□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گاۋ ۋا
”بەكەمدەپ جۇرەكتە سەنىمدى، تايمايمىز ەشقاشان تۇرعىدان! باس تىكتىك بايگەگە، ەركىندىك مىزعىماس مۇنارا؛ ىستىق قان توگىلسە توگىلسىن، اينالىپ نارت قىزىل ول تۋعا، جەلبىرەر عاسىردان عاسىرعا!“، بۇل كۇنى بۇگىنگە دەيىن وقىعان ادامنىڭ جۇرەگىن تەبىرەنتەتىن توڭكەرىستىك قۇربان لي جيلۋ تۇرمەدە جازعان «تۇتقىن جىرىنان» الىنعان ولەڭ جولدارى. قان توگىسىپ، وت كەشكەن سوناۋ سوعىس جىلدارىندا وسى «تۇتقىن جىرى» تۇرمەدەگى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مۇشەلەرى اراسىندا كەڭىنەن جىرلانىپ، ولاردىڭ العا باسۋعا ىنتالاندىراتىن دابىلىنا جانە جاۋمەن كۇرەسەتىن قارۋىنا اينالعان.
1938 - جىلى 3 - ايدا پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ جىبەرۋىمەن، 22 جاستاعى لين جيلۋ شينجياڭعا كەلەدى. ول ىلگەرى - كەيىن شينجياڭ شۋەيۋانىنىڭ وقۋ - وقىتۋ ىستەرى باستىعى، اقسۋ ارناۋلى رايونى وقۋ - اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى، كۇشار اۋدانىنىڭ اكىمى، ءۇشتۇرپان اۋدانىنىڭ اكىمى سياقتى مىندەتتەر ارقالايدى. شينجياڭدا قىزمەت ىستەگەن، تۇرمىس كەشىرگەن 5 جىلدا لين جيلۋ وقۋ - اعارتۋمەن اينالىسىپ، پيەسادا رول الىپ، ماركسيزمدى تاراتادى، سونداي - اق جول، كوپىر سالىپ، حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتادى. لين جيلۋ قاتارلى كوممۋنيستەردىڭ ىقپالىندا شينجياڭداعى جاستاردىڭ يدەياسى ويانىپ، سەنىمنىڭ كۇشى ۇشقىننان جالىن قاۋلاعان ارىن بايقاتادى.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن شىڭ شىسايدىڭ بىرلىكساپ قارىم - قاتىناسى بۇزىلعان سوڭ شىڭ شىساي شينجياڭدا قىزمەت ىستەيتىن كوممۋنيستەردى جيناپ، مىرزا قاماققا الادى. 1943 - جىلى 2 - ايدا لين جيلۋ 4 - تۇرمەگە ايداپ اپارىلادى. جاۋ نە قيلى جان تۇرشىگەرلىك جازا قولدانسا دا ونى باعىندىرا المايدى. سانسىز قاتاڭ جازا، ءولمىشى سوققىعا شىداي وتىرىپ، لين جيلۋ «تۇتقىن جىرىن» جازادى، ولەڭ ءسوزدى قارۋ ەتىپ، توڭكەرىستىك سۇيىسپەنشىلىگىن بەينەلەپ، تاۋقىمەتتى بىرگە تارتقان تاعدىرلاس دوستارىن توڭكەرىستىك سەنىمدى بەكەمدەۋگە ىنتالاندىرادى. قالامىن جاۋ تارتىپ السا، ول تۇتانعىش تۇقىلىنىڭ كۇيەسىن قالام ەتەدى، قاعاز بولماسا، ول ولەڭىن تۇرمە تاراتقان ”مي جۋۋ“ كىتاپتارىنىڭ اق جەرىنە جازادى. ءتىپتى، جاڭا عانا جازاعا تارتىلىپ كەلسە دە ويىنا كەلگەن ولەڭ جولدارىن دەرەۋ تۇتانعىشتىڭ تۇقىلىمەن جازىپ الا قويادى. وسىلايشا، جاۋدىڭ ازاپتى سوققىسى مەن اكىرەڭدەگەن قوقان - لوقىسى ىشىندە لين جيلۋ جان سۇيىندىرەرلىك وسى «تۇتقىن جىرىن» جازىپ شىعادى.
جاۋ ايداپ اكەتكەن كەزدە لين جيلۋ «تۇتقىن جىرىن» ءبىر كامەراعا قامالعان چىن گۋيىنگە بەرىپ كەتەدى. چىن گۋيىن ىستىق قانمەن جانە جانمەن جازىلعان وسى ولەڭ جولدارىن الىپ، كوزىنە جاس الا وتىرىپ اۋەن جازادى. ءان اۋەنى جازىلىپ بولعان سوڭ كوپشىلىك قۇپيا بايلانىس ارنالارى ارقىلى «تۇتقىن جىرىن» جۇرتقا تاراتادى. تاۋقىمەتتى جىلداردا تەپكى مەن تەرگەۋگە تۇسكەندە اباقتىداعى ”تۇتقىندار“ اسقاق ورلىكپەن وسى ءاندى ايتىپ، ۇلى مۇراتتارىن بەينەلەيدى: ”بەكەمدەپ جۇرەكتە سەنىمدى، تايمايمىز ەشقاشان تۇرعىدان! اتىلساق قورىقپان، كەتسە باس، قايتامىن مەن وندا اۋىلعا؛ اياۋسىز جازا مەن تەپكىنى، كورەمىز ۇيرەنشىك شارۋا...“.
1943 - جىلى 9 - ايدىڭ 27 - كۇنى تۇندە شىڭ شىساي بۇيرىق بەرىپ لين جيلۋدى جاسىرىن ولتىرتەدى. بۇل جىلى لين جيلۋ نەبارى 27 جاستا ەدى. لين جيلۋدىڭ ءومىرى شۇعىلالى دا قىسقا بولدى، ول ءوزىنىڭ جاستىق ورالىمەن جانە ىستىق قانىمەن توڭكەرىستىڭ ەرلىك جىرىن جازىپ كەتتى.
قازىرگى تاڭدا ءۇرىمجى قالاسىنداعى توڭكەرىستىك قۇرباندار قابىرستاندىعىنداعى لين جيلۋدىڭ قابىرىنا جىلدىڭ ءتورت ماۋسىمىندا جۇرت ىززەتپەن گۇل ارنايدى؛ شينجياڭ شۋەيۋانىنىڭ بۇرىنعى ورنىنان كەڭەيتىلىپ سالىنعان شينجياڭ داشۋەسىندە لين جيلۋ جاساعان ”ىنتىماق، قاربالاستىق، قاراپايىمدىلىق، جالىندى“ دەگەن مەكتەپ ءتالىمى ساقتالعان؛ شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا، لين جيلۋدىڭ اتىمەن اتالعان كوشەلەر، مەكتەپتەر، توسپالار، كوپىرلەر بار.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار سالاسى بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
