□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ چۇنحۋا
اۋە ارمياسىنىڭ شاۋجياڭى يۋان بين كوزى تىرىسىندە «ۇمىتىلماس شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى» دەگەن ەسسە جازىپ، تيانشان تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى سول ءبىر قىزىل تاريحتى ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا قايتا اكەلگەن ەدى.
يۋان بين پارتيامىز، ارميامىز تاربيەلەگەن العاشقى توپتاعى ۇشقىشتاردىڭ ءبىرى، امەريكا جيھانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشيانعا كومەكتەسۋ سوعىس مايدانىندا ول جۇڭگو حالىق ەرىكتىلەر ارمياسى اۋە ارمياسى 3 - شىسىن باستاپ 86 كۇن شايقاسقا قاتىناسىپ، امەريكا ارمياسىنىڭ 55 ۇشاعىن اتىپ ءتۇسىرۋ، 8 ۇشاقتى اتىپ زاقىمداۋداي شايقاس ناتيجەسىن جاراتقان. ءتوراعا ماۋ زىدۇڭ ءوز قولىمەن ”اۋە ارمياسى 3 - شىسىن قۇتتىقتايمىن“ دەپ جازعان.
يۋان بين ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىنەن“ ”ۇشىپ شىققان“، ول جەردە ارميامىزدىڭ العاشقى توپتاعى ”قىزىل ۇشقىشتار شىسى“ شىققان ەدى.
1937 - جىلى جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ سول قانات تارماق اترەتىنىڭ قالعان 407 كوماندير - جاۋىنگەرى ديحۋاعا (قازىرگى ءۇرىمجى) كەلىپ، باس تارماق اترەت بولىپ وزگەرتىلىپ قۇرىلادى، ساياسي جاعدايدىڭ قاجەتىنەن ول سىرتقا ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ دەپ اتالادى. پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس تارماق اترەتتى كوپ ءتۇرلى اسكەر ءتۇرىنىڭ اسكەري تەحنيكالىق مەكتەبى ەتىپ قۇرىپ شىعۋ جونىندەگى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىنا ساي، باس تارماق اترەت شىڭ شىساي وفيتسەرلەر مەكتەبىندەگى تاربيەشىلەردەن، وقىتۋ جابدىقتارى مەن سوۆەت وداعىنىڭ اسكەري وقىتۋشىلارىنان پايدالانۋدى ۇيعارىپ، ارميامىزعا وسىزاماندانعان اسكەري تەحنيكالىق تىرەكتىلەر تاربيەلەدى.
سول جىلى كۇزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەكىتۋىمەن، ىلگەرىندى - كەيىندى باس تارماق اترەتتەن 25 ادام شىعارىپ، يان - اننان 19 ادام تاڭداپ، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنە ۇيرەنۋگە جىبەرەدى، كۋرسانتتار ۇشۋ جانە مەحانيكا سىندى 2 كلاسقا بولىنەدى. ”سول كەزدە ۇيرەنگەن ساباقتاردان «ۇشۋ قاعيداسى»، «ۇشاق قۇراستىرۋ قاعيداسى»، «ۇشاق ديناميكاسى»، «اۆياتسيانىڭ دامۋ تاريحى» سياقتىلار بار ەدى“، - دەپ جازادى يۋان بين ماقالاسىندا. ال ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ ەڭ جوعارىسى جوعارى باستاۋىشتىق قانا دەڭگەيدەگى كۋرسانتتارعا داشۋەنىڭ ساباقتارىن ۇيرەنۋ تۋرا كەلەدى، بۇل ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا اسۋ بەرمەس اسقار تاۋ كولدەنەڭدەپ جاتىر دەگەن ءسوز.
ءبىراق ولار بۇل اسۋدان اسىپ، تابىسقا جەتتى! 2 ايدان كەيىن كۋرسانتتاردىڭ بارلىعى نازاريالىق باعالاۋدا 5 نومىرلىك جۇيەدە 4 نومىردەن جوعارى ناتيجەگە جەتىپ، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىندەگى تاربيەشىلەردى تاڭ قالدىرادى، ”بۇل اۆياتسيا اترەتىنىڭ ەڭ جاقسى ءبىر كەزەك كۋرسانتتارى!“. ال ولاردىڭ بۇعان قالاي قول جەتكىزگەندىگىن تەك كۋرسانتتاردىڭ وزدەرى عانا بىلەتىن.
چىن يۇن بىلاي دەگەن ەدى: ”سەندەر العاشقى توپتاعى قىزىل ۇشقىش شىسى بولاسىڭدار، قىزىل اۋە ارمياسىنىڭ العاشقى توپتاعى تىرەكتىلەرىسىڭدەر، ءبىلىم دەڭگەيىمىز تومەن دەپ، باسقالار كوزگە ىلمەيدى دەپ قورىقپاڭدار، قايىسپاس قايسارلىق بولۋ، قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنۋلەرىڭ، ءسوز جوق، تەحنيكانى يگەرىپ شىعۋلارىڭ كەرەك“. كۋرسانتتار ءوزارا كومەكتەسىپ ۇيرەنۋ گرۋپپالارى بولىپ ۇيىمداسىپ، ءبىر بەلگىلەمە جاسايدى: سول كۇنگى ساباقتاردى، ءسوز جوق، سول كۇنى ءتۇسىنىپ الۋ، ءارقايسى ءوزارا كومەكتەسۋ گرۋپپالارى بىردە - ءبىر ادامنىڭ قاتاردان قالماۋىن كوتەرمەگە الىپ، جاۋاپتى بولۋ كەرەك.
”ءبىز قارلى تاۋدان اساتىن، سازدى جەردەن وتەتىن ارىنمەن نازاريا وتكەلىن الدىق“، - دەيدى يۋان بين ەسسەسىندە. 1939 - جىلى 9 - ايدا جوۋ ىنلاي سوۆەت وداعىنا ەمدەلۋگە بارار جولدا ديحۋادان وتەردە، ارنايى تۇردە ۇشقىشتار كلاسىنان لۇي ليپيڭنىڭ، مەحانيكا كلاسىنان يان جىنگاڭنىڭ مالىمەتىن تىڭدايدى، ول كۋرسانتتاردىڭ 2 ءتۇرلى ۇشاقتى مەڭگەرىپ، باپتاي الاتىن بولعاندىعىن ەستىگەندە ايرىقشا قۋانىپ: ”چىن يۇن جولداس ءبىر جاقسى ءىس ىستەپتى، كەيىن ءوزىمىزدىڭ اۋە ارمياسىن قۇراتىن تىرەكتىلەرىمىز، ءىزباسارلارىمىز بار ەكەن“، - دەيدى.
4 جىلدىق ۇيرەنۋ ارقىلى ۇشقىشتار كلاسىنداعى كۋرسانتتار 1942 - جىلى 4 - ايدا وقۋ تاۋىسىپ، 25 كۋرسانتتىڭ 21ى وقۋلارىن اياقتاتادى. كۋرسانتتار شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىندە قالىپ ۇشۋ تەحنيكاسىن ۇزدىكسىز بەكەمدەيتىن، جوعارىلاتاتىن ساتتە، شىڭ شىساي اشىقتان - اشىق سوۆەت وداعىنا قارسى شىعادى، كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى شىعادى. 1942 - جىلى 7 - ايدىڭ 10 - كۇنى اۆياتسيا اترەتىندەگى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كۋرسانتتارى تۇگەلدەي كوشىپ شىعارىلىپ، مىرزا قاماققا الىنىپ، 1944 - جىلى 11 - ايدا 2 - تۇرمەگە قامالادى.
پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەلسەندى تۇردە قۇتقارۋىندا، 1946 - جىلى 7 - ايدىڭ 11 - كۇنى ولار جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شينجياڭدا قامالعان باسقا دا مۇشەلەرىمەن جانە وتباسىنداعىلارمەن بىرگە جەڭىسپەن يان - انعا ورالادى. 9 - ايدىڭ 20 - كۇنى ولار يان - اننان شىعىس سولتۇستىككە بارىپ، سول جەردە جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ تۇڭعىش اۆياتسيا مەكتەبىن قۇرادى.
قىزىل تۇقىم سوڭىندا كوك تىرەگەن ءزاۋلىم بايتەرەك بولىپ ءوسىپ شىعادى. وسى توپ ”قىزىل ۇشقىشتار شىسى“ پارتيامىزدىڭ، ارميامىزدىڭ اۋە ارمياسىن قۇرۋداعى ماڭىزدى نەگىزى بولىپ، ازاتتىق سوعىسىندا جانە امەريكا جيھانگەرلىگىنە قارسى تۇرىپ، چاۋشيانعا كومەكتەسۋ سوعىسىندا اسا ماڭىزدى رول اتقارادى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن جۇن دارەجەلىدەن جوعارى كادر بولىپ، حالىق اۋە ارمياسىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىنا، زورايۋىنا ماڭىزدى ۇلەس قوسادى، بۇلاردىڭ ىشىندە كەيىن نانجيڭ اسكەري رايونى اۋە ارمياسىنىڭ سىليڭيۋانى بولعان يۋان بين دە بار ەدى.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار سالاسى بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
