انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ءرايدا، ءپاريزات ابدۇل
قاعىلىق اۋدانى اقتاس قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا ورنالاستىرۋ اۋماعىنا كەڭىستىكتەن قاراعاندا (سۋرەت 4 - ايدىڭ 12 - كۇنى ۇشقىش اپپاراتپەن تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
تۇرپان - حوتان جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىنىڭ (G3012) قىزىلسۋ وبلىسىنان حوتانعا دەيىنگى بولىگىن بويلاپ، زىمىراپ وتىرىپ، قاعىلىق شىعىس جوعارى جىلدامدىقتى جول اۋزىنان شىعا كەلسەڭىز، قاعىلىق اۋدانىنداعى جەڭىل ونەركاسىپ باقشا رايونىنا لەزدە جەتىپ باراسىز.
4 - ايدىڭ 12 - كۇنى ءتىلشى جەڭىل ونەركاسىپ باقشا رايونىنا ورنالاسقان شينجياڭ مەيجيا ازىق - تۇلىك جانە سۋسىن شەكتى سەرىكتەستىگىنە (تومەندە قىسقارتىلىپ ”مەيجيا ازىق - تۇلىگى“ دەلىندى) كەلگەندە قۇنتتاپ مانەرلەنگەن جاڭعاقتىڭ ءار ءتۇرلى ونىمدەرى كوزدىڭ جاۋىن الادى: جاڭعاق ءدانى پىسۋلى ازىق - تۇلىك، سۋسىن، تورت سياقتى 20 نەشە ءتۇرلى ءونىم بولىپ وڭدەلسە؛ جاڭعاق قابىعى اكتيۆتەندىرىلگەن كومىر، جاڭعاق وزەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ شايى بولىپ وڭدەلىپ شىققان.
”ءبىزدىڭ بۇل جەردىڭ جاعراپيالىق ورنى وتە جاقسى، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدىڭ كىرەر اۋزىنا دەيىن 10 كيلومەترگە دە جەتپەيدى. الدىڭعى كۇنى ءبىز ءبىر ماشينا تولى ءونىم جىبەردىك، تۇرپان - حوتان جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىمەن قاراقاش اۋدانىنا اپارۋ ءۇشىن شوفەر 4 ساعات مولشەرىندە كوزدەگەن جەرىنە جەتىپ بارادى“، - دەيدى مەيجيا ازىق - تۇلىگىنىڭ باس ديرەكتورى ياڭ حىيۋە.
قاعىلىق اۋدانى ”جۇڭگونىڭ جاڭعاق مەكەنى“ دەگەن ادەمى اتقا يە، بۇكىل اۋدانداعى جەمىس ورمانىنىڭ اۋماعى 800 مىڭ مۋ، مۇنىڭ 580 مىڭ مۋى جاڭعاق، جاڭعاقتىڭ جىلدىق ءتۇسىمى 130 مىڭ توننا، شارۋالار جاڭقاق ەگۋدەن جىلىنا ورتا ەسەپپەن 2800 يۋانعا جۋىق تازا تابىس كىرگىزىپ وتىر.
سوناۋ 2012 - جىلى ياڭ حىيۋە مەن كۇيەۋى شاڭحايدان شينجياڭعا كومەككە كەلگەن كادرلاردىڭ دانەكەر بولۋىمەن قاعىلىق اۋدانىنداعى جەڭىل ونەركاسىپ باقشا رايونىنا كەلىپ وسىمدىك بەلوگىن وڭدەۋمەن اينالىساتىن وسى كاسىپورىندى اشادى.
”العاش شارۋاشىلىق قۇرعان كەزدە ءبىز سىرت جەرگە ءونىم تاسىمالداۋدا بولسىن، الدە سىرت جەردەن قوراپتاۋ ماتەريالدارىن ساتىپ اكەلۋدە بولسىن، وتە ۇزاق بولعان مەملەكەت تاس جولىمەن جۇرۋىمىزگە تۋرا كەلەتىن. شاڭحايعا ءبىر توپ زات جەتكىزەمىز دەسەك، جايشىلىقتا 6 − 7 كۇندە ارەڭ باراتىن. ونىڭ ءوزى جول ءساتتى بولىپ، توسىن جاعدايعا جولىقپاعان جاعدايدا عانا ىسكە اساتىن“، - دەيدى ياڭ حىيۋە.
ونىڭ ەسكە الۋىنشا، سول جىلداردا ءبىر جولى سەرىكتەستىكتىڭ ءبىر توپ جاڭعاق ءدانى چارقىلىق اۋدانىنا جەتكىزەتىن جولدا جۇك كولىگى جول ورتادا بۇزىلىپ قالىپتى. ”سول كەزدە ءبىزدىڭ بۇل جاققا جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول ءالى تۇسپەگەن، شوفەر تەك مەملەكەت تاس جولىمەن عانا جۇرەتىن. جاڭعاق ءدانىن تاسىمالداۋ ءۇشىن ونى تۇراقتى تەمپەراتۋرادا توڭازىتىپ ساقتاۋ قاجەت ەدى، كولىك جولدا بۇزىلىپ قالعان سوڭ، ءبىز قاپەلىمدە توڭازىتىپ ساقتايتىن باسقا كولىك تابا المادىق. ناتيجەدە ءبىر ماشينا جاڭعاق ءدانى تۇگەلىمەن بۇزىلىپ كەتتى، ەكونوميكالىق شىعىندى بىلاي قويعاندا، سەرىكتەستىگىمىز تاۋاردى ۋاعىندا تاپسىرا الماعاندىعى سەبەپتى، الارمانىمىزدى قاتتى رەنجىتىپ الدىق“، - دەيدى ياڭ حىيۋە باسىن شايقاپ.
قازىر شينجياڭنىڭ بارلىق ايماق، وبلىس، قالالارىنىڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول داۋىرىنە قادام تاستاۋىنا مەڭزەس، ياڭ حىيۋە جۇك كولىگىنىڭ شوفەرلەرىنە، ءسوز جوق، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولمەن جۇرۋگە تىرىسىڭدار دەپ ءار جولى تاپسىرىپ وتىرادى. ”ءبىز ەسەپتەپ كوردىك، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولمەن جۇرگەندە تاسىمالدىڭ تىكەلەي وزىندىك قۇنى، شىنىمەن، مەملەكەت تاس جولىنان ءبىراز جوعارىراق بولعانىمەن، ءبىز ءۇشىن كوپ ۋاقىت ۇتىپ، كاسىپورنىمىزدىڭ جالپى جۇك تاسىمالىنىڭ اناعۇرلىم ىركىلىسسىز، جوعارى ءونىمدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى ەكەن“. ياڭ حىيۋەنىڭ ايتۋىنشا، تاۋاردى الارماننىڭ قولىنا دەر كەزىندە جەتكىزىپ بەرگەندە عانا، الارمانمەن اناعۇرلىم ۇزاق ۋاقىتتىق تۇراقتى سەلبەستىك قارىم - قاتىناس ورناتىپ، سەرىكتەستىك سوندا عانا اناعۇرلىم باياندى، اقاۋسىز دامۋدى جۇزەگە اسىرا الادى ەكەن.
”مينۋت، سەكۋندپەن تالاساتىن“ ارىننىڭ ارقاسىندا سوڭعى جىلدارى مەيجيا ازىق - تۇلىگى جەدەل دامىپ، قاعىلىق اۋدانى بويىنشا جاڭعاقتى قۇنتتاپ وڭدەيتىن ەڭ ۇلكەن كاسىپورىن بولىپ جەتىلدى، ءتىپتى، قاعىلىق اۋدانىنىڭ جاڭعاق ونىمدەرىن شينجياڭ ءىشى - سىرتى بازارىنا جەدەل قادام تاستاۋعا جەتەكتەپ، جاڭعاقتى شارۋالاردىڭ ”باقىت جەمىسىنە“ اينالدىردى.
ساندى مالىمەتتەردىڭ كورسەتۋىنشە، مەيجيا ازىق - تۇلىگى سول جەردەگى 21 شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن جاڭعاق ساتىپ الۋ توقتامىن جاساسىپ، بۇقارادان جىل سايىن شامامەن 30 مىڭ توننا جاڭعاق ساتىپ الادى ەكەن، بۇل قاعىلىقتاعى جاڭعاقتىڭ جالپى ءتۇسىمىنىڭ شامامەن تورتتەن ءبىر ۇلەسىن يەلەپ، جىلىنا ساتىلعان ءونىم قۇنى 450 ميلليون يۋانعا جەتىپ، 25 مىڭ شارۋا وتباسىن كەدەيلىكتەن ارىلۋعا، بايۋعا جەتەكتەپ وتىر.
قاعىلىق اۋدانى جاڭعاقتى كاسىپ سالالاندىرىپ دامىتۋ ورتالىعىنىڭ جاۋاپتىسى تۇرسىن مامەتالىنىڭ تانىستىرۋىنشا، ”13 - بەسجىلدىقتان“ بەرى قاعىلىق اۋدانى مەيجيا ازىق - تۇلىگى سياقتى جاڭعاق وڭدەۋشى كاسىپورىنداردان ءبىر توبىن ەنگىزىپ، اۋداندا باستاۋشى، اۋىلدا بازا، قىستاقتا سەلبەستىك كووپەراتيۆى بار دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرىپ، ”1 - كاسىپتى 2 - كاسىپكە جالعاپ، 3 - كاسىپپەن ۇشتاستىراتىن، جاڭعاقتى تۇگىن قالدىرماي جەپ قوياتىن“ كاسىپ سالاسىنىڭ تولىق جۇيەسىن ورناتقان.
”قاعىلىق جاڭعاعىنا قاتىستى جۇمىستى اناعۇرلىم ويداعىداي ىستەۋ ءۇشىن، ءبىز جاڭعاقتى شينجياڭ ءىشى، شينجياڭ سىرتىندا ساتۋ سىندى ’2 تور‘ قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ ىشكى بازارىن ورنىقتىرۋمەن بىرگە، ىشكى ءوڭىر بازارىن بار كۇشپەن اشىپ، شينجياڭ سىرتىنداعى ساتىلىم تورىن بەرىك توقىدىق“. تۇرسىن بىلاي دەدى: قازىر قاعىلىق اۋدانى اۋدان دارەجەلى ەلەكتروندىق ساۋدادان الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ ورتالىعى، زات اينالىمى، قويمادا ساقتاۋ، جەتكىزىپ بەرۋ ورتالىعى، اۋىل دارەجەلى ەلەكتروندىق ساۋدادان الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ پۋنكتى، اكىمشىلىك قىستاقتارداعى ەلەكتروندىق ساۋدادان قىزمەت وتەۋ تۇيىندەرى ارقىلى جاڭعاقتىڭ ساتىلۋىن جەبەپ قانا قويماي، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارىن جاقىن جەردە، سول جەردە جۇمىستانۋعا جەتەكتەپ، ولاردىڭ كىرىستەرىن تۇراقتى ارتتىرۋىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر.
قاتىناس تورى جۇيەسىنىڭ ونان ارى ءجيى توقىلۋىنا، زات اينالىمى تورىنىڭ ونان ارى جوعارى ءونىمدى، قولايلى بولۋىنا مەڭزەس، تۇرسىن جاڭعاق كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنان اناعۇرلىم كوپ ءۇمىت كۇتەدى. ول بىلاي دەدى: قاعىلىق جاڭعاق ەگۋ، باپتاۋ، وڭدەۋ، ساتۋعا قاتىستى ءتۇرلى شارالاردى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتىپ، جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ جاڭعاق كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا سۇيەنىپ كىرىستەرىن تۇراقتى ارتتىرۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى.
ءتىلشى ەستەلىگى
جولدار تۇتاسىپ، سان سالالى شارۋاشىلىق گۇلدەندى
ءپاريزات ابدۇل
ءبىر تال جاڭعاق تازالاپ جۋۋ، كەپتىرۋ، قاقتاۋ سياقتى جۇمىس تارتىپتەرىنەن ءوتىپ، يانتار جاڭعاق ءدانى بولىپ وڭدەلىپ، ىشكى وڭىرلەر بازارىنا ساتىلدى؛ ءبىر ءتۇپ اسجاپىراق جىلىجايدا ءبىر مەزگىل ەگۋ - باپتاۋدان كەيىن، جينالىپ كولىككە تيەلىپ، حوتان قالاسىنداعى، قاشقار قالاسىنداعى بۇقارانىڭ داستارقانىنا شىعارىلدى؛ ءبىر جۇپ اياق كيىم كەسىپ - ءپىشۋ، تىگۋ، پىشىندەلۋ سياقتى ءوندىرىس جەلىسىندەگى جۇمىستاردان سوڭ، شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى بازاردا ساتىلىپ عانا قويماي، حالىقارالىق بازارعا دا ەندى...
4 - ايدىڭ 12 - كۇنى ”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋ“ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى قاعىلىق اۋدانىنا كەلدى. قاعىلىقتا كوپتەگەن كاسىپورىندار كۇن سايىن كەمەلدەنگەن قاتىناس تورابى مەن قولايلى زات اينالىمى جۇيەسىنە ارقا سۇيەنە وتىرىپ، ساتۋ اۋماعىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى تەز قارقىنمەن دامىعان ءىرى بازارلارمەن جەدەل توعىسىپ، ساپالى ونىمدەردىڭ اناعۇرلىم كوپ تۇتىنۋشىلارمەن ”جۇزدەسۋىنە“ مۇمكىندىك جاسادى، سونداي - اق كاسىپورىنداردىڭ شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى بازار باسەكەسىنە قاتىناسۋ بارىسىندا ۇزدىكسىز جەتىلۋىنە وراي اكەلدى.
مىنە وسىنداي كەمەلدى بازار باسەكەسىن سۇيەنىش ەتكەن شينجياڭ مەيجيا ازىق - تۇلىك، سۋسىن شەكتى سەرىكتەستىگى سىندى كاسىپورىن 10 جىلعا جەتپەيتىن دامۋ بارىسى ارقىلى قاعىلىقتاعى جاڭعاق وڭدەۋ سالاسىنداعى سەركە كاسىپورىن بولىپ تولىسىپ جەتىلدى، سونداي - اق ىشكى ءوڭىر بازارىندا تابان تىرەدى. ەكونوميكالىق دامۋداعى ميكرو تۇلعا جانە ەكونوميكالىق قيمىلداعى ەڭ كىشكەنە كلەتكا رەتىندە، وسى جەرگىلىكتى كاسىپورىنداردىڭ دامىپ زورايۋى قىستاق تۇرعىندارىن جۇمىستانۋدا قىرۋار قىزمەت ورنىمەن قامدادى. ونان دا ماڭىزدىسى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ يدەيالىق كوزقاراسىن تەرەڭىنەن وزگەرتتى.
بۇكىل شينجياڭداعى قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەگى ەڭ ۇلكەن كوشىرىپ ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى بولعان − قاعىلىق اۋدانى اقتاس قالاشىعىنا تىلشىلىك جاساي بارعاندا، مەن چاڭچۇن گۇل دۇكەنى قوجايىنى ايتۇرسۇن ابدۇرەشيتكە كەزدەستىم، بالالار شىفان مەكتەبىنەن وقۋ بىتىرگەن سوڭ ول زاۆودتا اۋدارماشى بولعان، كەلىپ - كەتكەن ساۋداگەرلەرمەن پىكىرلەسۋ بارىسىندا ول تىنباي ۇيرەنىپ، جەتىلگەن، سوڭىندا قىزمەتتەن شەگىنۋ بەكىمىن جاساپ، جىلىجايدى كوتەرەگە الىپ گۇل وسىرگەن. قازىر ونىڭ جىلدىق كىرىسى اۋدارماشىلىق ىستەگەن كەزىندەگىسىن نەشە ورايدى، سونداي - اق بىرنەشە قىستاق تۇرعىنىن جۇمىستاندىرىپ دا وتىر ەكەن.
قاعىلىق اۋدانىندا ايتۇرسۇن سياقتى تاعى كوپتەگەن ەگىنشى - مالشى بار، ولار ۇيلەرىندەگى بىرنەشە مۋ جەرگە، بىرنەشە قويعا عانا قاراپ قالماستان، ەسەسىنە سەحتارعا بارىپ جۇمىسشى بولدى نەمەسە دۇكەن مايلاپ ساۋدامەن شۇعىلداندى، ياكي جىلىجايدى كوتەرمەگە الىپ ەگىمشىلىكپەن شۇعىلداندى... كوزقاراس وزگەردى، جول كەڭەيدى، كۇندەرى دە تابيعي تۇردە بارعان سايىن تاماشا بولا ءتۇستى.
جول تۇتاسسا، سان سالالى شارۋاشىلىق گۇلدەنەدى. قاتىناس ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ كۇرە تامىرى، ”كۇرە تامىر“ نەعۇرلىم ىركىلىسسىز بولعان سايىن، اۋداننىڭ وڭىرلىك ەكونوميكاسىنىڭ ”ميكرو اينالىمى“دا سولعۇرلىم ىركىلىسسىزدەنىپ، سولعۇرلىم ءتارتىپتى بولا تۇسەدى، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدان دا تابيعي تۇردە اناعۇرلىم مول ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلايتىن بولادى.
