كوكيار ەسكەرتكىش سارايى:
جاسىل جاڭارۋ
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ياڭ شۋحان
كوكتەم باسىنداعى جەل ءالى دە بولسا ىزعارلى سەزىلگەنىمەن، ونسۋ اۋدانى اۋماعىنداعى كوكيار ەكولوگيالىق داڭعىلىمەن سولتۇستىككە قاراي جۇرگەندە، جولدىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى اعاش بۇتاقتارىنىڭ تۇگەل بۇرشىكتەگەنىن بايقايسىز، ارا - تۇرا القىزىل گۇل اشقان ورىك اعاشتارى الكۇرەڭ بۇلتتارداي كورىنىس بەرىپ، كورگەن ادامنىڭ كوڭىل سارايىن اشادى. نانحۋ جولى 27 - نومىرگە كەلگەندە، ايباتى اسقاق ءبىر قۇرىلىس كوز الدىمىزعا كەلدى، بۇل كوكيار ەسكەرتكىش سارايى ەدى.
1986 - جىلى سۇركەيلى جاراتىلىستىق شارت - جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن، اقسۋ ايماعى كوكياردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن باستادى. 30 جىل ارالىعىندا ءار ۇلت كادر - جۇرتشىلىعى قول ۇستاسا كۇرەس جۇرگىزىپ، بۇرىن قۇمدى بوراننىڭ ءوتى بولعان كوكياردى جاسىل جەلەكپەن كومكەردى؛ سونداي - اق وسى جەردى وزەك ەتىپ، وڭتۇستىك شينجياڭداعى قۇبا ءتۇز، قۇمدى شولدەن ميلليون مۋلىق ”جاسىل القاپ“ جاسادى.
كوكيار ەسكەرتكىش سارايى كوكيار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ وزەكتى اۋماعىنا ورنالاسقان، ول بۇرىنعى كوكيار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى ەسكەرتكىش سارايى نەگىزىندە كەڭەيتىلىپ سالىنعان. ەسكەرتكىش سارايىنىڭ سىرتقى كورىنىسىن جوبالاۋدا تيانشانداعى ەڭ بيىك شىڭ تەمىر شىڭى عيمارات توبەسىنىڭ وبرازى ەتىلىپ، ”قوس توبەلى شاتىرشا“ قۇرىلىس فورماسى قولدانىلىپ، سالتاناتتى ايبىن قالىپتاستىرىلعان. كورىنىس تاماشالاۋ تەكشەسى ورنالاستىرىلعان، ەكسكۋرسيالاۋشىلار اقسۋدىڭ كورىكتى ەكولوگيالىق ورتاسىنا بيىكتەن كوز جۇگىرتە الادى.
ەسكەرتكىش سارايى ”قۇبا ءتۇز بەن قۇمدى ءشول، كەشەگى سۇركەيلى جاراتىلىستىق ورتا“، ”ەش قيىندىققا مويىماي، قۇبا تۇزدە قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ تاريحى“، ”وت ۇشقىنىن وشىرمەي جالعاپ، قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋدىڭ جاڭا پاراعىن اشۋ“، ”سەنىمدى ونان ارى بەكەمدەپ، ەكولوگيانى جونگە سالۋدىڭ جاڭا وشپەس ەڭبەگىن تۇلعالاۋ“ سىندى 4 تاقىرىپتان قۇرالعان، وندا اقسۋ ايماعىنىڭ جانە ءارقايسى اۋداندارىنىڭ (قالا) ”كوكيار رۋحىن“ جالعاستىرۋ جانە اسقاقتاتۋ، ەكولوگيانى جونگە سالۋ ينجەنەرياسى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋ، سونداي - اق اعاش ەگىپ ورمان ءوسىرۋ، ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ، ەكولوگيالىق جاسىل جامىلعىلاردى قالپىنا كەلتىرۋ، باۋ - باقشالى قالا قۇرىلىسى سياقتى جاقتاردا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى سۋرەت، ءماتىن، بەينە ەكران سياقتى فورمالارمەن كورسەتىلگەن.
”كوكيار اۋماعى بۇرىن ’دۇلەي بوران كوكتەمنىڭ كوركىن قاشىرىپ، شاڭ - توپىراق كوز اشتىرماي، اسپاندى كولەگەلەيتىن‘ قۇبا تۇزدەن بۇگىندە ’1000 گەكتارلىق جاسىل تالدى ەركە سامال تەربەپ، باۋ - باقشاعا ورىك پەن شابدالى اسەم كورىك قوسقان‘ ۇلان - بايتاق ورمان تەڭىزىنە اينالعان، بۇل جەرگە ەكسكۋرسياعا كەلگەن ادامداردىڭ اقسۋ حالقىنىڭ يۇيگۇڭنىڭ تاۋ كوشىرگەنىندەي جىگەرىنە، تامشى سۋ تاستى تەسەتىن تاباندىلىعىنا، سونداي - اق، وعان قامتىلعان ’ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ، ىنتىماقتاسا العا ۇمتىلۋ، قاجىرلىلىقپەن ناتيجە شىعارۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ‘ سىندى كوكيار رۋحىنا تاڭداي قاقپاي تۇرا المايدى“، - دەيدى كوكيار ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى سۇڭ شيڭنيان.
”اقسۋ حالقى قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسىن قالىپتاستىرىپ، جاسىل دامۋدىڭ كەرەمەتىن جاراتتى“. 4 - ايدىڭ 12 - كۇنى كوكيار ەسكەرتكىش سارايىنا تاقىرىپتىق پارتيا كۇنى قيمىلىنا قاتىناسۋعا كەلگەن اقسۋ ايماعى ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسى كوكيار باسقارۋ پۋنكتىنىڭ كادرى اسقار يمام: 30 جىل كۇش ۇستىنە كۇش جالعاۋ ارقىلى قۇبا ءتۇز ”ورمان تەڭىزىنە“ اينالدى، ”پارتيالى كادر رەتىندە، كوكيار رۋحىن جالعاستىرۋ، اسقاقتاتا بەرۋ − بۇلتارتپاس بورىشىم“، - دەدى.
30 جىلدان بەرى اقسۋ ”ادام اۋىسقانىمەن ساياسات جالعاسا بەرەتىن“ ۇلگى قالىپتاستىرىپ، جاسىل دامۋ ۇستانىمىن نەشە ۇرپاق ادامنىڭ جالپى بەتتىك ورتاق تانىمىنا اينالدىردى، كوكيار رۋحى، ءسويتىپ، ءار ۇلت پەرزەنتتەرىنىڭ قانىنا ءسىڭدى. ”ورمان ارقىلى ورماندى اسىراۋ“، ”جاسىلداندىرۋ بارىسىندا بايۋ“ سياقتى تاسىلدەر دە باسقا ءشول دالا اۋماقتارعا ”كوكيار پاراساتىن“ ۇسىندى. اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى اقسۋ ايماعى كوكيار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، اقسۋ وزەنى الابى، وگەن وزەنى الابى، كوڭتەيلىك ءوڭىرى سىندى ميلليون مۋلىق ەكولوگيانى جونگە سالۋ ينجەنەرياسىنان ۇشەۋىن ىركەس - تىركەس اتقاردى. جاساندى سەرىك سۋرەتتەرىمەن سالىستىرىپ تالداۋلاردىڭ كورسەتۋىنشە، ايماقتاعى جاسىلدانعان جەر كولەمى ۇزدىكسىز كەڭەيگەن.
”كوكياردا جىلدار بويى قۋاڭشىلىق بولادى، بۇرىنعى تەكشەنىڭ توپىراعىنىڭ جەتىلۋى تولىق ەمەس، توپىراعىندا شاعىل تاس كوپ بولعاندىقتان، العاش ورمان وسىرە باستاعاندا كۇرەك سالعان جەردەن بۇرقىراپ شاڭ شىعىپ، توپىراق كۇرەۋىش جۇرگەن جەردە اپپاق ءىز قالىپ، ەشقانداي ءونىمى بولمادى، اقىرىندا توپىراق قاباتىن الدىمەن جارىلعىش دارىمەن قوپارىپ بوساتىپ، ونان سوڭ بىرتىندەپ ىڭعايىن تاپتىق“. اقسۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى اينيگار ءومار ەسكەرتكىش سارايىندا وسى تۇسىندىرمەنى ەستىگەن سوڭ، ەرىكسىزدەن تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”قۇرىلىسشىلار قات - قابات قيىنشىلىقتى جەڭىپ، اۋىلىمىزعا جاسىل القاپ جاساپ بەردى، بۇل قانداي بەرىك سەنىم ەدى دەسەڭىزشى!“.
قازىرگى تاڭدا اقسۋ قالاسى، ونسۋ اۋدانى سياقتى جەرلەردە جۇرسەڭىز، مەيلى ورتالىق جولدار بولسىن، الدە شاعىن اۋماقتىڭ بۇرىش - بۇرىشى بولسىن، كەز كەلگەن جەردىڭ جاسىل جەلەكپەن كومكەرىلگەنىن كورەسىز. اقسۋ ايماقتىق پارتكوم پارتيا مەكتەبىنىڭ كۋرسانتتار ءبولىمىنىڭ لەكتورى ران يدۇڭنىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردەگى ءار ادام اقسۋدىڭ قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋىنىڭ ماتەريالدىق تابىسىنىڭ پايداسىن كورگەن، ونان دا ماڭىزدىسى، وسى بارىستان ۇزدىكسىز قۋاتتى رۋحاني كۇش الىپ وتىر ەكەن.
ەكسكۋرسيالاۋ سىلتەمەسى
كوكيار ەسكەرتكىش سارايى ونسۋ اۋدانى نانحۋ جولى 27 - نومىرگە ورنالاسقان، 2020 - جىلى 10 - ايدىڭ 1 - كۇنى اشىلعان، شينجياڭ بويىنشا تۇڭعىش ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى ەسكەرتكىش سارايى، قۇرىلىس اۋدانى 4396 شارشى مەتر. كوكيار ەسكەرتكىش سارايى قازىر اقسۋ ايماعىنداعى ماڭىزدى وتانشىلدىق تاربيە بازاسى، قىزىل ساياحات بازاسى، جاستار مەن ورەندەردىڭ زەرتتەۋ - وقۋ بازاسى، پارتيالى كادرلاردى تاربيەلەۋ - باۋلۋ بازاسى جانە جاڭا 4A دارەجەلى ساياحات كورىنىس اۋماعى سانالادى. ساراي سەيسەنبىدەن جەكسەنبىگە دەيىن ساعات 10نان 30 مينۋتتان ساعات 14كە دەيىن، ساعات 16دان ساعات 19دان 30 مينۋتكە دەيىن (جاز ماۋسىمىندا)؛ ساعات 11دەن ساعات 14كە دەيىن، ساعات 15تەن 30 مينۋتان ساعات 19عا دەيىن (قىس ماۋسىمىندا) اشىق، دۇيسەنبىدە جابىق.
