تىڭشىلىق سوعىستا اتى اڭىزعا اينالعان چيان جۋاڭفي:
جاۋ اپانىنداعى اقپار ورتالىعىنا كىرىپ، ءومىرىن قاتەرگە تىگىپ پارتيا ورتالىق كوميتەتىن قۇتقارىپ قالدى
چيان جۋاڭفيدىڭ سۋرەتى. □ شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى يىن شياۋشىڭ
ۇشى - قيىرسىز جاسىل تاۋلار، كوگىلدىر ورماندار. جىجياڭ ولكەسى حۋجوۋ قالاسى قۇرباندار قابىرستاندىعىنىڭ شىعىس قاپتالىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ استىرتىن سوعىس شەبى ”ايداعار اپانىنداعى ءۇش ارىستىڭ“ ءبىرى چيان جۋاڭفي قۇرباندى ەسكە الۋ ءۇشىن سالىنعان ەسكەرتكىش سارايى بار. بيىل چيان جۋاڭفيدىڭ قۇربان بولعانىنا 86 جىل تولادى.
چيان جۋاڭفي ەسكەرتكىش سارايىنا قادام تاستاساڭىز، الدىڭىزدان ءبىر اق ءمارمار ءمۇسىن كورىنەدى، شاشىن قايىرا تاراپ، دوڭگەلەك جاقتاۋلى كوزىلدىرىك تاعىپ، كاستوم كيىپ، اياعىنا ساپتاما ەتىك سۇققان سۇڭعاق بويلى بۇل جاس جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ العاشقى كەزىندە استىرتىن سوعىس شەبىندە كۇرەس جۇرگىزگەندەردىڭ تاڭداۋلى ۋاكىلى.
چيان جۋاڭفي، اۋەلگى اتى چيان جۋاڭچيۋ، چيان چاۋ دەپ تە اتالعان، جىجياڭنىڭ حۋجوۋىنداعى ءبىر جىبەك ساۋداگەردىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1915 - جىلى ول بەيجيڭ مەديتسينا كاسىپتىك مەكتەبىنە ەمتيحان بەرىپ وقۋعا ءتۇسىپ، كەيىن بەيجيڭدە قالىپ دارىگەر بولادى. 1926 - جىلى بالدىزى جاڭ شيانجۇڭنىڭ تانىستىرۋىمەن بەيجيڭدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى.
كوپ ونەر يگەرگەن چيان جۋاڭفي مەديتسينا ونەرىنە جەتىك بولىپ قانا قويماي، حۇسىنيحات، سۋرەت سالۋعا دا شەبەر بولعان، كەزىندە جۇڭگونىڭ العاشقى رەڭسىز سەرىلىك كينوسى «تاساداعى يانشان سەرىسى» كينوسىنىڭ باس رولىن ويناعان. چيان جۋاڭفيدىڭ ۇلى چيان جياڭ «اكەم چيان جۋاڭفيدى ەسكە العاندا» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: ”اكەم ۇنەمى تۇرلىشە كاسىپتەرمەن توڭكەرىستىك قىزمەتىن جاسىرىپ وتىردى، كەيدە دارىگەر بولسا، كەيدە اسەمونەر مەكتەبىندە تاربيەشى بولدى، كەيدە شاعىن گازەتكە رەداكتور بولىپ ىستەپ، تاعى بىردە كينوعا دا ءتۇستى. بويىنداعى ارتىقشىلىقتارى مەن شۇعىلدانعان كاسىپتەرىنىڭ وزگەرىسى سەبەبىنەن ول كوپ ادامدارمەن ارالاسىپ، تامىر - تانىس بولدى، بۇل ونىڭ قۇپيا قىزمەتپەن شۇعىلدانۋىنداعى ءتيىمدى شارت - جاعداي ەدى“.
1927 - جىلى زور توڭكەرىس جەڭىلىسكە ۇشىراعان سوڭ، چيان جۋاڭفي وتباسىنداعىلارىن الىپ ەرىكسىزدەن شاڭحايعا اتتانادى. 1928 - جىلى جازدا ول ءبىر سىمسىز تەلەگراف كۋرسىنا قاتىسىپ، ۇزدىك ناتيجەمەن قابىلدانىپ، حۋجوۋلىق اۋىلداسى، سىمسىز تەلەگراف ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى شۇي ىنزىڭنىڭ نازارىنا ءىلىنىپ، كەيىن وعان ىلەسىپ نانجيڭگە بارىپ گومينداڭنىڭ اقپار ورگانىنا كىرەدى.
1929 - جىلى چيان جۋاڭفي جوۋ ىنلاي باسشىلىق ەتكەن ورتالىق كوميتەت ارنايى قىزمەت ءبولىمىنىڭ جىبەرۋىمەن، گومينداڭ ورتالىق ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ تەكسەرۋ بولىمىنە كىرىپ، تەكسەرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شۇي ىنزىڭىنىڭ قۇپيا حاتشىسى بولادى.
چيان جۋاڭفيدىڭ ورنالاستىرۋىمەن، لي كىنۇڭ مەن حۋ دي ەكەۋى ىلگەرى - كەيىن گومينداڭنىڭ ەرەكشە مىندەت ورگانىنا كىرىپ، لي كىنۇڭ شاڭحاي سىمسىز تەلەگراف باسقارۋ مەكەمەسى ەرەكشە مىندەت بولىمشەسىنىڭ باستىعى، حۋ دي تيانجيندەگى ”چاڭچىڭ اگەنتتىگىنىڭ“ باستىعى بولادى. ال، چيان جۋاڭفيدىڭ ءوزى نانجيڭدەگى ”جىڭيۋان كاسىپكەرلىك قوعامىندا“ تۇرادى ءارى گومينداڭ اقپار ورگانى ”چاڭجياڭ اگەنتتىگىن“ باسقارادى.
وسىلايشا، 3 كوممۋنيست گومينداڭ ەرەكشە مىندەتىنىڭ باسشىلىق ورگانىندا وشاقتىڭ ءۇش بۇتى بولىپ قالىپتاسىپ، جاۋ اپانىنا كىرىپ اقپار الىپ، گومينداڭنىڭ قولقا - جۇرەگىنە قانجارشا قادالادى. سوندىقتان ولاردى جوۋ ىنلاي اقپار قىزمەتى سالاسىنداعى ”ايداعار اپانىنداعى ءۇش ارىس“ دەپ اتاعان.چيان جۋاڭفيدىڭ اڭىزعا بەرگىسىز ومىرىندە كەيىنگىلەر جىرعا قوسقان ءبىر ايرىقشا ەرەن ەڭبەگى − ءومىرىن قاتەرگە تىگىپ پارتيا ورتالىق كوميتەتىن قۇتقارىپ قالۋى ەدى.
1931 - جىلى 4 - ايدىڭ 24 - كۇنى ورتالىق كوميتەت ەرەكشە مىندەت ءبولىمىنىڭ قورعاۋشىلار قىزمەتىنە جاۋاپتى 3 - ءبولىمىنىڭ باستىعى گۋ شۇنجاڭ تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ىلە - شالا وپاسىزدىقپەن جاۋعا بەت بۇرادى. قولىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ تۇگەل دەرلىك وزەكتى قۇپيالىقتارى بار گۋ شۇنجاڭ شاڭحايداعى بارلىق باسشى تۇلعالاردىڭ بۇركەنىش اتتارى مەن قۇپيا تۇراعىنىڭ ادرەسىن، سونىڭ ىشىندە چيان جۋاڭفيدىڭ دە جاعدايىن قانىق بىلەتىن. ونىڭ وپاسىزدىق جاساۋى پارتيا ورتالىق كوميتەتى ءۇشىن وڭدىرماس اپات بولار ەدى.
تەلەگراف اپپاراتىنىڭ شيقىلداعان داۋىسى 1931 - جىلى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى ءتۇن ورتاسىندا بەزىلدەي جونەلەدى. اپتا سوڭىنداعى وسى كەشتە شۇي ىنزىڭ شاڭحايعا جول الىپ، چيان جۋاڭفيدى ”جىڭيۋان كاسىپكەرلىك قوعامىندا“ تۇنگى كەزەكشىلىككە قويىپ كەتكەن بولاتىن، ول ۋحاننان گومينداڭنىڭ باستى ءمانساپتىلارى چىن ليفۋ مەن شۇي ىنزىڭعا توتەنشە شۇعىل، مۇلدە قۇپيا دەلىنگەن 6 تەلەگرامما ەدەل - جەدەل كەلگەنىن بايقاپ، كاسىپتىك قىراعىلىقپەن مۇندا قالايدا ۇلكەن ءىس بولعانىن سەزەدى.
چيان جۋاڭفي كوپ ويلانىپ وتىرماي، قۇپيا تەلەگراممانى دەرەۋ اشىپ، تەلەگرامما ءماتىنىنىڭ سيفرىن شەشكەن سوڭ، كوزى الاقانداي بولىپ تۇرىپ قالادى − ”ليميڭ ۇستالدى ءارى قىلمىسىن تاپسىردى. ەگەر دەرەۋ نانجيڭگە ايداپ اپارىلسا، 3 كۇن ىشىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ورگانىنداعىلاردى تىپ - تيپىل جويۋعا بولادى“ دەلىنگەن ەكەن. تەلەگراممادا ايتىلعان ”ليميڭ“ گۋ شۇنجاڭ بولاتىن.
تىعىز - تاياڭ قاتەرلى ساتتە، چيان جۋاڭفي پارتيامىزدىڭ قۇپيا بايلانىسشىسى، ءوزىنىڭ كۇيەۋ بالاسى ليۋ چيفۋدى تۇندەلەتىپ شاڭحايعا بارىپ لي كىنۇڭعا حابارلاۋعا جىبەرەدى، لي كىنۇڭ بۇل اقپاردى بىردەن جوۋ ىنلايعا مالىمدەيدى. جوۋ ىنلاي دەرەۋ باتىل كەسىم جاساپ، شاڭحايداعى پارتيا ۇيىمىنىڭ ورنىن شۇعىل كوشىرتىپ جىبەرەدى ءارى گۋ شۇنجاڭمەن بارلىق بايلانىستى ۇزەدى.
پارتيانىڭ ورىن اۋىستىرۋىنا كوبىرەك ۋاقىت ۇتۋ، جاۋدىڭ نازارىنا ىلىنبەۋ ءۇشىن، چيان جۋاڭفي ۇل - قىزدارىن ۋاقىتشا نانجيڭگە قالدىرا تۇرۋدى ۇيعارادى. بۇل ىستەن كەيىن، چيان جۋاڭفيدىڭ قىزى، كۇيەۋ بالاسى تۇگەلدەي تۇتقىندالادى، كەيىننەن شۇي ىنزىڭ ءوزى قۋىستانىپ ولاردى قويا بەرەدى.
ءاسىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ورگانىن ءبىر جولدا قولعا تۇسىرەتىن بولدىق دەپ ويلاعان گومينداڭ بار ءۇمىتىنىڭ جەلگە ۇشارىن ويلاماعان - دى.
جوۋ ىنلاي زۇڭلي تالاي رەت تەرەڭ ساعىنىشقا تولى سۇيىسپەنشىلىكپەن: چيان جۋاڭفي جولداس بولماسا، وسى جۇرگەن بارلىعىمىز گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنىڭ قولىنان جازىم بولار ەدىك، - دەگەن ەدى.
چيان جۋاڭفيدىڭ تەگى پاش بولىپ قالعان سوڭ، شاڭحايدان شەگىنىپ ورتالىق سوۆەتتىك رايونعا بارىپ، ءوزىنىڭ قىزىل ەرەكشە مىندەتتەگى قىزمەتكەر رەتىندەگى ءومىر ساپارىن اياقتاتادى. كەيىن ول ورتالىق توڭكەرىستىك اسكەري ىستەر كوميتەتى ساياسي قورعاۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى، باس شتاپ 2 - بيۋروسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، زۇن - ي ماجىلىسىنەن كەيىن قىزىل ارميا باس ساياسي ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى بولادى.
1935 - جىلى 3 - ايدىڭ سوڭىندا چيان جۋاڭفي گۇيجوۋدىڭ ۋجياڭ وڭىرىندە گومينداڭ ارمياسى ۇشاعىنىڭ بومبىلاۋىنا ۇشىراپ، قوسىننان بايلانىسى ءۇزىلىپ قالادى، كەيىن قۇربان بولدى دەپ تانىلادى.
ۇزاق جىل چيان جۋاڭفيدى زەرتتەگەن، بۇرىنعى حۋجوۋ قالاسى پارتيا تاريحى كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى فان ۋيمين بىلاي دەيدى: ”چيان جۋاڭفي سياقتى زيالىنىڭ، ەگەيدىڭ كوممۋنيستىك پارتياعا مۇشە بولۋىنىڭ سەبەبى ونىڭ كوممۋنيزم مۇرات - سەنىمنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن شىنايى تۇسىنگەندىگىنەن“.
”تالاي جىلدان بەرى مەن اتامنىڭ ءىزىن قۋىپ، استىرتىن سوعىس شەبىندەگى وسىناۋ ەرجۇرەك قاھارمانداردى زەرتتەپ، ولاردىڭ بويىنان ءبىز ۇيرەنۋگە تاتيتىن ەكى ءسوزدى − ’ادالدىق‘ پەن ’سەنىمدى‘ بايقادىم“. چيان جۋاڭفيدىڭ ۇلكەن نەمەرەسى چيان حۇڭ بىلاي دەيدى: وسى جىلداردا كىتاپ - ماقالالار جازىپ، ءار جەردە ساباق سويلەۋدەگى ماقساتىم اتامنىڭ قاھارماندىق ىزگى ىستەرىن جالعاستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامنىڭ كوممۋنيستەردىڭ باسىپ وتكەن جولى مەن اۋەلگى ماقساتىن بىلۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 11 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
