انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى حان چينيان
4 - ايدىڭ 10 - كۇنى ءتىلشى يوپۇرعا اۋدانى تەرىم قالاشىعى كولدى ءمالى قىستاعىنىڭ ءبىر اتىزىنا بارعاندا، كەڭ كوسىلگەن ماقتا اتىزىندا نەبارى 6 ادام عانا جۇمىس ىستەپ جاتقاندىعىن كوردى.
”گۇر - گۇر...“ بەيدۋ جول نۇسقاۋ جۇيەسى ورناتىلعان شوفەرسىز تراكتور كوپ يقۋاتى ءبىر تۇلعالاندىرىلعان تۇقىم سەپكىش ماشينانى سۇيرەپ، الدىن الا بەلگىلەنگەن جول جەلىسىمەن تۇقىم سەۋىپ بارادى، تىڭايتقىش بەرۋ، تۇقىم سەبۋ، جارعاق جابۋ سياقتىلار ءبىر جولدا ورىندالىپ، قاز - قاتاز تىزىلگەن جارعاق تەپ - تەگىس اتىزدا رەتتى سوزىلىپ جاتىر. قىستاق تۇرعىنى ياسىن مامەت اسەرلەنە: ”ءبىز ماقتا ەگۋدە ’جوعارى عىلىم - تەحنيكادان پايدالانىپ‘ كەتتىك، ءدال ولشەپ تۇقىم سىڭىرەمىز، ەڭبەككۇشتى، ۋاقىتتى ۇنەمدەيمىز“، - دەدى.
تراكتور كابينكەسىنىڭ ىشىندە شوفەردىڭ وڭ جاق الدىڭعى جاعىنا ءبىر تۇرتپەلى مەڭگەرىلەتىن كريستالدى ەكران ورناتىلعان، تراكتوردىڭ جۇمىس ىستەۋى مەن اتىز ورتاسى سياقتى جالپى مالىمەت كىرگىزىلگەن، تۇرتپەنى باسىپ جاساندى سەرىكپەن ورىن بەلگىلەپ، جول نۇسقاۋ جۇيەسىن اشقاندا، تراكتور اۆتوماتتى ءجۇرۋ ۇلگىسىنە كىرەدى دە ماي شۇمەگىن، رولدى ادامنىڭ مەڭگەرۋىنىڭ قاجەتى بولماي، بەلگىلەنگەن ءتۇزۋ سىزىق بويىنشا ءبىر قالىپتى قوزعالىسپەن العا ىلگەرىلەيدى.
”بەيدۋ جول نۇسقاۋ جۇيەسى ورناتىلعان تراكتور تاعى دا ارالىق ساقتاپ ءبىر قالىپتى قوزعالىسپەن جۇرە الادى، پارىق 2 سانتيمەتردەن اسپايدى“، - دەدى ياسىن.
بۇرىن كولدى ءمالى قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى ماقتا تۇقىمىن سەپكەندە سالالى تاقتا اتىزىنا تاياقشا قاعىپ، ءجىپ تارتىپ قوياتىن، تۇقىم سەبۋ ءتۇزۋ بولدى ما، جوق پا، سالالى اتىزدى جالعاۋ دۇرىس بولدى ما، جوق پا؟ بارلىعىندا شوفەردىڭ قولى مەن كوزىنە عانا سۇيەنۋگە تۋرا كەلەتىن؛ قازىر ماقتا تۇقىمىن سەپكەندە بەيدۋ جول نۇسقاۋ جۇيەسى پايدالانىلادى، ماقتا تەرۋدىڭ تۇتاس بارىسى ماشينالاندى... تەحنيكاسى وزىق، مەڭگەرىلۋى زەردەلىلەنگەن اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى يوپۇرعا اۋدانىنىڭ ماقتا اتىزدارىندا بارعان سايىن كوپتەپ پايدا بولا باستادى.
”ءدال ولشەپ ەگىلەدى، سۋ مەن تىڭايتقىش ءبىر تۇلعالاندىرىلدى، سۋ ۇنەمدەپ سۋاردى، ۇشقىشسىز اپپارات ۇشىردى، ساقتاندى، ماشينالاندىرىپ تەردى، بۇل كۇندەرى ءبىزدىڭ ماقتا ەگۋ، جيناۋدىڭ تۇتاس بارىسى ماشينالاندى“. ياسىن تەبىرەنە: ”وتباسىمنىڭ 500 مۋ جەرىنە ماقتانى 5 كۇنگە جەتكىزبەي ەگىپ بولدىق، بۇگىن ءبىز باسقا قىستاق تۇرعىندارىنا كومەكتەسىپ ماقتا ەگىسىپ جاتىرمىز“، - دەدى.
بيىل 44 جاستاعى ياسىن 20 جىلدان استام ۋاقىت ماقتا ەككەن. ”بىلتىر مەن 500 مۋلىق ماقتا اتىزىنا 420 مۋلىق بادەن كىرىستىرە ەگىپ، تازا كىرىسىم ءبىر ميلليون يۋاننان استى. بيىل ’جوعارى عىلىم - تەحنيكادان‘ پايدالاندىق، بارلىق جەرگە بادەن كىرىستىرە ەكتىم، كىرىسىم بىلتىرعىدان جوعارى بولاتىنى مۇندا تۇر“، - دەدى ياسىن تولىق سەنىممەن.
ماقتا جينايتىن مەزگىلگە جەتكەندە ماقتا تەرۋ ماشيناسى ماقتا اتىزىنىڭ ىشىندە ءبىر ”ءجۇرىپ“ وتسە بولعانى، ماقتا تەرىلىپ بولادى.
”بۇرىن 50 مۋ جەرگە ماقتا ەكسەك، مەن وزگەلەردى كومەككە شاقىرۋشى ەدىم، ەگىستىڭ قاربالاس كەزىندە 20 ادامعا دەيىن شاقىراتىنمىن، ءار ادامنىڭ كۇندىك ەڭبەكاقىسى 150 يۋان بولاتىن“. ياسىن كۇلە سويلەپ: ”قازىر وعان ۇقسامايدى، قىستاق تۇرعىندارى عىلىم - تەحنيكا ارقىلى ماقتا ەگۋدىڭ جاڭا جولىنا ءتۇستى“، - دەدى.
يوپۇرعا اۋدانى اۆتونوميالى رايوندىق عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىمەن، ورىندارىمەن سەلبەستى، تەحنيكتەر وتباسىلارىنا توتە باردى، ساپالى تۇقىم ەگۋدىڭ تاماشا ادىستەرى تىكە اتىز باستارىنا جەتتى، تەحنيكامەن جەتەكشىلىك ەتۋ تىكە جەكە ادامدارعا تياناقتالدى. ماقتا ءوندىرىسى بۇرىنعى سىڭار جاقتى ءوندىرىس مولشەرىنە ۇمتىلۋدان الدىمەن ساپانى دامىتۋعا اينالىپ، ”مولشەردەن“ ”ساپاعا“ ءوتۋدى جۇزەگە اسىردى.
”قازىر ماقتانى ەگۋدىڭ، جيناۋدىڭ تۇتاس بارىسىن ماشينالاندىرۋدى پايدالانۋ دەڭگەيى ％80تەن استى، ورتا ەسەپپەن بىرلىك ءونىمى 450 كيلوگرامعا، مۋ باسىندىق ءونىمى 500 كيلوگرامنان اسقان جوعارى ءونىمدى ماقتا اتىزدارى ءجيى كەزدەسەدى“، - دەدى يوپۇرعا اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جالپىلاستىرۋدى زەرتتەۋشىسى جوۋ حاۋساي.
وزگەشە كليمات شارت - جاعدايى يوپۇرعا اۋدانىن ەڭ كومەسكى كۇشكە يە ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ جاڭا ءوندىرىس وڭىرىنە اينالدىردى، جىل سايىن ماقتا ەگىلەتىن جەر كولەمى 650 مىڭ مۋ جەرگە تۇراقتاندى. ”بىلتىر قىستاعىمىزدىڭ جان باسىندىق ورتاشا تازا كىرىسى 10 مىڭ 795 يۋان بولدى، ماقتادان كىرەتىن كىرىس 6000 يۋانعا جەتتى“، - دەدى كولدى ءمالى قىستاعى تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ماقسۇم مۇسا.
