حى شۋحىڭ:
سوۆەت ءۇشىن ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى قانىمدى سارقا جۇمسايمىن
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ لياڭحىڭ
حى شۋحىڭنىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 1 - قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى حى شۋحىڭنىڭ بايىرعى تۇراعى حۋناننىڭ نيڭشياڭ قالاسى شاتيان اۋىلى چاڭچۇڭ قىستاعىنداعى گوۋزىچۇڭعا ورنالاسقان، اينالاسىندا شىڭ - قۇزدار ۇزىننان - ۇزاققا سوزىلىپ، جاپ - جاسىل سامىرسىن، قاراعاي، بامبۋك اعاشتارى قاۋلاي وسكەن. ”1 - مامىر“ دەمالىسى كەزىندە ەكسكۋرسيالاي كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ توپانى مولداۋ بولىپ، جايشىلىقتا جىم - جىرتتىققا شومعان شاعىن تاۋلى قىستاقتا اۆتوكولىك قايشالىسىپ، ادامدار ساپىرىلىسىپ، قىزۋ دۋمانعا بولەندى.
حى شۋحىڭنىڭ بايىرعى تۇراعى چيڭ پاتشالىعى داۋىرىندەگى جياڭنان تۇرعىندارىنىڭ تيپتىك ۇلگىدەگى قۇرىلىسى، چيڭ پاتشالىعىنىڭ چيانلۇڭ جىلدارىندا سالىنا باستاعان، الدى باتىسقا، ارتى شىعىسقا قاراعان، جازىقتىقتا شارشى فورمالى كورىنەدى، تۇتاس قۇرىلىس توپىراق - اعاش قۇرىلىمدى بولىپ، نەگىزگى تۇلعالىق قۇرىلىس توڭكەرىلگەن ”凹“ ءارىبى فورماسىندا ورنالاسقان، ۇلكەندى - كىشىلى جالپى 23 اۋىز ءۇي بار. بۇل ارا حى شۋحىڭنىڭ بالالىق جانە ءوسپىرىم كەزىندە تۇرعان جەرى.
حى شۋحىڭ 1876 - جىلى تۋعان، حۋنان ولكەسىنىڭ نيڭشياڭىنان. 1913 - جىلى حى شۋحىڭ حۋنان ولكەلىك 1 - شىفاننىڭ وقىتۋ - وقۋ كلاسىنا قابىلدانىپ، ماۋ زىدۇڭ، ساي حىسىن قاتارلى ساباقتاستارىمەن مۇراتتاس بولىپ، ەڭ جاقىن دوستارعا اينالادى. 1 - شىفاننان وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن ىلگەرىندى - كەيىندى چاڭشا چۋ - ي مەكتەبىندە جانە 1 - شىفانعا قاراستى باستاۋىش مەكتەپتە وقىتۋشى بولادى، سونىمەن بىرگە ماۋ زىدۇڭ، ساي حىسىن قاتارلىلار ۇيىمداستىرعان توڭكەرىستىك قيمىلدارعا بەلسەنە قاتىناسادى. 1918 - جىلى 4 - ايدا ول ماۋ زىدۇڭ، ساي حىسىن قاتارلىلارمەن شينمين عىلمي قوعامىن باستاپ قۇرادى، كەزىندە اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باستىعى بولعان.
4 - مامىر قوزعالىسىندا حى شۋحىڭ چاڭشاداعى العاباسار وقىتۋشىلارمەن بىرگە وقۋشىلاردىڭ يمپەرياليزمگە قارسى وتانشىلدىق ارەكەتىن قولدايدى. 1920 - جىلى 3 - ايدا انحۇي جۇيەسىندەگى ميليتاريست جاڭ جيڭياۋدى قۋىپ شىعۋ كۇرەسىنە قاتىناسادى. 1920 - جىلى جازدا ول ماۋ زىدۇڭ قاتارلىلارمەن بىرگە حۋنان رۋسسيا زەرتتەۋ قوعامىن باستاپ قۇرىپ، ”رۋسسيانىڭ بارلىق ءىسىن زەرتتەۋدى باس ماقسات“ ەتۋدى تۇراقتاندىرىپ، رۋسسياعا بارىپ جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ وقۋدى دارىپتەيدى، ىلگەرىندى - كەيىندى ليۋ شاۋچي، رىن بيشى، شياۋ جينگۋاڭ سياقتى العاباسار جاستاردى شاڭحاي شەتەل ءتىلى مەكتەبىنە بارىپ ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە جانە رۋسسياعا بارىپ وقۋعا تانىستىرادى.
1920 - جىلى قىستا حى شۋحىڭ ماۋ زىدۇڭمەن بىرگە حۋنان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ العاشقى مەزگىلدەگى ۇيىمىن بىرگە قۇرۋدى باستايدى. 1921 - جىلى 7 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مەملەكەتتىك 1 - قۇرىلتايىنا قاتىناسىپ، پارتيانى قۇرۋشىلاردىڭ بىرىنە اينالادى. 10 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى حۋنان ياچەيكاسىن ۇيىمداستىرىپ قۇرۋعا ات سالىسىپ، ياچەيكانىڭ مۇشەسى بولادى. 1922 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى حۋنان رايوندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولادى. حۋناندا پارتيا مۇشەلەرىن كۇش سالا قابىلداپ جانە نەگىزگى ساتى ۇيىمدارىن كۇش سالا دامىتىپ، توڭكەرىستىك قيمىل ورىستەتەدى، گومينداڭ مەن كوممۋنيستىك پارتيا ءبىرىنشى رەت سەلبەستىك ورناتقان مەزگىلدە پارتيانىڭ تالابىنا ساي، ول حۋناندا گومينداڭ ۇيىمىن دامىتىپ، حالىقتىق توڭكەرىستىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتەدى، كەزىندە گومينداڭنىڭ حۋنان ولكەلىك پارتيا ءبولىمىنىڭ اتقارۋشى مۇشەسى، باقىلاۋ - تەكسەرۋ مۇشەسى سياقتى مىندەتتەر اتقارعان.
1927 - جىلى 21 - مامىر ۋاقيعاسىنان كەيىن حى شۋحىڭ شاڭحايعا بارىپ، پارتيا ءۇشىن جەر استى باسپا زاۆودىن قۇرىپ، استىرتىن كۇرەس جۇرگىزۋگە تاباندى بولادى. 1928 - جىلى 6 - ايدا ماسكەۋگە بارىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 6 - قۇرىلتايىنا قاتىناسادى. 9 - ايدا ماسكەۋ جۇڭشان داشۋەسىنە وقۋعا ءتۇسىپ، شۇي تىلي، ۋ يۇيجاڭ، دۇڭ بي - ۋ، لين بوچۇي قاتارلىلارمەن ارنايى كلاسقا ءبولىنىپ ۇيرەنەدى. 1930 - جىلى 7 - ايدا سوۆەت وداعىندا ۇيرەنىپ ەلگە ورالعاننان كەيىن، شاڭحايدا مەملەكەتتىك سەلبەستىك قوعامى قىزمەتىنە جاۋاپتى بولادى، تۇتقىندالعان جولداستاردى قۇتقارۋعا ۇيىمداستىرىپ، سالاۋاتى اشكەرەلەنگەن جولداستاردى سوۆەتتىك رايونعا جونەلتتى.
1931 - جىلى 11 - ايدا حى شۋحىڭ ورتالىق توڭكەرىستىك بازاعا كىرىپ، جۇڭحۋا سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلانىپ، ۋاقىتشا ورتالىق ۇكىمەتتىڭ جۇمىسشى - ديقان پروكۋراتۋراسىنىڭ حالىق جوراسى، ىشكى ىستەر حالىق جورالار ءبولىمىنىڭ ۋاقىتشا باستىعى، ۋاقىتشا ەڭ جوعارى سوتتىڭ ءتوراعاسى سياقتى مىندەتتەردى اتقاردى. ماۋ زىدۇڭ ونىڭ توڭكەرىستىك رۋحىن جانە قىزمەت قابىلەتىن جوعارى باعالاپ، ”اعاتايىم ءىس تىندىرعاندا كەلەلى جاعدايدى باعامداي بىلەدى“ دەيدى.
1934 - جىلى 10 - ايدا ورتالىق قىزىل ارميا نەگىزگى كۇشىنىڭ ۇزاق جورىعىنان كەيىن، حى شۋحىڭ بۇيرىققا ساي ورتالىق توڭكەرىستىك بازادا قالىپ تاباندىلىقپەن پارتيزاندىق سوعىس جۇرگىزىپ، قاتاڭ ءومىر - ءولىم سىناعىنان وتەدى. 1935 - جىلى 2 - ايدىڭ 24 - كۇنى جياڭشيدان فۋجيانعا ورىن اۋىستىرۋ بارىسىندا چاڭتيڭدا قورشاۋدى بۇزۋ سوعىسى كەزىندە ەرلىكپەن قۇربان بولىپ، ”مەن سوۆەت ءۇشىن ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى قانىمدى سارقا جۇمسايمىن“ دەگەن سەرتىن امالياتتا ايگىلەيدى، سول جىلى 59 جاستا بولاتىن.
ماۋ زىدۇڭ 1937 - جىلى يان - اندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 16 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسىندا قۇربان بولعان جولداستارعا ءۇنسىز ازا ءبىلدىرۋ ەسىمدىگىنەن حى شۋحىڭنىڭ ەسىمىن وقىعان ساتتە، كوپشىلىكتىڭ بارلىعى پارتيا ىشىندەگى وسى توڭكەرىسشىل ەل اعاسىنىڭ قۇربان بولعاندىعىنا قابىرعالارى قاتتى قايىسادى.
”ەگەر دە وتاندى قۇتقارۋ، حالىقتى قۇتقارۋ وسكەلەڭ مۇراتى بولماعاندا، حى شۋحىڭ ءاسىلى اۋىلىندا ءومىرىن الاڭسىز، باي - باردام وتكىزگەن بولار ەدى، الايدا ول توڭكەرىسكە ات سالىسۋدى تاڭدادى، قۇددى ءوزى جازعانىنداي: مەن استە ءوز ءۇيىمنىڭ، ءوز اۋىلىمنىڭ ادامى عانا ەمەسپىن، مەنىڭ ءومىر كوزقاراسىم استە اۋىلىمدا تىنىش جاتىپ ءومىرىمدى الاڭسىز وتكىزۋ ەمەس، استە جەكە باسىم، وتباسىم ءۇشىن ءمانساپتى بولۋدى، داۋلەت جيناۋدى كوزدەپ، ۇرپاقتارىمدى نادان، سۋ جۇرەك ەتپەيمىن...“ چاڭچۇڭ قىستاعى پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى زىڭ لى: حى شۋحىڭنىڭ توڭكەرىستىك رۋحىنىڭ ىقپالىندا نيڭشياڭ قالاسىندا ءبىر توپ اسقاق ءمورالدى، باتىلدىقپەن اتوي سالاتىن، باتىلدىقپەن سايىساتىن ارداقتى ازامات، ارداگەر ۇلاندار جارىققا شىقتى، - دەدى.
شاتيان اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى حى جىلياڭ تىلشىگە بىلاي دەدى: حى شۋحىڭنىڭ بايىرعى تۇراعى مەملەكەتتىك قىزىل ساياحات ايتۋلى كورىنىس ءوڭىرى تىزىمدىگىنە ەنگىزىلدى، جەرگىلىكتى ورىن شاتيان قىزىل ساياحات كورىنىس وڭىرىنە ساپاسىن ءوسىرىپ جاڭالاۋ جۇرگىزدى، بۇگىنگى تاڭدا كورىنىس ءوڭىرى شىت جاڭا بەينەگە ەندى، ساياحات نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ دەڭگەيى زور مولشەردە جوعارىلادى.
حى شۋحىڭنىڭ قۇربان بولعاندىعىنا 80 نەشە جىل بولدى، سول جىلدارى مەشەۋ، توماعا - تۇيىق اۋىلدا الدەقاشان جەر مەن كوكتەي وزگەرىستەر تۋىلدى. ”13 - بەسجىلدىق“ كەزىندە شاتيان اۋىلىنىڭ ەكونوميكاسى ورنىقتى جوعارىلادى، قىزىل ساياحاتتىڭ دامۋ جاعدايى اسا تاماشا بولدى، ولكە بەلگىلەگەن 3 كەدەي قىستاقتىڭ ”كەدەيلىك قالپاعى“ تۇگەلدەي الىنىپ تاستالدى، كەدەي وتباسىلارىنىڭ جان باسىندىق تازا كىرىسى 2016 - جىلدىڭ سوڭىنداعى 3459.3 يۋاننان 2020 - جىلدىڭ سوڭىندا 32 مىڭ 714.4 يۋانعا جوعارىلادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 6 - كۇنى چاڭشادان بەرگەن حابارى)
