ماڭگىلىك شيڭشيڭشيا
− جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ىزىمەن
قىزىل ىزدەر ⑥
باتىس باعىت ارمياسىنىڭ ءىشىنارا كوماندير - جاۋىنگەرلەرى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ تۇرعان جەردە تۇسكەن سۋرەت (ماتەريال سۋرەت).
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى چىڭ يۋەيۋە
3 - ايدىڭ 30 - كۇنى شىعىس تيانشان قويناۋىنداعى قۇمىل قالاسىندا جەر ءجۇزى قۇلپىرىپ، كوكتەم لەبى ەستى. قۇمىل قالاسىنا ورنالاسقان جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش باقشاسىنا بارعانىڭىزدا قارسى الدىڭىزدان ءبىر قىزىل ارميا جاۋىنگەرىنىڭ ءمۇسىنى كوزگە تۇسەدى، باسىنا سەگىز بۇرىشتى شاپكى كيىپ، يىعىنا ۇلكەن قىلىش اسىنىپ، قولىنا قۇرىش مىلتىق ۇستاپتى، ونىڭ جانارى وتتاي جانىپ، تايسالماس توڭكەرىستىك قاھارماندىق جىگەرىن ايگىلەپ تۇر. ونىڭ الدىنا ءبىر ەسكەرتكىش ورناتىلعان، ۇستىنە چىن يۇن جولداس ءوز قولىمەن جازعان ”قىزىل ارميا باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىشى“ دەگەن ۇلكەن جازۋ جازىلعان.
پارتيا قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايىنا كەلىپ ارداگەر قۇربانداردىڭ ىزىمەن جۇرەتىن، اۋەلگى ماقساتتى، بورىشتى تۇيسىنەتىن ادامدار بارعان سايىن كوبەيدى. 2019 - جىلى كەڭەيتىپ سالۋ جانە قايتادان ورنالاستىرۋ ارقىلى ەسكەرتكىش سارايى ىشىندەگى ”ماڭگىلىك شيڭشيڭشيا“ اتتى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمە قىرۋار تاريحي سۋرەتتەردەن، باعالى مادەني ەسكەرتكىشتەردەن جانە ەلىكتەمەلى جاعدايدان پايدالانىپ، جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ تاريحقا قالدىرعان ايبىندى تاراۋىن قايتا كورسەتتى.
قاھارماندار ماداق جىرى بۇگىنگە دەيىن شىعانداۋدا
سول كۇنى سەيسەنبى بولاتىن، دۇيسەنبى كۇنى داعدى بويىنشا سارايدى جاپقاننان كەيىن، باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايى ءبىرشاما كوپ ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى قارسى الدى، تەك تۇستەن بۇرىننىڭ وزىندە - اق 100دەن استام ەكسكۋرسيالاۋشى كەلدى.
”بىلتىر تۇتاس جىلدا ەسكەرتكىش سارايىنا كەلىپ ەكسكۋرسيالاعاندار سانى 158 مىڭ ادام - رەتكە جەتتى، بيىل وسى ساننان اسادى“. باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايى سىرتقى ۇگىت كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى چىن زىشۋان بىلاي دەدى: ەسكەرتكىش سارايى 3D جارتىلاي كورىنىستى سۋرەتتى كورسەتۋ فورماسىن قولدانىپ، كەيىپكەر مودەلى مەن دىبىس، جارىق، ەلەكتر دەمەۋىندەگى كوپ مەديالى ارتقى كورىنىس سۋرەتىن قوسىپ، ەكسكۋرسيالاۋشىلاردىڭ سول جىلدارداعى باتىس باعىت ارمياسى باستان كەشكەن جاپا - ماشاقاتتاردى سەزىنۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
”بۇل مەنىڭ وسى ەسكەرتكىش سارايىنا 3 - رەت كەلۋىم، بارعان سايىن تەرەڭ سەزىمگە بولەندىم. وسى رەت ەكسكۋرسيالاعاندا مەن پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋدەن ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە كۇش - قۋات قابىلداۋعا بولاتىندىعىن شىنايى سەزىندىم. ءتۇستى مەتال، گەولوگيا قىزمەتكەرى رەتىندە، ءوز قىزمەتىمدى جاقسى ىستەپ، ناعىز جاۋىنگەردەي جاپا - ماشاقاتتان تايسالماي، ەرلىكپەن شايقاس جاسايمىن“، - دەدى شينجياڭ ءتۇستى مەتال گەولوگيالىق بارلاۋ مەكەمەسى ءتۇستى مەتال گەولوگيالىق بارلاۋ 704 - اترەتى پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى ليۋ حۇڭتاۋ.
20 - عاسىردىڭ 30 - جىلدارىندا جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى ۇزاق جورىقتا جەڭىسپەن باس قوستى. 1936 - جىلى 11 - ايدا ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتى باتىس باعىت ارمياسىن قۇرىپ، حىشي دالىزىندە شايقاسقا اتتاندى، حالىقارالىق ارنانى اشىپ، سوۆەت وداعىنىڭ كومەگىن قابىلداۋعا ۇمتىلدى. ”باتىس باعىت ارمياسى ەرلىكپەن شايقاس جۇرگىزىپ، جاۋ ارمياسىمەن ولىسپەي - بەرىسپەي شايقاس جاساپ، ەڭ سوڭىندا زۇلىمدىعىمەن اتى شىققان ما شاڭىراعى ارمياسىنىڭ 25 مىڭنان استام ادامىن جويدى“، - دەدى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى شاھيدە مامەت، باتىس باعىت ارمياسىنداعى ءولىم - ءجىتىم دە توتەنشە اۋىر بولعان.
40 نەشە كۇندە چيلياننان شىقتى؛ 400دەن استام ادام سوڭىنا دەيىن قاندى شايقاس جۇرگىزدى. لي شياننيان باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتىنىڭ جاۋىنگەرلەرىن باستاپ، گومينداڭنىڭ قۋالاپ توسقاۋىلعا الۋىن تالاي رەت تالقانداپ، سوعىسقان سايىن ەرلىگى تاسىپ، ەرلىكپەن العا تارتىپ، ەڭ سوڭىندا شيڭشيڭشياعا جەتىپ، سول ارادا ولاردى قارسى العان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ۋاكىلى چىن يۇنمەن باس قوستى.
بولاشاققا جول اشىپ، تاعى دا تىڭ ەڭبەك سىڭىرەمىز
شينجياڭنىڭ شىعىس قاقپاسى شيڭشيڭشياداعى سول جىلى چىن يۇن مەن لي شياننيان كەزدەسكەن جەردە ءبىر ەسكەرتكىش قاسقايىپ تۇر، ول ءار جىلى كوپتەگەن ادامدى ارنايى كەلىپ ارداگەر قۇربانداردى ەسكە الۋعا باۋرايدى. بۇل كۇندەرى شيڭشيڭشيا ماڭىزدى قاتىناس ءتۇيىنى بولىپ قانا قالماستان، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ماڭىزدى قىزىل ساياحات كورىنىس تۇيىنىنە دە اينالدى. 1937 - جىلى 4 - ايدىڭ سوڭىندا باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتىنىڭ 407 كوماندير - جاۋىنگەرى شيڭشيڭشيادا جەڭىسپەن شينجياڭعا جەتكەندەرىن قۇتتىقتادى، تىنىعىپ رەتتەلگەننەن كەيىن چىن يۇن اۆتوكولىك اترەتىن باستاپ، ولاردى كولىكپەن ۇرىمجىگە جەتكىزدى.
ءۇرىمجى قالاسىنىڭ ياڭزىجياڭ جولىنا ورنالاسقان شينجياڭ گازەتى مەكەمەسىنىڭ اۋلاسىندا ءبىر قاتار باسپا زاۆود ۇيلەرى بار، جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىن بۇل ارا ءجىپ ءيىرۋ فابريكاسى بولاتىن. 1937 - جىلى ەڭسەلى زاۆود ءۇيى ەندى عانا سالىنىپ بولعان، ءالى پايدالانۋعا بەرىلمەگەندىكتەن، باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتىنىڭ ۇرىمجىگە كەلگەننەن كەيىن العاش ات باسىن تىرەگەن جەرىنە اينالعان.
”باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتى گازەت مەكەمەسىنىڭ وسى اۋلاسىندا تىنىعىپ - رەتتەلىپ، نەشە اي جاتتىعۋ جاسادى. قاھارماندار تۇرمىس كەشىرگەن جەردە قىزمەت ىستەۋ ءبىز ءۇشىن شابىتتاندىرۋ“، - دەدى شينجياڭ گازەتى مەكەمەسى گازەت تاريحى سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى حۋاڭ لي.
ءۇرىمجى قالاسى حالىق الاڭىنا ءبىر كيلومەتردەي جەردەگى ورنەكتى ەسىك، سارى داۋال بار ءبىر شاعىن اۋلا سوڭعى كۇندەرى كوپتەگەن ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى قابىلدادى، بۇل ارا جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى كادرلار ۇلكەن اترەتىنىڭ كونە جۇرتى ءارى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىنىڭ“ اسكەر جاتاقحاناسى بولعان. ”باتىس باعىت ارمياسى سول قانات تارماق اترەتى ۇرىمجىگە كىرگەننەن كەيىن، جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باس تارماق اترەتى بولىپ رەتتەلىپ، سىرتقا ’جاڭا اسكەرلەر لاگەرى‘ دەپ ايتىلعان“، - دەدى جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ حۇڭمەي، - بۇل ارا ارميامىزدىڭ ەڭ ەرتەدەگى سايلاۋىت اسكەرلەر مەكتەبى بولدى.
”مەن بيىل 24كە كەلدىم، ءتۇسىندىرۋشى بولعانىما ءبىر جىل عانا بولدى، كىشكەنتايىمنان ۇرىمجىدە ەرجەتكەن مەن وسى ارادا قىزمەت ىستەگەننەن كەيىن عانا وسىنشاما سوعىس قاھارماندارىنىڭ ماعان قانىق جەردە تۇرمىس كەشىرگەنىن ءبىلدىم“، - دەدى جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى ناديرا اكبار تىلشىگە.
”قاراڭىز، مىنا 7 − 8 جاستاعى ءبۇلدىرشىن قىز قىزىل ارميانىڭ اسكەري كيىمىن كيىپ، اكە - شەشەسىنە ەرىپ وسى ارانى ەكسكۋرسيالاۋعا كەلىپتى. ونىڭ كوڭىل قويا قاراعان بەينەسى توتەنشە سۇيكىمدى ەكەن، ءبىز ەرىكسىز قول تەلەفونىمىزعا ءتۇسىرىپ الدىق“، - دەدى جاڭ حۇڭمەي قول تەلەفونىنداعى ءبىر سۋرەتتى نۇسقاپ. ەسكەرتكىش سارايىن كوللەكتيۆ ەكسكۋرسيالاۋعا كەلىسۋ كەزەگى ءبىر ايدان كەيىنگە دەيىن ءتىزىلىپتى، ءار كۇنى تاعى قىرۋار قالا تۇرعىندارى مەن ساياحاتشىلار وزدىكتەرىنەن كەلىپ ەكسكۋرسيالايدى ەكەن.
وشپەس ۇلەس، ۇلى ەڭبەك تاريح پاراعىنا ماڭگىلىككە جازىلدى
حالىق قاھارماندارىنىڭ قىزىل قانى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسادى. 3 - ايدىڭ 26 - كۇنى ءۇرىمجى تەمىر جول قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى قۇمىل قوعام حاۋىپسىزدىگى باسقارماسى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش باقشاسىندا ”قۇمىل تەمىر جول قوعام حاۋىپسىزدىگىنىڭ قۇرىش قوسىنىن شىڭدايىق“ اتتى قيمىل ورىستەتتى. 30 نەشە حالىق ساقشىسى باتىس باعىت ارمياسى ەسكەرتكىش سارايى الدىندا ىززەتپەن تۇرىپ، پارتيا تۋى الدىندا پارتياعا كىرۋ سەرتتەرىن قايتادان ەسكە الدى.
”ەسكەرتكىش ەرەكشە جارقىراتىپ ءسۇرتىلىپتى، ايتسە دە ءبىز تابيعي تۇردە جەڭىمىزبەن ءسۇرتىپ، تازا ورتا، پاك جۇرەگىمىزبەن قاھارمان قۇرباندارعا قۇرمەت بىلدىردىك“، - دەدى حالىق ساقشىسى لي لەي. سول كۇنى جاس حالىق ساقشىلارى ۋاكىلدەرى ەسكەرتكىش الدىندا ولەڭ وقىپ، قاھارمان قۇربانداردى القادى، تاعى ىرىقتىلىقپەن اۋلا ورتاسىن سىپىرىپ تازالادى.
ءبىر جىلدىڭ الدىنداعى باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايىندا وتكىزىلگەن پارتياعا كىرۋگە سەرت بەرۋ سالتىن ەسكە العان قۇمىل حۇيكاڭ ايەلدەر تۋىت شيپاحاناسىنىڭ سەستراسى يوۋ شياۋلين سول كەزدەگى كورىنىستىڭ ءالى دە كوز الدىنان كەتپەيتىندىگىن ايتتى. 2020 - جىلى 5 - ايدىڭ 12 - كۇنى قۇمىلدىڭ حۋبەيعا كومەككە بارعان ەمدەۋ اترەتىندەگى ۋحانداعى فاڭساڭ شيپاحاناسىنا كومەككە بارعان 4 سەسترا قۇمىلعا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، ارنايى وسى اراعا كەلىپ، سالتاناتپەن سەرت بەرىپ پارتياعا كىردى.
”ۋحانداعى فاڭساڭ شيپاحاناسىندا ءبىز كۇندىز ناۋقاستارعا قارايلاسۋمەن قاربالاس بولدىق، كەشتە قىزمەت اياقتاعاننان كەيىن بەينە ەكران ارقىلى سوناۋ الىس قۇمىلداعى شيپاحانا پارتيا ۇيىمىنا يدەيالىق مالىمەت بەردىك ءارى شايقاس شەبىندە پارتياعا كىردىك“، - دەدى يوۋ شياۋلين، - ”باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتۋ ەسكەرتكىش سارايىندا پارتياعا كىرۋگە سەرت بەرۋ، مەن ءۇشىن العاندا، قىزىل سىننان ءوتۋ بولىپ تابىلادى. مەن باتىس باعىت ارمياسى جاۋىنگەرلەرىنىڭ قالتقىسىز ءوزىن ارنايتىن، كەلەلى جاعدايمەن ساناساتىن رۋحىنان ۇيرەنىپ، تولىمدى پارتيالى سەسترا بولامىن“.
”باتىس باعىت ارمياسى رۋحى قۇددى قاراعايداي ماڭگى جاپ - جاسىل بولىپ تۇرادى. ءبىزدىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنان ەجەلدەن قاھارمان كوپ شىققان. تىرشىلىك توقتاماسا، كۇرەس تولاستامايدى، ءبىز ارداگەر قۇربانداردىڭ بەرىك جىگەرىنەن ۇيرەنىپ، قۇلشىنا كوركەم بولاشاق اشۋىمىز كەرەك“، - دەدى شاھيدە مامەت.
