شينحۋا ساراپتاماسى
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى پان يىڭ
4 - ايدىڭ 16 - كۇنى ورتالىق تەلەۆيزيادا بەرىلگەن 80 مينۋتتىق حۇجاتتى فيلم «تيانشان الابى − جۇڭگو شينجياڭىنداعى ومىردەن ناقتى جازبا» ايتىلمىس شينجياڭدا ”ءناسىل جويۋ جۇرگىزدى“، ”زورلىقپەن ەڭبەككە سالدى“ دەگەن سياقتى وسەك - اياڭدار مەن وتىرىكتەردىڭ شىندىقپەن مۇلدە وتاسپايتىندىعىن بولاتتاي شىندىق ارقىلى تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. شينجياڭنىڭ بولاشاعى بارعان سايىن جاقسارا بەرەدى، ءارقانداي جالا جابۋ، كۇيە جاعۋدىڭ بارلىعى ءالىن بىلمەي الەك بولۋدان باسقا دانەڭە ەمەس، ول شينجياڭنىڭ ورنىقتى، دامىعان قازىرگى جاعدايىن وزگەرتە المايدى، جۇڭگونىڭ دامۋىنا، الۋەتتەنۋىنە ءتىپتى دە كەدەرگى بولا المايدى.
”ءبىز قازىر وزگەردىك، شىنىمەن وزگەردىك“، ”جاستاردىڭ بارلىعى قۇلشىنىپ، دامۋ ۇستىندەگى شينجياڭدى وزگەرتۋگە جانە قادىرلەۋگە ۇمتىلۋدا“... فيلمدەگى قاراپايىم ادامدار وزدەرىنىڭ باستان كەشكەندەرىمەن قازىرگى زامانعى شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ مەكەندەرىن قىزۋ ءسۇيىپ، ارمانعا تالپىنعان، كونە كوزقاراستىڭ شىرماۋىنان شىعىپ، جاڭا داۋىرمەن قاۋىشىپ، وتانمەن بىرگە دامىعانداعى وي - يدەيا وزگەرىسىن بايانداپ، ادامدارعا شينجياڭنىڭ ەڭ جاڭا دامۋىن، وزگەرىستەرىن كورسەتتى.
قازىرگى شينجياڭ تاريحتاعى ەڭ جاقسى گۇلدەنۋ، دامۋ كەزەڭىندە تۇر. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ مەن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋدا بۇرىن بولماعان جەتىستىككە قول جەتكىزىپ، تيانشان الابىندا قوعام ورنىقتى بولعان، حالىق تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشكەن تاماشا جاعداي جارىققا شىقتى: ۇدايى 4 جىلدان استام ۋاقىت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلوسى تۋىلمادى، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تىنىشتىق پەن ورنىقتىلىققا دەگەن ءۇمىتى مەن تىلەگى جۇزەگە استى؛ اۋىل - قىستاقتاعى كەدەي حالىق جاپپاي كەدەيلىكتەن ارىلىپ، مىڭداعان جىلداردان بەرگى مۇلدەم كەدەيلىك ماسەلەسى تاريحي تۇرعىدا شەشىلدى؛ جۇمىستاندىرۋداعى حالىققا ءتيىمدى ساياسات - شارالار قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ ىستەيتىن ءىسى، تاباتىن تابىسى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، تۇرمىستارى كۇننەن - كۇنگە جاقساردى.
جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ورتالىقتاعى تاراۋلار مەن شينجياڭعا كومەكتەسەتىن ءارقايسى ولكە، قالالاردىڭ زور كۇشپەن كومەكتەسىپ، سۇيەمەلدەپ، شينجياڭداعى حالىق تۇرمىسى سالاسىنا ۇسىنىلىم سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرۋدان اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ”حالىقتىڭ جاعدايىن ۇعىسۋ، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋ، حالىقتىڭ تىلەگىن توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتتەرىن جىبەرىپ، ميلليون كادر - قىزمەتكەردىڭ نەگىزگى ساتى بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراۋ، دوستاسۋ، تۋىس بولۋ قيمىلىن ورىستەتۋىنە دەيىن، حالىق تىلەگىنە، حالىق قالاۋىنا ساي كەلەتىن كوپتەگەن جاقسى ىستەر، ناقتى ىستەر ىستەلدى، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسى رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ، ورنىقتىلىقتىڭ پايداسىنان ۇزدىكسىز يگىلىكتەنىپ، كوپتەگەن ادامنىڭ يدەياسىندا ”مەنى وزگەرت دەۋدەن“ ”مەن وزگەرەمىن دەۋگە“ دەيىنگى تەرەڭ وزگەرىس تۋىلدى.
كوزقاراس وزگەرىسىمەن ءورىس كەڭەيدى. قازىرگى تاڭدا شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ەڭبەك شەبەرلىگى جاپپاي جوعارىلاپ، كۇرەسكەرلىك رۋحتارى ايتارلىقتاي كۇشەيىپ، تاماشا تۇرمىسقا تالپىناتىن قوزعاۋشى كۇشتەرى ونان ارى نىعايىپ، تۇرمىستارى بارعان سايىن شالقي ءتۇستى. ”باقىت كۇرەسپەن كەلەدى“ دەيتىن تانىم اناعۇرلىم كوپ شينجياڭ بۇقاراسىنىڭ ورتاق تانىمىنا اينالدى.
الايدا جاقىننان بەرى حالىقاراداعى كەيبىر جات نيەتتىلەر شينجياڭ حالقىنىڭ تاماشا تۇرمىس كەشىرگەن شىندىعىمەن ساناسپاي، ايتىلمىس شينجياڭ ”جازا لاگەرىن“ قۇردى، ”كەڭ كولەمدە زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ“ ماسەلەسى ءومىر سۇرەدى، از ۇلتتارعا ”زورلىقپەن بەدەۋلەۋ“ جۇرگىزدى، ”ءناسىل جويۋ“ اتقاردى دەگەن سياقتى ناعىز شاتپاقتار مەن وسەك - اياڭ تاراتىپ، شينجياڭنىڭ حاۋىپسىزدىگىن، ورنىقتىلىعىن بۇلدىرۋگە، جۇڭگونىڭ دامۋىنا، الۋەتتەنۋىنە كەدەرگى بولۋعا سۇقتاندى.
تۇرمىستىڭ ماشاقاتىن كورىپ، اششى تەرىن توگىپ، بۇگىنگى مەن كەشەگى تۇرمىس تۋرالى تەرەڭ تانىمعا يە بولعان شينجياڭ حالقى بۇگىنگى باقىتتىڭ وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەندىگىن اناعۇرلىم سەزىندى. شىندىق الدىندا، قولدان وسەك - اياڭ، وتىرىك جاساپ شينجياڭعا جالا جاباتىن، كۇيە جاعاتىن، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ورنىقتىلىق، دامۋ ءۇردىسىن بۇلدىرۋگە سۇقتانعان ءارقانداي ءىس - ارەكەت شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى ۇزدىكسىز كۇشەيگەن شىندىقتى وزگەرتە المايدى، تۇبىندە ءداۋىر دوڭعالاعىنىڭ استىندا قالىپ تاس - تالقان بولادى.
”شينجياڭ − جاقسى جەر“، بۇل جەردىڭ تابيعي كورىنىسى كوركەم، مادەنيەتى مىڭ بوياۋلى، ءار ۇلت حالقى جاراسىمدىلىقپەن بىرگە قونىستانعان، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ءومىر سۇرگەن. شينجياڭنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى، العا باسۋى − ۇلكەن اۋقىم، حالىق قالاۋى، وتانمەن بىرگە دامىپ، ۇزدىكسىز قايراتتانا العا باسۋعا قۇلشىنعان شينجياڭ حالقى، ءسوز جوق، اناعۇرلىم جارقىن بولاشاقتى قارسى الادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 17 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
