اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا مەكتەبىنە (اكىمشىلىك شۋەيۋان) تاياۋ ماڭدا باياعىنىڭ سارىنى ەسكەن ءبىر اۋلا بار، قىزىل جوسالى ۇلكەن قاقپاسىنىڭ ماڭدايشالىعىنا ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ دەگەن تاقتايشا ىلىنگەن. وسىندا ەكسكۋرسيالاي كەلگەن ادامدار بۇل اۋلانىڭ تاريحىن ءالسىن - ءالى سۇراستىرىپ جاتادى. مۇنى الدىڭعى عاسىردىڭ 30 - جىلدارىنداعى ءبىر ايبىندى تاريحتان باستاپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى.
1936 - جىلى 10 - ايدا قىزىل ارميا ۇزاق جورىقتىڭ جەڭىسىنە جەتىپ، اسكەري قوسىندار جەڭىسپەن كەزدەسكەننەن كەيىن، قىزىل 4 - باعىت ارميانىڭ ءبىر ءبولىمى ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا باتىستا حۋاڭحىدان ءوتىپ، نيڭشيا شايقاسى جوسپارىن اتقارادى. 11 - ايدا ورتالىقتىڭ نۇسقاۋىمەن جۇڭگو جۇمسشى - شارۋا قىزىل ارمياسىنىڭ باتىس باعىت ارمياسى قۇرىلادى ءارى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ اسكەري اكىمشىلىك كوميتەتىن قۇرىپ، حىشي كاريدورىنا سوعىسقا اتتانىپ، شينجياڭ ارقىلى سوۆەت وداعىنا دەيىنگى حالىقارالىق جولدى اشۋ بورىشىن ارقالايدى.
1936 - جىلى 11 - ايدان 1937 - جىلعا دەيىن باتىس باعىت ارمياسىنىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى ءبىر نيەتپەن جۇمىلىپ، الدىڭعىلاردىڭ ءىزىن كەيىنگىلەر باسىپ، سوڭىنا دەيىن شايقاس جۇرگىزۋ بەكىمىنە كەلەدى، قانىشەر، جاۋىز ما شاڭىراعى ارمياسىنىڭ نەگىزگى كۇشتەرىمەن ولىسپەي - بەرىسپەيتىن شايقاس جاساپ، سوڭىندا قالىڭ جاۋعا توتەپ بەرە الماي اۋىر جەڭىلىسكە ۇشىرايدى، قىزىل 5 - ارميانىڭ جۇنجاڭى دۇڭ جىنتاڭ، قىزىل 9 - ارميانىڭ جۇنجاڭى سۇن يۇيچيڭ قاتارلىلار ارت - ارتىنان داڭقپەن قۇربان بولىپ، كوپتەگەن كوماندير - جاۋىنگەرلەر قازا بولادى، جارالانادى، قابىرعادان قان كەشكەن ولار ەر تۇلعالارىمەن قاھارماندىق ايبىندى جىر جازادى.
1937 - جىلى 3 - ايدىڭ 14 - كۇنى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ اسكەري اكىمشىلىك كوميتەتى شى - ۋودا ءماجىلىس اشىپ، باتىس باعىت ارمياسى قىزمەت كوميتەتىن قۇرۋدى ۇيعارىپ، قالعان 3000نان استام ادامدى باستاپ، 3 باعىتقا ءبولىنىپ پارتيزاندىق سوعىس جۇرگىزەدى، باتىس باعىت ارمياسىنىڭ قىزمەت كوميتەتى سول قانات تارماق اترەتىنە ىلەسىپ ارەكەت جاسايدى. لي شياننيان قولباسشىلىق ەتكەن باتىس باعىت ارمياسىنىڭ سول قانات تارماق اترەتى قار - مۇزدى القاپتا قايسارلىقپەن ىنتىماقتاسا شايقاس جاساپ، ارتقى شەپ قامداۋى بولماعان، وق - ءدارى تولىقتانباعان، ەشقانداي كومەك بولماعان جاعدايدا ءبىر مايدان قيان - كەسكى شايقاس جۇرگىزىپ، گانسۋ مەن شينجياڭنىڭ تۇتاسقان جەرى شيڭشيڭشياعا ۇزدىك - سوزدىق جەتەدى.
پارتيا ورتالىق كوميتەتى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا جەتۋ ىسىنە ۇزبەي كوڭىل ءبولىپ، چىن يۇندى ماسكەۋدەن شينجياڭعا بارىپ سول قانات تارماق اترەتتى قارسى الۋعا ورنالاستىرادى. 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى چىن يۇن اۆتوموبيل اترەتىن باستاپ شيڭشيڭشياعا بارىپ سول قانات تارماق اترەتتى قارسى الادى. ”1 - مامىردى“ قۇتتىقتاۋ زور جينالىسىندا چىن يۇن بىلاي دەيدى: پارتيا ورتالىق كوميتەتى سىزدەرگە ۇزبەي قامقورلىق جاساپ كەلەدى، مەنى سىزدەردى قارسى الىپ ديحۋاعا باستاپ بارۋعا جىبەردى، توڭكەرىستە جەڭىس تە، جەڭىلىس تە بولادى، قازىر قالعان 400دەن استام اداممەن عانا ساناسۋعا كەلمەيدى، ءبىزدىڭ قىزىل ارميامىزدىڭ ءالى دە بار ەكەنىن، الداعى كۇندەگى جەڭىستى كورە ءبىلۋىمىز كەرەك، بۇل 400 نەشە ادام زورايىپ 4000 ادامعا، 40 مىڭ ادامعا، اۋەلى، 4 ميلليون ادامعا جەتەدى، جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ەڭ سوڭعى جەڭىسى، ءسوز جوق، بىزگە ءتان بولادى.
5 - ايدىڭ 7 - كۇنى تۇندە سول قانات تارماق اترەتتەگى 400دەن استام كوماندير - جاۋىنگەر ديحۋاعا (بۇگىنگى ءۇرىمجى) جەتەدى، كەيىن كەلە باس تارماق اترەت بولىپ وزگەرتىلىپ قۇرىلادى. سول كەزدەگى ساياسي جاعدايدىڭ قاجەتىنە ساي كوماندير - جاۋىنگەرلەر ءبىر تۇتاس شينجياڭنىڭ اسكەري كيىمىن اۋىستىرىپ كيىپ، سىرتقا قاراتا ءبىر تۇتاس ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ دەپ اتالادى. كيىم اۋىستىرعان كەزدە، كەيبىرەۋلەر باسىن ەڭكەيتىپ ۇستىلەرىندەگى قىزىل ارميانىڭ اسكەري كيىمىن ايالاي سيپاپ، شەشىپ تاستاۋعا قيماسا، ال كەيبىرەۋلەر باس كيىمنىڭ ماڭدايىنداعى بەس جۇلدىزدى الىپ ىشكى كيىمدەرىنىڭ قالتاسىنا سالىپ قويدى.
پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس تارماق اترەتتى كوپ اسكەر ءتۇرىنىڭ اسكەري ىستەر تەحنيكالىق مەكتەبىن قۇرۋ جونىندەگى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىنا ساي، باس تارماق اترەت شىڭ شىساي وفيتسەرلەر مەكتەبىندەگى تاربيەشىلەردەن، وقىتۋ جابدىقتارى مەن سوۆەت وداعىنىڭ اسكەري وقىتۋشىلارىنان پايدالانىپ، ارميامىزعا وسىزاماندانعان اسكەري ىستەر تەحنيكالىق تىرەكتىلەرىن تاربيەلەۋدى ۇيعارادى. ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ ارميامىزدىڭ ەڭ ەرتەدەگى سايلاۋىت اسكەرلەر مەكتەبىنە اينالادى، كوماندير - جاۋىنگەرلەر زەڭبىرەك، سىمسىز تەلەگراف، ساۋىتتى اۆتوموبيل، اۆتوموبيل، اۆياتسيا سياقتى وسىزاماندانعان اسكەري ىستەر تەحنيكاسىن جۇيەلى تۇردە ۇيرەنەدى. شينجياڭدا تاربيەلەنگەن وسى سايلاۋىت اسكەرلەردىڭ تەحنيكالىق كۇشى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستا، ازاتتىق سوعىسىندا، سونداي - اق امەريكا جيھانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشيانعا كومەكتەسۋ سوعىسىندا ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىرەدى. سول جىلدارى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىندە“ جاتتىققان كوماندير - جاۋىنگەرلەر كەيىن كەلە ارميامىزدىڭ سايلاۋىت اسكەرلەر قوسىنىنىڭ تەحنيكالىق تىرەكتىلەرىنە جانە باسشىلىق كۇشىنە اينالادى.
1999 - جىلى ءۇرىمجى قالالىق پارتكوم مەن قالالىق ۇكىمەت شيحوۋجيە 58 - ءنومىرلى اۋلانىڭ (بۇرىنعى جۇڭگو جۇمسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ باس تارماق اترەتىنىڭ ەمدەۋ، بايلانىس جاساۋ بانى تۇرعان جەر) بايىرعى بەينەسى نەگىزىندە شيحوۋجيە 37 - ءنومىرلى اۋلانى بۇرىنعى بەينەسىندەي ەتىپ قايتا سالادى ءارى جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتىنىڭ ەسكەرتكىش سارايى دەپ اتايدى، بۇل ءدال وسى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ دەگەن تاقتايشا ىلىنگەن باياعىنىڭ سارىنى ەسكەن اۋلا ەدى. وسى ارادا ادامدار سوناۋ ءبىر ايبىندى دا شۇعىلالى تاريحتى ەسكە تۇسىرە الادى.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار سالاسى بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
