حوتان قالاسى جييا اۋىلى كوشە قىستاعى:
قۇمدى ءشول تۇرعىندارى قۇمنان ”التىن“ شايقادى
دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە ءبىر نيەتپەن ۇمتىلۋ
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ياۋ گاڭ
4 - ايدىڭ 11 - كۇنى تاڭ ساز بەرىپ كەلەدى، حوتان قالاسى جييا اۋىلى كوشە قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ايشام تۇردىمامەت ورنىنان تۇرا سالا حالىقتىق تۇسەلحانا اۋلاسىن تازالاپ، ساياحاتشىلاردى قارسى الۋعا دايىندالا باستادى. 200 شارشى مەترلىك اۋلا ىشىنە ءجۇزىم سورەسى ورناتىلعان، گۇلدى كەرپىش توسەلگەن جاياۋلار جولى اۋلانىڭ قاقپاسىنان ءۇيدىڭ ەسىگىنە دەيىن تۇتاسقان. ءۇيدىڭ ىشىندە سافا، شاي ۇستەلى، تەلەۆيزور، توڭازتقىش ءبارى - ءبارى تولىق، ءۇي ەدەنىنە فارفور كەرپىش توسەلىپ، تام قابىرعاسى ءداستۇرلى اعاش ويمامەن ورنەكتەلگەن.
كوشە قىستاعى قۇمدى ءشول توراڭعى ەكولوگيالىق كورىنىس وڭىرىنە تاياۋ جەردە، اۋا رايى جىلىنا باستاسىمەن ساياحاتشىلار دا بىرتىندەپ كوبەيە باستايدى. ايشام تيجارات ەتەتىن ”قۇمدى ءشول تۇرعىندارى“ جايعاسقان حالىقتىق تۇسەلحانا كوشەسىندە تاعى ”ناۋبايشى تۇرعىندار“، ”تەمىرشى تۇرعىندار“ سياقتى وزىندىك ەرەكشەلىككە يە حالىقتىق تۇسەلحانالار بار بولىپ، قىستاقتا ءبىر تاماشا كورىنىس جەلىسىن قالىپتاستىرعان.
قۇمدى شولدەن ءنار الۋ
ات ءمىنۋ، تۇيە ءمىنۋ، قۇمدا سىرعاناۋ، حالىقتىق تۇسەلحانادا دەمالۋ، تاماقتانۋ... ءار جولعى مەرەكە - مەيرام، دەمالىس كۇندەرى نەمەسە سەنبى - جەكسەنبى كۇندەرى كوشە قىستاعى دىر - دۋمانعا بولەنەدى.
3 جىلدىڭ الدىندا كوشە قىستاعى مۇنان مۇلدە باسقاشا بولاتىن، مۇندا جان باسىنا تۋرا كەلەتىن ەگىستىك جەر ءبىر مۋعا دا جەتپەيتىن، نەگە سۇيەنىپ دامۋ كەرەك؟ تاۋ مەن سۋعا سۇيەنگەن تاۋ مەن سۋدان ءنار الار دەگەن ءتامسىل بار، قۇمدى شولگە سۇيەنگەن، ارينە، قۇمدى شولدەن ”ءنار الادى“، ەندەشە، سول ”ءناردى“ قالاي الۋ كەرەك؟
شينجياڭ ينجەنەريا شۋەيۋانىنىڭ كوشە قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيى ما جياڭتاۋ بىلاي دەدى: قىستاق حوتان قالاسىنان نەبارى 15 كيلومەتر جەردە، اۋەجايدان 20 كيلومەتر، پويەز ستانسياسىنان 10 كيلومەتر عانا قاشىقتىقتا، اۋىل - قىستاق ساياحاتىن دامىتۋعا توتەنشە ۇيلەسىمدى. ەرەكشەلىككە يە جاراتىلىستىق بايلىق پەن قالپىن قۇراتپاعان تاماشا اۋىل - قىستاق كورىنىسىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، وڭىرلىك ەرەكشەلىككە يە شارۋالار سالت - ساناسى قىستاعىن قۇرۋ وسى قىستاقتى دامىتۋداعى العاشقى تالعامعا اينالدى.
قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ ىلگەرىندى - كەيىندى 20دان استام ساياحات كاسىپورىندارىمەن بايلانىس جاساعان بولسادا، الايدا قارسى جاق تەكسەرىپ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەننەن كەيىن سوڭىندا حابار - وشارسىز كەتەدى. ما جياڭتاۋ كوپ سارپالداڭعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ، حوتانداعى ءبىر جەرگىلىكتى كاسىپورىنمەن بايلانىس جاسايدى، وسى قىستاقتا قۇمدى ءشول ساياحاتىن دامىتۋدىڭ بولاشاعىنا تامسانعان وسى كاسىپورىن 170 ميلليون يۋان قارجى قوسۋ بەكىمىنە كەلىپ، كوشە قىستاعىنداعى قۇمدى ءشول ساياحات بايلىعىنىڭ كوزىن اشادى.
قۇمدى ءشول توراڭعى ەكولوگيالىق كورىنىس ءوڭىرى 2018 - جىلى 10 - ايدىڭ 1 - كۇنى جۇمىس باستاپ، ساياحاتشى قابىلداپ، العاشقى كۇننىڭ وزىندە - اق 20 مىڭنان استام ادام كەلەدى. قىستاق تۇرعىنى بۇقاديشا ءماتروزى باستاماشى بولىپ ”توراڭعى تۇرعىندارى“ حالىقتىق تۇسەلحاناسىن اشادى، سىناق رەتىندە تيجارات جۇرگىزگەن مەزگىلدە ايلىق كىرىسى 3000 يۋانعا جەتەدى. ناقتى كىرىستى كورگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ سەنىمدەرى ارتىپ، ىرىقتى تۇردە ساياحاتتىڭ يگىلىگىن كورە باستايدى. ايشام سياقتى قىستاق تۇرعىندارى دا حالىقتىق تۇسەلحانا اشۋدىڭ توبىنا قوسىلادى.
2019 - جىلى تارىمدى اۆتوكولىكپەن اينالۋ جارىسى قۇمدى ءشول توراڭعى ەكولوگيالىق كورىنىس وڭىرىندە وتكىزىلەدى، سونداي - اق كورىنىس وڭىرىندەگى تارىمدى اينالۋ بازاسىن ۇزاق ۋاقىت سوڭعى كومبە ەتىپ قۇرادى. سول جىلى تەك قيمىل كەزىنىڭ وزىندە - اق كورىنىس ءوڭىرى 200 مىڭ ادامدى (رەت) باۋرايدى.
قىستاق تاريحى كورمە تاقتاسىنداعى باعانا سۋرەتتەردە كوشە قىستاعىنىڭ وسى بىرنەشە جىلداعى وزگەرىسى كورسەتىلگەن: 2017 - جىلى تۇتاس قىستاقتىڭ جان باسىندىق ورتاشا كىرىسى 5982 يۋان بولسا، 2020 - جىلى 11 مىڭ 223 يۋانعا جەتكەن.
باۋرامدىلىق بايلىققا اينالدى
”تەزىرەك ساتىپ الىڭىزدار، قويدىڭ جاس ەتى!“. ءار كۇنى تاڭەرتەڭ ءمارحابا ابدۇكەرىم ساڭقىلداي ايعاي سالىپ ساۋداسىن باستايدى، ”بۇرىن مەن ءبىر جىلدىڭ ءتورت ماۋسىمىندا ۇيدە بالا باعىپ، قارتتارعا تاماق ىستەۋمەن كۇنىم وتەتىن، ۇيگە قاجەتتى اقشا تابۋعا ەر ادام عانا جۇگىرەتىن“.
كوشە قىستاعىنداعى شارۋاشىلىق قۇرۋ بازاسىندا سامسا دۇكەنى، قوي - سيىر ەتى دۇكەنى، تۇرمىستىق بۇيىمدار دۇكەنى... 10نان استام دۇكەن توڭىرەكتەگى اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كۇندەلىكتى قاجەتىن قاناعاتتاندىرىپ قالماستان، ساياحاتشىلارعا دا كوپتەگەن قولايلىلىقتار تۋدىردى.
”شولدەسەڭ سۋ، قارنىڭ اشسا تاماق تابىلادى، قايتاردا اۋىل شارۋاشىلىق ەرەكشە ونىمدەرىن الا كەتۋىڭە دە بولادى، بۇلاردىڭ بارلىعى تۇتىنۋدى جەبەدى“. ما جياڭتاۋ بىلاي دەدى: باۋرامدىلىقتى بايلىققا اينالدىرۋدا تۇتقانى يگەرۋ كەرەك.
قىستاق بارلىق ءادىس - شارالاردى قولدانىپ كاسىپورىنداردى قارجى قوسۋعا باۋراپ، ىلگەرىندى - كەيىندى ەگىنشى - مالشىلاردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ بازاسىن، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كيىم - كەشەك تىگۋ زاۆودىن، سەمەنت ونىمدەرى زاۆودىن جانە 2 باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، 100دەن استام قىستاق تۇرعىنىن جاقىن ماڭنان جۇمىستانۋعا باۋرادى.
ءمارحابا شارۋاشىلىق قۇرۋ بازاسىنىڭ قۇرىلاتىندىعىن بىلگەننەن كەيىن، ۇيىنەن شىعىپ، دۇكەن اشۋ بەكىمىنە كەلەدى، ”اقشا تاپقاننان كەيىن، ەندىگارى باسقالارعا قول جايمايتىن بولدىم، كوڭىلىم دە ورنىقتى“. قازىر ول ءار كۇنى 200 يۋاننان استام اقشا تابا الادى.
بيىل كوشە قىستاعى 20 ميلليون يۋان قارجىعا قول جەتكىزىپ، اۋىل - قىستاق ۇلكەن ساحناسىن جانە 1000 شارشى مەترلىك ساياحاتشىلارعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعى، الەۋمەتتىك دارەتحانا، اۆتوموبيل توقتاتۋ الاڭى، حالىقتىق تۇسەلحانا سياقتى نىسانداردى سالىپ، ساياحاتتى الۋەتتەندىرۋدەگى نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى سالدى. مۇنان سىرت، ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋ ارقىلى حانحاي ”بالىق“ باقشاسى نىسانى جانە كوكونىس ءۇزۋ، سەيىل - سەرۋەن قۇرۋ جىلىجايى نىسانىن تياناقتاندىرۋعا باۋراپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن سەيىل - سەرۋەن قۇرۋدى، ەكولوگيالىق ساياحاتتاۋدى، دەمالۋ - كوڭىل اشۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىردى.
بۇل كۇندەرى كوشە قىستاعىندا 150دەن استام ادام اۋىل - قىستاق ساياحاتىمەن تىكە جانە جانامالاي اينالىسىپ وتىر.
قىستاق كورىكتەندى، سەنىم نىعايدى
2020 - جىلى كوشە قىستاعى مەملەكەتتىك اۋىل - قىستاق ساياحاتىنداعى ءتۇيىندى قىستاق بولىپ باعالاندى. قىستاققا بارساڭىز، تاسپاداي ءتۇزۋ تارتىلعان قىستاق جولىنىڭ ەكى جاعالاۋىنا كورىنىس گۇلدەرى ەگىلگەنىن، شارۋالار ءۇيىنىڭ كەڭ دە جارىق ەكەنىن كورەسىز.
تاماشا بولاشاق بولۋ ءۇشىن تاماشا كورىنىس بولۋى كەرەك. قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى جاڭالانعاندا عانا ساياحاتشىلاردى باۋراۋعا، تاماشا اتقا يە بولۋعا بولادى.
”اۋلامدى سالعان شاقتا، جوبالاۋ دەگەندى ويلاماپپىن“، - دەدى قىستاق تۇرعىنى عازى رازى، - ”قىستاق كومەكتەسىپ جوسپارلاپ بەرگەننەن كەيىن، اۋلام باياعى ءوز اۋلام بولسادا، جاڭا ءبىر جەرگە كوشىپ بارعانداي بولدىم“.
عازىنىڭ ءۇيىنىڭ تۇرمىس اۋماعى تازا دا رەتتى، جۇپارتال، راۋشانگۇل ەگىلىپتى. وسى كۇندەرى ەگىمشىلىك اۋماعىنا ەگىلگەن جازدىق ءبايساي، بالدىركوك جايقالا ءوسىپ كەلەدى. باعىمشىلىق اۋماعى تۇرمىس اۋماعىنان بولەك، ”قىستاق كادرلارى ادام مەن مالدى اۋاشالاۋدى ايتتى، مۇنداي تۇرمىس ورتاسى عانا سالاماتتى بولماق“، - دەدى عازى.
ورتا جاقساردى، عازىنىڭ كوڭىل كۇيى دە جايلانا ءتۇستى. ”بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىنا بەرىلگەن قوسىمشا قارجات ارقىلى ءبىز كەڭ دە جارىق، سۋ، توك قۇرىلعىلارىنىڭ ءبارى تولىق جاڭا ۇيگە وتىرا الدىق. قىستاققا سەرۋەندەۋگە كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ ءبارى ”ۇيلەرىڭ ادەمى ەكەن دەسەدى!“، - دەدى عازى رازى بولىپ.
دەنە شىنىقتىرۋ الاڭى سالىندى، قىستاق كوشەلەرىنە شىراق ورناتىلدى، جاسىلداندىرۋ بەلدەۋى جاسالدى، قوقىر - قوقسىق ساندىعى قويىلدى... قىستاق جولدارى ءتۇزۋ دە تازا، ۇيلەردىڭ الدى - ارتى جاسىل جەلەك جامىلدى، شاعىن وتباسىنان ۇلكەن وتباسىنا دەيىن كوشە قىستاعى بارعان سايىن كورىكتەنە ءتۇستى. ما جياڭتاۋ بىلاي دەدى:”قىستاق ورتاسى جاقساردى، ساياحاتتى دامىتۋدا سەنىمىمىز ءتىپتى دە نىعايدى“.
”پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ كومەگىندە قىستاق بەينەسى جاقسارىپ قالماستان، ساياحاتشىلار دا بارعان سايىن كوبەيدى. ءبىز قايراتتانا ىستەگەنىمىزدە عانا بۇگىنگى تاماشا تۇرمىسقا لايىق بولا الامىز“، - دەدى ايشام.
