ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانى
جاسىل تاۋ ارداگەردىڭ سۇيەگىن قوينىنا الدى، رۋحى ماڭگى نۇر شاشادى
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى شيە فان
3 - ايداعى ۇرىمجىدە كوكتەم لەبى ەسىپ، كوركەم كورىنىسكە بولەندى. ءۇرىمجى قالاسى وڭتۇستىك قالا ماڭى يان - ىرۋو كورىنىس وڭىرىنە ورنالاسقان ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانىنداعى قاراعايلار جاسىل تۇسكە ەنىپ، ايبىندى دا جىم - جىرت كۇيدە تۇر. 3 - ايدىڭ 25 - كۇنى ءتىلشى ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ياڭ جۇنگە ىلەسىپ وسى اراعا كەلىپ، داڭقتى جىلدارداعى توڭكەرىستىك ەستەلىكتەرمەن قاۋىشتى.
كۇن شۇعىلاسىن ”جيجىلۋ جولىنا“ شاشىپ تۇر، بۇل ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانىنداعى نەگىزگى كورىنىس ءوڭىرىنىڭ ءوس سىزىعى. وسى ءوس سىزىعىن سەنتر ەتىپ، قابىرستانعا حالىق قاھارماندارى ەسكەرتكىشى، ازا ءبىلدىرۋ تۇعىرى، ءۇرىمجى قۇرباندار ىزگى ىستەرى كورمە سارايى، «1955تى ەسكە الۋ» ءمۇسىن داۋالى، چىن تانچيۋ قۇرباننىڭ ءمۇسىنى، كورمە سارايى، شينجياڭ قوعام حاۋىپسىزدىگى قاھارمان قۇرباندار ەسكەرتكىشى، شىرشا باقشاسى، قاھارمان قۇرباندار باقشاسى سياقتى كوپتەگەن ەسكە الۋ قۇرىلعىلارى ورنالاستىرىلىپ، جالپى 94 قۇربان قويىلعان.
”جيجىلۋ جولىمەن“ باياۋ جۇرسەڭىز، جول ۇزاق بولماعانىمەن، ادامعا قۇرمەت سەزىمىن بەرەدى. ”ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانى پارتيا مەن ۇكىمەت جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ سوعىسى مەزگىلىندە شينجياڭدا قۇربان بولعان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى چىن تانچيۋ، سونداي - اق ماۋ زىمين، دۋ چۇڭيۋان، لين جيلۋ قاتارلى توڭكەرىستىك قۇربانداردى ەسكە الۋ ءۇشىن تاڭداپ سالىنعان“. ياڭ جۇن بىلاي دەدى: ”قازىر قۇرباندار قابىرستانى تەك قانا قاھارمانداردىڭ رۋحىنا ازا بىلدىرەتىن جەر عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، شينجياڭداعى ءار ۇلت پەرزەنتتەرىنىڭ وتانشىلدىق تاربيە الىپ، قۇربانداردىڭ توڭكەرىستىك رۋحىنا مۇراگەرلىك ەتەتىن قىزىل بازا“.
”جيجىلۋ جولىنىڭ“ باسىنداعى باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلسەڭىز، نەشە مىڭ ادام سياتىن ازا ءبىلدىرۋ ەسكەرتكىش الاڭى بار. الاڭنىڭ قاق ورتاسىندا ءزاۋلىم حالىق قاھارماندارى ەسكەرتكىشى قاسقايىپ تۇر. ەسكەرتكىشتىڭ جالپى بيىكتىگى 30 مەتر، تۇعىردىڭ ءبىرىنشى قاباتىنىڭ باسپالداعى 9 قاتار، ول ”9 - ايدىڭ 30 - كۇنى“ مەملەكەتتىك قۇربانداردى ەسكە الۋ كۇنى دەگەن ماعىنادا، قاھارمان قۇربانداردىڭ رۋحىنىڭ ماڭگى جالعاسۋىنىڭ سيمۆولى. ەسكەرتكىشكە ”حالىق قاھارماندار ەسكەرتكىشى“ دەگەن التىن رەڭدى ۇلكەن ءارىپ ويىلعان، سونداي - اق شينجياڭداعى ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ جۇرەگىنە ماڭگىلىككە ويىپ جازىلعان.
جىل سايىنعى چيڭميڭ، ”1 - شىلدە“، ”1 - تامىز“، قۇربانداردى ەسكە الۋ كۇنى، مەملەكەت مەرەكەسىنىڭ الدى - ارتىندا قابىرستانعا كەلىپ قاھارمان قۇرباندارعا ازا بىلدىرەتىن ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ اياعى ۇزىلمەيدى.
ازا ءبىلدىرۋ تۇعىرىندا دوعاشا بولىپ 5 قۇلپىتاس قويىلعان، چىن تانچيۋ قۇرباننىڭ قابىرى ءدال ورتاسىندا، وڭ - سول ەكى جاعى جەكە - جەكە ماۋ زىمين قۇربان مەن لين جيلۋ قۇرباننىڭ قابىرى، سىرت جاعىنداعى چياۋ گوجىن قۇربان مەن ۋ ماۋلين قۇرباننىڭ قابىرى. مۇنىڭ ىشىندە چىن تانچيۋ، ماۋ زىمين، لين جيلۋ 3 قۇرباننىڭ قۇلپىتاسىنىڭ وڭ بەتىندە 1974 - جىلى مەملەكەتتىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى مىندەتىن اتقارىپ تۇرعان دۇڭ بيۋ جولداستىڭ ءوز قولىمەن جازعان ارناۋ ءسوزى بار.
قۇلپىتاس 1956 - جىلى قويىلعان، العاشىندا قۇلپىتاس سەمەنتتەن جاسالعان. 2017 - جىلى قۇرباندار قابىرىنىڭ بۇرىنعى بەينەسىن وزگەرتپەي ساقتاۋ جاعدايىندا قايتا جوندەلدى. قۇلپىتاس اق ءمارمار مەن گرانيتتەن جاسالعان، قاھارمان قۇرباندار رۋحىنىڭ ماڭگى وشپەيتىندىگىنىڭ سيمۆولى.
ءۇرىمجى قالالىق 30 - باستاۋىش مەكتەپ 6 - جىلدىعىنىڭ پيونەرى ۋاڭ باۋحان قۇرباندار قابىرستانى ءتۇسىندىرۋشى ەرىكتىلەرىنىڭ ءبىرى. ونىڭ تۇسىندىرۋىمەن ءتىلشى ءۇرىمجى قۇرباندار ىزگى ىستەرى كورمە سارايىن ەكسكۋرسيالادى. وسى كورمە سارايىنىڭ 4 كورمە وڭىرىندە رەت بويىنشا ”قىزىل وت ۇشقىنى“، ”تاۋقىمەتتى ساپار“، ”وتاندى جويىلۋدان ساقتاپ قالۋ“، ”بەيبىتشىلىك جىرى“، ”تيانشان قاھارماندارىنىڭ رۋحى“ سىندى 5 بولىك كورسەتىلگەن. كورمە سارايىندا 158 قۇربان مەن ۇلگىلى تۇلعانىڭ شۇعىلالى ىزگى ىستەرى، 550 نەشە سۋرەت جانە جۇزدەگەن ناقتى زات، قۇرباننان قالعان 300دەن استام دۇنيە، مىڭداعان سۋرەت ماتەريال توڭكەرىستىك قۇربانداردىڭ شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا قالدىرعان جىر ەتەرلىك قاھارماندىق داستانىن ايگىلەدى. بۇل سارايعا تالاي رەت ءىشىنارالىق دارەجەسى جوعارىلاتىلىپ وزگەرىس ەنگىزىلدى، دىبىس، نۇر، ەلەكتر قاتارلى وسى زامانعى عىلىم - تەحنيكا كورمەلەۋ تەحنيكالىق شارالارىنىڭ كومەگىندە، ساعىم كەسكىنى، كوپ مەديالى تەلەۆيزور ەكرانى، كەسكىن قابىرعاسى، كورىنىستى ۇقساتىپ جاساۋ، جارتىلاي كورىنىستىك سۋرەت سياقتى كورمەلەۋ فورمالارى جولعا قويىلىپ، ەكسكۋرسيالاي كەلگەندەردى بەينە ءوز باسىنان كەشكەندەي كۇيگە ەنگىزەدى.
ۋاڭ باۋحان بىلاي دەدى: ”ءار رەت وزىممەن قۇرداس بالالاردىڭ تۇرمەدە قۇربان بولعاندىعىن تۇسىندىرگەن كەزىمدە، مەن كوڭىل كۇي جاقتان قاتتى قايعىرامىن. ءبىز، ءسوز جوق، جاقسى ۇيرەنىپ، تاماشا تۇرمىس كەشىرىپ، توڭكەرىستىك اعا بۋىنداردىڭ ىستىق قانىمەن قولعا كەلگەن باقىتتى تۇرمىستى قاستەرلەۋىمىز كەرەك“.
جاسىل تاۋ ارداگەردىڭ سۇيەگىن ماڭگىلىككە قوينىنا الدى، قۇلپىتاستاعى ەلەۋلى ەڭبەك ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. 2020 - جىلى وسى قابىرستان قۇرباندار ىزگى ىستەرى كورمە سارايىنان شىرشا باقشاسىنا دەيىنگى كورىنىس مادەنيەت ءوسىن تۇلعالادى، ونىڭ جالپى ۇزىندىعى مولشەرمەن 235 مەتر، جول بويى جاسىل بۇرگەنمەن كومكەرىلگەن، جول بەتى قىزىل رەڭدى نەگىزگى ارنا ەتىپ، توڭكەرىس رۋحنىڭ ماڭگى جاسىل بولىپ، قىزىل رۋحتىڭ وشپەيتىندىگى استارلانعان. جولدىڭ ەكى جاعالاۋىنا 14 كىتاپ تاس ويماسى سالىنىپ، جەكە - جەكە قابىرستاندى سالۋ جاي - جاپسارى، قۇربانداردىڭ ءۇزىندى ءسوزى، اعا بۋىن پرولەتاريات توڭكەرىسشىلەرىنىڭ ارناۋ سوزدەرى سياقتى مازمۇندار ويىپ جازىلعان، جىل بويى جاپ - جاسىل بولىپ تۇراتىن شىرشا باقشاسى نەگىزگى كورىنىس وڭىرىنە جالعاسقان.
”ەكسكۋرسيالاپ بولعان سوڭ، كورىنىس مادەنيەت وسىندە تۇرىپ، قانشالاعان بەيتانىس جاندار جۇرەكتەرىندەگى ورتاق سەنىمدەرى ءۇشىن، وسى ارادا قۇربانداردى ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، قىزىل ەستەمەلەر اراسىنان ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە كۇش - قۋات الدى“. ياڭ جۇن بىلاي دەدى: قىزىل تاربيە بازاسىن ارالاپ، ءبىر رەت پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسىن ورىستەتۋ ءبىزدىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ نە ءۇشىن ”يقۋاتتى“ ەكەندىگى جونىندەگى يدەيالىق قۇپيالىقتى تابۋىمىزعا كومەكتەسىپ، پارتيا تاريحىنان يدەيالىق ءنار ءسىڭىرىپ، يدەيانىڭ كۇشىمەن امالياتتا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، ىستەردىڭ دامۋىنىڭ جاڭا جاعدايىن ۇزدىكسىز اشامىز.
ەكسكۋرسيالاۋ سىلتەمەسى
ءۇرىمجى قالاسى قۇرباندار قابىرستانى 1956 - جىلى 7 - ايدىڭ 1 - كۇنى سالىنعان. قازىر ”مەملەكەتتىك وتانشىلدىق تاربيە بازاسى“، ”مەملەكەتتىك قۇربانداردى ەسكە الۋ قۇرىلىسىندا ءتۇيىندى قورعالاتىن ورىن“، ”2 - توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ سوعىسى ەسكەرتكىش كونە جۇرتى“، 4 - توپتاعى مەملەكەتتىك ۇرپاقتارعا كوڭىل ءبولۋ پارتيا تاريحى، مەملەكەت تاريحى تاربيە بازاسى“، ”مەملەكەتتىك ءجۇز قىزىل ساياحات ايتۋلى كورىنىس ءوڭىرى“. قۇرباندار قابىرستانى 850 مۋدان استام جەردى يەلەگەن، جۇزدەگەن ءتۇرلى بويشاڭ اعاش، بۇتا - بۇرگەن جانە گۇل ەگىلگەن، جاسىلداندىرىلعان كولەمى ％90تەن استام. قابىرستان جىل بويى اشىق ۇستالادى، بەيجيڭ ۋاقىتى ساعات 10نان ساعات 18گە دەيىن. قابىرستان ىشىندەگى كورمە سارايىن اشۋ ۋاقىتى: بەيجيڭ ۋاقىتى ساعات 10نان ساعات 16دان 30 مينۋت وتكەنگە دەيىن (دۇيسەنبى كۇنى ساراي جابىلادى، مەملەكەت زاڭىندا بەلگىلەنگەن دەمالىس كۇنىنەن تىس).
