مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايى:
ەكپىندى ءۇن تيانشاندى جاڭعىرتتى
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گى يوۋجۇن ەرىكتى ءتىلشى ني لۋ
قىزىل بازالاردى ارالاۋ 10
مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ 3 - كورمە سارايى ىشىنە قويىلعان مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن تاريحي ماتەريالدار. سۋرەتتى ني لۋ تۇسىرگەن
تيانشان تاۋىنىڭ سولتۇستىك باۋرايىنا، جوڭعار ويپاتىنىڭ باتىس - وڭتۇستىك جيەگىنە ورنالاسقان مايتاۋدان مۇناي كەن قورى بايقالعاننان بۇگىنگە دەيىن 100 جىلدان استام تاريح كەشۋى وتە شىقتى، ول جۇڭگو مۇناي ونەركاسىبى وشاقتارىنىڭ ءبىرى.
بۇكىل ەل بويىنشا وسى ماڭىزدى مۇناي حيميا قالاسىندا ورىس ۇلگىسىندەگى ءبىر قۇرىلىس كوز تارتىپ ەڭسە كوتەرىپ تۇر، مىنە بۇل مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايى.
مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ توركىنى مايتاۋ مۇناي جۇمىسشىلارى كلۋبى. بويىنا ءداۋىر لەبى سىڭگەن بۇل قۇرىلىس 1955 - جىلى باستاپ سالىنىپ، وزگەرتۋلەردەن كەيىن 2016 - جىلى 1 - ايدا رەسمي اشىلعان، مايتاۋدىڭ 100 جىلدان استامعى ىستىق - سۋىق كەشۋلەرى تۇگەلدەي وسىندا ەستەلىككە الىنىپ، مايتاۋ وڭىرىندەگى، ءتىپتى، قارامايلى قالاسىنداعى ماڭىزدى مادەنيەت سارايىنا جانە قىزىل ساياحات كورىنىس تۇيىنىنە اينالىپ، شينجياڭنىڭ ونەركاسىپ دامۋى تاريحىنا ايشىقتى ءار قوستى.
”مىناۋ بۇرىنعى كونە زاتتارعا قاراڭىز، ودان ارى قازىرگى ەرەسەن وزگەرىستەرگە قاراڭىز، مەن مەملەكەتىمىزدىڭ دامىعاندىعىن، قۇدىرەتتەنگەندىگىن شىنايى سەزىندىم، وسىنداي زاماندا جاساعانىم ءۇشىن ەرەكشە باقىتتىمىن“. كەزىندەگى مايتاۋ مۇناي ايىرۋ زاۆودى عىلمي زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەينەتكەرى، بيىل 80 جاستاعى شىن گوشي ءار رەت كورمە سارايعا كىرىپ - شىققان سايىن قاسىنداعىلارعا تەبىرەنىسىن ايتىپ جاتادى.
مايتاۋدىڭ دامۋى مەن قۇرىلىسى بارىسىندا، تاعى كوپتەگەن جىرلاۋعا تاتىرلىق قاھارمان تۇلعالار مەن ۇلگىلەر ۋاكىلدەرى جارىققا شىقتى. ”ۋاڭ جي - ى ءمورالىنا دارىنى ساي اعا بۋىن زيالىلاردىڭ تاڭداۋلى ۋاكىلى، ونىڭ اتاق - ابىرويعا ۇمتىلماي، ءۇن - ءتۇنسىز ۇلەس قوسقان رۋحاني قاسيەتى ءبىزدى ماڭگى تاربيەلەپ، جىگەرلەندىرە بەرەدى“. ”ونەركاسىپ قۋاتتى بولسا، مەملەكەت تە قۋاتتى بولادى، مۇناي جۇمىسشىلارىنىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاڭالىق اشۋ رۋحىنان ۇيرەنەمىز“... كوپ جىلدان بەرى توپ - توپ ساياحاتشى مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ ۋاڭ جي - ىنىڭ ءومىرى، ىزگى ىستەرى ارناۋلى تاقىرىپتىق كورمە زالىنا كەلىپ، ۋاڭ جي - ى قاتارلى قاھارمان - ۇلگىلەردىڭ ىزگى ىستەرىن ەسكە الۋ ورنىنا ءوز سەزىنىستەرى مەن تولعانىستارىن قالدىردى.
كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ چىن ياڭ ساياحاتشىلارعا مىناداي ءبىر اسەرلى حيكايانى اڭگىمەلەپ بەرگەندى ەرەكشە جاقسى كورەدى: ”جاڭا جۇڭگو قۇرىلىسى بايلىق پەن گەولوگيالىق دارىندىلار كەمشىل بولۋ قيىنشىلىعىنا تاپ بولعاندا، قولباسى شاڭىراعىنىڭ قىزى ياڭ جىڭلۋ قايتپاس رۋح جانە اسقاق سۇيىسپەنشىلىكپەن جوڭعار ويپاتىنا بارىپ، مۇناي گەولوگيالىق بارلاۋ قىزمەتىنە ات سالىسىپ، وتاننىڭ ءۇمىتىن اقتادى، اقىرىندا ەرلىكپەن قۇربان بولىپ، مايتاۋ مۇناي گەولوگيالىق بارلاۋ تاريحىنا ايبىندى داستان جازىپ قالدىردى...“، - دەدى چىن ياڭ، - ”ياڭ جىڭلۋدىڭ حيكاياسى مايتاۋدا كەڭىنەن تارالعان، ونىڭ رۋحى ۇرپاقتار بويى مايتاۋلىقتاردى ەكپىندەي العا ىلگەرىلەۋگە جەبەپ كەلەدى“.
ماڭگى ۇمىتپاۋعا ءتيىستى اۋەلگى ماقساتتى ۇعىندىرىپ، ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭالانىپ وتىراتىن رۋحتى قايتا ەسكە تۇسىرەدى. مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايى نەشە ۇرپاق مايتاۋلىقتاردىڭ ەستەمەسى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارقالاعان، مايتاۋلىقتاردىڭ ورتاق رۋحاني مەكەنى.
تيانيۇن مۇناي حيميا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قىزمەتكەرى حۋ چۇنمەي مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ ەرىكتىسى. ول بىلاي دەدى: ”كوپتەگەن مايتاۋلىقتار ءبىر ۇيدەگى ءۇش ۇرپاق بولىپ وسىندا كەلىپ ەكسكۋرسيالايدى، ۇيرەنەدى، كوپتەگەن قىزمەتكەرلەر مەن جوعارى مەكتەپ وقۋشىلارى وسىندا كەلىپ ەرىكتى بولىپ، كورمە سارايىنا جارشى بولدى“.
”ءار رەت كەلىپ ەكسكۋرسيالاعان سايىن جاڭاشا سەزىمدە بولامىن. اعا بۋىن مۇنايشىلار جاپا - ماشاقاتتان قورىقپاي، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساپ، مايتاۋدىڭ مۇناي حيميا ىستەرىنىڭ دامۋىنا بەرىك نەگىز قالادى. ءبىز الداعى قىزمەتىمىزدە بىلەك سىبانا قايراتتانا ىستەپ، جاڭا داۋىردەگى مۇناي حيميا ونەركاسىبىنىڭ دامۋى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمىزدى قوسامىز“، - دەدى مايتاۋ مۇناي حيميا سەرىكتەستىگى مۇناي ايىرۋ زاۆودى 1 - بىرلەسكەن سەحىنىڭ قىزمەتكەرى جاۋ مىڭتاۋ.
”سارايعا ورنالاستىرىلعان كورىنىستەر مايتاۋداعى نەشە ۇرپاق مۇنايشىلاردىڭ قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرعاندىعىنىڭ شىنايى بەينەسى، ارعى قاتپارىنداعى حيكايالاردى بىلگەن سوڭ، وسى كوممۋنيستەرگە قۇرمەتىم ونان ارى ارتا ءتۇستى. تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاۋمەن بىرگە، ءبىز وعان اناعۇرلىم مۇراگەرلىك ەتۋىمىز جانە وي ەلەگىنەن وتكىزۋىمىز كەرەك“، - دەدى وسى سارايدىڭ باستىعى شۇي ۋىنتاۋ، مادەنيەت كورمە سارايى قىزمەتىمەن شۇعىلدانعاننان بەرى ول ىلگەرىندى - كەيىندى مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايىنىڭ حۇجاتتاردى دايىنداۋ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى جيناۋ سياقتى قىزمەتتەرىنە قاتىناسىپ، مۇناي جۇمىسشىلارى كلۋبى فۋنكتسياسىنىڭ وزگەرىسىنە كۋا بولدى، ول وسى كورمە (مۇراجاي) سارايىندا ۇزاق ۋاقىت تۇرا بەرۋدى قالايدى.
تاريحتى ءبىلىپ، ەرتەڭگە نازار سالدى، جۇلگەنى بويلاپ العا تارتتى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى نەشە ۇرپاق مايتاۋ مۇنايشىلارى قايسارلىقپەن شايقاسىپ، وزاتتاردى كوزدەپ، دامۋدا جاڭالىق اشىپ، مايتاۋدى بىرتىندەپ قۋاتى مىعىم، وسىزاماندانعان، كەمەلدى، جاسىل ەكولوگيالى مۇناي حيميا قالاسىنا اينالدىردى.
شۇي ۋىنتاۋ بىلاي دەدى: قازىر مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايى مىڭنان استام قىزىل ساقتاۋلى بۇيىمدار ارقىلى مايتاۋ رايونىنىڭ، سونداي - اق توڭىرەكتەگى وڭىرلەردىڭ پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسىن ورىستەتۋدەگى ماڭىزدى دانەكەرىنە اينالىپ، قىزىل تاربيە بازاسىنىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، جۇڭگو مۇناي ونەركاسىبىنىڭ وسىزاماندانعان بىرەگەي مۇناي حيميا بازاسىن −− مايتاۋدىڭ 100 جىلدىق تاريحي اياق الىسىن جان - جاقتىلى قايتا كورسەتىپ، وسى زامانعى مۇناي حيميا جاڭا قالاسىنىڭ قۇبا تۇزدەگى ءشول دالادان بوي كوتەرگەندىگىن، سونداي - اق جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرعان ەكپىندى اياق الىسىن جاندى بەينەلەدى.
ەكسكۋرسيالاۋ سىلتەمەسى
مايتاۋ كورمە (مۇراجاي) سارايى 2012 - جىلى قۇرىلىس باستاپ، 2016 - جىلى 1 - ايدا سالىنىپ بولىپ سىرتقا اشىلدى. كورمە ساراي اۆتونوميالى رايون دارەجەلى قورعالاتىن مادەني ەسكەرتكىش ورنى −مايتاۋ مۇناي جۇمىسشىلارى كلۋبىن جاڭالاپ وزگەرتۋ ارقىلى سالىنعان، قۇرىلىس اۋماعى 4400 شارشى مەتر، كورمە ورنالاستىرىلعان اۋماق 2700 شارشى مەتر، كورمە، ءماجىلىس، قىزمەت جۇرگىزۋ ءبىر تۇلعالانعان، فۋنكتسياسى تولىق.
كورمە ساراي كورمەنىڭ الدىڭعى بولىگى، نەگىزگى كورمە اۋماعى، سوڭعى بولىگى، 2 ارناۋلى تاقىرىپتىق ساراي جانە ءبىر ۋاقىتشا كورمە زالى مەن سىرتقى كورمە اۋماعى سىندى جالپى 7 بولىكتى قامتيدى، مۇنىڭ ىشىندە نەگىزگى كورمە اۋماعىندا جەكە - جەكە مۇناي تەڭىزىندەگى قايىق، شىعىستان كوتەرىلگەن كۇن، اسقاق سەزىم الاۋلاعان جىلدار، ەكپىندەي العا ىلگەرىلەۋ، قوردالىلانىپ نىعايۋ، قارىشتاي دامۋ نەگىزگى تاقىرىبىندا 6 بولىك كورمە زالى ورنالاستىرىلعان. 800 نەشە قىمباتتى تاريحي سۋرەت، 300دەن استام ناقتى حۇجات - دەرەك، 400 نەشە تاريحي قۇنى بار مادەني ەسكەرتكىش، ناقتى زات، سونداي - اق 30 نەشە جەردەگى نەگىزگى تاقىرىپتىق ءمۇسىن، قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن كورىنىستەر، جارتىلاي كورىنىستىك سۋرەت، قۇم تاباق مودەلى، كوپ مەديالى بەينە - كەسكىن، عىلىم - تەحنيكالىق ىقپالداستىق سياقتى كورمە تۇرلەرى ارقىلى مايتاۋدا مۇناي كەن قورى بايقالعاننان بەرگى 100 نەشە جىلدىق مۇناي حيميا ونەركاسىبىنىڭ دامۋى مەن قالانىڭ دامۋ ءىزىن كورسەتتى.
2017 - جىلى 10 - ايدا بۇل ساراي ”اۆتونوميالى رايوننىڭ وتانشىلدىق تاربيەسى بازاسى“ اتالدى؛ 2019 - جىلى 11 - ايدا جۇڭگو مۇناي، تابيعي گاز توبى شەكتى سەرىكتەستىگى جاعىنان تۇڭعىش توپتاعى ”مۇناي رۋحى تاربيە بازاسى“ اتالدى؛ 2021 - جىلى 1 - ايدا مۇناي جۇمىسشىلارى كلۋبى مايتاۋ مۇناي ايىرۋ زاۆودى ونەركاسىبى مۇراسىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، ونەركاسىپ جانە ينفورماتسيالاندىرۋ مينيسترلىگى جاريالاعان 4 - توپتاعى مەملەكەتتىك ونەركاسىپ مۇرالارى تىزىمدىگىنە ەنگىزىلدى.
