1939 - جىلى جاۋ دان رەجيسسەرلىك ەتكەن جانە باس رول العان جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس تاقىرىبىنداعى «شايقاس» اتتى تەاتر ديحۋادا قويىلىپ، تۇتاس قالانى ءدۇر سىلكىندىردى.
□ سۋرەتتى جياڭ حاۋلين سىزعان
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى چىڭ يۋەيۋە
”قولباسى، مەن مايدانعا اتتانامىن، مەن جاپون شاپقىنشىلارىمەن كۇرەسەمىن!“
”لي مىرزا، ءسال سابىر ەتىڭىز، سابىر ەتىڭىز“.
ساحنادا لي مىرزانىڭ رولىن العان جاۋ دان قويۋ قارا قاستى، رۋحى جىگەرلى ەدى، قياق مۇرت قويعان، قارسىلىق كورسەتۋگە سەلقوستىق تانىتقان گومينداڭ مانساپتىسىمەن كورنەكتى پارىق قالىپتاستىرىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا كۇش شىعارعىسى كەلمەگەن ادامداردى اجۋالايدى. بۇل جاۋ دان ديحۋادا (قازىرگى ءۇرىمجى) ورىنداعان «جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس» اتتى تەاتردىڭ ءبىر كورىنىسى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە جۇڭگو كوممۋنيستەرى مەن وتانشىل العاباسار قايراتكەرلەر تەاتر ونەرىن شينجياڭعا اكەلىپ، تەاتر ارقىلى وتانشىلدىق تاربيە جانە جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ العاباسار يدەياسىن ۇگىتتەپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا كومەك بەرۋگە جىگەرلەندىردى.
1938 - جىلى 5 - ايدا يان - اننان كەلگەن كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىندە“ «قامشىڭدى تاستا»، «دابىل» سياقتى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستى ۇگىتتەيتىن تەاترلاردى قويدى. توڭكەرىستىك ۇگىت جۇرگىزۋ ءۇشىن كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى لين جيلۋ، لي يۇنياڭ، جۋ دانحۋا قاتارلىلار جەكە - جەكە جوعارى، ورتا مەكتەپتەردە وقىتۋشى - وقۋشىلاردى تەاترعا دايىندالۋعا ۇيىمداستىردى. سول جىلى 11 - ايدا شينجياڭ حالقىنىڭ يمپەرياليزمگە قارسى تۇرۋ بىرلەستىگىنىڭ باسشىلىعىندا، ديحۋا قالالىق وقۋشىلار بىرلەستىگى تەاتر جارىسىن وتكىزدى، «شينجياڭ گازەتى» جارىسقا ارناپ ىركەس - تىركەس ارناۋلى بەت شىعاردى. سول كەزدە چۇڭچيڭدە جۇرگەن جاۋ دان ءبىر رەتكى گازەت كورمەسىندە وسى گازەتتى كورەدى.
1939 - جىلى 8 - ايدا نەبارى 24 جاستاعى جاۋ دان مەن ايەلى يە لۋشي، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى شۇي تاۋ، سونداي - اق ۋاڭ ۋيي قاتارلى ونەرپازدار شينجياڭعا كەلىپ، شينجياڭنىڭ تەاتر ونەرىنىڭ بۇرىن بولماعان جوعارى ورلەۋگە جەتۋىن ىلگەرىلەتتى.
جاۋ دان ۇسىنىس بويىنشا شينجياڭعا كەلگەندە ءدال ”18 - قىركۇيەك وقيعاسىنىڭ“ 8 جىلدىعى قارساڭى ەدى. ول باس رول العان «شايقاس» اتتى تەاتر چۇڭچيڭدە قويىلعان كەزدە ءدۇمپۋ تۋدىرعان ەدى، ال ديحۋادا جاۋ دان قاتارلىلار ورىنداۋدان تىس، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى يۇي سۇن، باي دافاڭ جانە شينجياڭ شۋەيۋانىنداعى كوپتەگەن ادامدار دا تەاتر ورىنداۋعا قاتىناستى.
3 اپتا قاربالاس جاتتىعۋ ارقىلى وسى تەاتر قويىلدى. ساحنادا ارتيستەر شىن نيەتىمەن بەرىلىپ، اتا مەكەندى، وتاندى قورعاۋ، شاپقىنشىلىققا قارسى تۇرۋ بەكىمىن بارىنشا بەينەلەيدى. ساحنا استىندا كورەرمەندەر قاتتى اسەرلەنىپ، ىلەسىپ ۇران شاقىرىپ وتىردى.
بۇل تەاتر بۇكىل قالانى ءدۇر سىلكىندىرىپ، ءار رەتكى قويىلىمدا ادامعا لىق تولىپ، ۇزدىكسىز جارتى اي قويىلدى، ناعىز تەاترقۇمارلار ءبىرىنشى رەت قويىلعاننان سوڭعى رەت قويىلعانعا دەيىن كوردى. ماۋ دۇن ماقالا جازىپ، «شينجياڭ گازەتىندە» وسى تەاتردى ەرەكشە تانىستىردى، «شينجياڭ گازەتى» باسماقالا جاريالاپ، شينجياڭنىڭ تەاترى جاڭا ساتىعا كوتەرىلدى، بۇل شينجياڭنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋعا وراسان زور دەمەۋ بولدى دەدى.
”ادان، وسى جەردە دارىنىڭدى جاقىسراق ايگىلە“، - دەيدى ماۋ دۇن جاۋداندى شابىتتاندىرىپ. ولار تەاتر ىستەرىندە ءبىر - ءبىرىن قولدادى. وسىدان بۇرىن ماۋ دۇن شينجياڭ شۋەيۋانىندا وقۋشىلاردى ”تەاتر زەرتتەۋ قوعامىن“ قۇرۋعا ۇيىمداستىرىپ، ”جاڭا شينجياڭ مارشى“ اتتى مالىمەت بەرۋ تەاترىن ورىنداپ، تەاتر جاسامپازدىعىمەن شۇعىلداناتىن جانە ورىندايتىن ءبىر توپ دارىندى تاربيەلەدى.
1938 - جىلى 11 - ايدا قۇرىلعان شينجياڭ مادەنيەت قوعامى تاجىريبە تەاتر ۇيىرمەسى شينجياڭداعى تۇڭعىش كاسىپتىك تەاتر ۇيىرمەسى، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى شۇي تاۋ، يۇي سۇن، باي دافاڭ تەاتر ۇيىرمەسىنىڭ باسشىلىق قىزمەتىنە ات سالىستى. تەاتر ۇيىرمەسى تۇڭعىش رەت 20 وقۋشى قابىلداپ، قوعامدىق عىلىم، وسى زامان ادەبيەتى سياقتى جاڭا مادەنيەت مازمۇنىندا ساباقتار اشتى، ماۋ دۇن قاتارلىلار وزدەرى ساباق بەردى. 5 اي ۇيرەنۋ ارقىلى وسى 20 وقۋشى تۇقىم سياقتى تيانشان الابىنا سەبىلدى.
سونىمەن بىرگە شينجياڭنىڭ بۇقارالىق كاسىپتەن سىرتقى تەاتر ۇيىرمەلەرى دە قاتار بوي كوتەردى. «جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس» ۇيعۇر تىلىنە اۋدارىلىپ قويىلدى، ءار جولى قويىلعاندا كورەرمەندەر تەبىرەنە التىن جۇزىكتەرىن، التىن سىرعالارىن اتاپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا ەسە قوستى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە تەاتر شينجياڭنىڭ جاڭا مادەنيەت قوزعالىسىنىڭ قۇرامداس بولىگىنە اينالىپ، ءار ۇلت جۇرتشىلىعىنا قۇندى رۋحاني ازىق بەرىپ، ءبىر ءداۋىردىڭ توڭكەرىسشىل جاستارىن باۋلىپ جەتىلدىرۋدە، شينجياڭ حالقىن ساياسي جاقتان وياتۋدا ماڭىزدى رول اتقاردى.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ ورنى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
