انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لي شيڭ
باس تارماق اترەتتىڭ اۆياتسيا اترەتىندە ۇيرەنىپ جاتقان كۋرسانتتارى. ماتەريال سۋرەت
ۇرىمجىدە تۇراتىن اۋە ارمياسىنىڭ بەلگىلى اسكەري ءبولىمى شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى ەسكەرتكىش سارايىندا نەگىزگى تاقىرىپتىق پارتيا كۇنى قيمىلىن ورىستەتتى. سۋرەتتى ۇرىمجىدە تۇراتىن اۋە ارمياسىنىڭ بەلگىلى اسكەري ءبولىمى قامداعان
ءۇرىمجى قالاسى شيحوۋ كوشەسىنىڭ 37 - نومىرىندەگى قايناعان بازاردىڭ ءبىر جەرىندە جىم - جىرتتىققا شومعان سارى قابىرعالى، قىزىل دودەگەلى تورتكىل اۋلا بار، بۇل ارا جۇڭگو جۇمىسشى - ديقان قىزىل ارمياسى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى ەسكەرتكىش سارايى.
اۋلانىڭ ءىشىن جاسىل جەلەك جامىلىپ، قاراعايلار جاپ - جاسىل بولىپ تۇر. 80 نەشە جىلدىڭ الدىندا، باتىس باعىت ارمياسى شينجياڭعا كىرگەننەن كەيىن، وسى ارادا تۇراقتاپ مادەنيەت جانە وسى زامانعى اسكەري ىستەر بىلىمدەرىن ۇيرەنىپ، شينجياڭنىڭ سول كەزدەگى ەرەكشە ساياسي ورتاسى مەن جاعراپيالىق ورتاسىنان پايدالانىپ، ارميامىزعا شۇعىل قاجەتتى ءبىر توپ ەرەكشە تەحنيك دارىندىلاردى جەتىلدىرىپ، جۇڭگو ارمياسىنىڭ كوپ اسكەر ءتۇرىنىڭ ىرگە تاسىنا اينالدى.
سايلاۋىت اسكەرلەردى جاتتىقىرعان مەكتەپ
ەسكەرتكىش سارايىنا كىرسەڭىز، الاڭ الدىنداعى «ارميا تۋىن مىقتاپ ۇستاپ، ادال جۇرەگىمىزبەن پارتياعا تالپىنامىز» دەگەن نەگىزگى تاقىرىپتاعى ءمۇسىن مەن باتىس باعىت ارمياسىنىڭ شينجياڭعا شەرۋ تارتقان جول كارتاسى ەكسكۋرسيالاي كەلۋشىلەرگە سوعىس ءورتى لاۋلاعان سول جىلداردى قايتا ەلەستەتكەندەي بولادى.
1937 - جىلى 5 - ايدا قىزىل ارميا باتىس باعىت ارمياسىنىڭ سول قانات تارماق اترەتى ديحۋاعا (ءۇرىمجىنىڭ بۇرىنعى اتاۋى) جەتىپ، الدىمەن شيداچياۋ كوپىرىنىڭ ماڭىنداعى فۋمين ءجىپ ءيىرۋ فابريكاسىنا تۇراقتاپ، كەيىن كەلە ديحۋانىڭ شىعىس قاقپاسىنىڭ سىرتىنداعى ءبىر اسكەري تۇراققا كوشەدى. سول كەزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ۋاكىلى چىن يۇن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنەن نۇسقاۋ سۇراپ ماقۇلداۋىنان وتكەننەن كەيىن، سول قانات تارماق اترەت بەلگىسىن كۇشىنەن قالدىرىپ، باس تارماق اترەت قۇرىپ، سىرتقا قاراتا ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ دەپ اتايدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جاپپاي تۋىلعاننان كەيىن، پارتيا ورتالىق كوميتەتى ەل ءىشى - سىرتى جاعدايىنىڭ وزگەرىسىنە نەگىزدەلىپ، العاشىندا بەلگىلەگەن باس تارماق اترەتتىڭ سوۆەت وداعىنا بارىپ ۇيرەنۋ قارارىن كۇشىنەن قالدىرىپ، سول جەردىڭ وزىندە مادەنيەت ۇيرەنۋگە ۇيىمداستىرۋعا وزگەرتۋدى ۇيعارادى.
ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى ناديرا اكبار بىلاي دەپ تانىستىردى: 1937 - جىلى كۇزدەن باستاپ، باس تارماق اترەت ديحۋادا سوۆەت وداعىنىڭ شىڭ شىسايعا كومەككە بەرگەن اسكەري تەحنيكالىق جابدىقتارىن وقىتۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانىپ، سوۆەت وداعى مەن شىڭ شىسايدىڭ اسكەري تاربيەشىلەرىن وقىتۋشى ەتىپ، يان - اننان سارالانىپ كەلگەن جولداستارمەن بىرگە برونەۆيك، اۆياتسيا، اۆتوكولىك، حابارلاسۋ، اسكەري شيپاگەرلىك سياقتى اسكەري ىستەر ساباعىن ۇيرەنىپ، دابىرالى ۇيرەنۋ قيمىلىن ورىستەتەدى. باس تارماق اترەت تۇرعان ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرى“ ءىس جۇزىندە سايلاۋىت اسكەرلەر تەحنيكالىق كادرلارىن جاتتىقتىراتىن مەكتەپ ەدى.
تولىقسىز ساناققا قاراعاندا، سول كەزدە 67 ادامدى اۆتوكولىك ۇيرەنۋگە، 87 ادامدى زەڭبىرەك ۇيرەنۋگە، 50 ادامدى برونەۆيك ۇيرەنۋگە، 34 ادامدى سىمسىز تەلەگراف ۇيرەنۋگە، 13 ادامدى شيپاگەرلىك ۇيرەنۋگە، 43 ادامدى اۆياتسيا ۇيرەنۋگە تاڭداپ، 20 نەشە ادامدى سوۆەت وداعىنا بارىپ مالىمەت توپتاۋ قىزمەتىن ۇيرەنۋگە جىبەرگەن. پارتيا ۋاكىلى چىن يۇن، دىڭ فا، چىن تانچيۋ ىلگەرىندى - كەيىندى ساياسي اعىم جانە ماركسيزم - لەنينيزم نازارياسىنان ساباق بەرىپ، باس تارماق اترەتتىڭ تولىسۋىنا كوپتەپ ماڭداي تەرلەرىن توككەن.
بۇگىنگى تاڭدا باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى ەسكەرتكىش سارايى تۇرعان تورتكىل اۋلا سول جىلداردا باس تارماق اترەتتىڭ اسكەري تۇراعىنىڭ ەسكى جۇرتىن بۇرىنعى بەينەسىندە قالپىنا كەلتىرۋ نەگىزىندە قايتا سالىنعان. اۋلانىڭ سول جاعى مەن وڭ جاعىنداعى ەكى قاتار سالىنعان ۇيلەر سول كەزدەگى باس تارماق اترەتتىڭ قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەرىنىڭ تۇراتىن جەرى، بۇل كۇندەرى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ كورمە زالى بولىپ، قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ ۇيرەنۋدە پايدالانعان سيا قۇتى، قالام، كىتاپ سياقتى زاتتارى قويىلعان. كورمە زالىنا سول كەزدەگى قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ مۇقيات ۇيرەنگەنى بەينەلەنگەن سۋرەتتەر ىلىنگەن: اسحانانىڭ بارلىق جەرىنە ءارىپ تانۋ كارتاسى جاپسىرىلعان، اسپازدار ءبىر جاعىنان تاماق جاساپ، ءبىر جاعىنان ۇيرەنەدى؛ ۇيىقتاپ ءتۇن ورتاسى بولعاندا تاربيەشىلەردى وياتىپ الىپ، بىلمەگەندەرىن ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ بولعاننان كەيىن بارىپ دەمالادى؛ مادەنيەت دەڭگەيى جوعارى كۋرسانتتار مادەنيەت دەڭگەيى تومەن كۋرسانتتارعا ساباق تولىقتاپ بەرەدى...
باس تارماق اترەتتىڭ قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى ءبىر جاعىنان، مادەنيەت بىلىمدەرىن تولىقتاسا، ءبىر جاعىنان، اسكەري ىستەر تەحنيكاسىن ۇيرەنىپ، باتىلدىقپەن ۇدەرە العا ىلگەرىلەيتىن قاھارماندىق جىگەر ارقىلى تالاي - تالاي قيىن وتكەلدەردەن قامال الىپ، پارتيانىڭ ىقىلاستى ءۇمىتىن اقتادى. 2 جىلعا تاياۋ ۇيرەنۋ ارقىلى 1939 - جىلدىڭ سوڭىنداعى تەحنيكالىق باعالاۋ كەزىندە ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىندەگى“ كۋرسانتتار اۆتوكولىك جۇرگىزۋ، جوندەۋ، سوعىس تاكتيكاسى، نىسانا اتۋ سياقتى جاقتاردىڭ بارلىعىندا جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 1 - توپتاعى ۇشقىشتارى شينجياڭدا زەڭگىر كوككە ءساتتى ۇشتى، بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى قارۋلى كۇشتەر اراسىنداعى 1 - توپتاعى اۋە ارمياسىنىڭ ۇشقىشتارى جانە مەحانيكتەرى.
ارميامىزدىڭ تىرەكتىلەرى جانە ۇشقىنى
بۇگىنگى تاڭدا، قىزىل ارميا اۆياتسيا اترەتىنىڭ مۇشەلەرى ۇشۋعا جاتتىققان اۋەجايدىڭ ەسكى جۇرتى ءۇرىمجى قالاسىنىڭ باقىت جولىندا اۋە ارمياسى شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ ەسكەرتكىش سارايى وسى ارادا جىم - جىلاس ەڭسە كوتەرىپ تۇر. ەسكەرتكىش سارايىنا كىرسەڭىز، 1200دەن استام سۋرەت، 37 كىتاپ، ماتەريال جانە بىرنەشە ناقتى زاتتار كوشىرمەسى باس تارماق اترەتىندەگى قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىندە ۇيرەنگەن، كۇرەس جۇرگىزگەن داڭقتى جىلدارىن ەستەلىككە العان ءارى ايگىلەگەن.
پارتيا ورتالىق كوميتەتى باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتىنىڭ شينجياڭداعى ۇيرەنۋىنەن زور ءۇمىت كۇتتى، 1939 - جىلى 9 - ايدا جوۋ ىنلاي سوۆەت وداعىنا بارىپ - قايتقان جولىندا ديحۋادان وتكەن كەزىندە باس تارماق اترەتتەگى جولداستارعا 2 رەت ارنايى امانداستى ءارى ولاردى: ”سىزدەر ارميامىزدىڭ ەداۋىر العاشقى، ەڭ الدا جۇرگەن اسكەري تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىسىزدەر، ۇشقىنىسىزدار، تىرەكتىسىزدەر“، ”بولاشاقتا ءوزىمىزدىڭ اۋە ارمياسىن قۇرۋدا تىرەكتىلەر، ۇشقىندار بار بولدى“، - دەپ شابىتتاندىردى.
1939 - جىلى قىستا شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىندەگى كۋرسانتتاردىڭ يان - انعا قايتاتىندىعىنان حابار تاپقان باس سىليڭ جۋ دى قاباعات قۋاندى: ”ارميامىز شىعىس سولتۇستىكتە قىرۋار اۆياتسيا اسپاپتارىن قولعا ءتۇسىردى، ۇشاق، اۋەجاي بار، كەم بولىپ وتىرعانى ۇشقىشتار مەن كۇتىمدەۋ قىزمەتكەرلەرى“. شىعىس سولتۇستىكتەگى بايىرعى اۆياتسيا مەكتەبى بولعان حالىق اۋە ارمياسىنىڭ وشاعىندا شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ كۋرسانتتارى ۇيرەنگەن ونەرلەرىن ادال نيەتتەرىمەن پارتيانىڭ اۆياتسيا ىستەرىنە ارنادى.
”شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى − پارتيامىزدىڭ اۋە ارمياسىنىڭ ۇشقىنى، ۇشقىننان جالىن قاۋلاتۋ جاعدايىنا باستاماشىلدىق ەتتى“. شينجياڭ پارتيا تاريحىن زەرتتەۋ مامانى ليۋ شياڭحۇي بىلاي دەدى: پارتيامىزدىڭ، ارميامىزدىڭ 1 - توپتاعى اۆياتسيا تەحنيكا دارىندىلارى رەتىندە، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ كۋرسانتتارى حالىق اۋە ارمياسىنىڭ قۇرىلۋ جانە دامۋ بارىسىندا اسا زور ۇلەس قوستى.
4 - ايدىڭ 2 - كۇنى بۇگىنگى باس حابار سايتىندا توراپ اتى ”جاڭا ۇستا 9932“ دەگەن توراپتاس شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى ەسكەرتكىش سارايىن ەكسكۋرسيالاعاننان كەيىن سۋرەت جولدادى ءارى بىلاي دەپ ءسوز قالدىردى: ”بۇگىن عانا ءبىلىپ وتىرمىن! جۇڭگونىڭ اۋە ارمياسى شينجياڭنان شىعىپتى، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى ’كەرەمەت‘، ەكەن!“.
شىندىق ءدال وسىلاي، 1949 - جىلى ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتى 6 اۆياتسيا مەكتەبىن قۇرۋدى بەكىتتى، مۇنىڭ ىشىندە 4 اۆياتسيا مەكتەبىنىڭ العاش رەت مىندەت وتەگەن مەكتەپ باستىقتارى تۇگەلدەي شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ مۇشەلەرى. اۋە ارمياسىنىڭ 1 - تارماق اۆياتسيا اسكەري ءبولىمى نانجيڭدە قۇرىلدى، قاراستىلىعىنداعى 4 تۋاننىڭ ىشىندە 3 تۋاننىڭ تۋانجاڭى تۇگەل شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ مۇشەلەرى.
باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتىنىڭ شينجياڭدا باۋلىعان سايلاۋىت اسكەرلەر تەحنيكا كۇشتەرى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى كوپ اسكەر ءتۇرىنىڭ قۇرىلۋىنداعى، دامۋىنداعى ىرگە تاسىنا اينالىپ، 1 - توپتاعى اۆياتسيا اسكەرلەرى، برونەۆيك اسكەرلەر، زەڭبىرەكشى اسكەرلەر دارىندىلارىن باۋلىپ شىقتى. باس تارماق اترەتىندەگى 400 نەشە قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىنداعى كوپ ساندىسى ارميامىزدىڭ سايلاۋىت اسكەرلەر قوسىنىنىڭ تەحنيكالىق تىرەكتىلەرىنە جانە باسشىلىق كۇشىنە اينالدى.
3 - ايدىڭ 26 - كۇنى تۇستەن كەيىن ءۇرىمجى قالالىق 49 - ورتا مەكتەبى 6 - جىلدىق وقۋشىسى شى جيا - ي اكەسى شى گۇڭچياڭنىڭ سەرىك بولۋىمەن شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى ەسكەرتكىش سارايىنا ارنايى ەكسكۋرسيالاي كەلدى. ”شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى اۆياتسيا اترەتى، بۇل تاريحتى بالالار ءبىلۋى كەرەك“، - دەدى شى گۇڭچياڭ.
جاڭا ءداۋىردىڭ ءىزباسارى بولامىن
بيىل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى، ادامدار قىزىل تاربيە بازاسىنا لەك - لەگىمەن كەلىپ، توڭكەرىستىك ارداگەر قۇربانداردى ساعىنا ەسكە الىپ، توڭكەرىستىك رۋحتى سەزىنىپ، قىزىل گەندى جالعاستىردى.
3 - ايدىڭ 25 - كۇنى تۇستەن كەيىن باتىس باعىت ارمياسى باس تارماق اترەتى ەسكەرتكىش سارايى سول كۇنى 3 - توپتاعى ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى − اۆتونوميالى رايوندىق ورماندى، جايلىمدى ورتتەن ساقتاۋ ورتالىعىنىڭ پارتيالى كادرلارىن قارسى الدى. ناديرا اكبار باتىس باعىت ارمياسىنىڭ تاريحى مەن حيكايالارىن قايتا - قايتا بايدانداسا دا، ءار رەت جاڭا ەكسكۋرسيالاۋشىلارعا تۇسىندىرگەن كەزدە اۋەلگىسىندەي قىزۋ ىنتادا بولدى.
اۆتونوميالى رايوندىق ورماندى، جايلىمدى ورتتەن ساقتاۋ ورتالىعىنىڭ پارتيالى كادرلارى كورمە زالىنا قويىلعان تاريحي سۋرەتتەردى جانە ناقتى زاتتاردى ەكسكۋرسيالادى. اتالعان ورتالىقتىڭ مەڭگەرۋشىسى قۇربان تۇرسۇن بىلاي دەدى: ”ءبىز اسەرلى كوڭىل كۇيمەن سوناۋ شۇعىلالى تاريحپەن قايتا قاۋىشىپ جانە ونى ساعىنا ەسكە الىپ، باتىس باعىت ارمياسىنداعى قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ توڭكەرىسكە تاباندى بولىپ، جاپا - ماشاقاتتان قورىقپاعان قاھارماندىق جىگەرىن، قۇربان بولۋدان تايىنباي پارتيا ءۇشىن، حالىق ءۇشىن ەرلىكپەن ءوزىن ارناعان وسكەلەڭ رۋحىن شىنايى سەزىندىك. ءبىز باتىس باعىت ارمياسى قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەرىنىڭ مول ەڭبەگىن، ۇلى ناتيجەسىن ماڭگى ەستە ساقتاپ، پارتيانىڭ داڭقتى داستۇرىنە مۇراگەرلىك ەتەمىز جانە ونى اسقاقتاتامىز“.
ۇرىمجىدە تۇراتىن اۋە ارمياسىنىڭ بەلگىلى اسكەري ءبولىمى شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ جالعاستىرۋشىلارى رەتىندە، ءار جىلى جاڭا كادرلاردى، جاڭا كۋرسانتتاردى شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ ەسكەرتكىش سارايىن ەكسكۋرسيالاۋعا ۇيىمداستىرادى. اسكەري ءبولىم ەرەكشە مەرەكە كۇندەرى، مىسالى، ”4 - مامىردا“، ”1 - شىلدەدە“ كوماندير - جاۋىنگەرلەردى اۆياتسيا ەسكەرتكىش سارايىنىڭ الدىندا پارتياعا كىرۋ سەرتىن، ارمياعا كىرۋ سەرتىن قايتا ەسكە الۋعا ۇيىمداستىرادى. 2017 - جىلى اسكەري ءبولىم تاعى ”تاريحتى قۇتقارۋ ارەكەتىن“ ورىستەتىپ، كوپتەگەن جەرلەرگە بارىپ سول جىلدارداعى اۆياتسيا اترەتىنىڭ ساقا مۇشەلەرىنەن احۋال ۇعىستى.
”تاريحى ۇزاق اسكەري ءبولىم رەتىندە، تاياۋ جىلداردان بەرى ءبىز تالاي رەت ۇيرەنۋ جانە ىزگى ىستەر ۇگىت - لەكسيا جينالىسىن ۇيىمداستىرىپ، كوماندير - جاۋىنگەرلەردىڭ شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ رۋحىنىڭ باي ىشكى ءمانىن تۇسىنۋىنە كومەكتەسىپ، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ داڭقتى داستۇرىنە مۇراگەرلىك ەتۋمەن بىرگە، ءورىس اشا جاڭالىق اشىپ، اسكەري ءبولىم قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، جاڭا داۋىردەگى شينجياڭدا تۇراتىن اۋە ارمياسىنىڭ شۇعىلاسىن ۇزدىكسىز جازدىق“، - دەدى ۇرىمجىدە تۇراتىن اۋە ارمياسى بەلگىلى اسكەري ءبولىمى ۇگىت باسقارماسىنىڭ باستىعى چىن يۇڭگاڭ.
جوعارى مەكتەپ وقۋشىسى اسكەر رىن گۋكاي بىلاي دەدى: ”قوسىنعا كىرگەننەن كەيىن، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتى ەسكەرتكىش سارايىن ەكسكۋرسيالادىم، مەن شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ تاريحى جونىندە تىكە تانىمعا يە بولدىم. بۇدان كەيىن مەن ونەرگە قاجىرلىلىقپەن جاتتىعىپ، اسكەري جىگەردى شىڭداپ، شينجياڭ اۆياتسيا اترەتىنىڭ جاڭا داۋىردەگى ءىزباسارى بولامىن“.
