پىڭ پاي:
ەگىستىك جەر كەلىسىمىن ورتەپ تاستاپ توڭكەرىسكە كىرىسكەن ”شارۋالار قوزعالىسى باتىرى“
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى / ماۋ شين
پىڭ پايدىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
”1 - مامىر“ دەمالىسىندا، ليڭناندا كوكتەمنىڭ مامىراجاي كۇندەرى. گۋاڭدۇڭ شانۋي قالاسى حايفىڭ اۋدانىنىڭ كورىنىسى كوركەم لۇڭجين وزەنىنىڭ جاعاسى، سىرتقى داۋالى اپپاق باتىس ۇلگىسىندەگى ەكى قاباتتى شاعىن عيماراتتىڭ الدىندا ساياحاتشىلار ءيىن تىرەسەدى، بۇل توڭكەرىستىك قۇربان پىڭ پايدىڭ بايىرعى تۇراعى.
بايىرعى تۇراقتىڭ بولمەسىندەگى زاتتار قاراپايىم، دالانعا پىڭ پاي وتباسىنداعىلاردىڭ توڭكەرىستىك ىستەرىنىڭ سۋرەت كورمەسى ورنالاسىپتى. پىڭ پاي وسى ارادا بالالىق شاعى مەن جاستىق شاعىن وتكىزگەن.
پىڭ پاي، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ اعا بۋىن پرولەتاريات توڭكەرىسشىسى، جۇڭگو شارۋالار توڭكەرىستىك قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، ايگىلى حايلۋفىڭ سوۆەتتىك اكىمياتىن قۇرۋشى. 1896 - جىلى 10 - ايدا پىڭ پاي گۋاڭدۇڭ ولكەسىنىڭ حايفىڭ اۋدانىندا تۋعان، جاس كەزىندە جاپونياعا بارىپ ءبىلىم الىپ، 1921 - جىلى ەلگە ورالىپ، حايفىڭدا سوتسياليزمدى زەرتتەۋ ورنى مەن ەڭبەكشىلەر تىلەكتەستىك قوعامىن قۇرىپ، ماركسيزمدى تاراتقان.
پىڭ پاي باي اۋلەتتەن بولعانىمەن شارۋالارعا ەتەنە بولدى. اۋىل - قىستاق جۇتاعان، شارۋالاردىڭ جوقشىلىق ناقتى حالىنان جاس پىڭ پاي كونە قوعامنىڭ ءىرىپ - ءشىرۋى مەن اۋىرتپالىعىن تەرەڭ سەزىندى. 1922 - جىلى پىڭ پاي جالعىز ءوزى اۋىل - قىستاققا بارىپ، شارۋالاردىڭ مۇڭ - مۇقتاجىن ءتۇسىنىپ، شارۋالاردى اتتانىسقا كەلتىرىپ، شارۋالار قوزعالىسىن ورىستەتەدى. ول جازعان «حايفىڭ شارۋالار قوزعالىسى» اتتى كىتاپ شارۋالار قوزعالىسىمەن اينالىسۋشىلاردىڭ، ءسوزسىز، وقيتىن كىتابىنا اينالدى، ءوزى دە قۇرمەتپەن ”شارۋالار قوزعالىسى باتىرى“ دەپ اتالدى.
”اتام كەزىندە ’توڭكەرىس دەگەن نە؟ توڭكەرىس دەگەنىمىز باسىم كوپ ساندى ادامنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسۋ، ءبىزدىڭ توڭكەرىس جاساۋىمىز باسىم كوپ ساندى ادامنىڭ مۇددەسىن دارىپتەۋ ءۇشىن‘ دەگەن بولاتىن. سول كەزدە جۇڭگودا باسىم كوپ ساندى ادام قايدا؟ باسىم كوپ ساندى ادامدار دەگەنىمىز شارۋالار. پارتيامىز ولاردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قولعا كەلتىردى“، - دەدى پىڭ پاي قۇرباننىڭ نەمەرە قىزى پىڭ ينا.
1922 - جىلى 7 - ايدا پىڭ پاي جانە جاڭ ما - ان قاتارلى 6 ادام حايلۋفىڭداعى تۇڭعىش شارۋالار قوعامى − ”التى ادامدىق شارۋالار قوعامىن“ قۇرادى، شارۋالار قوزعالىسىنىڭ ۇشقىنى وسىدان باستاپ تۇتانىپ، شارۋالار قوزعالىسى ۇشقىننان قاۋلاعان جالىنداي تەبىنمەن تەز داميدى، كەلەسى جىلى 7 - ايدا لۋفىڭ، حۇيياڭ قاتارلى 10 اۋدانعا كەڭەيەدى، پىڭ پاي ىركەس - تىركەس حۇيجوۋ شارۋالار بىرلەستىگى مەن گۋاڭدۇڭ ولكەلىك شارۋالار قوعامىن قۇرادى.
1924 - جىلى 4 - ايدا پىڭ پاي گۋاڭجوۋعا بارىپ شارۋالار قوزعالىسىنا باسشىلىق ەتىپ، شارۋالار قوزعالىسى وقۋ - وقىتۋ ورنىن قۇرىپ، 1 - كەزەكتى، 5 - كەزەكتى شارۋالار قوزعالىسى وقۋ - وقىتۋ ورنىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانە تىرەكتى تاربيەشىسى بولادى.
1925 - جىلى 3 - ايدىڭ باس شەنىندە، پىڭ پاي جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى حايفىڭ ياچەيكاسىن ۇيىمداستىرىپ قۇرادى ءارى شۋجيلىك مىندەتىن ۇستىنە الادى.
1927 - جىلى 3 - ايدا ۋحانعا بارىپ، پىڭ پاي ماۋ زىدۇڭ قاتارلىلارمەن بىرگە جۇڭحۋا بۇكىل مەملەكەتتىك شارۋالار قوعامى ۋاقىتتىق اتقارۋ كوميتەتىن ۇيىمداستىرىپ قۇرادى ءارى اتقارۋشى مۇشە، قوسىمشا باس حاتشى مىندەتىن ۇستىنە الادى.
زور توڭكەرىس ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىن، پىڭ پاي نانچاڭعا بارىپ نانچاڭ كوتەرىلىسىنە باسشىلىق ەتۋگە قاتىناسادى. پارتيانىڭ 7 - تامىز ماجىلىسىندە ۋاقىتتىق ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىن سايلاعاندا، ول ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانىپ، كەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى وڭتۇستىك بيۋروسىنىڭ مۇشەسى مىندەتىن قوسىمشا ۇستىنە الادى. 10 - ايدىڭ سوڭىندا حايلۋفىڭعا قايتىپ كەلىپ، قارۋلى كوتەرىلىستى جوسپارلايدى.
1927 - جىلى 11 - ايدا پىڭ پاي حايلۋفىڭ سوۆەتتىك اكىمياتىن باسشىلىق ەتىپ قۇرادى. 1928 - جىلى 11 - ايدا پىڭ پاي جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى اۋىل شارۋاشىلىعى كوميتەتىنىڭ شۋجيى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جياڭسۋ ولكەلىك كوميتەتى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ شۋجيى مىندەتتەرىن ۇستىنە الادى.
1929 - جىلى 8 - ايدا پىڭ پاي ساتقىننىڭ وپاسىزدىعى سەبەبىنەن تۇتقىندالىپ، شاڭحاي لۇڭحۋا تۇرمەسىنە قامالادى. تۇرمەدە، ول ادالدىقتان اينىماي، ەرلىكپەن كۇرەس جاسايدى. ول: ”تىنىسىم ۇزىلمەيدى ەكەن، كوممۋنيزم ىستەرى ءۇشىن سوڭىنا دەيىن كۇرەسەمىن!“، - دەيدى. سول جىلى 8 - ايدىڭ 30 - كۇنى پىڭ پاي جاۋىنگەر سەرىكتەرى ياڭ يىن، يان چاڭي، شيڭ شىجىن قاتارلى ءتورت اداممەن بىرگە «ينتەرناتسيوناليزم ءانىن» اسقاقتاتا شىرقاپ، ”يمپەرياليزمدى جوعالتايىق!“، ”جۇڭگو قىزىل ارمياسى جاساسىن!“، ”جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جاساسىن!“ سياقتى ۇرانداردى شاقىرىپ ەرلىكپەن قۇربان بولادى، ول كەزدە نەبارى 33 جاستا ەدى.
توڭكەرىس ءۇشىن، سەنىم ءۇشىن، پىڭ پاي ەرلىكپەن جانىن قيدى، ال وتباسىنداعىلار ءۇشىن ول ازاماتتىق اق پەيىلدە بولدى.
”بيڭ قارىنداسىم: ماڭگىلىككە قوشتاسىپ وتىرمىن، سەنىڭ قۇلشىنا العا ىلگەرىلەۋىڭدى ءۇمىت ەتەمىن، سەنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىڭە العىس ايتامىن! اماندىعىڭدى ەرەكشە تىلەيمىن، ايتارىم دا كوپ ەدى. سەنى سۇيەتىن پاي“. بۇل ەرلىكپەن قۇربان بولۋدان بۇرىن پىڭ پايدىڭ تۇرمەدە وتىرىپ ايەلىنە جازعان اقتىق حاتى.
قىزىل وتباسى سالتى ۇرپاقتار بويى جالعاستى. بيىل 3 - ايدىڭ 22 - كۇنى ەلىمىزدىڭ يادرولىق قوزعاۋشى كۇش سالاسىن اشۋشى جانە ىرگەسىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، 96 جاستاعى پىڭ شىلۋ اكادەميك ءوزىنىڭ اڭىزعا تولى ءومىرىن اياقتاتتى. جۇڭگونىڭ ءبىرىنشى ۇرپاق يادرولىق سۇڭگۋىر كەمەسىنەن داياۋان يادرو ەلەكتر ستانسياسىنا دەيىن، ونان چينشان 2 - مەزگىلدىك يادرو ەلەكتر ستانسياسىنا دەيىن، بارلىعىنا ونىڭ جۇرەك قانى ءسىڭىرىلدى.
پىڭ شىلۋدىڭ تاعى ءبىر سالاۋاتى پىڭ پايدىڭ ۇلى. ەرەكشە ەسەيۋ بارىسى ونىڭ مەملەكەت پەن حالىققا دەگەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگىن تۇلعالادى.
”اكە - شەشەم ءۇيدىڭ مال - مۇلكىن قالتقىسىزدىقپەن شارۋالارعا ءبولىپ بەردى، ءتىپتى سولار ءۇشىن جانىن دا قۇربان ەتۋدەن تايىنباي، ماعان حالىق ءۇشىن، وتان ءۇشىن بارىمدى ارنايتىن ىنتا - ىقىلاس سيلادى“. پىڭ شىلۋ بىلاي دەدى: كوزىڭ تىرىسىندە وتاندى قىزۋ ءسۇيىپ، وتانعا ادال بولىپ، وتاننىڭ بايىپ قۇدىرەتتەنۋى ءۇشىن ءومىرىڭدى ارناساڭ، ابدەن تاتيدى!
قازىر كەزىندە پىڭ پاي باسشىلىق ەتكەن حايلۋفىڭ سوۆەتتىك اكىمياتتىڭ قيمىل ورتالىعى − ”حايفىڭ قىزىل ساراي، قىزىل الاڭ ەسكى جۇرتى ەسكەرتكىش سارايى“ مەملەكەتتىك ءتۇيىندى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ ورنىنا، مەملەكەتتىك وتانشىلدىق تاربيەسى ۇلگى كورسەتۋ بازاسىنا اينالدى، پىڭ پايدىڭ بايىرعى تۇراعى دا كوپتەگەن ساياحاتشىلار، ءسوزسىز، كەلەتىن جەرگە اينالىپ، ءار جىلى سان مىڭداعان ەل ءىشى - سىرتىنداعى جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىن كەلىپ ەكسكۋرسيالاۋعا، ازا بىلدىرۋگە باۋراۋدا. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، تەك بيىلعى ”1 - مامىر“ دەمالىسىنىڭ وزىندە، بۇكىل شانۋي قالاسىنىڭ قىزىل ساياحات بويىنشا قابىلداعان ساياحاتشىلارى 300 مىڭ ادام - رەتتەن اسقان.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 8 - كۇنى گۋاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
