انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ چۇنحۋا
1938 - جىلى 5 - ايدا ماۋ زىمين ديحۋادا قازىنا ارناۋلى وقۋ مەكتەبىن قۇرىپ، مەكتەپ باستىعى مىندەتىن قوسىمشا وتەدى ءارى ءوزى وقۋشىلارعا ساباق ءوتتى. لي دۇڭ سىزعان
”ماۋ زىمين جولداس اۋىر كەڭىردەكشە قابىنۋ، اسقازان - ىشەك قابىنۋ سياقتى ناۋقاستارعا شالدىقتى، ءبىراق ول اۋىرىپ جۇرسە دە ۇنەمى ءتۇن ورتاسىنا دەيىن قىزمەت ىستەيتىن، قىزمەتتەن ءتۇسىپ ۇيگە كەلگەننەن كەيىن دە ۇنەمى ەسىكتى جاۋىپ الىپ ۇزدىكسىز قىزمەت ىستەۋشى ەدى، بارىپ ەسكەرتپەسەڭ ول دەمالۋ دەگەندى بىلمەيتىن. كەيدە مەن جارىم تۇندە ويانسام ول سوندا دا باس الماي قىزمەت ىستەپ جاتۋشى ەدى“. ماۋ زىميننىڭ ايەلى جۋ دانحۋانىڭ وسى ەستەمەسى ماۋ زىميننىڭ شينجياڭداعى ۋاقىتىندا ايانباي قىزمەت ىستەگەن جاعدايىن كوز الدىمىزعا ەلەستەدى.
1938 - جىلى 2 - ايدا ماۋ زىمين ديحۋا (قازىرگى ءۇرىمجى) ارقىلى سۆوەت وداعىنا بارىپ ەمدەلۋگە دايىندالادى. شىڭ شىسايدىڭ جىعىلا جابىسۋىمەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەكىتۋى ارقىلى ماۋ زىمين شينجياڭدا قالىپ قىزمەت ىستەيدى، شىڭ شىساي ونى شينجياڭ ولكەلىك قازىنا مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىقتىعىنا تاعايىندايدى، كەيىن كەلە ۋاقىتشا مەڭگەرمە باستىعى ەتىپ تاعايىنداپ، شينجياڭنىڭ قازىنا، ەكونوميكاسىن رەتكە سالۋعا جاۋاپتاندىرادى. ماۋ زىمين اتى - ءجونىن جوۋ بين دەپ وزگەرتىپ شينجياڭدا قىزمەت ورىستەتەدى، سونىمەن شينجياڭ ولكەلىك قازىنا مەڭگەرمەسىنە ”جوۋ مەڭگەرمە باستىعى“ كەلەدى.
سول كەزدە شينجياڭنىڭ قازىنا قۇرىلىمى وتە كەمەلسىز بولاتىن، قازىنا - ەكونوميكا ءتۇزىمى توتەنشە بىلىققان ەدى، وعان جىلدار بويىنداعى اۋرە - سارساڭ، قاعاز اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى، قات - قابات قالىڭ قارىز قوسىلىپ، شىڭ شىساي امالسىز قاعاز اقشانى تولاسسىز باسىپ شىعارۋ ارقىلى جاعدايدى ساقتايدى، ناتيجەسىندە اقشا اۋىر دارەجەدە قۇنسىزدانىپ كەتەدى. بۇقارا توي - تومالاق، ءولىم - ءجىتىم ىستەرىندە اربالاپ اقشا الىپ جۇرەتىن بولعان.
مۇنداي اۋىر جاعداي الدىندا، ماۋ زىمين جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنە حات جازىپ: ”ماعان امالىن تاۋىپ پارتيانىڭ 10 كادرىن (لاي زۋليە، گاۋ دىڭباڭ، جىڭ يشىڭ ۇشەۋىن، ءسوزسىز، اۋىستىرىپ اكەلۋىمىز كەرەك) بەرىڭىزدەر، بانكەدە، التىن كەنىندە، كەدەندە، ءسوزسىز، قۋاتتى باسشى ادامدار بولعاندا عانا جاعداي تەز ارادا وڭالىپ، ءونىمى كورىلەدى“، - دەيدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ىركەس - تىركەس گاۋ دىڭباڭ، جياڭ ليانمۋ، جىڭ يشىڭ، چيان پيڭ قاتارلى 10 ادامدى شينجياڭعا قىزمەت ىستەۋگە جىبەرەدى. 1939 - جىلدىڭ باسىندا يان - اننان كەلگەن وسى كوممۋنيستەردى شينجياڭ ولكەلىك ۇكىمەتى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندەگى جەرگىلىكتى سالىق مەكەمەلەرىنە باسشىلىق قىزمەت وتەۋگە ورنالاستىرادى، وسىلايشا كەڭ بايتاق وڭتۇستىك شينجياڭ دالاسىندا ولاردىڭ ايقىن ىزدەرى قالادى. ولار ماۋ زىمينمەن بىرگە شينجياڭنىڭ قازىناسىن رەتكە سالىپ، ەكونوميكانى دامىتىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى كۇرەسكە كومەكتەسىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتىپ، قاجىرلى تۇردە جان قيارلىقپەن قىزمەت ىستەدى.
ماۋ زىمين شينجياڭدا قازىنا قىزمەتىن 3 جىلدان استام ۋاقىت باسقاردى، ەگەر ءبىز ونىڭ وسى 3 جىلدا شينجياڭدا قانشالىق قىزمەت ىستەگەنىن، وسى 3 جىلدا شينجياڭ ەكونوميكاسىندا قانداي وزگەرىستەر تۋىلعاندىعىن بىلەتىن بولساق، وندا جۋ دانحۋانىڭ سول ءبىر ەستەمەسىنىڭ قۇنىن ءتىپتى دە جاقسى تۇسىنەر ەدىك.
ماۋ زىمين پارتيامىزدىڭ ايتۋلى قازىنا - ەكونوميكا كادرى، جۇڭحۋا سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسى ۋاقىتشا ورتالىق ۇكىمەتى مەملەكەتتىك بانكەسىنىڭ باستىعى، ورتالىق التىن قويماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، حالىق شارۋاشىلىعى مينيسترى سياقتى مىندەتتەردى وتەگەن، ”اپكىش بانكەگە“ باسشىلىق ەتىپ، 25 مىڭ شاقىرىمدىق ۇزاق جورىقتى ءجۇرىپ وتكەن. شينجياڭعا كەلگەننەن كەيىن، ول كوپ جىلدار بويى پارتيا ءۇشىن قىزمەت ىستەپ جيناقتاعان قازىنا - ەكونوميكا قىزمەتىنىڭ مول تاجىريبەلەرىن شينجياڭنىڭ قازىنا - ەكونوميكاسىن رەتكە سالۋعا سارقا جۇمسادى.
”كوپ ساندى بىتىراندى كاپيتالدى جيناۋ، تۇتاس شينجياڭداعى 4 ميلليون بۇقارانىڭ ەكونوميكالىق كۇش - قۋاتىنىڭ تۇگەل ءارقايسى قۇرىلىس تاراۋلارىنا قوسىلۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن“ ماۋ زىمين بانكەنى وزگەرتىپ قۇرۋ بەكىمىنە كەلەدى. 1939 - جىلى 1 - ايدىڭ 1 - كۇنى، شينجياڭ ساۋدا بانكەسى قۇرىلىپ، شينجياڭنىڭ فينانس جانە ەكونوميكا نەگىزىن قالايدى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا، ول شينجياڭ بيلەۋشىسىن اقشا ءتۇزىمى رەفورماسىن جۇرگىزۋگە يلاندىرىپ، ”ءسارىنى“ بىرلىك ەتكەن كونە ولكە اقشاسىن كۇشىنەن قالدىرىپ، ”يۋاندى“ بىرلىك ەتكەن ءبىر تۇتاس جاڭا اقشانى تاراتىپ، شينجياڭنىڭ قازىناسىنىڭ، فينانسىنىڭ بىلىققان جاعدايىن دەر كەزىندە وڭاپ، اقشانىڭ قۇنسىزدانۋىن تەجەپ، بازارداعى زات باعاسىن ورنىقتىرادى. 1938 - جىلى 5 - ايدا ماۋ زىمين ديحۋادا قازىنا ارناۋلى وقۋ مەكتەبىن قۇرىپ، مەكتەپ باستىعى مىندەتىن قوسىمشا وتەيدى ءارى ءوزى وقۋشىلارعا ساباق ءوتىپ، شينجياڭعا ءبىر توپ قازىنا، فينانس ارناۋلى دارىندىلارىن تاربيەلەپ بەرەدى.
ماۋ زىمين تۇتاس شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندەگى قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساپ جاتقان كوممۋنيستەرمەن بىرگە، شينجياڭنىڭ قازىنا، ەكونوميكاسىن رەتكە سالۋ ءۇشىن قىرۋار ءونىمدى قىزمەتتەر ىستەپ، قازىنا، سالىق ىستەرى قۇرىلىمدارىن اقاۋسىزداندىرىپ، قازىنا مەجە ەسەپ، سوڭعى ەسەپ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، سالىق ىستەرىن رەتكە سالىپ، قۇرىلىس زايومىن تاراتىپ، 2 مەرزىمدىك 3 جىلدىق جوبا جاسادى... قىسقا عانا 3 جىلدان استام ۋاقىتتا شينجياڭنىڭ بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى. ۇزاق ۋاقىت بويى ميشا بىلىققان شينجياڭنىڭ قازىنا - ەكونوميكا قىزمەتى دۇرىس ارناعا ءتۇستى، كىرىسى شىعىسىنا جەتپەيتىن شينجياڭ قازىناسى نەگىزىنەن كىرىسى مەن شىعىسى بىردەي بولۋعا وزگەرىپ، قات - قابات قالىڭ سىرتقى قارىزدى قايتارۋمەن بىرگە، ەگىن شارۋاشىلىعى، مال شارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ، ساۋدا ىستەرى جانە مادەنيەت، وقۋ - اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرى دامىپ، زات باعاسى ورنىعىپ، بازار گۇلدەنىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ زاتتىق، مادەنيەت تۇرمىسى جاقسارىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە پارمەندى كومەكتەستى. مىنە بۇل جۇڭگو كوممۋنيستەرى سەنىم جانە جان قيارلىقپەن قىزمەت ىستەۋ ارقىلى جاراتقان كەرەمەت ءىس.
بۇگىنگى كۇنى ءۇرىمجى قالاسى تيانشان رايونى ميڭدى جولى 29 - نومىرگە ورنالاسقان ماۋ زىمين بايىرعى تۇراعى ادامدارعا وسى ءبىر تاڭداۋلى كوممۋنيستىڭ حيكاياسىن، ونىڭ شينجياڭنىڭ دامىپ، العا باسۋىنا قوسقان وشپەس ۇلەسىن بايانداۋدا، ونىڭ ەسەلى ەڭبەگى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالادى.
(شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ مەكەمەسى، شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
