چىن تانچيۋ:
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - قۇرىلتايى ورتالىق كوميتەتتىڭ ”ەرەكشە“ مۇشەسى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى/ شۇي حايبو
چىن تانچيۋدىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
جازدىڭ باس كەزى، حۋبەي ولكەسى حۋاڭگاڭ قالاسى حۋاڭجوۋ رايونى چىنسىلوۋ قالاشىعى چىنسىلوۋ قىستاعىنداعى جاپ - جاسىل قاراعاي - ارشالاردىڭ اراسىندا چىن تانچيۋدىڭ مىس ءمۇسىنى بوي سوزىپ، كوڭىلى تاسىعان توڭكەرىسشىنىڭ كەلبەتىن ايگىلەپ تۇر. مىس ءمۇسىننىڭ الدىنداعى شوق گۇلدەر ادامداردىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 1 - قۇرىلتايىنىڭ وسى ءبىر ۋاكىلىنە، پارتيانى قۇرۋشىلاردىڭ بىرىنە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - قۇرىلتايى ورتالىق كوميتەتتىڭ ”ەرەكشە“ مۇشەسىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ءبىلدىرىپ تۇر.
چىن تانچيۋ، 1896 - جىلى تۋعان، دابەشان تاۋى ەتەگىندەگى اياداي تاۋلى قىستاقتا بالالىق شاعى، ورەن كەزى ءوتتى. جاستىق داۋىرىندە ول اۋىلىنان الىستاپ ۋحانعا ءبىلىم الۋعا كەلەدى، 1916 - جىلى ۇكىمەتتىك ۋچاڭ جوعارى دارەجەلى شىفان مەكتەبىنىڭ اعىلشىن ءتىلى بولىمىنە وقۋعا تۇسەدى، كەيىن دۇڭ بي - ۋ قاتارلى ادامدارمەن بىرگە ۋحان ورتا مەكتەبىن اشىپ، اعىلشىن ءتىلى وقىتۋشىسى بولادى. ولاردىڭ قۇلشىنىسىمەن بۇل مەكتەپ ءبىر توپ العاباسار وقىتۋشىلارمەن ىنتىماقتاسىپ، ءبىر توپ توڭكەرىسشىل جاستاردى تاربيەلەيدى.
1920 - جىلى كۇزدە چىن تانچيۋ مەن دۇڭ بي - ۋ قاتارلىلار ۋحاندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ العاشقى مەزگىلدەگى ۇيىمىن قۇرادى، 1921 - جىلى 7 - ايدا پارتيانىڭ 1 - قۇرىلتايىنا قاتىناسادى. وسىدان سوڭ چىن تانچيۋ ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى انيۋان ايماقتىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، ۋحان جەرگىلىكتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باستىعى، حۋبەي رايوندىق كوميتەت ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جياڭشي ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، مانجوۋ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، جياڭسۋ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى، فۋجيان ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، ورتالىق ۇكىمەت استىق ءبولىمىنىڭ باستىعى قاتارلى مىندەتتەردى ارقالاپ، جەر - جەردەگى جۇمىسشىلار قوزعالىسىنا، وقۋشىلار قوزعالىسىنا جانە اسكەر تاسۋ قىزمەتىنە باسشىلىق ەتىپ، پارتيا ىستەرى ءۇشىن تۇس - تۇسقا شاپقىلايدى.
قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىنان كەيىن، چىن تانچيۋ ورتالىق سوۆەتتىك رايوندا قالىپ تاباندىلىقپەن پارتيزاندىق شايقاس جۇرگىزىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جياڭشي بولىمشە بيۋروسى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى، 1935 - جىلى 8 - ايدا ماسكەۋگە بارىپ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ 7 - رەتكى قۇرىلتايىنا قاتىناسادى، كەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدا تۇراتىن ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ قىزمەتىنە قاتىناسادى.
”ەجەلدەن ۇشارىمدى جەل، قونارىمدى ساي بىلەتىن، ءجۇرىس - تۇرىسىم بەيمالىم جانمىن“. چىن تانچيۋ ۇيىنە جولداعان حاتىندا شەشەسىنەن ايرىقشا كەشىرىم سۇرايتىندىعىن ءبىلدىرىپ: ”شەشەمنىڭ كوز جۇمعانىنان حابار تاپتىم... كوزىن جۇمعانعا دەيىن ازاپ - تاۋقىمەت شەكتى، بىرنەشە جىل بۇرىن ەرتەرەك اتتانسا كورەر ميحىناتى از بولار ەدى!“.
”ول وسىنداي ءبىر جۇرتقا ۇقسامايتىن قاھارمان تۇلعا، كوكەيىنەن كەدەي بۇقارانى ماڭگى شىعارعان جوق. وقىمىستى شاڭىراعىنان شىققانىمەن، ءباز - باياعىسىنداي قولىنا قارۋ ۇستاپ قان مايدانعا باتىلدىقپەن اتتاندى“. چىن تانچيۋ ەجەلگى تۇراعى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى ديڭ حايجوۋ كوپشىلىك كورگەن سۋرەتتەردىڭ بارىندە چىن تانچيۋ سول بەتىن قاراتىپ تۇسكەندىگىن، ويتكەنى ونىڭ وڭ قۇلاعى پارتيزاندىق سوعىستا جارالانعاندىعىن ايتتى.
1939 - جىلى 9 - ايدا چىن تانچيۋ بۇيرىق بويىنشا ەلگە قايتىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ۋاكىلى جانە 8 - ارميانىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ءىس باسقارماسىنىڭ جاۋاپتىسى بولىپ تاعايىندالادى. ول شينجياڭ ميليتاريسى شىڭ شىسايمەن يكەمدى دە ەپتى كۇرەس جۇرگىزەدى. شىڭ شىساي سوۆەتكە، كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى جولعا اشىقتان - اشىق تۇسكەن سوڭ، 1942 - جىلى جازدا پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭدا قىزمەت ىستەپ جاتقان بارلىق كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرىنىڭ شەگىنۋىنە قوسىلادى. چىن تانچيۋ ءوزى ەڭ سوڭعى توپقا قالادى ءارى بىلاي دەيدى: ”ءبىر جولداس قالادى ەكەن، مەن كەتپەيمىن“.
1942 - جىلى 9 - ايدىڭ 17 - كۇنى چىن تانچيۋ تۇتقىندالادى. جاۋلار وعان راقىمسىز قيناۋ كورسەتىپ، ونى ”پارتيادان قول ۇزۋگە“ قىسايدى، ول مۇلدە باس يمەيدى. 1943 - جىلى 9 - ايدىڭ 27 - كۇنى چىن تانچيۋ تۇرمەدە استىرتىن ولتىرىلەدى، سول جىلى 47 جاستا بولاتىن.
چىن تانچيۋ جولداستىڭ قۇربان بولعانىنان كوپكە دەيىن ەشكىم حابار تاپپايدى. 1945 - جىلى 4 - ايدا پارتيانىڭ مەملەكەتتىك 7 - قۇرىلتايىندا چىن تانچيۋ اۋەلى ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەلىگىنە كورسەتىلەدى. ۋاكىلدەر چىن تانچيۋدىڭ الدەقاشان توڭكەرىس ىستەرى جولىندا ءومىرىن ارناعاندىعىن ويلاماعان ەدى.
7 - قۇرىلتاي ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەرەكشە مۇشەسى رەتىندە، چىن تانچيۋگە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - قۇرىلتايىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كۋا بولۋ بۇيىرماي، جەڭىس شۇعىلاسىن كورە الماعانىمەن، ءبىراق ونىڭ توڭكەرىستىك رۋحى ءباز - باياعىسىنداي ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسا بەردى.
بۇل كۇندەرى دابەشان تاۋىنىڭ ەتەگى كۇن سايىن وزگەرىسكە تولى، تازا دا كەڭ سەمەنت جولدار قىستاقتاردى كەسىپ ءوتىپ، جايقالعان جاسىل اعاشتار رەتتى ءتىزىلىپ، تۇرعىن ۇيلەر اراسىنا قاز - قاتار ورنالاسقان؛ قاھارمان قۇرباننىڭ ەجەلگى تۇراعى، قىزىل كورمە سارايى الۋان ۇلگىدەگى حالىقتىق تۇسەلحانا، قىستاق ۇيلەرىمەن قوسىلىپ، ءبىر - بىرىنەن سايكەسىم تاۋىپ، وسىنداعى جانداردىڭ عاسىرلىق قيىن - قىستاۋ كۇندەردە جاپا - ماشاقاتتى ارت - ارتىنان جەڭگەندىگىن، ۇلى گۇلدەنۋدىڭ جاڭا ساپارىندا قادام سايىن تالماي - تالىقپاي العا ىلگەرىلەگەندىگىن جىر ەتۋدە.
جاقىنعى جىلداردا چىنسىلوۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ قىستاقتى گۇلدەندىرىپ، حالىقتى اۋقاتتاندىرۋدى ورىستەتىپ، ءبىر جاعىنان، ءجۇزىم، اپەلسين سياقتى ەرەكشە ەگىمشىلىك پەن سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعىن جۇرگىزسە، ەندى ءبىر جاعىنان، شەبەرلەردى شارۋاشىلىق قۇرۋعا شابىتتاندىرىپ، 3 توقىماشىلىق زاۆودىن قۇردى. بۇكىل قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعىنىڭ جىلدىق كىرىسى 500 مىڭ يۋاننان اسىپ، شارۋالاردىڭ جان باسىندىق ورتاشا جىلدىق كىرىسى 16 مىڭ يۋاننان استى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا چىنسىلوۋ قىستاعىنداعى 78 كەدەي وتباسى تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى.
”چىن تانچيۋدىڭ ءومىر بويى كۇرەسكەن ارمانى شىندىققا اينالدى، الايدا كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرىنىڭ حالىقتىڭ باقىتىن كوزدەۋ جولىنداعى ۇتىلامالى تاياقشاسى ءباز - باياعىسىنداي جالعاسۋدا“، - دەدى چىنسىلوۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى چىن ۋىنشىڭ، - چىنسىلوۋ قىستاعى بىلتىر قىزىل قىستاقتار سىناق ءتۇيىنى قىستاعى قاتارىنا ەنگىزىلدى، بۇكىل قىستاق قۇرىلىستى كەڭەيتىپ، قىزىل بايلىققا سۇيەنىپ، قىستاق ەرەكشەلىگىن تياناق ەتىپ، قىزىل مادەنيەتتى جاسىل كاسىپ سالاسىنا توعىستىرىپ، چىن تانچيۋ ەجەلگى تۇراعى 2 - مەرزىمدىك كورمە سارايىن جوندەپ، اۋىل - قىستاق مادەنيەت شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسى مەن ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اناعۇرلىم باقىتتى دوڭگەلەك داۋلەتتى جاڭا تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى ۋحاننان بەرگەن حابارى)
