انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ميھىرگۇل ناسىر، لي شيڭ
3 - ايدىڭ 31 - كۇنى شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى جانە قاتىستى ەلدەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى مەن ديپلوماتتارى قاشقار قالاسى اۋات اۋىلدىق سەنترلى باستاۋىش مەكتەبىنە كەلىپ، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ وقۋ - اعارتۋىنىڭ دامۋ جاعدايىن ۇعىستى.
1957 - جىلى سالىنعان وسى اۋىل - قىستاق باستاۋىش مەكتەبىنىڭ يەلەيتىن جەر اۋدانى 50 مىڭ شارشى مەتردەن اسادى، تۇتاس مەكتەپتە 140تان استام وقىتۋشى، جۇمىسشى - قىزمەتشى، 58 وقىتۋ كلاسى بار، 2700دەن استام وقۋشى مەكتەپتە وقيدى. مۇنىڭ ىشىندە مەكتەپتە جاتىپ وقيتىن وقۋشىلار 1400دەن استام. مەكتەپ جارتىلاي جاتاقتى وقىتۋ جۇرگىزۋدى اتقارعاننان كەيىن، ءوز ەركىمەن بولۋ پرينسيبى نەگىزىندە، مەكتەپتە جاتۋدى قالايتىن وقۋشىلاردى جاتقىزىپ، بارىپ - كەلىپ وقۋدى قالايتىن وقۋشىلاردىڭ بارىپ - كەلىپ وقۋىنا جول قويىپ، اۋىل - قىستاق وقۋشىلارىنىڭ وقۋعا بارعاندا بارىپ - كەلۋى قولايسىز بولۋ نەمەسە اتا - انالاردىڭ وقۋشىلاردى اپارىپ - اكەلۋى قولايسىز بولۋ سىندى ماسەلەنى ءونىمدى شەشتى.
ارمەنيانىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى سەرگەي ماناساريان بىلاي دەدى: ”وقۋ - اعارتۋ ءبىر ۇلتتىڭ بولاشاعىنا سايادى. وسى جارتىلاي جاتاقتى مەكتەپتىڭ وقىتۋ ورتاسى مەن جاتاقحانا شارت - جاعدايىنىڭ ءبارى وتە جاقسى، وقۋشىلاردىڭ اتا - انالارىنىڭ بالانىڭ مەكتەپتە جاتىپ وقۋىن، الدە بارىپ - كەلىپ وقۋىن ءوز ەركىمەن تاڭداۋىنا بولادى ەكەن. ءبىز كەيبىر ساباقحانالاردى ءوزىمىز ارالاپ، ءاربىر بالانىڭ تۇگەلدەي ءادىل دە ساپالى وقۋ - اعارتۋدان يگىلىكتەنىپ جاتقاندىعىن كوردىك“.
”جاتاقتى مەكتەپتەگى وقۋشىلاردان وقۋ قاراجاتى، وقۋلىق قاراجاتى تۇتاسىمەن الىنباۋدان سىرت، تاعى دا ءاربىر وقۋشى جىلىنا 1250 يۋاندىق تۇرمىستىق قوسىمشا قاراجاتتان يگىلىكتەنەدى؛ ۇيىنەن بارىپ - كەلىپ وقيتىن وقۋشىلاردىڭ اربىرەۋى جىلىنا 800 يۋاندىق قورەكتىك اس قوسىمشا قاراجاتىن الادى“. اۋات اۋىلدىق سەنترلى باستاۋىش مەكتەبىنىڭ ورىنباسار باستىعى ايحۇمار الىم بىلايشا تانىستىردى: مەكتەپتىڭ اسحاناسى ازىقتىق شيكىزاتىن ساتىپ الۋدان وڭدەپ جاساۋعا دەيىن تۇگەلدەي ۇيعۇر ۇلتىنىڭ اس - سۋ ادەتىنە تولىق قۇرمەت ەتەدى، جاتاقتا جاتىپ وقيتىن وقۋشىلار مەكتەپتە اناعۇرلىم ءنارلى تاماق جەي الادى. مەكتەپتە جاتىپ وقىعاننان باستاپ، بالالاردىڭ بويىنىڭ بيىكتىگى، دەنە سالماعى زور كولەمدە ارتتى، سالاماتتىق جاعدايى ءتىپتى دە جاقسى بولىپ، اتا - انالاردىڭ بارىنشا القاۋىن الدى.
شەتەلدىك قوناقتار تاعى ساباقحانالارعا كىرىپ كوردى. ساعات 16دا ساباق ءوتىلىپ جاتقان كەز، كەڭ دە جارىق وقىتۋ عيماراتىنان كىتاپ وقىعان اۋەندى داۋىستار ەستىلدى. شەتەلدىك قوناقتار توسىننان ءبىر 6 - كلاستىڭ ساباقحاناسىنا كىرگەندە بالالار اعىلشىن ءتىلى ساباعىن وقىپ جاتىر ەكەن. ”!plane“،”!bike“ ... مۇعالىمدار سۋرەتتى جىلدام اۋىستىرعاندا وقۋشىلار سايكەستى جەكە ءسوزدى قالت جىبەرمەي ايتىپ وتىردى. قاسىنداعى كلاستا وقىتۋشى از ۇلت ءتىل - ادەبيەت ساباعىن وتۋدە. ودان ارى قاراي اسەمونەر كلاسىنان، مۋزيكا كلاسىنان كوركەمونەردىڭ قويۋ لەبى ەسەدى.
مالايزيانىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلىگىنىڭ كىشى ەلشىسى ساممۇگان سۇبرامانيان مەكتەپتىڭ وقىتۋ ورتاسى مەن قۇرىلعىلارىن القادى: ”وقىتۋ عيماراتى مەن جاتاق عيماراتى وتە تازا ەكەن، ارناۋلى تۇرمىس مۇعالىمى بالالاردىڭ تۇرمىستىق ءجۇرىس - تۇرىسىنا جاۋاپتى بولىپ، ولاردى تاماشا تۇرمىس، تازالىق ادەتىن جەتىلدىرۋگە باستايدى ەكەن، مەكتەپتە تاعى تازالىق ءۇيى جابدىقتالىپتى، شارت - جاعدايى ەرەكشە جاقسى“.
شينجياڭنىڭ مەملەكەتتىڭ وقۋ - اعارتۋ ساياساتىن مۇقيات تياناقتاندىرىپ، 9 جىلدىق مىندەتتى وقۋ - اعارتۋمەن جاپپاي قامتۋدى جۇزەگە اسىرعاندىعىن، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق، وبلىستاعى اۋىل - قىستاق بالالارىنا مەكتەپكە دەيىنگى 3 جىلدىق وقۋ - اعارتۋ تەگىن ەكەندىگىن، ورتا مەكتەپ ساتىسىنداعى وقۋ - اعارتۋعا قوسىمشا قاراجات بەرىلەتىندىگىن بىلگەندە، ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى تۇس - تۇستان: شينجياڭ اۋىل - قىستاقتارىنىڭ مەكتەپتەرى وسىنشاما جاقسى بولارىن ويلاماپپىز، مەكتەپ وقۋشىلاردىڭ احىلاق، اقىل - وي، دەنە، ەستەتيكا، ەڭبەك جاقتارىنان جان - جاقتىلى جەتىلۋىنە دەن قويادى ەكەن، بالالار مۇندا وسىنشاما باقىتتى بولىپ ەسەيۋدە ەكەن، ۇكىمەت ءار ۇلت حالقىنا اسا تاماشا ىستەر ىستەپتى، - دەستى.
وقۋشىلار اسحاناسى مەن جاتاقحاناسىندا شەتەلدىك قوناقتار ءالسىن - ءالى قولفوندارىن الىپ شىعىپ تاماق كەستەسى مەن جاتاق ورتاسىن سۋرەتكە ءتۇسىردى. سونىمەن بىرگە يەلەيتىن جەر اۋدانى 17 مىڭ شارشى مەتر كەلەتىن، 300 مەترلىك پلاستماسسا جارىس جولى بار سپورت الاڭىندا مەكتەپ فۋتبول قۇراماسىنداعى بالالار مەكتەپتىڭ فۋتبول جارىسىن وتكىزىپ جاتىر ەكەن. مىعىم وقىتۋشى كۇشى، كەمەلدى وقىتۋ جابدىقتارى، جالىندى ساباقحانا بەينەسى شەتەلدىك قوناقتاردى قاتتى ءسۇيىندىردى: ”اۋىل - قىستاقتىڭ وقۋشىلارى دا وسىنشاما ساپالى وقىتۋ بايلىعىنان يگىلىكتەنە الادى ەكەن!“.
ازەربايجاننىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى زەيناللي اكرام : ”ءبىز شينجياڭنىڭ ناقتى احۋالىن كوردىك، قايتىپ بارعان سوڭ كورگەن - بىلگەنىمىزدى، ءتىپتى، كوپ ادامعا ايتامىز“، - دەدى.
