چىن ياننيان:
جەندەتتىك قىلىش ءتونىپ تۇرسا دا تىزە بۇكپەدى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى / جاڭ زىيۇن
چىن ياننيانىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
”مەملەكەت ءۇشىن ءوزىن ارناۋ جاستىڭ ۇلكەن - كىشىلىگىنە قارامايدى. بۇل اعا بۋىن چىن ياننياننىڭ ماعان بەرگەن ەڭ تەرەڭ اسەرى“. جۋىقتا جاس اكتەر جاڭ ۋان - ي «ويانعان جىلدار» تەلەحيكاياسىندا چىن ياننياننىڭ رولىن العانداعى اسەرىن الەۋمەتتىك جەلىدە ءبولىستى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىن باياندايتىن بۇل تەلەحيكايا باي مازمۇندى جانە ەگجەي - تەگجەيلى اڭگىمەلەۋ تاسىلىمەن ءداۋىردىڭ قايسارلىق قاسيەتىن قايتا كوز الدىعا اكەلىپ، وتە - موتە، جاس كورەرمەندەر اراسىندا كۇشتى اڭىس قوزعادى.
سوناۋ جىلدارداعى ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ رەتىندە، قاراڭعى تۇنەك قىسپاعىندا تۇرسا دا، چىن ياننياننىڭ جۇرەگىنىڭ ءارقاشان جارىق نۇرعا تولىپ تۇراتىندىعى قازىرگى ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ جاڭ ۋان - يدىڭ جان دۇنيەسىن ءزىلزالا ەتكەن، ”گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنىڭ قولىنان مەرت بولعاندا نەبارى 29 جاستا عانا بولسا دا، ول ەشقاشان ەشتەڭەدەن تايسالماعان، بويىندا ىستىق قانى تۋلاعان جالىندى جاس ەكەن“.
چىن ياننياننىڭ تاعى ءبىر اتى شيا يان، چىن دۋشيۋدىڭ ۇلكەن ۇلى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ العاشقى كەزىندەگى تانىمال قايراتكەر، ەرەن باسشى جانە ەگەي پرولەتاريات توڭكەرىسشى. 1898 - جىلى انحۇيدىڭ حۋاينيڭىندە تۋعان، 1915 - جىلى شاڭحاي فرانسۋز ءتىلى مەكتەبىنە ءتۇسىپ ارنايى تۇردە فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنىپ، 1917 - جىلى ەمتيحان بەرىپ جىندان داشۋەسىنە ءوتىپ زاڭ عىلىمىن وقىعان.
1919 - جىلى 12 - ايدا 21 جاستاعى چىن ياننيان فرانسياعا بارىپ جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ وقيدى. فرانسياداعى كەزىندە ول ءوز باسىنان كەشكەندەرى جانە ۇيرەنۋى ارقىلى بۇرىنعى سەنىمى ۇكىمەتسىزدىكتى تاستاپ، ماركسيزمگە سەنەدى. ول جاۋ شىيان، جوۋ ىنلايلارمەن بىرگە ەۆروپادا تۇرعان كوممۋنيستىك ۇيىم − جۇڭگو ورەندەرى كوممۋنيستىك پارتياسىن قۇرىپ، ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ، «ورەن» ايلىق جۋرنالىنىڭ رەداكسيا قىزمەتىنە جاۋاپتى بولادى. 1922 - جىلى كۇزدە ول فرانسيا كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولىپ، كوپ وتپەي جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ اۋىسادى.
1924 - جىلى جازدا چىن ياننيان ەلگە قايتادى، كۇزدە گۋاڭجوۋعا قىزمەتكە جىبەرىلىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى سوتسياليستىك جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ گۋاڭدۇڭدا تۇراتىن ارنايى وكىلى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى گۋاڭدۇڭ رايوندىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى جانە ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولادى. كوپ ۇزاماي، ول جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى گۋاڭدۇڭ رايوندىق كوميتەتتىڭ شۋجيى بولىپ تاعايىندالادى. ول پارتيا قۇرىلىسىن كۇشەيتۋگە ايرىقشا ءمان بەرىپ، رايوندىق كوميتەت باسشىلىق قۇرىلىمىن كەمەلدەندىرىپ، پارتيا ساباعى ءتۇزىمىن ورناتىپ، پارتيا مۇشەلەرىن باۋلۋعا جانە تاربيەلەۋگە كۇش سالىپ، پارتيانىڭ ىنتىماعىن نىعايتادى. 1927 - جىلى 3 - ايعا كەلگەندە گۋاڭدۇڭداعى پارتيا ۇيىمى 9000نان استام پارتيا مۇشەسىنە يە بولىپ، سول كەزدە بۇكىل مەملەكەت بويىنشا پارتيا مۇشەلەرى ەڭ كوپ، ۇيىمدىق قۇرىلىمى ەڭ كەمەلدى، جوعارى دەڭگەيدەگى ۇيىسۋ كۇشىنە جانە جاۋىنگەرلىك قۋاتقا يە جەرگىلىكتى پارتيا ۇيىمىنىڭ ءبىرى سانالادى.
1925 - جىلى 6 - ايدا چىن ياننيان مەن دىڭ جۇڭشيا، سۋ جاۋجىڭ قاتارلىلار جۇڭگو مەن شەتەلدى ءدۇر سىلكىندىرگەن گۋاڭدۇڭ - شياڭگاڭ زور جۇمىس تاستاۋ ەرەۋىلىنە باسشىلىق ەتەدى.
چىن ياننيان جىگەرلى جاس قانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، توڭكەرىستىك قۇربان، پارتيانىڭ ادال جاۋىنگەرى. 1927 - جىلى كوكتەمدە چىن ياننيان ۋحانعا بارىپ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مەملەكەتتىك 5 - قۇرىلتايىنا قاتىناسقان كەزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جياڭسۋ - جىجياڭ رايوندىق كوميتەتىنىڭ شۋجيى بولىپ تاعايىندالادى، ول دەرەۋ ات باسىن شاڭحايعا بۇرادى، جولدا شاڭحايدا 12 - ءساۋىر كەرى توڭكەرىستىك ساياسي وزگەرىس تۋىلادى.
1927 - جىلى 6 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى جياڭسۋ - جىجياڭ رايوندىق كوميتەتىن كۇشىنەن قالدىرىپ، جەكە - جەكە جياڭسۋ ولكەلىك كوميتەت جانە جىجياڭ ولكەلىك كوميتەت قۇرادى دا، چىن ياننيان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جياڭسۋ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى بولادى. اق تەررورلىق تۇمانى جاپقان شاڭحايدا چىن ياننيان مەن جاۋ شىيان قاتارلىلار قاتەرمەن ساناسپاي، بايلانىس ءۇزىلىپ، دەرەكسىز كەتكەن جولداستاردى ىزدەپ، پارتيا ۇيىمىن قالپىنا كەلتىرىپ جانە قايتا قۇرىپ، بەلسەندى تۇردە كۇرەس جۇرگىزەدى. 6 - ايدىڭ 26 - كۇنى چىن ياننيان گومينداڭ اسكەر - ساقشىلارىنىڭ قولىنا تۇتقىنعا تۇسەدى. جاۋ شاڭحايداعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ۇيىمىنىڭ قۇپيالىعىن ءبىلۋ ءۇشىن، چىن ياننيانگە مەيلىنشە قاتىگەز جازا قولدانىپ، ونى ءولىمشى ەتىپ ازاپتايدى. ايتكەنىمەن، چىن ياننيان قۇرىشتاي بەرىك جىگەرمەن پارتيانىڭ قۇپيالىعىن تىسىنەن شىعارماي، ولە - ولگەنشە تىزە بۇكپەيدى.
1927 - جىلى 7 - ايدىڭ 4 - كۇنى كەشتە چىن ياننياندى گومينداڭنىڭ كەرتارتپا اسكەر - ساقشىلارى جازا الاڭىنا ايداپ اپارادى. باسكەسەر جەندەت اقىرىپ ونى تىزەرلەۋگە بۇيىرادى، ول ءور داۋىسپەن: توڭكەرىسشىنىڭ ءىسى ادال، جانى تازا بولادى، اجالدان جاسقانبايدى، تەك قاسقايىپ تۇرىپ ولەدى، استە تىزە بۇكپەيدى! دەپ جاۋاپ قايتارادى. جازانى ورىنداۋشى بىرنەشە اسكەر ونى زورلىقتى كۇشپەن تۇقىرتىپ، قولدارىن قويا بەرىپ قىلىش سەرمەي بەرگەندە ويلاماعان جەردەن چىن ياننيان ورنىنان تاعى دا اتىپ تۇرادى، قىلىش ونىڭ موينىنا تيمەي، باسكەسەر دە ساسقانىنان قۇلاپ قالا جازدايدى. سوڭىندا ونى قانىشەرلەر جەرگە باسىپ تۇرىپ زۇلىمدىقپەن قىلىشتاپ ولتىرەدى.
قاھارمان قۇربانداردىڭ ەڭبەگى تاريح بەتىنەن وشپەس ورىن الادى، قۇربانداردىڭ رۋحى بولاشاققا ساۋلە بولىپ توگىلەدى. چىن ياننياننىڭ اۋىلى انحۇي ولكەسىنىڭ انچيڭ قالاسىندا، وسى جىلداردا جەرگىلىكتى ورىندار قىزىل اڭگىمەلەردى ىشكەرىلەي اشىپ، چىن ياننياننىڭ، چىن چياۋنياننىڭ توڭكەرىستىك ىزگى ىستەر كورمەسى، قىزىل ۇگىت لەكسيا سياقتى جەلىلەس قيمىلدار وتكىزىپ، توڭكەرىسشىل اعا بۋىنداردىڭ ”قۇربان بەرۋ بولعانى ءۇشىن ءوستى جىگەر ۇلعايىپ، اي - كۇنگە ءامىر شاشا الامىز جاڭارتۋعا كوك ءجۇزىن“ دەيتىن كۇرەسكەرلىك رۋحىن كوپ ءتۇرلى تاسىلمەن بەينەلەدى.
”توڭكەرىسشىل ارداگەرلەرگە دەگەن ەڭ جاقسى قۇرمەت ولاردىڭ رۋحىن جالعاستىرۋ بولماق. تەك جاڭا ساپاردا جىگەرلەنە العا باسقاندا عانا، اعا بۋىن قۇربانداردىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن داۋىرلىك ۇلى ناتيجە شىعارۋعا بولادى“، - دەيدى انچيڭ قالالىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە جەرگىلىكتى شەجىرە زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ مامانى فاڭ چيڭجاي.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى حىفەيدەن بەرگەن حابارى)
