□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ جىلي، حي حۇڭۋي
تەمىر جول مەن تاس جول ماقتا ۇيىندىلەرىن اينالىپ ءوتىپ جاتىر. زەڭگىر كوكتەن قاراساڭىز، 米 ءارىبى فورماسىنداعى شاقپاقتى قاعازعا ۇلكەن جازۋمەن ”棉“ دەپ جازىلعانداي كورىنەدى.
4 - ايدىڭ 2 - كۇنى ءتىلشى اۆتونوميالى رايوندىق ماقتا - كەندىر سەرىكتەستىگىنىڭ مارالباسى ماقتا - كەندىر پۋنكتىنە كەلگەندە ماقتانى قامبادان شىعارۋدىڭ قاۋىرت كەزىنە ءدال كەلدى، ىشكى وڭىرلەردىڭ ءنومىرى ىلىنگەن اۋىر تۇرپاتتى جايپاق جۇك كولىكتەرى قايشالىسىپ، جۇك تاسىمالى ارناۋلى پويەزى دا قامبا اۋماعى تەكشەسىندە تۇر ەكەن. اشالى تيەۋىش شوفەرى تايلانعان تازا ماقتالاردى ۆاگوندارعا تيەپ، گۋدوك شالىنىسىمەن شينجياڭنىڭ ماقتاسى ىشكى وڭىرلەرگە قاراي تاسىلىپ جاتىر.
مارالباسىنىڭ ماقتا - كەندىر پۋنكتى ىشىندەگى ماقتا ۇيىندىلەرى اشىق قابىلداۋ - ساقتاۋ جۇك الاڭىندا رەتتى ءتىزۋلى تۇر. تۇرلىشە شيتتەۋ زاۆودى مەن اشىق تەكسەرۋ ينفورماتسياسى جازىلعان تازا ماقتا تايلارىن كورسەتكەن مارالباسى ماقتا - كەندىر پۋنكتىنىڭ ورىنباسار ديرەكتورى ءالي امەت بىلاي دەپ تانىستىردى: بۇل اراعا قاشقار ايماعى مەن قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنداعى 100دەن استام شيتتەۋ زاۆودى وڭدەگەن ماقتا جينالعان. بىلتىر ماقتادان مول ءونىم العاننان كەيىن، قويماعا ماقتا جەتكىزەتىن كولىكتەر ۇزىننان - ۇزاققا ءتىزىلدى، قاۋىرت مەزگىلدە ءار كۇنى قامباعا كىرگىزىلەتىن ماقتا مولشەرمەن 5000 توننا بولدى.
بۇل كۇندەرى مارالباسى اۋدانى وڭتۇستىك شينجياڭداعى ماڭىزدى ماقتا جيناۋ - جونەلتۋ ورنى بولىپ، ”بۇكىل ەلدەگى ەڭ ۇلكەن ماقتا جيناۋ قويماسى“ دەپ اتالدى. 58 جاستاعى ءالي امەتتىڭ ءالى ەسىندە، الدىڭعى عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا قاشقار ايماعىنىڭ ماقتاسى مارالباسىنا جينالا باستاعان ەدى. بۇل جەر تەك ماقتا وندىرۋدەگى ءىرى اۋدان بولىپ قالماستان، جاعراپيالىق ورىن باسىمدىعى دا ەرەكشە كورنەكتى، وسى زامانعى قاتىناس شارت - جاعدايى دا قولايلى ەدى. ماقتا - كەندىر پۋنكتى مارالباسى - ياركەن تاس جولىنا جاقىن، جانىندا مارالباسى ۆوكزالى بار، وسىزاماندانعان 2 ماقتا تەمىر جول جەلىسى قامبا اۋماعىنا دەيىن تۇتاستىرىلعان.
وسى كۇنى كەلگەن جۇك تاسىمال ارناۋلى پويەزىنىڭ 36 ۆاگونى بار، ۋ جيالين، عاني قۋان سياقتى 16 تيەۋ - ءتۇسىرۋ جۇمىسشىسى جۇك جونەلتۋ ءتىزىمىن تاپسىرىپ العاننان كەيىن، اشالى تيەۋىشتەرىن ايداپ بىرگە جۇمىسقا كىرىستى. ولاردىڭ مەڭگەرۋىمەن اشالى تيەۋىش 200 نەشە كيلوگرامدىق ماقتا تايلارىن ۆاگونعا شەبەرلىكپەن كىرگىزۋدە. ۆاگون تيەلىپ تولتىرىلعاننان كەيىن، وسى جۇك پويەزى جياڭسۋدىڭ يانچىڭ سولتۇستىك ۆوكزالىنا قاراي جولعا شىقتى.
”باستاپتا ءبىزدىڭ ماقتا - كەندىر پۋنكتىنىڭ ءبىر جىلدىق ماقتا قابىلداۋ - ساقتاۋ مولشەرى 50 − 60 مىڭ توننا، ەڭ اۋىر ماقتا تايى 80 كيلوگرام ەدى، تيەۋ - ءتۇسىرۋ اترەتىندە 80 ادام بار بولاتىن. كەيىن قابىلداپ ساقتاۋ مولشەرى 100 مىڭ تونناعا، 200 مىڭ تونناعا، 300 مىڭ تونناعا ارتتى... ءار ءتۇرلى تيەۋ - ءتۇسىرۋ ماشينالارى دا بارعان سايىن كوبەيدى. ماقتا مولايىپ، ماقتا تايى اۋىرلاعانىمەن، تيەۋ - ءتۇسىرۋ جۇمىسشىلارى ازايىپ كەتتى“. ءتوپ - ءتورتبۇرىش ماقتا تايىنا قاراپ تۇرىپ، عاني قۋان ءبىر جاعىنان وڭتۇستىك شينجياڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ وزگەرىسىن ايتتى.
عاني قۋان ماكىت اۋدانىنىڭ يەڭەتاع اۋىلى ارالاڭقا قىستاعىنان كەلگەن. قازىر ول كۇنىنە شەبەرلىكپەن 4 ۆاگوندى تيەپ تولتىرا الادى، جۇمىس قاۋىرت مەزگىلدە ايىنا 10 مىڭ يۋاننان استام اقشا تابادى. ماقتا ەكپەگەنىمەن، ماقتاشىلىق كاسىپ سالاسى اۋەلگىدەي عاني قۋانعا تابىس اكەلدى، ايەلى ءزۇبايدا تۇراق تا ماقتا - كەندىر پۋنكتىنە كەلىپ، وراۋشى جۇمىسكەر بولدى.
”شينجياڭ ماقتاسىنىڭ تالشىعى ۇزىن، اسا جۇمساق، ءبىزدىڭ اۋىلدا كىمنىڭ ۇلى ۇيلەنسە دە شينجياڭنىڭ ماقتاسىنان كورپە جاساعىسى كەلەدى، ايتسە دە ساتىپ الۋ وڭاي ەمەس. مەن شينجياڭعا كەلىپ ون نەشە جىل ماقتا تاسىدىم، بارلىعى ماقتا توقىماشىلىق كاسىپورىندارىنىڭ تاپسىرىسى“، - دەدى انحۇيدىڭ بىڭبۋىنان كەلگەن جۇك كولىگى شوفەرى جۋ جيە. ءبىر اپتانىڭ الدىندا ول شاڭحايدان ءبىر توپ ماشينا جابدىقتارىن وڭتۇستىك شينجياڭعا اكەلگەن، قايتاردا استە قۇر قايتپايدى، ونىڭ اناۋ 17.5 مەتر ۇزىن كولىك تىركەمەسىمەن 31.5 توننا ماقتا اكەتۋىنە بولادى.
ماقتا تايىن تولتىرا تيەگەن پويەز، اۆتوكولىك مارالباسى ماقتا - كەندىر پۋنكتىنەن باياۋ جىلجىدى، بۇل تازا ماقتانىڭ كوكتەمگى كورىنىسى ەدى. كۇز سوڭى مەن قىس باسىنداعى كورىنىسى مۇنان دا دۋماندى بولاتىن، ماقتا اكەلگەن، جەتكىزگەن كولىكتەردىڭ سانى كۇنىنە 200 اينالاسىندا ەدى. ءالي امەت تىلشىگە بىلاي دەدى: مارالباسى ماقتا - كەندىر پۋنكتىنىڭ قابىلداۋ - جونەلتۋ مولشەرى ۇزدىكسىز ارتۋمەن بىرگە، قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارىن كەمەلدەندىرۋ، قىزمەت وتەۋ ورەسىن جوعارىلاتۋ جاعىنا دا جەتكىلىكتى كۇش شىعاردى. ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە ماقتا - كەندىر پۋنكتى جىڭجوۋ تاۋار ساۋدا - ساتتىق ورنىنىڭ كەسىكتى بۇيىم تولىمدىلىق كۋالىگىن الۋعا بەلسەنە ءوتىنىش ەتتى ءارى ينفورماتسيالاندىرىپ باسقارۋ جۇيەسىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ارقىلى قامبا ءوڭىرىنىڭ ءتۇرلى شارت - جاعدايلار ارقىلى ماقتانىڭ بەلگىلەنگەن كەسىكتى بۇيىمىن قامباعا وتكەرۋ تالابىن قاناعاتتاندىرادى.
”سونىمەن بىرگە، ءبىز تەمىر جولدىڭ قويمادا ساقتاۋ ارناۋلى جەلىسىنىڭ، قامبادا ساقتاۋ قۇرىلعىلارىنىڭ باسىمدىعىن ساۋلەلەندىرىپ، ماقتانى قامبادا ساقتاۋدىڭ جالاڭ ءتۇرىن وسىزاماندانعان زات اينالىمى ۋنيۆەرسال قىزمەت وتەۋشىسىنە قاراي دامىتىپ، ىرىقتى تۇردە سەلبەستىك سەرىك ىزدەستىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ تىڭ ءتۇيىنىن بەلسەنە جارىققا شىعارامىز“، - دەدى ءالي امەت.
مارالباسى ماقتا - كەندىر پۋنكتى مارالباسى اۋدانى رۇنجين قامبادا ساقتاۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ماقتا قامباسىمەن ىرگەلەس ورنالاسقان. شينجياڭنىڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ بولاشاعىن اۋىزعا العان مارالباسى اۋدانى رۇنجين قامبادا ساقتاۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى چيان چينجياننىڭ سەنىمى مىعىم ەكەن. 2010 - جىلى جىجياڭنىڭ ۋىنجوۋىنان كەلگەن چيان چينجيان مەن ناعاشى اعاسى شينجياڭدا ىلگەرىندى - كەيىندى 7 شيتتەۋ زاۆودىن قۇرادى، ماقتانى قامباعا كىرگىزگەندەگى قاربالاس كورىنىس وعان جاڭا ساۋدا ورايىن سەزىندىرەدى، سونىمەن 2013 - جىلدان باستاپ ول ماقتا قامباسىن قۇرا باستايدى.
”وسىزاماندانعان قامبا بازار تالابىنا ۇيلەسىمدى بولىپ، شيتتەۋ زاۆودى مانەرلەگەن ماقتانى قالاعان ۋاقىتتا تيەپ - تۇسىرۋگە بولادى، قاريدارلار ماقتا ساۋدا - ساتتىق تۇعىرى ارقىلى ماقتانىڭ جارامدىلىق، ماكرون ءمانى سياقتى ينفورماتسيالارىن كورىپ بىلە الادى دا قالاعان ۋاقىتىندا تاپسىرىس بەرىپ ساتىپ الۋىنا بولادى“، - دەپ ءسوزىن ساباقتاعان چيان چينجيان: ”شينجياڭ ماقتاسىنىڭ بولاشاعىنىڭ بارعان سايىن نۇرلى بولاتىندىعىنا كامىل سەنەمىن“، - دەدى.
