حۋ چيڭشان:
اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسىندا باندىلاردى جويعان قاھارمان
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋي يۇڭگۇي، ەرىكتى ءتىلشى لي جۇڭكۇي
شار تاراپقا اتى ايگىلىلەر ⑤
1950 - جىلى اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسىنىڭ بەيشان تاۋىنداعى مايدان ورنى. سۋرەتتى شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى 5 - شىسى شەجىرە كەڭسەسى بەرگەن
حۋ چيڭشان. اراتۇرىكتى قورعاۋ 40 كۇندىك شايقاسىنىڭ ەسكەرتكىش سارايى بەرگەن
تۇلعالار ارحيۆى
حۋ چيڭشان، 1922 - جىلى تۋعان، حىنان ولكەسىنىڭ حۋاشيان اۋدانىنان. 1939 - جىلى قوسىنعا كىرگەن، 1940 - جىلى 5 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولعان. 1950 - جىلى اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسىندا وسپاننىڭ، يولۋاستىڭ 700دەن استام قالدىق باندىلارىنىڭ 40 كۇن قورشاۋىندا قالادى، حۋ چيڭشان 2 - ليانداعى قولباسشىلار مەن جاۋىنگەرلەردى باستاپ، باندىلاردىڭ 7 رەتكى سۇراپىل شابۋىلىن تالقانداپ، اراتۇرىك اۋدان قالاشىعىن قورعاپ قالادى. سول جىلى 9 - ايدا ”مەملەكەتتىك سوعىس قاھارمانى“ داڭق اتاعىن الادى؛ 1951 - جىلى 3 - ايدا 1 - دالا ارمياسى جانە باتىس سولتۇستىك اسكەري رايونى 2 - ليانعا ”قۇرىشتاي قاھارمان ليان“ داڭق اتاعىن بەرەدى. 2002 - جىلى 9 - ايدىڭ 22 - كۇنى حۋ چيڭشان شۇيجوۋدا ناۋقاستان 80 جاسىندا قايتىس بولدى.
”ەگەر مەن قۇربان بولسام، سەن مەنىڭ ورنىما 2 - ليانعا جەتەكشىلىك ەتىپ سوڭىنا دەيىن ايقاسىپ، اراتۇرىكتى باتىل قورعا“.
− حۋ چيڭشان
بيىلعى چيڭميڭ كۇنىندە اراتۇرىك اۋدان قالاشىعىنا قالىڭ قار ءتۇسىپ، اۋدان قالاشىعىنىڭ سولتۇستىگىندەگى ەڭ بيىك شوقى جەڭىس شوقىسى كۇمىستەي اپپاق تۇسكە وراندى.
بۇل بيىك شوقىعا شىقساڭىز تۇتاس قالاشىق الاقانداي بولىپ كورىنەدى، ايگىلى اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسىندا، بۇل شوقى ارميامىزدىڭ قورعانىستىق شايقاسىنىڭ نەگىزگى مايداندارىنىڭ ءبىرى بولعان.
71 جىلدىڭ الدىندا، ”مەملەكەتتىك سوعىس قاھارمانى“ حۋ چيڭشان 108 قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردى باستاپ، وقشاۋ قالعان اراتۇرىكتە جان قيارلىقپەن شايقاس جۇرگىزىپ، وزدەرىنەن 7 ەسە كوپ باندىلارمەن 40 كۇن شايقاسىپ، سوڭىندا جەڭىسكە جەتەدى.
قار جىم - جىلاس قاپالاقتاپ تۇر. جەڭىس شوقىسىنىڭ ەتەگىندە بولاتتان سالىنعان شارباق جول تاۋعا قاپتالداي كوتەرىلىپ، شوقى باسىنا جەتەدى. 1950 باسپالداعى بار شارباق جول 4 جەردەن بۇرىلىس جاسايدى، بۇل 1950 - جىلعى 40 كۇندىك سوعىسقا ۋاكىلدىك ەتىپ تۇر.
باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلسەڭىز، تاريحتاعى سوعىس ءتۇتىنى كوز الدىڭىزعا كەلگەندەي بولادى.
وقشاۋ قالانى تاپجىلماي 40 كۇن قورعادى
جەڭىس شوقىسىنىڭ توبەسىندە جىم - جىلاس كۇيدە تۇرعان ءبىر بەكىنىس تۇتاس شوقىنى ايدىندى دا ايباتتى ەتىپ كورسەتىپ تۇر.
اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسىندا بۇل بەكىنىس اسا ۇلكەن رول اتقاردى.
1949 - جىلى 9 - ايدىڭ سوڭىندا شينجياڭ بەيبىت جولمەن ازات بولدى. ءبىراق جەڭىلىسىنە مويىنسال بولماعان امەريكا مەن جياڭ جيەشىنىڭ ىشپويىندارى وسپان مەن يولۋاس قاشقىن اسكەرلەر مەن قاراقشىلاردان كوپ ادام جيناپ، قۇمىل ايماعىندا قارۋلى بۇلىك قوزعايدى. باندىلار بۇلاپ - تالاپ، توناپ، ءورت قويادى. بۇقارا پاناسىز قالىپ تەنتىرەپ، ارت - ارتىنان بوسىپ كەتەدى.
1950 - جىلى 3 - ايدىڭ 18 - كۇنى بۇقارانى قورعاۋ ءۇشىن، قۇمىلعا جورىق جاساپ باندىلاردى جويۋعا اتتانعان جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 - دالا ارمياسى 1 - بيڭتۋانى 6 - ارمياسىنىڭ 16 - شىسى 46 - تۋاننىڭ 1 - يىڭىنىڭ ورىنباسار يىڭجاڭى حۋ چيڭشاندى وسى يىڭنىڭ 2 - ليانىن باستاپ اراتۇرىك اۋدانىندا تۇرۋعا جىبەرەدى.
حۋ چيڭشاننىڭ جاۋىنگەر سەرىگى ۋاڭ يۇيكىنىڭ «چيڭشان ءالى ارامىزدا» دەگەن ەستەلىك ماقالاسىندا جازۋىنشا: 1943 - جىلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە، سوعىستا كورنەكتى ناتيجە كورسەتكەن حۋ چيڭشان شاندۇڭنىڭ حىزى ايماعىنىڭ سوعىس ۇلگىسى، شاندۇڭنىڭ باتىس وڭتۇستىك وڭىرىندە سوعىس قاھارمانى بولىپتى.
سوعىس تاجىريبەسى مول حۋ چيڭشان اراتۇرىككە جەتىسىمەن دەرەۋ قالانىڭ بيىك جەرى بەيشان تاۋىنا جانە تاۋ توبەسىندەگى بەكىنىسكە بارىپ بارلاۋ جۇرگىزەدى، سونداي - اق بۇرىنعى گومينداڭ ارمياسىنان قالعان استىق پەن وق - ءدارىنى تۇگەندەيدى.
4 - ايدىڭ 7 - كۇنى ءتىلشى جەڭىس شوقىسىنا شىقتى. جوندەۋدەن وتكەن بۇل بەكىنىس كەزىندەگى ايبىندى تۇلعاسىن ءالى ساقتاپ تۇر ەكەن. اراتۇرىك اۋدانى قۇرباندار قابىرستاندىعىنداعى قاتىستى جولداستىڭ تانىستىرۋىنشا، بۇل بەكىنىس كەزىندە جاۋىنگەرلەردىڭ باندىلارمەن ايقاسۋداعى ماڭىزدى قامالى بولىپتى، جاۋىنگەرلەر بەكىنىسكە ارقا سۇيەپ، باندىلاردى ويسىراتا جويعان ەكەن.
1950 - جىلى 3 - ايدىڭ 29 - كۇنى اراتۇرىك اۋدانىنىڭ قۋىرشاق اكىمى ابەيدوللا وسپان يولۋاستارمەن ءتىل بىرىكتىرىپ، باندىلاردان 700دەن استام ادام جيناپ، اراتۇرىككە تاپ بەرەدى.
بۇل كەزدە، 16 - شىنىڭ نەگىزگى كۇشتەرى حۇڭليۋ اڭعارى وڭىرىندە وسپان باندىنىڭ نەگىزگى كۇشتەرىن وكشەلەي سوققىلاپ جۇرگەن، اراتۇرىكتەن 100 كيلومەتردەن استام قاشىقتا ەدى. سوعىس جاعدايى شيەلەنىسىپ، 2 - ليان مەن نەگىزگى قوسىننىڭ بايلانىسى ءۇزىلىپ قالادى.
باندىلار جان - جاقتان قورشاپ، اراتۇرىك وقشاۋ قالاعا اينالادى.
تۇتاس لياندا بار - جوعى تەك 108 كوماندير - جاۋىنگەر، ال اۋدان ىشىندە تاعى كوپتەگەن بۇقارا بار، جاعداي قاتەرلى ەدى. حۋ چيڭشان دەرەۋ ءبىر پاي اسكەردى بەيشان تاۋىن الدىمەن يەلەۋگە جىبەرىپ، بەكىنىسكە سۇيەنىپ شايقاس شەبىن تاباندىلىقپەن قورعايدى؛ ەندى ءبىر پاي اسكەر نانشان تاۋىن يەلەپ، اۋدان قالاشىعىن قورعاپ قالاتىن 2 بيىك جەردى مەڭگەرەدى. سونىمەن بىرگە، ول كوپشىلىكتىڭ توڭكەرىستىك قاھارماندىق رۋحتى ساۋلەلەندىرىپ، باندىلارمەن سوڭىنا دەيىن ايانباي الىسىپ، اراتۇرىكتى جان قيارلىقپەن قورعاۋعا ۇندەيدى.
3 - ايدىڭ 30 - كۇنىنەن باستاپ جاۋ جان - جاقتان انتالاپ ارميامىزعا توقتاۋسىز شابۋىل جاسايدى. حۋ چيڭشاننىڭ قولباسشىلىعىندا 2 - لياننىڭ قولباسشىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى ەرلىكپەن شايقاس جۇرگىزىپ، 5 - ايدىڭ 7 - كۇنىنە دەيىنگى 40 كۇندە باندىلاردىڭ 7 رەتكى كەڭ كولەمدى شابۋىلىن ىركەس - تىركەس تويتارىپ، ونداعان رەتكى شاعىن كولەمدەگى شابۋىلىن تالقانداپ، نەشە ءجۇز باندىنى اتىپ ءولتىرىپ، جارالاپ، ەسىرگەن باندىلارعا اۋىر سوققى بەرىپ اپتىعىن باسادى.
وسيەت: ”ەگەر مەن قۇربان بولسام...“
”قاھارماننىڭ اسقاق جىگەرى زەڭگىر اسپاندى جاڭعىرتىپ، شۇعىلالى ءىزى كەيىنگىلەردىڭ جۇرەگىنە شۋاق شاشتى“. اراتۇرىك اۋدانىنداعى قۇرباندار قابىرستاندىعىنىڭ قاقپاسىنىڭ 2 جاعىنداعى تاس دىڭگەككە ويىلعان وسى بوساعالىق جازۋ حۋ چيڭشان مەن 2 - ليانداعى كوماندير - جاۋىنگەرلەردىڭ ايعاعى سىپەتتى.
اراتۇرىك اۋدانى تاۋلى وڭىرگە ورنالاسقان، 4 - ايدىڭ وزىندە ۇنەمى قار جاۋىپ جاتادى، ونىڭ ۇستىنە ءتۇنى ىزعار سۋىق، بورانى قاتتى بولادى. 71 جىلدىڭ الدىنداعى وسى سوعىس تا 4 - ايدا بولعان، ول كەزدە ءتۇن سۋىق ەدى، شەپتە وت جاعىپ، ىستىق ۇرتتاۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، بارلىق كوماندير - جاۋىنگەرلەر امالسىز شيكى ءبيدايدى تالعاجاۋ ەتەدى. مىنە وسىنداي ورتادا، حۋ چيڭشان جاۋىنگەرلەردى باستاپ بەكىنىس پەن اكوپ ىشىندە 35 ءتۇندى وتكىزىپ، 4 رەتكى قالىڭ قاردىڭ سوققىسىنا توتەپ بەرەدى.
بولاتتاي جىگەر پارتيانىڭ باسشىلىعىنداعى حالىق ارمياسىنىڭ جاۋدى جەڭۋدەگى اسىلى.
باندىلاردىڭ 4 - ايدىڭ 16 - كۇنگى 3 - رەتكى كەڭ كولەمدى شابۋىلىندا، نانشان تاۋىنداعى شەپتى قورعاپ تۇرعان 2 - لياننىڭ 7 - بانىنەن ءولىم - ءجىتىم ءبىرشاما كوپ بولادى. حۋ چيڭشان جىلجىمالى ءباندى باستاپ كومەككە بارۋدى ۇيعارادى، اتتاناردىڭ الدىندا، ول شەپتە قالعان جەتەكشى ۋاڭ پىڭيۋەگە بايىپپەن: ”ەگەر مەن قۇربان بولسام، سەن مەنىڭ ورنىما 2 - ليانعا جەتەكشىلىك ەتىپ سوڭىنا دەيىن ايقاسىپ، اراتۇرىكتى باتىل قورعا“ دەپ تاپسىرادى.
”جاۋىنگەرلەردى تاباندىلىقپەن شايقاسۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن، حۋ چيڭشان پۋلەمەدىن 40 كۇن جانىنان تاستامادى“، - دەيدى سول جولعى باندىلاردى الاستاۋ جانە قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ سوعىسىنا قاتىناسقان 16 - شىنىڭ قارت جاۋىنگەرى حۋاڭ ديڭياۋ 2012 - جىلى 9 - ايدا: ”2 - ليان مەن نەگىزگى قوسىننىڭ بايلانىسى ءۇزىلىپ كوپ وتپەي، شىجاڭ، جىڭۋي قاتتى شيرشىق اتىپ، بارلاۋشىنى جاسانىپ كيىنىپ تاۋعا شىعۋعا جىبەرەدى، وعان جولىققان باندىلار 2 - ليان تۇگەل جويىلدى دەپتى. قايتىپ كەلىپ مالىمەت ەتكەندە، شىجاڭ مەن جىڭۋي بۇعان سەنبەدى. حۋ چيڭشان ۇزدىك قولباسشى تۇرسا، ولاردىڭ جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس قوي؟ دەيدى. ءسويتىپ، شىجاڭ مەن جىڭۋي 2 يىڭدى قۇتقارۋعا، كومەكتەسۋگە اتتاندىردى“.
1950 - جىلى 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى حۋاڭ ديڭياۋ كومەكشى قوسىن قاتارىنا قوسىلادى. كومەكشى قوسىن اراتۇرىككە جەتەدى. حۋ چيڭشان 2 - ليانداعى جاۋىنگەرلەردى باستاپ قاھارلى ايبىنمەن شابۋىلعا شىعىپ، كومەكشى قوسىنمەن بىرگە باندىلاردىڭ تاس - تالقانىن شىعارادى. 40 كۇندىك ايقاستان كەيىن، اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسى جەڭىسكە جەتەدى.
سوعىستا 32 قولباسى مەن جاۋىنگەر قۇربان بولادى. اراتۇرىك اۋدانىنداعى قۇرباندار قابىرستاندىعىندا، جاپ - جاسىل قاراعاي، شىرشالارمەن كومكەرىلگەن قۇرباندار زيراتىنىڭ ءاربىرىنىڭ الدىنا تۇگەلدەي مىرامور تاستان قۇلپىتاس ورناتىلىپ، وڭ بەتىنە قاھارماننىڭ اتى - ءجونى، تەرىس بەتىنە ءومىر بايانى ويىلىپ جازىلعان.
قىزىل گەن وسى ارادا جالعاستى
”اكەم ءوزىنىڭ اڭگىمەسى تۋرالى كوپ ايتا بەرمەيتىن. ءبىز اعالى - قارىنداس تورتەۋىمىز ەسەيگەن سوڭ عانا اكەمىزدىڭ بۇرىن مەملەكەتتىك سوعىس قاھارمانى بولعانىن بىلدىك“، - دەدى اكەسى تۋرالى حۋ جيانگو 4 - ايدىڭ 19 - كۇنى ماقتانىشپەن.
حۋ جيانگو حۋ چيڭشاننىڭ ۇلكەن ۇلى، بيىل 70 جاستا، قازىر جياڭسۋ ولكەسىنىڭ شۇيجوۋ قالاسىندا تۇرادى.
1950 - جىلى 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى اراتۇرىكتى قورعاۋ سوعىسى جەڭىسكە جەتەدى. 5 - ايدىڭ 9 - كۇنى حۋ چيڭشانعا 6 - ارميا ”ەرەكشە دارەجەلى سوعىس قاھارمانى“ اتاعىن بەرەدى.
5 - ايدىڭ 19 - كۇنى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ ورىنباسار باس سىليڭيۋانى، 1 - دالا ارمياسىنىڭ سىليڭيۋانى پىڭ دىحۋاي ماراپاتتاۋ - شابىتتاندىرۋ تەلەگرامماسىن جولداپ، حۋ چيڭشان مەن 2 - ليانداعى بارلىق قولباسشىلار مەن جاۋىنگەرلەردى ايرىقشا القايدى − ”سىزدەردىڭ وسىنداي قايسار، ەر جۇرەك، قيىندىقتى جەڭىپ، شەبەرلىكپەن سوعىس جۇرگىزەتىن رۋحتارىڭىز حالىق ازاتتىق ارمياسى دەگەن اتقا ابدەن لايىق“.
حۋ جيانگو بىلاي دەدى: ”اكەم ءومىر بويى دۇنيە - مۇلىك جيماعان ادام، سوعىستاعى ەڭبەگى ءۇشىن العان مەدالدارىنىڭ بارلىعىن جۇڭگو اسكەري ىستەر مۇراجايىنا وتكىزدى. ول 3 نارسەنى كوڭىلىنىڭ ەڭ بيىك تورىنە قويىپ ءوتتى، ءبىرى، شانشي - گانسۋ - نيڭشا شەكارا ءوڭىرى ۇكىمەتى بەرگەن قالىڭ پوپايكا، وعان ’ەرەكشە دارەجەلى ەڭبەك قاھارمانى‘ دەگەن جازۋ كەستەلەنگەن. قالعان ەكەۋى، 1955 - جىلى اكەمىزگە شاۋشياۋ اسكەري شەنى بەرىلگەن كەزدە العان 3 - دارەجەلى ءبىر دەربەس ەركىندىك وردەنى، 3 - دارەجەلى ءبىر ازاتتىق وردەنى ەدى“. قازىرگى تاڭدا، حۋ جيانگو وسى ەكى وردەندى ءالى ساقتاپ وتىر ەكەن.
1951 - جىلى حۋ چيڭشان يىڭ كادرى رەتىندە، نانجيڭ اسكەري شۋەيۋانىنا وقۋعا ارنايى قابىلدانادى. وقۋ تاۋىسقان سوڭ، ول مەكتەپتە قالىپ تاربيەشى بولادى. 1962 - جىلى ول ءوزى ىرىقتىلىقپەن سۇرانىپ، شيزاڭ اسكەري رايونىنا اۋىسىپ بارىپ، جۇڭگو - ءۇندىستان شەكاراسىنداعى ءبىرىنشى شەپتە 4 جىل تۇرادى. 1966 - جىلى ول اۋرۋ سەبەبىنەن قوسىننان كەتىپ، شۇيجوۋ قالاسىنا كاسىپ اۋىستىرىپ بارىپ، دەمالىسقا شىققانشا سول جەردە قىزمەت ىستەيدى.
”1951 - جىلى شينجياڭنان كەتكەننەن كەيىن اكەم قايتىپ بارعان جوق“، - دەيدى حۋ جيانگو، - ”اكەمنىڭ شينجياڭعا سۇيىسپەنشىلىگى تەرەڭ ەدى. قايتىس بولاردىڭ الدىندا ول بىزگە شينجياڭ تۋرالى كوپ اڭگىمە ايتتى، جاۋىنگەر سەرىكتەرىمەن بىرگە شينجياڭدا سوعىس جۇرگىزگەن كەشىرمەلەرىن دە بايان ەتكەن بولاتىن. ايتسە دە، ول ءوزىنىڭ سوعىس اڭگىمەلەرىن ەشقاشان اۋىزعا العان ەمەس“.
قاھارمان كوز جۇمعانىمەن، رۋحى ماڭگى جاسايدى. قازىرگى تاڭدا، حۋ چيڭشان مەن ونىڭ جاۋىنگەر سەرىكتەرى جان قيارلىقپەن قورعاعان اراتۇرىك اۋدانى قىزىل ىزدەرمەن ايشىقتالىپ، قىزىل گەندى جالعاستىرۋدا، ەكونوميكالىق، قوعامدىق ىستەر جەدەل دامىپ، حالىق بۇقاراسى باقىتتى، الاڭسىز، تىنىش ءومىر كەشىرۋدە. اعا بۋىن ارداگەرلەر اشقان قىزىل جول وسى جەردە ونان سايىن كەڭەيە تۇسۋدە.
