قاشقار بايىرعى قالاسى:
ساياحاتشىلاردىڭ كوڭىل تورىنەن ورىن الدى، ساياحاتشىلار شارۋاشىلىق قۇرۋشىلارعا اينالدى
جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋ
□ انار بۇلت/ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ءرايدا، ءپاريزات ابدۇل
4 - ايدىڭ 9 - كۇنى ساياحاتشىلار قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس وڭىرىندەگى ” 100 جىلدىق شايحانانىڭ“ الدىندا توپتىق سۋرەتكە تۇسۋدە. قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس ءوڭىرى وزگەشە ۇلتتىق سالت - ساناسىمەن جەر - جەردەگى ساياحاتشىلاردى توپ - توبىمەن باۋرادى.
□ انار بۇلت/ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
4 - ايدىڭ 9 - كۇنى ساعات 10، قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قاقپاسىندا اۋەلەگەن ءان اۋەنى ياربيشى تۇرعىندار تۇراعىنىڭ كەڭىستىگىندە شارىقتادى. قالانى اشۋدىڭ وسى سالتاناتتى سالتىنا ىلەسە قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس ءوڭىرى جاڭا ءبىر كۇندى قارسى الدى.
قالانى اشۋ سالتى اياقتالعاننان كەيىن توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن ساياحاتشىلار ءتارتىپتى تۇردە بايىرعى قالانىڭ كوشە - كوشەلەرىنە شاتتانا كىرىپ بارا جاتتى.
قىزىل كەرپىش توسەلگەن كوشە جولىنىڭ جاعاسىندا تۇت اعاشى، تال جايقالىپ تۇر، التىباقاندار، اعاش ورىندىقتار تاڭەرتەڭگى كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ جارقىراپ تۇر. باقشى اتتى كوشەنى بويلاي ىلگەرى جۇرگەندە، جاسىل ءتۇستى اعاش ەسىك ەرەكشە كوز تارتادى. مۋسى اتتى وسى حالىقتىق تۇسەلحانادا جاڭ جيا - ي مەن ۋاڭ ۋي ءدال قازىر بۇگىنگى قوناتىن ساياحاتشىلاردى كۇتىپ الۋدىڭ قامىن جاساپ جاتىپتى.
”وسى بىرنەشە كۇندە ءبىزدىڭ بولمەلەرگە تەگىس تاپسىرىس بەرىلىپ بولدى، وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا، بيىلعى ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىگى ەرتەرەك كەلدى“، - دەدى جاڭ جيا - ي بولمەلەردى تازالاي ءجۇرىپ.
حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ ءبىرىنشى قاباتى ۇيعۇر ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمەن اشەكەيلەنگەن، ۇلتتىق ەرەكشەلىككە تولى تەرەزە پەردە، كوركەم اعاش ويما بولمەلەردى بولەكشە اسەم تۇسكە بولەپ تۇر. بۇل اراعا كەلگەن ساياحاتشى وسىندا ايالداپ تىنىعۋدى ۇناتادى.
2019 - جىلى 11 - ايدا ءۇيى حىناننىڭ جىڭجوۋىندا تۇراتىن جاڭ جيا - ي مەن ۋاڭ ۋي سەرىك بولىپ قاشقارعا ساياحاتتاي كەلەدى. قاشقار بايىرعى قالاسىندا ساياحاتتاپ جۇرگەن شاعىندا ول ەكەۋىن وسىناۋ ۇلتتىق ەرەكشەلىككە اسا باي وسى تۇرعىندار ءۇيى باۋراپ الادى. ”سول شاقتا وسى تۇرعىندار تۇراعىنىڭ جالعا بەرىلمەكشى ەكەنىن كورگەندە ەكەۋىمىز جالعا الىپ، حالىقتىق تۇسەلحانا اشۋ بەكىمىنە كەلدىك“. ۋاڭ ۋي بىلاي دەدى: تۇڭعىش كورگەن شاعىمىزدان كەپىل سوما تاپسىرىپ توقتامعا قول قويعانىمىزعا دەيىن نەبارى 2 ساعات ۋاقىت كەتتى.
”ول شاقتا ەكەۋىمىزدىڭ دە جىڭجوۋدا قىزمەتىمىز بار بولاتىن، ءبىراق، سالت - سانا ءتۇسى قويۋ تۇرعىندار تۇراعى، وزگەشە دە ەرەكشە تاعامدار، قاراپايىم دا باۋىرمال تۇرعىندار ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى تەربەدى. ءبىز بايىرعى قالا ساياحات ىستەرىنىڭ دامۋ بولاشاعىن بايقادىق، سونىمەن ءارى - ءسارى بولماستان دەرەۋ جىڭجوۋعا قايتىپ، قىزمەتىمىزدەن شەگىنىپ، وسى جەردەگى شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىمىزدى باستاپ كەتتىك“، - دەيدى جاڭ جيا - ي.
ساياحاتشى شارۋاشىلىق قۇرۋشىعا اينالدى، بۇل كۇندەرى ولار وسى جەردى وزدەرىنىڭ ەكىنشى اتا مەكەنىنە بالايدى.
”قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس اۋماعىن باسقارۋ كوميتەتى بىزگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى، قاشقار بايىرعى قالاسى حالىقتىق تۇسەلحانا باسقارۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى بىرگە - ءبىر بويىنشا قىزمەت وتەيدى. بىلتىر اشەكەيلەگەن شاقتا، سەرىكتەستىكتى باسقاراتىن احىمەتجان مامەت اۋرە كورمەي - اق كومەك قولىن سوزىپ، ءبىزدىڭ ءتۇرلى ىستەردى سايكەستىرۋىمىزگە كومەكتەستى. كەيدە ءبىزدىڭ كوڭىل كۇيىمىزدىڭ جاقسى بولماي تۇرعانىن كورگەندە ول ءبىزدى ەرتىپ الىپ كوڭىلىمىزدى جادىراتىپ، ءدامدى - قۇجىرلارمەن قوناق ەتەدى. ولار ىنتالى قىزمەت وتەگەندىكتەن، ءبىز بۇل جەردە ەشقاشان ءوزىمىزدى بوتەن اۋىلدىڭ ادامى دەپ سەزىنگەن ەمەسپىز“، - دەدى ۋاڭ ۋي.
بيىل كوكتەم مەرەكەسىندە جاڭ جيا - ي مەن ۋاڭ ۋي قاشقاردا قالىپ جاڭا جىلدى قارسى الۋدى تاڭدايدى، جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن بىرگە تۇشپارا ءتۇيىپ، حوگو جەدى، تۇڭعىش رەت وزگە جەردە كوكتەم مەرەكەسىن وتكىزگەن ولار ەشقانداي جالعىزدىق سەزىنگەن ەمەس.
قاشقار بايىرعى قالاسى كورىنىس ءوڭىرىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ ارناۋلى مىندەتتەگى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ءادىلجان ءابدىقادىر بىلاي دەپ تانىستىردى: جۋىق جىلداردان بەرى قاشقار بايىرعى قالاسىنداعى حالىقتىق تۇسەلحانالار تۇتاس شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىنە، قاشقار ايماعىنىڭ تۇتاس وڭىرلىك ساياحاتى دامۋىنىڭ جەدەل ارناسىنا سۇيەنىپ بىرتىندەپ ”بايىرعى قالا كورىنىس ءوڭىرى + حالىقتىق تۇسەلحانا“، ۇلتتىق اس - سۋ، ءداستۇرلى قولونەر - كوركەمونەر بۇيىمدارى سياقتى قويۋ ەرەكشەلىككە يە دامۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىردى.
”وسى 2 جىلدا بايىرعى قالانىڭ قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارىنىڭ بىرتىندەپ كەمەلدەنۋىنە ىلەسە، ساياحاتقا قىزمەت وتەۋ سالاسى ۇزدىكسىز اقاۋسىز دامىپ، ءار جىلى ەل ءىشى - سىرتىنان قىرۋار ساياحاتشىنى باۋرادى، كوپتەگەن ساياحاتشىلار كەلگەننەن كەيىن قايتىپ كەتكىسى كەلمەي، وسى ارادا قالىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، تۇرمىس كەشىرۋدى تاڭدادى“، - دەدى ءادىلجان.
ءتىلشىنىڭ ۇعىسۋىنشا، قاشقار بايىرعى قالاسىنداعى حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ دامۋى بىردەن لاپ ەتە تۇسپەپتى، العاشىنداعى ءبىر ءبولىم ساۋداگەر وتباسىلارىنىڭ دەربەس تيجارات جۇرگىزىپ، بىتىراندى دامۋىنان باستاپ قازىرگى ۇكىمەت جاپپاي جوبالاپ، قىرۋار ءتيىمدى ساياسات شىعارۋعا دەيىن، بايىرعى قالاداعى تۇسەلحانالار جوسپارلى، باعىتتامالى تۇردە عىلمي، ءتارتىپتى دامىپ، بايىرعى قالا تۇرعىندارىنىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋمەن بىرگە، سىرتتان كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ ساياحات سەزىنۋىن دە بايىتقان.
”بۇل كۇندەرى قاشقار بايىرعى قالاسى ىشىندەگى ۇلكەندى - كىشىلى حالىقتىق تۇسەلحانالار بىرتىندەپ ەل ءىشى - سىرتى ساياحاتشىلارىنىڭ قاشقاردىڭ جەرگىلىكتى سالت - ساناسىن، كىسىلىك سي - قۇرمەتىن جانە ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتىن سەزىنۋدىڭ ماڭىزدى دانەكەرىنە، سونداي - اق قاشقار ساياحات كاسىبىنىڭ جاڭا تانىسقىسىنا اينالدى“، - دەدى ءادىلجان.
ءتىلشى ەستەلىگى
”عاجايىپ ونەردى“ جاقسى جالعاستىرامىن
□ ءپاريزات ابدۇل
4 - ايدىڭ 9 - كۇنى ”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋ“ بويىنشا قىزىلسۋ وبلىسىنان حوتانعا دەيىنگى بولىكتە تاقىرىپتىق حابارلاۋ قيمىلىنىڭ 3 - كۇنى، انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى قاشقار بايىرعى قالاسىنا كەلدى.
تاڭ سارىدەگى بايىرعى قالا تاڭعى دابىرلاعان دىبىستاردان ويانىپ، بىرتىندەپ كوشەلەردە ادام قاراسى كوبەيە باستادى؛ كوپ وتپەي سامسا، كاۋاپ، قۇيعان وكپە، لياڭفىن، انار ءشارباتى بازارعا شىعارىلدى... ءتۇرلى حوش يىستەر اۋاعا تارالىپ، وسىلايشا دۋماندى ءبىر كۇن باستالىپ تا كەتتى.
قىش بۇيىمدار، مىس ناقىش ونەرى، اعاش بۇيىمدارىن جاساۋ، ۇلتتىق مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ، دوپپا تىگۋ... قاشقار بايىرعى قالاسىن ارالاساڭىز، ءداستۇرلى شەبەرحانالاردا كۇنى كەشەگىدەي قارت شەبەرلەر ۇرپاقتار بويى جالعاسقان ”عاجايىپ ونەرلەرىن“ كورسەتىپ جاتادى.
70 جاستاعى قىش بۇيىمدار جاساۋشى ۇستا تۇرسۇن رۇستەم قاشقار قىش بۇيىمدار بەيزاتتىق مادەني مۇراسىن جالعاۋشى 7 - ۇرپاق، ونىڭ 17 جاسىنان قىش بۇيىمدارىن جاساپ كەلە جاتقانىنا جارتى عاسىر بولدى. ونىڭ شاعىن دۇكەنىنە كىرسەڭىز، ءتورت قابىرعا ءتۇرلى فورماداعى قىش بۇيىمدارعا جانە ءتۇرلى سيلىق كۋالىكتەرىنە تولىپ تۇر. بۇگىندە ونىڭ قولىنان شىققان وسى ادەمى قىش بۇيىمدار تۇرسۇننىڭ كۇندەلىكتى ەڭ جاقسى سەرىگىنە اينالعان. ولاردى اۋىزعا العاندا تۇرسۇن قارتتىڭ بارشىن تارتقان جۇزىندەگى اجىمدارى ماقتانىش كۇلكىسىنەن جازىلىپ جادىراپ كەتكەندەي كورىنەدى. تۇرسۇن قارت بىرنەشە شاكىرت تاربيەلەپ ءجۇر ەكەن. ونىڭ ارمانى كوبىرەك شاكىرت تاربيەلەپ، قىش كۇيدىرۋ ونەرىن جالعاستىرا بەرۋ.
قاشقار بايىرعى قالاسىندا تۇرسۇن سياقتى ءداستۇرلى قارت شەبەرلەر وتە كوپ. وسى قارت شەبەرلەر وزدەرى جاساعان ءداستۇرلى قولونەر بۇيىمدارىن اناعۇرلىم كوپ ادامدارعا ساتۋدى ويلاپ عانا قويماي، ءوز ونەرىن ۇرپاقتار بويى جالعاستىرىپ، تاراتىپ، قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ باعالى مادەنيەت ەستەلىگىن ساقتاپ قالۋدى ءارى ءداۋىر اعىمىنا ىلەسە جاڭارىپ وتىرۋىن ءۇمىت ەتەدى.
