدى. بۇگىنگى تاڭدا سيفرلى كىتاپحانانى ارالاۋ مولشەرى 5 ميلليون ادام رەتتەن استى. ”ءبىز بۇلتتىق كىتاپحانا ارقىلى پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسى وقۋلىعىن بۇكىل شينجياڭداعى وقىرماندارعا تانىستىردىق، قوعامدىق اڭىس وتە جاقسى بولدى“، - دەدى 3 - ايدىڭ 24 - كۇنى شينجياڭ كىتاپحاناسىنىڭ باستىعى لي لي تىلشىگە.
مادەنيەت مايەگى شۇرايلى القاپتى نارلەندىردى
تاياۋدا ەرەكشە كەلەلى حابار تارالدى، زوركۇت بايىرعى قالاسى حان، جين مەزگىلىندەگى جوعارى دارەجەلى قالا جۇرتى دەپ تۇراقتاندىرىلدى، باتىس ءوڭىر باسقاقتىعىنىڭ ەسكى جۇرت شوعىرى ارحەولوگياسى ماڭىزدى ىلگەرىلەۋشىككە قول جەتكىزدى. شينجياڭ مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنى مەن بەيجيڭ داشۋەسى بىرلەسىپ سەلبەسكەن وسى ”ارحەولوگيالىق جۇڭگو“ كەلەلى نىسانىنا كەڭ كولەمدى نازار اۋدارىلدى. ”بۇل ارحەولوگيالىق بايقاۋ ارقىلى جۇرتقا شينجياڭ تاريحىن بايانداۋدىڭ ءونىمدى جولى“، - دەدى 3 - ايدىڭ 25 - كۇنى شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىش ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لي ۋىنيىڭ.
”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە اۆتونوميالى رايوندىق مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسى مەملەكەتتىڭ ”ارحەولوگيالىق جۇڭگو“ جەلىلەس كەلەلى نىسانىن نىق قاداممەن ىلگەرىلەتىپ، 5 جىلدا ىرىقتىلىق سيپاتتى 64 نىسان اتقارىپ، 10 مىڭنان استام مادەنيەت ەسكەرتكىشىن قازىپ الدى. كوپتەگەن ارحەولوگيالىق قازبالار ەل ءىشى - سىرتىندا ءبىرشاما زور ىقپال تۋدىردى.
اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت جانە ساياحات مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەڭگەرمە باستىعى حۋ حانمين بىلاي دەدى: ”شينجياڭنىڭ مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى ەسكى جۇرتى، ارحەولوگيالىق جەتىستىكتەرى شينجياڭنىڭ ”ءتورت تاريحىن“ تۇسىندىرەتىن ەڭ تاماشا ءتىرى سوزدىك. 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىنەن بەرى، بۇكىل شينجياڭ مادەنيەت مۇراجايلار قىزمەتكەرلەرى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ، زەرتتەۋ جەتىستىگىنەن پايدالانۋدى كۇشەيتىپ، تالاي - تالاي قۇندى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەردىءتۇيىن ەتىپ، جۇڭگو حيكاياسىن، شينجياڭ حيكاياسىن ويداعىداي بايانداپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومدادى“.
قازىر شينجياڭدا 92 مۇراجاي بار، ءارقايسى ايماق، وبلىس، اۋدان، قالالاردى دەرلىكتەي قامتىعان، ءار جىلى كورەرمەندەرى 5 ميلليون ادام - رەتتەن اسادى. مۇنان سىرت، ءتۇرلى ”جىلجىمالى مۇراجايلار“ ءار ۇلت بۇقاراسىنا 3 ميلليون ادام - رەت تيىمدىلىك جاسادى. سونىمەن بىرگە، بۇكىل شينجياڭدا 95 ورىنداعى مادەنيەت ەسكەرتكىش ەسكى جۇرتى تۇيىندەرى سىرتقا اشىق ۇستالىپ، تۇگەلدەي ساياحاتتاعى كۇزەۋلى تۇيىنگە اينالدى.
سيفرلى تەحنيكانىڭ كەڭ كولەمدە قولدانىلۋى كونە، بايىرىعى تاريحتىڭ اناعۇرلىم جاڭا دا جاندى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. 2020 - جىلى ”1 - قازان“ دەمالىسى كەزىندە اقسۋ ايماقتىق مادەنيەت مۇراجايى (مۇراجاي) تاريح، مادەنيەت زالى سيفرلانعان سەزىنۋ جابدىعى − ”جىبەك جولى ەنگىزبەلى ىقپالداستىق سەزىنۋ جۇيەسىن“ جارىققا شىعاردى، ەكسكۋرسيالاۋشىلار الما - كەزەك سەزىنۋ جابدىعىنان پايدالانىپ ەلىكتەمەلى سەرۋەن قۇرىپ، تاريح ۋاقىت - كەڭىستىگىنە ەنگەندەي بولادى، تاڭعاجايىپ سەزىنۋ قىرۋار جاستاردى باۋرادى.
اۆتونوميالى رايوندىق مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى تىلشىگە بىلاي دەدى: سيفرلى تەحنيكا جۇرت پەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ”ەتەنە جاناسۋىنا“ مۇمكىندىك جاساپ، كورمەنىڭ ىقپالداستىق سيپاتىن كوتەرىپ، ءتىپتى دە كوپ جاستار مەن ورەندەردى مۇراجايعا كىرىپ، شينجياڭنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى سىندى وسى قاتپارلى تارتىمدى كىتاپتى قايتا - قايتا وقۋعا باۋرادى.
