لاڭگار قىستاعىنداعى قوس قولداۋ كورمە زالى:
قوس قولداۋ حيكاياسىن اۋىزدان - اۋىزعا تاراتتى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ياڭ شۋحان
قىزىل بازالاردى ارالاۋ 11
سولتۇستىك تيانشان سىلەمىندەگى ءشولتاۋدى بوكتەرلەي العا قاراي جۇرگەنىڭىزدە، كۇشار قالاسى ىشقىلا قالاشىعى لاڭگار قىستاعى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى اۋلاسىنىڭ سول جاعىنداعى الىس - جۋىققا اتى ايگىلى قوس قولداۋ كورمە زالى كورىنەدى، ”وتاندى ءسۇيىپ، ارميانى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى“ قادىر باقى قاريا مەن ازاتتىق ارميانىڭ بالىق پەن سۋداي ەتەنە بولعان حيكاياسى كۇنى كەشە عانا تۋىلعانداي وسى ارادان اۋىزدان - اۋىزعا تارالىپ جىرلانۋدا.
قادىر باقى قاريا لاڭگار قىستاعىنىڭ جاي تۇرعىنى. ول 40 نەشە جىلدى ءبىر كۇندەي وتكىزىپ، قاراپايىم تىلمەن ءبىر مىڭنان استام كۇندەلىك جازىپ، سول جەردە تۇراتىن ارميانىڭ بەلگىلى اسكەري ءبولىمى مەن قىستاق تۇرعىندارى اراسىنداعى ارميانى قولداۋ، حالىقتى ءسۇيۋ حيكايالارىن ەستەلىككە الدى، وندا كوممۋنيستىك پارتيا جاقسى، ازاتتىق ارميا جان اشىر دەگەن ءبىر عانا نەگىزگى تاقىرىپ بار. قاريانىڭ كۇندەلىگى ”ارميانى قولداۋ كۇندەلىگى“ اتالىپ، سانسىز ادامدى اسەرلەندىردى، قاريانىڭ ىزگى ىستەرى تيانشان الابىندا، اسكەري كازارمانىڭ ءىشى - سىرتىندا كەڭىنەن تارالدى، ول جاڭا داۋىردەگى ارميا مەن ۇكىمەت، ارميا مەن حالىق ىنتىماعىنىڭ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ىقشام كورىنىسى ءارى ارميانىڭ حالىقتى ءسۇيۋىنىڭ، حالىقتىڭ ارميانى قولداۋىنىڭ شىنايى بەينەسى.
2014 - جىلى 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى قادىر باقى قاريا ناۋقاستان قايتىس بولدى، ءبىراق ونىڭ كۇندەلىگى توقتاۋسىز جاڭالانىپ وتىردى. لاڭگار قىستاعىنداعى قىستاق تۇرعىندارى مەن ونىڭ بالالارى ءالى دە جالعاستىرۋدا، ”كوممۋنيستىك پارتيا جاقسى، ازاتتىق ارميا جان اشىر“ دەگەن مەيىرىمدى ۇرپاقتار بويى جالعاستىرا بەرمەك.
قوس قولداۋ كورمە زالى 2006 - جىلى 7 - ايدا سالىنعان، جالپى اۋماعى شامامەن 100 شارشى مەتر، 2008 - جىلى 5 - ايدا مەملەكەت دارەجەلى وتانشىلدىق تاربيە بازاسى داڭق اتاعىنا يە بولدى. كورمە زالى ”ىقىلاستى قامقورلىق“، ”44 جىل ارميا مەن حالىق قارىم - قاتىناسىنىڭ ارلەنۋىنە كۋا“، ”ءبىر وزەننىڭ سۋىن ىشكەن ارميا مەن حالىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگى تەڭىزدەي تەرەڭ“، ”بۇقاراعا ىقىلاسپەن قىزمەت وتەپ، مەكەندى قول ۇستاسا بىرگە قۇرۋ“، ”ۇلگىلەرگە امانداسىپ، حال سۇراۋ، ونەگەلىلەردىڭ ىزگى ىستەرىنەن ۇيرەنۋ“، ”ارميا مەن حالىق سەلبەستىگى شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتى ايگىلەدى، لاڭگاردىڭ كونە بەينەسى جاڭاردى“ سىندى 6 بولىككە بولىنگەن، 16 كورمە تاقتاسىنداعى 71 فوتو سۋرەتتە، باستىسى، قادىر باقى مەن ازاتتىق ارميا اراسىنداعى شاعىن حيكايالار بەينەلەنىپ، ارميا مەن حالىقتىڭ ءبىر وتباسىنىڭ ادامدارىنداي ەتەنە قويۋ سۇيىسپەنشىلىگى ايگىلەنگەن.
”جاستىق شاعىنان قارتايعانعا دەيىن قاريا قاراپايىم تىلىمەن 40 نەشە جىلدان بەرى ازاتتىق ارميانىڭ تۇرعان جەرىندەگى بۇقارا ءۇشىن ىستەگەن سانسىز ىزگى ءىسىن كۇن سايىن ەستەلىككە الىپ وتىردى. قاريانىڭ كۇندەلىكتەرى بەينە ومىرشەڭدىك قۋاتقا يە دەرەكتى فيلم سياقتى سول كەزدەگى جاعدايدى ءبىر - بىرلەپ كوز الدىمىزعا اكەلەدى“. 4 - ايدىڭ 14 - كۇنى قوس قولداۋ كورمە زالىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى ۋ جيانىڭ تۇسىندىرمەسى ەكسكۋرسيالاۋشىلاردا كۇشتى ورتاق اسەر تۋدىردى، ولار كورمە تاقتاداعى مازمۇنداردى ءالسىن - ءالى قولتەلەفوندارىمەن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتتى.
”قىستاقتا مىندەت اتقارعان 3 جىلدان بەرى ارميا مەن حالىق اراسىنداعى كوپتەگەن اسەرلى حيكايالاردى كوردىم، ەستىدىم“، - دەدى لاڭگار قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى لي شىسۇڭ. ول ءار جولعى ”1 - تامىز“، ”1 - قازان“ جانە جاڭا اسكەرلەردىڭ قوسىنعا كىرۋى، كونە اسكەرلەردىڭ قوسىننان قايتۋى سياقتى كەزدەردە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇگەلدەي وزدىكتەرىنەن ءدامدى تاعام اكەلىپ اسكەري بولىمنەن حال سۇرايتىندىعىن ايتا كەلىپ: ”اسىرەسە، كىشكەنە اق ورىك، ءجۇزىم، جاڭعاق، انار پىسقان مەزگىلدە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇلكەندى - كىشىلى شارباق كوتەرىپ شىعىپ بارا جاتقانىن كورەسىز، مۇنى سۇراماي - اق اسكەري بولىمنەن حال سۇراعالى اپارا جاتقانىن بىلۋگە بولادى“، - دەدى.
سول كۇنى قىستاقتاعى ساقا پارتيا مۇشەسى قادىر امۇت پەن بىرنەشە قىستاق تۇرعىنى كورمە زالىنا كەلدى، ”مەن ۇنەمى ارالاپ تۇرامىن، ەكسكۋرسيالاۋعا كەلگەن دوستارعا ءبىز بەن ازاتتىق ارميانىڭ حيكايالارىن ايتىپ بەرەمىن“، - دەدى قادىر امۇت ەسكە الىپ. ءبىر جىلى جاۋىنگەرلەر قىستاق جانىندا ەڭبەك ىستەيدى، ىستەتىپ جاتقان كۇرەكتىڭ سابى، قايلانىڭ سابى مايدا بولماعاندىقتان، الاقاندارى ويلىپ كەتەدى. كەي قىستاق تۇرعىندارى دەرەۋ ۇيلەرىنە قايتىپ، سۇرگى اكەلىپ، جاۋىنگەرلەردىڭ ەڭبەك قۇرالدارىن ءبىر - بىردەن سۇرگىلەپ، مايدالاپ، وزدەرى سىناپ كورگەننەن كەيىن جاۋىنگەرلەرگە بەرەدى.
حالىقتىڭ ارميانى قولداۋى، ارميانىڭ حالىقتى ءسۇيۋى سىندى مەيىرگە تولى وسىنداي حيكايالار لاڭگار قىستاعىندا تولىپ جاتىر. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ، سول جەردە تۇراتىن اسكەري ءبولىمنىڭ جانە كوپ جاقتاعى كۇشتىڭ ورتاق قۇلشىنۋىندا بۇگىندە لاڭگار قىستاعىندا ۇلتتىق ەرەكشەلىككە يە قۇرىلىس ۇلگىسىندەگى تۇرعىن ۇيلەر قاز - قاتار ءتىزىلىپ، بايىرعى اعاشتار جولدىڭ ەكى جاعالاۋىندا بوي كوتەرىپ، اسفالت جولدار قىستاقتا ايقىش - ۇيقىش سوزىلىپ، بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋلار ۇيلەردىڭ توبەسىندە جەلبىرەيدى... وسى اراعا كەلگەن ەكسكۋرسيالاۋشىلار قىستاقتىڭ جەمىس باعىن ارالاپ، قوس قولداۋ كورمە زالىنا بارىپ، قادىر باقى قاريانىڭ قوس قولداۋ حيكايالارىنا ۇڭىلەدى.
”قىستاعىمىز وسىنشاما جاقسى، ءبىز جاس كومپارتيا مۇشەلەرى اۋىر مىندەتتى باتىلدىقپەن ارقالاپ، قاريانىڭ رۋحىنا ويداعىداي مۇراگەرلىك ەتىپ، اسقاقتاتىپ، حالىقتىڭ ارميانى قولداۋداعى، ارميانىڭ حالىقتى سۇيۋدەگى اسەرلى حيكايالارىن جاقسى شەرتىپ، قىزىل تاربيەنى كۇندەلىكتى قىزمەتپەن، ۇيرەنۋمەن ۇشتاستىرىپ، اۋەلگى ماقساتتى، بورىشتى ۇمىتپاي، قىستاق تۇرعىندارىنا كوپتەگەن ناقتى ءىس، يگى ءىس ىستەپ، قىستاق تۇرعىندارىن بايۋ جولىنا باستايمىز“، - دەدى لي شىسۇڭ.
ەكسكۋرسيالاۋ سىلتەمەسى
كۇشار قالاسى ىشقىلا قالاشىعى لاڭگار قىستاعى كۇشار قالاسىنىڭ وتانشىلدىق تاربيەسى، ۇلتتار ىنتىماعى تاربيەسى ۇگىت، يدەيا، مادەنيەت بازاسى. قوس قولداۋ كورمە زالى لاڭگار قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ اۋلاسىندا، كۇشار قالا رايونىنان اۆتوكولىكپەن شامامەن 30 مينۋتتا جەتۋگە بولادى. كورمە زالىنداعى كوپتەگەن سۋرەتتەر ”وتاندى ءسۇيىپ، ارميانى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى“ قادىر باقىنىڭ كۇندەلىگى سول جەردە تۇراتىن ارميانىڭ بەلگىلى اسكەري ءبولىمى اراسىنداعى شاعىن حيكايالارىن ايگىلەپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ارميا حالىقتى ءسۇيىپ، حالىق ارميانى قولداپ، ارميا مەن حالىقتىڭ ءبىر وتباسىنىڭ ادامدارىنداي بولعان ەتەنە سۇيىسپەنشىلىگىن بەينەلەگەن. قوس قولداۋ كورمە زالىن ەكسكۋرسيالاۋ ۋاقىتى ساعات 11دەن 19دان 30 مينۋت وتكەنگە دەيىن دۇيسەنبىدەن سەنبىگە دەيىن تەگىن اشىلادى.
