تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

قۇستار سايران قۇرعان ماناس

انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ۋاڭ نا، ليۋ شياڭ

  كوك تولقىن تەربەلىپ، قۇستاردىڭ ادەمى داۋىسى، سىلدىرلاعان قامىس داۋىسى ەستىلدى، ساياحاتشىلار جايبىراقات سەرۋەن قۇردى... 5 - ايدىڭ 5 - كۇنى ”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋ“ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا بارعاندا، بۇل ارادا ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى قاتار ءومىر سۇرگەن كوركەم كورىنىسىنە قاباعات ءسۇيىندى.

  ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنىڭ ماڭىندا ىلگەرتىندە سۋ مول، ءشوپ شۇيگىن بولعانىمەن، شامادان تىس تىڭ يگەرۋ، مال باعۋ سەبەبىنەن سازدىق اۋماعىنىڭ ءبىر مەزگىل تارايعاندىعى ماناس اۋدانىنداعى جاسى ەگدە تارتقان ادامداردىڭ ءالى ەسىندە. 10 نەشە جىلدان بەرى تاباندىلىقپەن قورعاۋدىڭ ارقاسىندا، سازدىق باقشاسىنىڭ بۇرىنعى بەينەسى بىرتىندەپ قالپىنا كەلىپ، شينجياڭنىڭ كوركەم كورىنىسىنە اينالدى.

  ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىن باسقارۋ مەكەمەسى سازدىقتى قورعاۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى جاڭ يۇيچيڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: بۇل سازدىق باقشاسى تيپتىك وزەن ارناسى سازدىعى جانە توسپا سازدىعى سانالادى، قۇربانتۇڭعۇت ءشولىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىنە ورنالاسقان، ماناس وزەنى مەن تاسىرقاي وزەنىن تۇتاستىرعان 9 ورتا، شاعىن تيپتى سۋ قويماسىنان قۇرالعان سازدىق وسىمدىگى مەن ءشول وسىمدىگى ارالاس ءوسىپ، قۇستار مەن بالىقتارعا مول ازىقتىق جانە تاماشا تىرشىلىك ەتۋ، ءوربۋ - كوبەيۋ كەڭىستىگىن ازىرلەپ، تيانشاننىڭ سولتۇستىك بەتكەيىنىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگىن، جاسىل القاپتىڭ تۇراقتىلىعى مەن ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ جونىنەن ماڭىزدى رول اتقارادى.

  قۇستار − قورشاعان ورتانىڭ جاقسى - جامان بولۋىنداعى ولشەم ىسپەتتى. ”ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسى بۇكىل الەمدەگى جىل قۇستارى اۋاتىن 3 - ءنومىرلى جەلىگە ورنالاسقان، جىل قۇستارىنىڭ تيانشان تاۋى مەن التاي تاۋىنان ۇشىپ وتۋدە ەنەرگيا تولىقتايتىن ايالداماسى“. ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىن باسقارۋ مەكەمەسى جابايى حايۋاناتتاردى، دالا وسىمدىكتەرىن قورعاۋ ءبولىمىنىڭ ينجەنەرى ياڭ ليحۇڭ بىلاي دەدى: سازدىقتاعى تارام - تارام اعىستار، مول بالىق تۇرلەرى ۇيلەسىمدى جەم ىزدەۋ ورتاسىن ازىرلەدى، ءار جىلى كوكتەم، كۇز ماۋسىمدارىندا نەشە ون مىڭ سۇرقۇتان، شاعالا، سۋقۇزعىن سياقتى جىل قۇستارى وسى ارادا دامىلداپ ەنەرگيا تولىقتايدى.

  جاڭ يۇيچيڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسى 2011 - جىلى 3 - ايدا مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسى قۇرىلىسى سىناق ءتۇيىنى بولىپ بەكىتىلدى، 2016 - جىلى 8 - ايدا تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ ارقىلى مەملەكەت دارەجەلى سازدىق باقشاسى بولىپ تۇراقتاندىرىلدى، جوباداعى جالپى اۋماعى 89.32 شارشى كيلومەتر، ءىس جۇزىندىك باسقارۋ، قورعاۋ اۋماعى 111 شارشى كيلومەترگە جەتەدى.

  2010 - جىلدان بەرى ماناس اۋدانى ەگىستىككە اينالعان سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋدى، جايلىمعا اينالعان سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋدى، كولشىككە اينالعان سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋدى اتقارا باستادى، سونىمەن ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنىڭ اۋماعى قازىرگى 170 مىڭ مۋعا كەڭەيدى، سۋلى - ءشوپتى الاپ 60 مىڭ مۋعا كەڭەيىپ، قامىستى قويناۋ 30 مىڭ مۋعا جەتتى، قايتا جەتىلەتىن جىڭعىل، بۇتا - بۇرگەن ورمانى جانە تابيعي توراڭعى ورمانى 20 مىڭ مۋدان استام ارتىپ، سازدىقتىڭ قورعالۋ مولشەرى بۇرىنعى %59.7تەن %84.16كە ارتتى.

  ”ەكولوگيانىڭ ءۇرتىس جاقسارۋىنا ىلەسە سازدىقتاعى جابايى حايۋاناتتاردىڭ، دالا وسىمدىكتەرىنىڭ ءتۇرى مەن سانى دا جىل سايىن ارتتى“. ياڭ ليحۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىندا شوق وزەكشەلى وسىمدىكتەردىڭ 211 ءتۇرى بولىپ، 2014 - جىلداعىدان 15 ءتۇر كوبەيدى، جابايى حايۋاناتتاردىڭ 315 ءتۇرى بولىپ، 2014 - جىلداعىدان 6 ءتۇر كوبەيدى. مۇندا قۇستاردىڭ ءتۇرى 279 بولىپ، 2014 - جىلداعىدان 7 ءتۇر كوبەيدى.

  ”سازدىق ۇستىندە ۇشىپ، دامىلداپ، جەم ىزدەگەن سيرەك كەزدەسەتىن قۇستاردىڭ ءتۇرى مەن سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى“. ياڭ ليحۇڭ بىلاي دەپ ەسكە الدى: 2018 - جىلى 40 نەشە سۋقۇزعىنى اۋۋ بارىسىندا جولدان اداسىپ، ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا كەلىپ قىستادى. حاۋىپسىز قوناقتاۋ ورتاسى مەن مول ازىقتىق قاينارى وسى سۋقۇزعىندارىنىڭ وسى سازدىقتى قيماي، قىستامالى قۇسقا اينالىپ، وسى ارادا قوناقتاپ، ءوسىپ - وربۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.

  سۋقۇزعىنى − دۇنيە جۇزىندەگى قۇرىپ - جوعالۋعا بەت العان ءتۇر، ءاسىلى ەۆروپانىڭ شىعىس وڭتۇستىك بولەگى مەن ورتا ازيا سياقتى جەرلەرگە تارالعان، ”ولاردىڭ مۇندا كەلۋى ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ ەڭ تاماشا ىسپاتى“، - دەدى ياڭ ليحۇڭ.

  تاماشا ەكولوگيا تاماشا تۇرمىسقا كەنەلتتى، تاماشا كورىنىس تاماشا ىرىس اكەلدى. كوركەم كورىنىس، تازا اۋا، كەمەلدى ساياحات قۇرىلعىلارى قىرۋار ساياحاتشىلاردى ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا كەلىپ ساياحاتتاۋعا، قۇستاردى تاماشالاۋعا، تازا اۋادان تىنىستاۋعا باۋرادى.

  ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا ىرگەلەس ماناس اۋدانى لانجوۋۋان قالاشىعى گۋاڭدۇڭدي اۋىلى قىستاق جاعدايىنا قاراي شارا قولدانىپ، قىستاقتى جاسىلداندىرۋ، كورىكتەندىرۋ، جارىقتاندىرۋ ينجەنەرياسىن ورىنداپ، جولدى كەڭەيتىپ سالۋدى، تۇرعىن ۇيلەردى جاڭادان سالۋدى، وزگەرتىپ سالۋدى، سۋمەن قامداۋ، سۋ ىعىستىرۋ قۇرىلىسىن اتقاردى. قورشاعان ورتانىڭ جاقسارۋىنا جانە جەرگىلىكتى ورىننىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ ۇزدىكسىز كەمەلدەنۋىنە ىلەسە، ەكولوگيالىق تەرۋدى، ساياحات - سەيىلدەۋدى، سەيىل - سەرۋەندى، دەمالۋدى ءبىر تۇلعا ەتكەن جاسىل ەكولوگيالىق اۋىل - قىستاق ساياحاتى بىرتە - بىرتە جارىققا شىعىپ، دامىپ، تۇرعىنداردىڭ ساياحاتتىڭ ”التىن كەسەسىن“ ۇستاۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ يگىلىگىنە ناقتى كەنەلدىردى.

  5 - ايدىڭ 5 - كۇنى ءتىلشى گۋاڭدۇڭدي اۋىلى شياۋحايزى قىستاعىنىڭ نەگىزگى كۇرە جولىندا تۇرىپ قىستاققا كوز سالدى: ەكى قاتار رەتتى سالىنعان حۇيجوۋ اعىمىنداعى قۇرىلىستار كوزىڭىزگە وتتاي باسىلىپ، اق قابىرعا، سۇر كەرپىش، ات باستى داۋال، شاعىن كوپىر، سىلدىراي اققان سۋ اۋىل تىنىسىمەن سايكەسىم تاۋىپ، جياڭنان سۋلى الابىنىڭ اسەمدىگىن ايگىلەدى. نەگىزگى كۇرە جولدىڭ ەكى جاعىنداعى حالىقتىق تۇسەلحاناعا، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنا ادامدار كەلىپ - كەتىپ، اۋەلەگەن مۋزيكا ءۇنى ەستىلەدى.

  شياۋحايزى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ياڭ مەي 2017 - جىلى 11 - ايدا نەشە 100 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ، ءوز ءۇيىنىڭ بوس تۇرعان اۋلاسىنان پايدالانىپ حالىقتىق تۇسەلحانا، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ، جىلدىق كىرىسىن 130 مىڭ يۋاننان اسىرىپ، بارعان سايىن ىرعىن تۇرمىسقا كەنەلدى. ”قورشاعان ورتا بارعان سايىن جاقساردى، ساياحاتتاي كەلەتىن ادامدار دا ەرەكشە كوپ، ەكولوگيالىق پايداعا كەنەلۋشى رەتىندە ءبىز قورشاعان ورتانى جاقسى قورعاۋىمىز كەرەك“، - دەدى ياڭ مەي.

  ياڭ مەي ايتقانداي، بۇگىنگى تاڭدا ەكولوگيانى قورعاۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ورتاق تانىمىنا اينالدى، ادامدار قوقىر - قوقسىقتاردى سانالى تۇردە تۇرگە ايىراتىن، ءبىرىن - ءبىرى ىرىقتىلىقپەن باقىلايتىن، جابايى حايۋاناتتاردى بەلسەنە قورعايتىن بولدى...

  ادام مەن تابيعات جاراسىمدى وتكەن كورىكتى كارتينا كەستەلەنۋدە.

ساپار ەستەلىگى

  تاماشا ەكولوگيا باقىتتى كەستەلەدى

5 - ايدىڭ 5 - كۇنى، سارسەنبى، كۇن اشىق

  بۇگىن تۇستەن بۇرىن ءبىز ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا باردىق، بۇل مەنىڭ وسى اراعا 3 - رەت تىلشىلىك ىستەي كەلۋىم، الدىڭعى 2 رەتى جەكە - جەكە 2012 - جىلى 12 - اي، 2018 - جىلى 6 - اي بولاتىن، ءار رەتكى وزگەرىس، شىنىمەن، زور.

  ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا تۇڭعىش رەت تىلشىلىك ىستەي كەلگەن كەزىمدە، تەمپەراتۋرا نولدەن تومەنگى 30 سەلتسي گرادۋس بولدى، سارعىش تارتقان قامىستاردىڭ اراسىندا جۇرگەندە سۋىقتى ونشا سەزىنىپ كەتپەدىم. سول جىلى قىستا 230 نەشە اققۋ ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىندا قىستادى، وسىدان كەيىن ءار جىلى قىستايتىن اققۋلاردىڭ سانى ارتىپ، 300 نەشەگە، 500 نەشەگە، 800 نەشەگە جەتتى...

  2018 - جىلى 6 - ايدا اۋىل - قىستاقتىڭ قونىس ورتاسىن رەتتەۋ - جونگە سالۋ نەگىزگى تاقىرىبىن ارقاۋ ەتىپ، ماناس مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىنا 2 - رەت تىلشىلىك ىستەي كەلىپ، سازدىق باقشاسىن ۋاكىلدىك ەتكەن تۇتاس ماناس اۋدانىنىڭ قورشاعان ورتاسىنىڭ قاباعات جاقسارعاندىعىن، بار الاپتان جاپ - جاسىل اعاشتاردى، كوكوراي شالعىندى، قۇستاردىڭ سايراعان داۋىسىن، گۇلدەردىڭ حوش ءيىسىن، كوشەلەردىڭ تازارعاندىعىن، كوپتەگەن اق ءتۇستى قابىرعالى، سۇرعىلت داۋالدى ۇيلەردى بايقادىم، وسىندا جۇرگەندە بەينە ۇلكەن باۋ - باقشاعا كەلگەندەي بولىپ، وتە جايلى سەزىندىم.

  بۇگىنگى سۇحبات ارقىلى مەن تاياۋ جىلداردان بەرى ماناس اۋدانىنىڭ تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق ۇستانىمىن بەلسەنە امالياتتا ايگىلەپ، كوپ ءتۇرلى شارالارمەن ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ۇلكەن باۋ - باقشانىڭ بارعان سايىن كورىكتى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساعاندىعىن ۇعىستىم.

  قورشاعان ورتا − حالىق تۇرمىسى، جاسىل تاۋ − كوركەمدىك، اشىق اسپان − باقىت. حالىق بۇقاراسىنىڭ تاماشا ەكولوگيالىق ورتاعا بولعان تىلەگى بىرتىندەپ رەالدىققا اينالۋدا، ماناس اۋدانى مۇنىڭ پارمەندى دالەلى.

  (ۋاڭ نا)

جاۋاپتى رەداكتور : نۇربولات قابىل

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.