ان گۇيحۋاي:
كوكتوعاي ”ەڭبەگى ەگەي كەننىڭ“ كوشباسشىسى
شار تاراپقا اتى ايگىلىلەر 4
1962 - جىلى 2 - ايدا ان گۇيحۋاي (ورتادا) كوكتوعاي كەنشىلەرمەن اڭگىمەلەسۋدە. سۋرەتتى كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى قامداعان
تۇلعالار ارحيۆى
ان گۇيحۋاي (1918 - جىلى − 1993 - جىلى) 1937 - جىلى 5 - ايدا توڭكەرىسكە قاتىناسقان، 1939 - جىلى 10 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولعان، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستى، ازاتتىق سوعىستى باستان كەشىرگەن. 1956 - جىلى كوكتوعاي كەن رايونىنا اۋىسىپ كەلىپ نەگىزگى باسشى مىندەتىن وتەگەن، 1958 - جىلدان 1964 - جىلعا دەيىن كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسىنىڭ باستىعى، پارتكوم شۋجيى بولعان. ول كوكتوعايداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىن باستاپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، اسا ماشاقاتتى قىزمەت مىندەتىن ورىنداعان.
”ءبىز ءارقانداي ىستە پارتيا مەن حالىقتىڭ مۇددەسىن نەگىزگە الىپ، كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ، قاي جەر قاجەت ەتسە سول جەرگە بارۋىمىز كەرەك...“ − ان گۇيحۋاي
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ تيڭ، ەرىكتى ءتىلشى حۋ جينلياڭ
كوكتەمنىڭ شۇلەن شۇعىلاسى شينجياڭ ءتۇستى مەتال توبى تۇرعىندار اۋلاسىنا توگىلىپ تۇر، 4 - ايدىڭ 13 - كۇنى ءتىلشى ان گۇيحۋايدىڭ كوزى تىرىسىندەگى تۇراعىنا كەلدى، ان گۇيحۋايدىڭ ۇلكەن قىزى، بيىل 84 جاستاعى ان اييىڭ ۇستەلگە ەڭكەيىپ جازۋ جازىپ جاتىپتى، ول جانىنا قابات - قابات تاريحي ماتەريالدار مەن قاعازى سارعايىپ كەتكەن 3 − 4 ەستەلىك داپتەرىن قويىپ قويعان ەكەن.
اينالانى شولا قاراساڭىز، ءۇيدىڭ ىشىندە بىرنەشە قاراپايىم ءۇي جيھازدارى، ءبىر كونە كىتاپ سورەسىنە بۋدا - بۋدا تاريحي ماتەريالدار قويىلىپتى. ”بۇل كىتاپ سورەسى اكەمىز ىستەتكەن زاتتاردان قالعان جالعىز بۇيىم. قالعان زاتتاردى كوكتوعاي گەولوگيالىق كورمە سارايى مەن كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانىنا تارتۋ ەتتىم“، - دەدى ان اييىڭ كۇلىمسىرەپ.
ۇيلەرىندە كوزگە ەڭ الدىمەن تۇسەتىنى تامعا ىلىنگەن كوكتوعاي قالاشىعىنىڭ سۋرەتى. سۋرەتتەگى بۇل شاعىن قالاشىق كەزىندە كەن بايلىعى ارقىلى دۇنيەگە اتى ايگىلى بولعان، ول ەلىمىزدىڭ ”ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىكتىڭ“ كەم بولسا بولمايتىن شيكىزاتىنا ۇلەسىن قوسىپ، ەلىمىز ءۇشىن سوۆەت وداعىنان العان قوماقتى قارىزدى قايتاردى.
”ەڭبەگى ەگەي كەننىڭ“، ”قاھارمان كەننىڭ“ ىقپالىنىڭ استارىندا، اعا بۋىن كوكتوعايلىقتاردىڭ وتانعا دەگەن ادالدىعى مەن ۇلەسى جاتىر.
ان گۇيحۋاي سولاردىڭ ىشىندەگى تاڭداۋلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى، ول كوكتوعايداعى كادر - بۇقارانى باستاپ شەكارا وڭىردەگى قىزىل تاريحقا ايشىقتى تاڭبا قالدىرعان.
ان اييىڭنىڭ تانىستىرۋىمەن، جارتى عاسىردىڭ الدىنداعى وتكەن ىستەر كوز الدىمىزعا قايتا كەلدى.
مەملەكەت ءۇشىن قوماقتى شەتەل قارىزىن قايتاردى
”ءبىز ءارقانداي ىستە پارتيا مەن حالىقتىڭ مۇددەسىن شىعار ءتۇيىن ەتىپ، كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ، قاي جەر قاجەت ەتسە سول جەرگە بارۋىمىز كەرەك...“ اكەسىنىڭ ايتقان ءسوزى قۇلاعىنان كەتپەيدى.
1954 - جىلى 10 - ايدا، ان گۇيحۋاي مەملەكەت بويىنشا ونەركاسىپ قۇرىلىسىنا كومەكتەسۋ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، ءۇي - ىشىمەن شينجياڭعا اتتانىپ، التايعا كەلەدى. قىزى ان اييىڭ ءۇشىن الىپ ايتقاندا، ”كوشۋ“ دەگەن قالىپتى ىسكە اينالعان. ”اكەم مەيلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس، ازاتتىق سوعىس كەزىندە بولسىن، كەيىنگى ەكونوميكالىق قۇرىلىسپەن اينالىسقان كەزدە بولسىن، قاي جەرگە بارسا دا تۇگەلدەي پارتيا مەن مەملەكەت مۇددەسىن ماڭىزدى ورىنعا قويىپ، ءارقانداي قيىنشىلىقتى جەڭىپ، پارتيا تاپسىرعان ءتۇرلى مىندەتتەردى باتىلدىقپەن ورىندايتىن“، - دەدى ان اييىڭ.
1958 - جىلدان 1964 - جىلعا دەيىن ان گۇيحۋاي كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسى پارتكومنىڭ شۋجيى، مەكەمە باستىعى مىندەتىن وتەگەن، ءدال وسى بىرنەشە جىلدا كوكتوعايلىقتار مەملەكەت ءۇشىن سوۆەت وداعىنىڭ قارىزىن قايتارۋ اۋىر مىندەتىن ارقالايدى.
”كوكتوعاي جۇڭگوداعى ەڭ سۋىق جەرلەردىڭ ءبىرى، قىستا اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 40 سەلتسي گرادۋسقا تۇسەدى. مىنە وسىنداي ورتادا تۇتاس كەندەگى كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر شارباق - شارباق رۋدانى يىقتارىمەن كوتەرىپ ءجۇرىپ مەملەكەتتىڭ قىرۋار شەتەل قارىزىن قايتاردى“. ان گۇيحۋايدىڭ ەستەلىگىنەن ءتىلشى وسى ءبىر ابزاتس جازۋدى كوردى.
سول جىلداردا جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قۇم ارالاسقان قارا كوجە ىشەتىن، كوكونىستەن تەك وزدەرى ەككەن از مولشەردەگى كارتوپ قانا بار، كوپتەگەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر كونەك اۋرۋىنا شالدىققان، مۇنىڭ ىشىندە ان گۇيحۋايدىڭ ايەلى شى يۇنحۋا دا بار بولاتىن. وسىنداي ماشاقاتتى ورتادا، ان گۇيحۋاي كوپشىلىكتى باستاپ ءار كۇنى 15 ساعاتتان ارتىق جۇمىس ىستەپ، ”ەكسپورتقا كەپىلدىك ەتۋ“ مىندەتىن ورىندادى.
كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى وقىتۋدى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ دان بىلاي دەدى: ءبىزدىڭ اعا بۋىندار كوممۋنيزمدى كورگەن جوق، الايدا باستارىن ءباي تىگىپ، ىستىق قاندارىن توكتى. بۇگىنگى ۇزدىكسىز كوركەيگەن جۇڭگو اعا بۋىنداردىڭ قاجىماي - تالماي كۇرەس جاساۋى مەن رۋحتى جالعاستىرۋىنىڭ ناتيجەسى.
بۇقارامەن استىققا، مۇددەگە تالاسپادى
كوكتوعاي شاعىن قالاشىعىندا ادامدار ان گۇيحۋايعا قاتىستى بىرنەشە اڭگىمەنى بىلەدى.
”ول بار پەيىلىمەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى ويلايدى، جۇمىسشىلاردى بارىنەن جوعارى قويادى، ەشقاشان ءوزىن ويلاپ كورگەن ەمەس“. ان گۇيحۋاي جايلى اڭگىمە بولعاندا، كوكتوعاي قالاشىعىنداعى 80 جاستاعى تۇرعىن جۋ جيليننىڭ جانارىنا جاس ىركىلدى.
جۋ جيلين بىلاي دەدى: ان گۇيحۋاي كوكتوعايدا قىزمەت ىستەگەن كەزدە، ءبىرىنشى شەپتەگى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ كۇن سايىن قارا ءبيداي ۇنىنان جاسالعان 4 بۋنان مەن ءبىر تاقسى قۋىرماش جەۋىنە كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، كونەك اۋرۋىنا شالدىققان جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ جانە بالاباقشاداعى بالالاردىڭ تويا تاماقتانۋى ءۇشىن، ءوزىن قامتىعان پارتيالى كادرلارعا كۇن سايىن بەلگىلەگەن تاماعى 3 كەسە بوتقا عانا بولاتىن.
1961 - جىلدىڭ قىسىندا ءبىر دوسى ان گۇيحۋايدىڭ قىزمەتىنىڭ جاپالى ەكەنىن ءبىلىپ، ونىڭ ۇيىنە 2 قالتا ۇن اكەلىپ بەرەدى.
”وحو، شىركىن، ناعاشى اپام بىزگە ءدامدى تاماق جاساپ بەرەتىن بولدى!“ ان گۇيحۋايدىڭ 2 ۇلى قۋانعانىنان ۇيلەرىندە ارلى - بەرلى اسىر سالىپ كەتەدى.
ان گۇيحۋاي بىلگەن سوڭ بىلاي دەيدى: ”استىقتى بالاباقشاعا اپارىپ بەرىڭدەر، بالالاردىڭ ءوزى تويىپ تاماق جەمەسە، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قايتىپ الاڭسىز جۇمىس ىستەي الادى؟“.
”وندا وزىمىزگە بىرنەشە جىڭ قالدىرايىقشى“. نەمەرەلەرىنىڭ ۇمىتسىزدەنگەن كەيپىن كورىپ، ناعاشى اپالارى جالىنادى. ”بولمايدى، ءبىر جىڭدى دا قالدىرۋعا بولمايدى!“ ءسوزىن اياقتاي سالا ان گۇيحۋاي 2 قالتا ۇندى كوتەرىپ ەسىكتەن شىعىپ كەتەدى. وسى ءىستى ەستىگەن سوڭ، جۋ جيلين ەرەكشە اسەرلەنەدى، ول پارتياعا مۇشە بولۋ ءوتىنىشىن جازىپ، ان گۇيحۋاي سياقتى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بولاتىندىعىن ايتادى. جۋ جيلين بىلاي دەدى: وسى ىستەر ماعان ىقپال جاساپ قانا قالماي، كوپتەگەن ادامداردىڭ وسىندا قالۋ سەنىمىن بەكەمدەدى.
وتكەن ىستەردى ەسكە العاندا، تاعى ءبىر ءىس ان اييىڭدىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىستىعىپ جىلاۋىنا سەبەپ بولىپ كەلەدى. ول 1959 - جىلى بولاتىن، ان اييىڭنىڭ 11 جاستاعى ەكىنشى ءىنىسى ناعاشى اپاسىمەن بىرگە كوكتوعايعا كەلەدى. ءبىر كۇنى، ەكىنشى ءىنىسى كەن رايونى جۇمىسشىلار اسحاناسىنىڭ ارتىنا بارىپ جابايى كوكونىس جۇلىپ جەيدى، ناتيجەدە اسقازانى بۇزىلىپ جاسىل سۋ قۇسادى. اسحاناداعى لي ۇستاز كورگەن سوڭ، جانى اشىپ ودان بارىپ جاعداي ۇعىسادى ءارى بالانى جەتەكتەپ اسحاناعا كەلىپ، وعان ءبىر بۋنان بەرەدى. بالا بۋناندى قولىنا العان سوڭ، ناعاشى اپاسىنىڭ دا اش ەكەنىن ويلاپ، ۇيگە اپارىپ وتباسىنداعىلارمەن بىرگە جەمەكشى بولادى.
ۇيدەگىلەر بۋناندى بالا ۇرلاپ اكەلگەن دەپ قارايدى، جازىقسىز جابىرلەنگەن ول ان گۇيحۋايدى ەرتىپ اسحاناعا كەلىپ لي ۇستازدى كورسەتىپ تۇرىپ: ”وسى كىسى بەرگەن“، - دەيدى. وسى كەزدە بارىپ لي ۇستاز بالانىڭ ان گۇيحۋايدىڭ ۇلى ەكەنىن بىلەدى.
ان گۇيحۋاي بىلاي دەيدى: ”مەنىڭ بالام ءتىپتى دە وزگەشەلەنبەۋ كەرەك!“ ول بۋناندى قايتارامىن دەپ قاسارىسادى.
”بالاڭىز اشىعىپ كەتىپتى، مەن كورىپ شىداي الماي قينالىپ كەتتىم، بۇل ءىستىڭ ونىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىمەن نە قاتىستى بار؟ بۇل بۋنان مەنىڭ ۇلەسىم، مەن ءوز رازىلىعىممەن بالاعا بەردىم“. لي ۇستاز دا شيرىعىپ كەتەدى.
بۇل جايت سول جەردەگىلەردى قاتتى اسەرلەندىرەدى.
ان گۇيحۋاي ۇنەمى بىلاي دەيتىن: ”ءبىز پارتيالى كادرلار جۇمىسشىلارمەن استىققا، مۇددەگە تالاسۋىمىزعا بولمايدى“. ول وسىلاي دەپ ايتقان ءارى وسىلاي ىستەگەن.
كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى سالاۋاتىن قاي - قاشان دا ءبىرىنشى ورىنعا قويدى
ان اييىڭنىڭ قاراپايىم ۇيىندە ءبىر ”ساۋلەتتى“ ۋاننا بار، شاعىن عانا تازالىق ۇيىنە قويىلعان، كورەر كوزگە ونشا ”جاراسپاي” تۇر.
ان اييىڭ كۇلىمسىرەي ۋاننانىڭ اڭگىمەسىن باستادى.
”اكەم شينجياڭدا 30 نەشە جىل قىزمەت ىستەدى، الايدا قابات ۇيدە تۇرعان ۋاقىتى 7 جىلعا جەتپەدى. ءبىزدىڭ ءۇيىمىز كەزىندە 30 شارشى مەترلىك ۇيدە 12 جىل تۇردى“، - دەدى ول.
1979 - جىلى اۆتونوميالى رايوندىق ەكونوميكا - ساۋدا كوميتەتى ان گۇيحۋايعا 100 شارشى مەترلىك ءۇي بەرەدى، ول المايدى. ”جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرمەن بىردەي ۇيدە تۇرسام سوندا عانا الاڭسىز تۇرامىن“، - دەيدى ان گۇيحۋاي.
1992 - جىلى قىستا شينجياڭ ءتۇستى مەتال مەكەمەسى جاڭادان عيمارات سالادى، ان گۇيحۋاي 70 شارشى مەترلىك ۇيگە كوشىپ كىرىپ، ۇيگە ۋاننا قويادى. ول ۇنەمى قۋانىشتى تۇردە: ”قازىر شارت - جاعداي جاقساردى، ۇيدە مونشاعا تۇسە الاتىن بولدىق، وتە ساۋلەتتى بولدى كوپشىلىك“ دەيتىن.
ءار رەت جۋىنۋعا سۋ قۇيعان كەزدە، ول وتىرعان سوڭ سۋ توبىقتان اسسا بولدى دەيتىن، اسىپ كەتسە كوڭىلسىز بولىپ قالاتىن. ول بىلاي دەيتىن: ”كوپشىلىك سۋ مەن توكتى ۇنەمدەۋ قاجەت!“.
ءتىلشىنىڭ ۇعىسۋىنشا، 1964 - جىلى ۇيىم شى يۇنحۋانى كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسىنەن اۆتونوميالى رايوندىق قۇرىلىس مەكەمەسىنە اۋىسىپ كەلىپ ارحيۆ قىزمەتىنە جاۋاپتى بولۋعا ۇيعارادى، سول كەزدە ان گۇيحۋاي اۆتونوميالى رايوندىق قۇرىلىس مەكەمەسى پارتكومنىڭ شۋجيى، قوسىمشا مەكەمە باستىعى مىندەتىن وتەيتىن، ول ايەلىمنىڭ ساۋاتى تومەن دەگەندى سىلتاۋ ەتىپ، ونى وسى مەكەمەگە قاراستى ءبىر قۇرىلىس سەرىكتەستىگىنىڭ يگىلىك بولىمىنە اۋىستىرىپ اپارادى. بىرنەشە رەت ەڭبەكاقى وسىرگەن كەزدە، كەستەدەن شى يۇنحۋانىڭ اتىن كورسە بولدى ول ونى سىزىپ تاستايتىن نەمەسە الدىندا ”ד بەلگىسىن قويىپ قوياتىن. ءىس جۇزىندە شى يۇنحۋا دا ماشاقاتتى ورتادا شىنىققان، پارتيانىڭ باۋلۋىندا جەتىلگەن ساقا پارتيا مۇشەسى بولاتىن، كۇيەۋىنىڭ ەسكەرتۋىنسىز - اق ول تالاي رەت ەڭبەكاقى وسىرگەن كەزدە، ورايدى وزگەلەرگە بەرگەن، تەك بۇل ءىس تۋرالى كۇيەۋىنە ءتىس جارىپ ەشتەڭە ايتپاعان.
”ءارقانداي ءىس ىستەگەندە، ۇكىمەت ءىسى مەن جەكە ءىستى ەسكەرۋ كەرەك، جولدى ءوزىڭ تاڭدايسىڭ، اكەم كوز جۇماردىڭ ەڭ سوڭعى ساتىنە دەيىن، اعا - باۋىر، اپەكە - سىڭلىلەرىمە وسىلاي تاربيە بەرۋدى ەسىنەن شىعارمادى. ول مىنە وسىنداي ادام، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى سالاۋاتىن قاي - قاشاندا ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن. ول ۇنەمى تەك وسىلاي ىستەگەندە عانا پارتياعا ۇياتتى بولمايسىڭدار، مەملەكەتكە ۇياتتى بولمايسىڭدار، بۇقاراعا ۇياتتى بولمايسىڭدار، وزدەرىڭە ۇياتتى بولمايسىڭدار دەيتىن“، - دەدى ان اييىڭ.
2020 - جىلى كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى ان گۇيحۋاي كورمە زالىن قۇردى. كورمە زالى ”سوعىس جىلدارى، سوعىس مايدانىنا تاعى اتتانۋ، ادالدىقپەن حالىق ءۇشىن ىستەۋ، پاك، كىرشىكسىز بولۋ“ سىندى ءتورت بولەككە ءبولىپ، ان گۇيحۋايدىڭ پارتيا ءۇشىن، مەملەكەت ءۇشىن، حالىق ءۇشىن ۇلەس قوسقان ءومىرىن تولىق ءتۇسىندىردى.
