انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ مىڭيۇي
ءدان جاڭبىرى كەزى، كوكتەمگى ەگىس جۇمىسىنىڭ قاربالاس مەزگىلىنە تۋرا كەلەدى. جەمسارى اۋدانى شيندي اۋىلى شياۋفىنزى قىستاعىندا كورىنىس مۇنان باسقاشا.
”وسى رەتكى كوفە ءدانىنىڭ قىشقىل ءدامى تىم كۇشتى ەمەس، ءدامى ءتىپتى دە ادەمى بولعاندىقتان، قوناقتار ۇناتۋى مۇمكىن.“ 53 جاستاعى ما حايلياڭ كادىمگىدەي سورمالى كوفە شاۋگىمىنە ءبىر شاۋگىم لانشان كوفەسىن شىلاپ، ايەلىمەن بىرگە ءدامىن تاتا وتىرىپ جاڭادان ساتىپ العان كوفە ءدانىنىڭ ساپاسى تۋرالى اڭگىمەلەستى. ولار شياۋفىنزى قىستاعىنىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارى ءارى ينتەرنەتتە قىزۋ قارسى الىنعان، ءسوزسىز، باراتىن جەر ”ياڭجۋان قاباقحاناسىنىڭ“ قوجايىنى.
شياۋفىنزى قىستاعى جەمسارى اۋدان قالاشىعىنان 30 نەشە كيلومەتر الىستا، تيانشان تاۋىنىڭ سولتۇستىك بوكتەرىندە. جىم - جىرت قارلى تاۋ، اسپانعا بوي سوزعان تەرەكتەر، بارلىق جەردە جابايى گۇل، قىستاقتىڭ تاماشا كوركى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندەگى كوركەمونەرشىلەردى وسى اراعا كەلىپ شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا باۋرادى، شياۋفىنزى قىستاعى وسى سەبەپتەن الىس - جاقىنعا اتى ايگىلى ”سۋرەتشىلەر قىستاعىنا“ اينالدى.
كەدەي تاۋلى قىستاق كورىنىسىمەن گۇلدەندى
شياۋفىنزى قىستاعىنىڭ تاۋ بەتكەيىندە، اعاشتان سالىنعان ءبىر اۋلا ەرەكشە كوز تارتادى، قاراپايىم دا سالتاناتتى اعاش قاقپاعا ”لۇڭتاي تۇسەلحاناسى“ دەگەن جازۋلار جازىلىپتى.
اۋلادا رەتتى دە تازا، جارىق 10 قوناق بولمەسى بار، 51 جاستاعى ايەل قوجايىن لي يۇيپيڭ ماي بوياۋلى سۋرەتتەردى قوناق بولمەسىنە ءىلىپ قاربالاستاپ ءجۇر. 1996 - جىلى العاش شياۋفىنزى قىستاعىنا ۇزاتىلىپ كەلگەن كەزدەگى جاعدايدى ەسىنە العاندا، ول ۇيالا كۇلدى: ”ەنەمنىڭ نە بارى ەكى بولمەلى كونەتوز ءۇيى بار ەكەن، اكە - شەشەم سول كەزدە مۇنداي جاعدايدى كورسە، قايتسە دە مەنى مۇندا ۇزاتپاس ەدى!“.
تاۋلى جەردەگى شياۋفىنزى قىستاعىندا ەگىستىك جەر از بولعاندىقتان، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىسى جوعارىلاماي كەلگەن بولاتىن. 2016 - جىلدان باستاپ، شياۋفىنزى قىستاعى جەر جاعدايىنا قاراي ىستەپ، حالىقتىق تۇسەلحانا مەن شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن زور كۇشپەن دامىتىپ، كوپتەگەن سۋرەت سىزۋ اۋەسكەرلەرى مەن ساياحاتشىلاردى وسى اراعا كەلۋگە باۋرادى.
2016 - جىلى 6 - ايدا سىرتتا ۇزاق جىل جۇمىس ىستەگەن لي يۇيپيڭ مەن كۇيەۋى قىستاققا قايتا ورالىپ، 100 مىڭ يۋاننان استام نەسيە الىپ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتى. ”ساۋدانىڭ كۇسەت بولىپ كەتەرىن ويلاماعان ەدىك. ەسىگىمىزدىڭ الدىنداعى كورىنىس ادەمى، سۋرەتشىلەر مۇندا كەلسە، بۇل ارا ماي بوياۋعا اينالاتىندىقتان، ايرىقشا قارسى الۋعا بولەندى“، - دەدى لي يۇيپيڭ، - ”قازىر كوپتەگەن سۋرەتشىلەر مەنىڭ ۇيىمدە جاتقاندى ۇناتادى، ولاردىڭ سۋرەتتەرى مەنىڭ قوناق بولمەمە ىلىنەدى دە، ساياحاتشىلار كەلىپ قىزىقتاۋمەن بىرگە، ساتىپ تا الادى. 2019 - جىلعى كىرىسىمىز جامان ەمەس، ۇلىمىزعا ءبىر شاعىن اۆتوكولىك ساتىپ الىپ بەردىك“.
بيشىكتەرىن تاستاپ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتى
ما حايلياڭ بۇرىن قويشى بولاتىن، ۇيىندە 800دەن استام قويى بار بولاتىن.
”10 جىلدىڭ الدىندا مال باسىن ازايتىپ، جايلىمدى تىنىقتىرۋ كەزىندە قويىمىزدى ساتىپ، باسقا بىردەڭە ىستەپ سىناپ كورۋدى ويلادىق“، - دەدى ما حايلياڭ، - ”كەيبىر قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ’شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن‘ اشقانىن كورىپ، مەن دە سوعان كىرىستىم“. شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ ساۋداسىنىڭ بارعان سايىن جاقسارۋىنا ىلەسە، لاۋمانىڭ دوسى دا كوبەيدى. 2016 - جىلى بىرنەشە سۋرەتشى دوستارىنىڭ ۇسىنىسىمەن، لاۋما 290 مىڭ يۋان قارجىمەن ەسىك الدىندا بوس جاتقانىنا 10 نەشە جىل بولعان قوي قوراسىنىڭ ورنىنا ”اۋىل - قىستاق ادەبيەت - كوركەمونەرى“ ستيلىندە ءبىر قاباقحانا سالدى. ءۇي توبەسىنە سول جەردىڭ وزىنەن كونە اعاشتار ماتەريال ەتىلىپ، ىشكى اشەكەيگە كوپ مولشەردە كەندىر ارقان، مالتا تاس سياقتىلار پايدالانىلدى. قاباقحانانىڭ ەسىگىنەن كىرسەڭىز، ەدەننەن جىلىتۋ جۇيەسى بارلىعىن، جوعارى دەڭگەيلى دىبىس ساندىعى مەن ءان تاڭداۋ تۇعىرى قويىلعاندىعىن، سورەدە ۇستىندە جاسالاتىن كوفە، گۇل شايى، شاراپ دەگەندەردىڭ بارلىعى دايىن ەكەندىگىن، ۋايفاي بارلىق جەردى قامتىعاندىعىن كورەسىز. قاباقحانانىڭ ءبىر بۇرىشىنا سۋرەتشىلەردىڭ جاسامپازدىققا پايدالانىپ سۋرەت سىزاتىن سۋرەت كەزدەمەسى، سۋرەت رامكاسى سياقتىلار قويىلىپتى.
”قاباقحانا ساۋدانىڭ جاقسى كەزدەرىندە ءبىر كۇندە 40 − 50 ادام قابىلدايدى. 2019 - جىلى شارۋالار شاتتىعى ساياجايى مەن قاباقحانانىڭ ارقاسىندا وتباسىمىزدىڭ كىرىسى 300 مىڭ يۋاننان اسىپ، توڭىرەكتەگى قىستاقتاردىڭ تۇرعىندارى وسىندا كەلىپ تاجىريبە الاتىن بولدى“، - دەدى ما حايلياڭ.
قازىر قىستاقتا 4 ەكولوگيالىق يەلىك، 26 شارۋالار شاتتىعى ساياجايى جانە 15 حالىقتىق تۇسەلحانا بار، كۇنىنە مىڭنان استام ادامنىڭ تاماق، جاتىن ورىن قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الادى.
”كوركەمونەر ورتالىعىن“ تۇلعالادى
4 - ايدا شياۋفىنزى قىستاعى ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىنە وتە قويمايدى، دەسەدە ما حايلياڭنىڭ شارۋالار شاتتىعى ساياجايى مەن قاباقحاناسى بيىل وعان 10 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزىپ ۇلگىردى، سونىمەن بىرگە ما حايلياڭ اناعۇرلىم كوپ رۋحاني بايلىققا دا يە بولدى: ”ءار كۇنى قاباقحانادا سۋرەتشىلەرمەن بىرگە سۋرەت قىزىقتاپ، ازىلدەسىپ اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىمنان ءوزىمدى جاسارىپ بارا جاتقانداي سەزىنەمىن“.
لي يۇيپيڭ وتباسى بايۋمەن بىرگە، ولاردا ماندىك وزگەرىستەر دە تۋىلدى. ”ۇيگە ۇنەمى سۋرەتشىلەر كەلەتىندىكتەن، ۇيدەگىلەر دە كوركەمونەرمەن اينالىسۋدى ۇناتا باستادى. ءسىڭلىم بولمە ءىشىن جوبالاۋدى ۇيرەندى، تۇسەلحانانىڭ اشەكەيىن سول جوبالاعان. ناعاشى ءسىڭلىم دە اسەمونەر مۇعالىمى بولدى، تۇسەلحانانىڭ داۋالدارىنداعى قولمەن سىزىلعان سۋرەتتەر سونىكى“، - دەدى لي يۇيپيڭ.
جۋىرداعى جىلداردان بەرى قىستاق ەرەكشە اۋىل - قىستاق مادەنيەت كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا ءمان بەرىپ، تاس بۇيىمدار اسەمونەر ءۇيى، سۋرەت ءدالىزى جولى، كۇن تايپاسى سياقتى يقۋاتتىلىق پەن كوركەمدىكتى ءبىر تۇلعالاندىرعان كورىنىستى جوسپارلاپ ورنالاستىردى. ”2020 - جىلعا دەيىن بۇل اراعا كەلىپ جاسامپازدىقپەن اينالىسقان سۋرەتشىلەر مەن كوركەمونەر مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارىنىڭ سانى 8000 ادام - رەتتەن استى، 25 مىڭ ادام - رەت ءوز كولىگىمەن ساياحاتتاۋشىلاردى قابىلدادىق. 2021 - جىلى شياۋفىنزى قىستاعى سۋرەتشىلەر قىزمەت ءۇيىن جاڭادان سالۋ، شارۋا سۋرەتشىلەر كورمەسىن وتكىزۋ، ءمۇسىن جاسامپازدىعى ەرۋجاي قيمىلى سياقتىلاردى ورىستەتىپ، شاعىن تاۋلى قىستاقتى الىس - جاقىنعا تانىس ’كوركەمونەر ورتالىعىنا‘ اينالدىرامىز“، - دەدى شيندي اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى شى يانفىڭ.
