شينجياڭنىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ ارداگەرلەرى

　　تۋ جى:

　　شينجياڭنىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ ارداگەرلەرى

　　شار تاراپقا اتى ايگىلىلەر ③

□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۇڭ ياۋىن

　　شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسىنىڭ اۋلاسىندا تۋ جىنىڭ ءمۇسىنى قاسقايىپ تۇر. بيىلعى چيڭميڭ كەزىندە وقىتۋشى - وقۋشىلار وزدىكتەرىنەن وسىندا كەلىپ گۇل قويىپ، ءومىرىن شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسى ىستەرىنە ارناعان وسى اعا بۋىندى ەسكە الدى جانە قۇرمەت ءبىلدىردى.

　　شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن ءسوز ەتكەندە، تۋ جىنىڭ ەسىمىن اتاماي وتە المايمىز. دۇنيەدەن وتكەنىنە 45 جىل بولعانىمەن، ونىڭ وتاندى سۇيگەن، پارتيانى سۇيگەن، شينجياڭعا ءوزىن ارناعان ىزگى ىستەرى ءالى دە شينجياڭداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىنىڭ اراسىندا تارالىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان ءىزباسارلارىنا ىقپال جاساۋدا.

　　تۋ جىنىڭ بار زەيىنىن سارقا جۇمساپ شينجياڭنىڭ ەگىن، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جونىندە جاساعان جوباسى بۇل كۇندەرى تيانشان الابىندا رەالدىققا اينالدى.

　　عىلىم - تەحنيكا ارقىلى وتاندى قۇتقارۋ جولىن اشتى

　　ءۇرىمجى قالاسىنىڭ قۇرباندار قابىرستاندىعىندا، تۋ جىنىڭ قابىرى الدىنداعى ازالىق ارناۋى ونىڭ وزگەشە ءومىرىن ىقشامداپ كورسەتەدى.

　　1901 - جىلى تۋ جى حۋبەيدىڭ حۋاڭپو اۋدانىنداعى ءبىر وقىمىستى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن، جاستايىنان تالاپتى دا ءبىلىم قۇمار ول 1924 - جىلى امەريكانىڭ ميننەسوتا داشۋەسىنە ەمتيحان بەرىپ ءوتىپ، وسىمدىكتەر پاتولوگياسى مەن داقىلدار سەلەكتسياسىن ارناۋلى وقيدى. 5 جىلدان كەيىن دوكتورلىق عىلمي اتاق العان تۋ جى عىلىم - تەحنيكا ارقىلى وتاندى قۇتقارۋ ويىمەن وتانعا ورالىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى ليڭنان داشۋەسى، جۇڭشان داشۋەسى، ۋحان داشۋەسى سياقتى جوعارى مەكتەپتەردە وقىتۋشى بولادى. ارالىقتا، كوممۋنيستىك پارتيا جونىندە تەرەڭدەي تۇسىنىككە يە بولىپ، تەك كوممۋنيستىك پارتيانىڭ عانا حالىققا باسشىلىق ەتىپ ازاتتىققا جەتكىزە الاتىندىعىنا، تەك سوتسياليزمنىڭ عانا جۇڭگونى قۇتقارا الاتىندىعىنا كامىل سەنەدى ءارى توڭكەرىس ىستەرىنە ءوزىن ارناۋعا بەل بۋادى، وسىلايشا، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى وتاندى قۇتقارۋدىڭ ۇزاق تا بۇراڭ جولىنا تۇسەدى.

　　1939 - جىلى شينجياڭ شۋەيۋانىنىڭ (قازىرگى شينجياڭ داشۋەسى) باستىعى دۋ جۇڭيۋاننىڭ ۇسىنىس ەتۋىمەن، تۋ جى ىشكى وڭىردەگى تاماشا جۇمىس شارت - جاعدايى مەن تۇرمىس ورتاسىنان باتىلدىقپەن باز كەشىپ، جاقىندارىمەن، قىزمەتتەستەرىمەن جانە شاكىرتتەرىمەن قوشتاسىپ، كىتاپ تولتىرىلعان ءۇش - ءتورت ۇلكەن ساندىعىن الىپ، 2 ايدان استام ۋاقىت ساپار شەگىپ شينجياڭعا كەلەدى.

　　1942 - جىلى كەرتارتپا ميليتاريست شىڭ شىساي تۋ جىنى تۇتقىنداپ، اباقتىعا جابادى. اباقتىدا تۋ جى اۋىر جازاعا ۇشىراپ، سول اياعى اۋىر جارالانىپ، ومىرلىك مۇگەدەك بولادى، الايدا، ول باستان - اياق باس يمەيدى. اباقتىدان شىققاننان كەيىن كوپ وتپەي، تۋجى قۇپيا توڭكەرىستىك ۇيىم ”كۇرەس ۇيىمىنىڭ“ قيمىلدارىنا بەلسەنە قاتىناسىپ، ۇيىندەگى ءبىر كونە راديودان پايدالانىپ، ءار كۇنى قۇپيا تۇردە يان - ان شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ راديو تەلەگرامما حابارلارىنىڭ كوشىرمەسىن جەتكىزىپ، ”شايقاس“ اپتالىق جۋرنالىندا جاريالاپ نەمەسە ۇگىت قاعازىن شينجياڭنىڭ جەر - جەرىنە تاراتىپ، سول كەزدە شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ توڭكەرىستىڭ ساناسىن وياتۋدا بەلسەندى رول اتقارادى.

　　1950 - جىلى 1 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى شينجياڭ بولىمشە بيۋروسىنىڭ سول كەزدەگى شۋجيى ۋاڭ جىننىڭ تانىستىرۋىمەن تۋ جى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى.

　　ءومىرىن شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنادى

　　”تۋ جى يۋانجاڭ تۇتاس ءومىرىن شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنادى، ونىڭ بويىنان كوممۋنيستەردىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىن كوردىك. ونىڭ مەملەكەتتى قىزۋ سۇيەتىن، ىستەر ءۇشىن ەكپىندى كۇرەس جۇرگىزەتىن رۋحى ءبىزدى جىگەرلەندىرىپ كەلەدى“، - دەدى جاۋ جىنيۇي تەبىرەنىپ.

　　جاۋ جىنيۇي − شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى، كەزىندە تۋ جىعا ىلەسىپ ون نەشە جىل عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلدانعان، ول تۋ جى جازعان «تۇرپان ايماعى ورمان - توعايلارىنىڭ دەرت - دەربەز، زياندى جاندىكتەرىنىڭ تۇرلەرىن جاپپاي تەكسەرۋ بايانداماسىن» قازىرگە دەيىن ساقتاپ كەلەدى. تۋ جىنىڭ ىقپالىمەن، بيىل 93 جاستاعى جاۋ جىنيۇي عىلمي زەرتتەۋ جانە وقىتۋ قىزمەتىمەن الىگە دەيىن اينالىسىپ كەلەدى.

　　ازاتتىقتىڭ العاشقى مەزگىلىندە، شينجياڭدا سان كاسىپ كوركەيتۋدى كۇتىپ، قىرۋار اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسى كادرلارىن قاجەت ەتتى. 1952 - جىلى شينجياڭ 1 - تامىز اۋىل شارۋاشىلىق شۋەيۋانى قۇرىلىپ، تۋ جى شۋەيۋان باستىعى بولىپ تاعايىندالادى.

　　وقىتۋشى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، تۋ جى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا شاپقىلاپ، ۋاڭ جىنمەن بىرگە بەيجيڭ، شاڭحاي، نانجيڭ سياقتى جەرلەرگە بارىپ، 16 ماماندى، پروفەسسوردى شينجياڭدا وقىتۋشى بولۋعا ۇسىنىس ەتەدى. تۋ جى ”نازاريانى امالياتپەن ۇشتاستىرۋ، وقىتۋ مەن ءوندىرىستى بايلانىستىرۋ“ سىندى وقىتۋ ۇستانىمىن العا قويىپ، يان - ان ”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى اسكەري ىستەر ساياسي داشۋەسى“رۋحى بويىنشا مەكتەپ باسقارادى. تۇتاس شۋەيۋانداعى وقىتۋشى - وقۋشىلار مەكتەپ ىشىندە ساباقحانا وقىتۋىن جۇرگىزۋدەن تىس، ۇنەمى اسكەري بولىمدەرگە جانە اتىز باسىنا، ەگىنجايلارعا ىشكەرىلەي بارىپ، وزىق تەحنيكانى جالپىلاستىرىپ، ءىس جۇزىندىك ماسەلەلەردى شەشەدى. وسى وقىتۋ قيمىلدارى ارقىلى، ءبىر جاعىنان، اسكەري بولىمدەردىڭ ءوندىرىسىن ىلگەرىلەتىپ، اسكەري تىڭ يگەرۋ ەگىس الاڭدارىنىڭ قۇرىلىسىنا تاماشا نەگىز قالايدى؛ ەندى ءبىر جاعىنان، كوپتەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى تىرەكتىلەرىن تاربيەلەيدى.

　　تۋ جىنىڭ باستاما كوتەرۋى مەن جوسپارلاۋىندا، تۇتاس شينجياڭنىڭ ءارقايسى ايماق، وبلىستارى، اۋداندارى تۇگەلدەي اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن جالپىلاستىرۋ پۋنكتىن قۇرادى. قاربالاس قىزمەت ارەدىگىندە، تۋ جى تاعى ۇنەمى ءىلىمدى ۇڭىلە زەرتتەپ، شەتەلدىڭ نەشە ءجۇز مىڭ ارىپتىك اۋىل شارۋاشىلىعى عىلمي شىعارمالارىن اۋدارىپ، باسپادان شىعارادى.

　　باعراش كولى شەگىرتكەلى ءوڭىرى، ارال تىڭ يگەرۋ ءوڭىرى، ءۇرىمجى - ىلە تاس جولى بويى، تاكلاماكان ءشولى... ءجۇرىپ - تۇرۋى قولايسىز بولسادا، ونداعان جىلدا شينجياڭنىڭ كوپتەگەن جەرىندە تۋ جىنىڭ نىق باسىلعان ىزدەرى قالدى.

　　وزىق ەگۋ، ءوسىرۋ تەحنيكالارىن جالپىلاستىردى، بۇركىپ سۋارۋ، تامشىلاتىپ سۋارۋ تاجىريبەلەرىن جاسادى، اۋىل شارۋاشىلىعىن ماشينالاندىرۋدى دارىپتەدى، ءشوپتى اۋىسپالى ەگۋدى جالپىلاستىردى ... وسىنىڭ بارىنە تۋ جىنىڭ اقىل - پاراساتى مەن ماڭداي تەرى سىڭگەن. ول ءىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى ءبىر كوممۋنيستىڭ ايبىندى ۋادەسىن امالياتتا ايگىلەدى.

　　وتباسى، وتان رۋحىنىڭ الاۋىن جالعاستىردى

　　”ءبارىمىز پارتيانىڭ ۇلىمىز، حالىقتىڭ ۇلىمىز. قازىر مەنىڭ دەنساۋلىعىم جاقسى، تاعى دا تاباندىلىقپەن قىزمەت ىستەي الامىن، پارتيا مەن حالىق ءۇشىن تاعى دا ون نەشە جىل قىزمەت ىستەۋدى ءۇمىت ەتەمىن“. شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسى مەكتەپ تاريحى مۇراجايىندا تۋ جى كوزى تىرىسىندە ۇرپاقتارىنا قالدىرعان ەكى پارشا حات تۇر، قاراپايىم سوزدەر ءبىر ساقا پارتيا مۇشەسىنىڭ اينىماس اۋەلگى ماقساتىن ايگىلەپ، تۋ جىنىڭ تەرەڭ وتباسى، وتان ىنتا - ىقىلاسىن بەينەلەيدى.

　　”حاتتا ايتىلعانداي، اتام ۇزدىكسىز قۇلشىنا قىزمەت ىستەدى، ناۋقاس توسەگىندە جاتسادا قىزمەتكە قاتىستى ىستەردى ەسىنەن ەشقاشان شىعارمادى“، - دەدى تۋ جىنىڭ نەمەرەسى تۋ جىندۇڭ.

　　1973 - جىلى 10 جىلدىق زوبالاڭدى باستان كەشىرگەن تۋ جىنىڭ جوۋ ىنلاي زۇڭليدىڭ قامقورلىعىندا ەركىندىگى قالپىنا كەلتىرىلدى، وسى كەزدە ول 72 جاسقا كەلگەن ەدى.

　　ەگدە تارتىپ دەنە قۋاتى السىرەپ، سالماقتى اۋرۋ شىرماپ تۇرسادا، تۋ جى ءباز - باياعىسىنداي عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە تۇتاس شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. تۋ جى اۋرۋ ازابىنا شىداپ، «شينجياڭنىڭ ەگىن، ورمان، مال شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن جەدەل دامىتۋ جونىندەگى پىكىر» سىندى ماقالاسىن جازدى، وسى ماقالاسىندا، ول شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن دامىتۋدىڭ ءبىرسىپىرا ستراتەگيالىق شارالارىن العا قويدى، بۇل ونىڭ شينجياڭنىڭ ەگىن، ورمان، مال شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن دامىتۋدى زەرتتەۋىنىڭ عىلمي قورىتىندىسى ەدى. 1979 - جىلى 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى «شينجياڭ گازەتى» ونىڭ ارتىنا قالدىرىپ كەتكەن وسى اسا قىمباتتى شىعارماسىن كولەمدى ەتىپ بەردى.

　　ماڭايىنداعى دوستارى تۋ جىنىڭ سونشاما جاپا تارتقانىن كورىپ، وعان: ”اعىلشىن، ورىس، نەمىس، فرانسۋز ءتىلىن جەتىك بىلەسىز عوي، جاسىڭىزدا ۇلعايىپ قالدى، ازداپ اۋدارما جۇمىسىمەن شۇعىلدانعانىڭىز ءجون بە ەكەن نەمەسە كىتاپ جازساڭىز دا بولار“، - دەگەندە، ول: ”مەن پارتيا ءۇشىن تاعى 10 جىل ىستەيمىن، سودان كەيىن، وتىرىپ ءبىراز بىردەڭە جازسام دا كەش ەمەس“، - دەيدى.

　　”اتام ءبىزدى ىلعي بار زەيىنمەن قىزمەت ىستەپ، مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن، كوللەكتيۆتىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋعا، ماڭگى پارتيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋعا، پارتياعا ىلەسۋگە تاربيەلەيتىن. مەن ونىڭ بويىنان قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساۋ، قالتقىسىز ءوزىن ارناۋ سىندى قاسيەتتى ۇيرەندىم، بۇل مەنىڭ ومىرلىك بايلىعىم“، - دەدى تۋ جىندۇڭ.

　　تۋ جىدان ونەگە العان تۋ جىندۇڭ اتاسىنىڭ ىستەرىن جالعاستىرىپ، اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرى بولادى، ول دا ءومىرىن اۋىل شارۋاشىلىعى عىلمي زەرتتەۋ ىستەرىنە ارناماق.

　　بۇل كۇندەرى، تۋ جىنىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە 45 جىل بولعانىمەن، ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن تۋ جى ەسىمى جۇرت ەسىنەن كوتەرىلگەن جوق. تۋ جىنىڭ ۇزدىك وقۋ - اعارتۋ يدەياسى، شۇعىلالى كۇرەس ناتيجەلەرى، اسقاق كىسىلىك قاسيەتى، سونداي - اق ونىڭ اناۋ قاتاڭ دا باۋىرمال ءسوزى مەن بەينەسى، جايدارى ءجۇزى... ءباز - باياعىسىنداي شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا جاڭعىرۋدا.