□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ جىلي
”1 - مامىر“ حالىقارالىق ەڭبەكشىلەر مەرەكەسىنىڭ الدى - ارتىندا ”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋ“ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى تۇرپان - حوتان جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىنىڭ (G3012) باستالۋ تۇيىنىنەن جولعا شىعىپ، جالىندى القاپتى كەسىپ ءوتىپ تيانشاننان اسىپ، يانچيدەن ءوتىپ المۇرتتى قالانى باسىپ، قالىڭ ورماندى قاق جارىپ قۇمدى شولگە كىرىپ، سول جۇرگەننەن مول ءجۇرىپ قۇمدى ءشولدىڭ قويناۋىنداعى الار قالاسىنا جەتتى، حابارلاۋ توبىنداعى ءاربىر مۇشە پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءۇيىنىڭ ەسىك الدىنا دەيىن تۇتاستىرىپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتىڭ جولىن شينجياڭدىقتاردىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە جالعاعاندىعىن ايدان انىق كوردى.
ۋاقىت - كەڭىستىك قىسقارىپ، باقىت كورسەتكىشى جوعارىلادى
قاتىناستىڭ ۋاقىت - كەڭىستىك قاشىقتىعى ادامداردىڭ باقىت كورسەتكىشىمەن تۋرا سالىستىرمادا بولدى. وسى كوزقاراس جونىندە 60 جاستان اسقان ابىلەت يۇنۇس پەن 30 جاستان اسقان وسمان ابىلا تالاي رەت كەڭەستى.
ول ەكەۋى دە تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونى ءجۇزىم قالاشىعىنىڭ ەگىنشىسى، ەگەر بىرنەشە جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول تۇرپانعا تۇتاستىرىلماعان بولسا، ولاردىڭ زور مولشەردەگى جاڭا ۇزىلگەن ءجۇزىمدى ىشكى وڭىرگە ساتۋى مۇمكىن ەمەس ەدى، ەگىنشىلەردىڭ كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرى دە قۇرىلعان جىلدىڭ وزىندە 400 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزە المايتىن - دى.
”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول ءۇيىمىزدىڭ ەسىك الدىنا دەيىن جەتىپ، اۋىل - قىستاق تاس جولى قۇددى ۇساق قان تامىرلار سياقتى اتىز اراسىنا، ەگىس باسىنا دەيىن تۇتاستى. ءبىز ءبىر قىستاقتا تۇرمايمىز، ەگەر جول جاقسى بولماسا، قازىر ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى تانىماس ەدىك!“، - دەيدى تۇرپان قالاسى حۇيمين جەمىس - جيدەك شارۋاشىلىعى ەگىنشىلەر كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى وسمان.
وسمانعا ابىلەت جاس كەزىندە سىرت جەرلەرگە شىققانداعى جول ازابىن ايتىپ بەردى. ول كەزدەرى ۇرىمجىگە اۆتوبۋسقا وتىرىپ باراتىنبىز، بوراندى اۋا رايى بولماسا ءبىر كۇندە جەتۋگە بولادى؛ ەسەك اربامەن 4 كيلومەتر جەردەگى ءجۇزىم كەپتىرۋ ۇيىنە ءجۇزىم تاسىعاندا، ءجۇزىمنىڭ ۇشتەن ءبىرى جولدا ەزىلىپ كەتەتىن.
وسمان ءوزىنىڭ وسى بىرنەشە جىلدا اۆتوكولىك جۇرگىزىپ سولتۇستىك شينجياڭعا ۇيرەنۋگە بارعانىن، وڭتۇستىك شينجياڭعا جۇمىسشى قابىلداي بارعانىن، ىشكى وڭىرگە بازار تەكسەرۋگە بارعانىن اڭگىمەلەگەندە، وسىزاماندانعان قاتىناس تورابى بارعان سايىن كەمەلدەنگەن داۋىردە جاساپ جاتقاندىعىن، شىنىندا، وتە باقىتتى سەزىنەتىندىگىن ايتتى.
نياز مامەتتىڭ يانچي حۇيزۋ اۆتونوميالى اۋدانى چيگىشيڭ قالاشىعى قوراتاۋ قىستاعىندا تۇرمىس كەشىرگەنىنە 40 جىلدان اسىپتى، 10 جىلدىڭ الدىندا ول ەسەك اربامەن تاۋدى بەلدەۋلەگەن تار جولمەن قالاشىق بازارىنا بارىپ تۇرمىستىق بۇيىمدار ساتىپ اكەلۋ ءۇشىن 3 كۇن ۋاقىت جۇمسايدى ەكەن، قازىر اۆتوكولىكپەن كورلاعا بارىپ نارسە - كەرەك ساتىپ اكەلۋگە جارتى كۇن ۋاقىت جەتەدى ەكەن.
تىلشىلىك ىستەۋ بارىسىندا ءتىلشى وڭتۇستىك شينجياڭدا جەڭىل اۆتوكولىك ساتىپ العان ەگىنشىلەردىڭ بارعان سايىن كوبەيگەندىگىن بايقادى، اۋىل - قىستاقتاردا اۆتوكولىك ساتۋ بازارىنىڭ ساۋداسى توتەنشە كۇسەت ەكەن. اۆتوكولىكتەرىمەن جولاۋشى جۇرگەن ەگىنشىلەردىڭ جۇزىندەگى سەنىمى مەن كوڭىلدى كۇلكىسىنەن ولاردىڭ باقىت كورسەتكىشىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاعاندىعىن كورۋگە بولادى.
قان قۇيىپ، قان جاساپ، قوزعاۋشى كۇشتى، ومىرشەڭدىك كۇشتى قاۋلاتتى
جوعارى ساپالى دامۋ بارىسىندا، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدىڭ كۇرە تامىرى ”قان قۇيۋمەن“ ءبىر ۋاقىتتا، قۋاتتى ”قان جاساۋ“ رولىن دا ساۋلەلەندىردى.
لوپنۇر اۋدانى شيڭپيڭ قالاشىعى داشي قىستاعى تۇرپان - حوتان جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىنان شامامەن 50 كيلومەتردەي جەردە، ءبىراق ”قاتىناس +“دىڭ باسىمدىعى بۇل قىستاقتا جان - جاقتى ايگىلەنگەن. قىستاقتاعىلار سىرت جەرلەرگە بارىپ وزىق ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق تەحنيكالارىن ۇيرەنىپ، اۆتوكولىك ساتىپ الىپ زات تاسىمالىمەن نەمەسە كىرەكەشتىكپەن شۇعىلدانىپ، ءوز جەرىنىڭ ساپالى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتىپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ سىرت جەرلەردەن كەلگەن ساياحاتشىلاردى باۋرادى، مۇنىڭ بارلىعى قىستاقتىڭ دامۋىن وسىزاماندانعان قاتىناس - جول تورابىمەن بايلانىستىرىپ وتىر.
داشي قىستاعىنا بارعان كوپتەگەن كادرلار مەن بۇقارا داشي قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ كوز اياسى كەڭ، ويى ۇشقىر ەكەندىگىن كورىپ سۇيىنەدى، مۇنى قولايلى جول تورابىنىڭ پايدالانىلۋىنان اڭعارۋعا بولادى. ”ءۇرىمجى - لوپنۇر جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى قازىر ءالى اشىلعان جوق، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىن دامىتا باستادى. ەرەكشە باعىمشىلىق، قالامشا جەتىلدىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنا قىزمەت وتەۋ، ەلەكتروندىق ساۋدا قىزمەت وتەۋى، اس - سۋ قىزمەت وتەۋى سياقتى كاسىپ سالاسى داشي قىستاعىندا زامانىنا قاراي اشىلىپ، ءبىر ءبولىم ەگىنشىلەر جەرلەرىن اينالىمعا سالىپ، 2 -، 3 - كاسىپكە بەت الدى“، - دەيدى لوپنۇر اۋداندىق پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ داشي قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ءبىرىنشى شۋجي جوۋ يۇنچياڭ.
ءبىر جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدىڭ تارتىلۋى ءبىر قالانىڭ وركەندەۋىنە كۇش ۇستەدى.
يانچي ونەركاسىپ باقشا رايونىندا وزىق ءجۇزىم اراعىن اشىتۋ، پاميدور جانە قىزىل بۇرىش مانەرلەۋ، تاس ماتەريالدارىن وڭدەۋ سياقتى ونەركاسىپ جابدىقتارى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولمەن تاسىپ اكەلىنسە، مانەرلەپ شىعارىلعان ونىمدەر جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول ارقىلى تاسىپ شىعارىلدى، سونداي - اق بارلىعى ايتۋلى ماركالارعا اينالدى. ءبىر - بىرلەگەن كاسىپ سالاسى زورايۋمەن بىرگە، قارجى قوسۋشى ساۋداگەرلەر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شار تاراپتان وسىندا كەلدى.
اقسۋ ايماعىنداعى كوكيار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىندا، سونداي - اق سوڭعى جىلدارى اتقارىلعان اقسۋ وزەنى الابى، وگەن وزەنى الابى سياقتى ميلليون مۋلىق ەكولوگيانى وڭاۋ ينجەنەرياسىندا، تاعى ءارقايسى اۋدان، قالالاردىڭ باقشا، باقشا سەرۋەنى قۇرىلىسى، كورىنىس بەلدەۋىن وزگەرتىپ سالۋ ينجەنەرياسىندا ەگىلگەن اعاشتاردىڭ بارعان سايىن كوبەيىپ، كورىنىسىنىڭ بارعان سايىن كورىكتەنۋىن جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدىڭ اتقارعان رولىنان بولە قاراۋعا كەلمەيدى.
جول تورابى تۇتاسىپ، كوڭىلدەردى باۋراپ، دامۋدى جەبەدى
قانشاما شەتكەرى جەر بولسا دا، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولعا شىقساڭىز بولعانى، قانشا شالعاي بولسا دا جاقىن سەزىمدە بولاسىڭ.
تارىم داشۋەسى تاكلاماكان ءشولىنىڭ سولتۇستىك جيەگىندەگى تارىم وزەنىنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان، ءشول دالادا قۇرىلعان ”قۇمدى شولدەگى ءبىلىم ورداسى“. 62 جىلدان بەرى جيىنى 73 مىڭ 908 وقۋشىنى باۋلىدى، مۇنىڭ ％85ى شينجياڭدا قالدى، ％62.5ى وڭتۇستىك شينجياڭعا تامىر تارتتى.
”قازىرگى قاتىناس شارت - جاعدايى وتە جاقسى، ءبىزدىڭ كلاستاعى وقۋشىلار شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى كوپتەگەن جەرلەردەن كەلگەن، كوپشىلىك وڭتۇستىك شينجياڭدى شەتكەرى رايون دەپ سەزىنبەيدى. وسى جازدىق دەمالىستا بىرنەشە ساباقتاسىممەن ءبىر - ءبىرىمىزدىڭ اۋىلىمىزعا قىدىرىپ بارۋعا ۋادەلەستىم“، - دەيدى تارىم داشۋەسى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە ارناۋلى كاسىبىنىڭ 2 - جىلدىعىنىڭ وقۋشىسى رايحانگۇل احات.
قولايلى جول تورابىنا سۇيەنگەن تارىم داشۋەسى دارىندى باۋلۋدىڭ، دارىندى شىعارۋدىڭ بيىك تۇعىرىنا اينالدى، وقىتۋشى - وقۋشىلار كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا جانە اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە قىزمەت ەتەتىن جالىندى قوسىنعا اينالدى. جۋىقتا تارىم داشۋەسى حايۋاناتتار عىلىمى شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى گاۋ چيڭحۋا، دوتسەنتى جياۋ حايحۇڭ جەكە - جەكە وقۋشىلاردى باستاپ قاشقار، حوتان سياقتى جەرلەرگە بارىپ عىلىم - تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋدى ورىستەتتى، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول ولاردىڭ جوعارى ءونىمدى قىزمەتىنە ءتيىستى قامتاماسىزدىق جانە تىرەك ازىرلەدى.
5 - ايعا اياق باسقالى تۇرپان قالاسىنداعى بويلىق، جالىن تاۋ، قۇمتاع قۇمى سياقتى كورىنىس وڭىرلەرىندە ادامدار بىرتىندەپ مولايدى، ۇقساماعان جەرلىك اۋەندە سويلەيتىن ساياحاتشىلاردى، ۇقساماعان رايونداردىڭ اۆتوكولىك ءنومىر تاقتاسىن تاققان اۆتوكولىكتەردى كوپتەپ كەزىكتىرەسىز، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول جەرگىلىكتى ورىننىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ شارىقتاي دامۋىن ىلگەرىلەتتى.
تۇرپان قالالىق مادەنيەت، دەنە تاربيە جانە ساياحات مەكەمەسى ۇگىتتەۋ، جالپىلاستىرۋ ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى ما لييىڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول بارعان سايىن كوبەيگەن ساياحات ۇيىرمەلەرىنىڭ جانە ءوز اۆتوكولىگىمەن ساياحاتتاۋشىلار اترەتىنىڭ تۇستەن بۇرىن ۇرىمجىدە قاردى تاماشالاپ، تۇستە تۇرپانداعى جايناعان جاسىل ءجۇزىم سورەلەرىنىڭ استىندا ءان - بيدەن ءلاززات الىپ، كەشتە قۇمتاع قۇمىندا ”وزەن بەينە باتقان كۇن، ءشول جازيرا كوسىلەر تۇتىنىندەي كەرەمەتتىڭ“ دەگەندەي كوركەم كورىنىستى سەزىنە الۋىنا مۇمكىندىك جاراتتى.
